Αγιος Μάξιμος ο Ομολογητής Μυσταγωγία

     

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΤΙΝΩΝ ΣΥΜΒΟΛΑ ΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΓΙΑΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΝ ΕΠΙ ΤΗΣ ΣΥΝΑΞΕΩΣ ΤΕΛΟΥΜΕΝΑ ΚΑΘΕΣΤΗΚΕ.    

ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ.

 

Πῶς σοφώτερος γίνεται λαβών ἀφορμήν ὁ σοφός· καί δίκαιος γνούς, προσθήσει τοῦ δέχεσθαι, κατά τήν θείαν Παροιμίαν· σαφῶς αὐτός, πάντων μοι τιμιώτατε, κατ’ αὐτήν ἔδειξας τήν πεῖραν· ἔργῳ διδάξας ὅπερ ὁ θεῖος σοφῶς ὑπαινίσσεται λόγος. Ἅπαξ γάρ ἀκούσας μου κατ’ ἐπιδρομήν ἐπιτόμως, ὡς οἷόν τε ἦν, ἀφηγουμένου τά ἄλλῳ τινί μεγάλῳ γέροντι, καί ὄντως τά θεῖα σοφῷ περί τε τῆς ἁγίας Ἐκκλησίας, καί τῆς ἐν αὐτῇ ἐπιτελουμένης ἁγίας συνάξεως, καλῶς τε καί μυσικῶς θεωρηθέντα· καί, ὡς ἐνῆν μάλιστα διδασκαλικῶς· ἀπῄτεις με (661) κατεπείγων ἐξαυτῆς, ἔγγραφόν σοι ποιεῖσθαι τήν τούτων διήγησιν· λήθης φάρμακον καί βοήθειαν μνήμης ἔχειν τό γράμμα βεβουλημένος, φυσικῶς τόν χρόνον ἐχούσης φάσκων δαμάζοντα· καί ἀνεπαισθήτως διά λήθης τῶν ἐναποκειμένων καλῶν συλᾷν τε καί ἀφανίζειν παντελῶς τούς τύπους καί τάς εἰκόνας δυνάμενον· καί διά τοῦτο πάντως δεομένης τοῦ ἀνακαινίζοντος τρόπου, καθ᾿ ὅν ἡ τοῦ λόγου δύναμις διά παντός ἀκμάζουσα συντηρεῖν πέφυκε τήν μνήμην ἀπαθῆ καί ἀμείωτον. Ὅσον δέ τοῦ ἁπλῶς ἀκούειν, τό καί διαμονήν ἀκαθαίρετον τῶν ἀκουσθέντων ἐπιζητεῖν, ἐστί σοφώτερον, ἐπίσταται πάντως πᾶς ὁ καί μικρόν εὐγενείας λογικῆς ἐπιμελούμενος, καί μή πάντη τῆς πρός τόν λόγον οἰκειότητος ὑπάρχων ἀλλότριος.  

Κἀγώ μέν ὤκνουν παρά τήν ἀρχήν, τοῦ λόγου (εἰρήσεται γάρ τἀληθές) τήν ὑπόθεσιν παραιτούμενος· οὐ τῷ μή θέλειν ὑμῖν, ἠγαπημένοι, παντί τρόπῳ διδόναι κατά δύναμιν τό καταθύμιον· ἀλλά τό μήτε τῆς ἐναγούσης πρός τοῦτο τούς ἀξίους μετειληφέναι χάριτος· μήτε μήν πεῖραν ἔχειν τῆς πρός τό λέγειν δυνάμεώς τε καί τριβῆς, ἰδιωτείᾳ συντεθραμμένος, καί λόγων τεχνικῶν παντελῶς ἀμύητος ὑπάρχων, τῶν ἐν μόνῃ τῇ προφορᾷ τήν χάριν ἐχόντων· οἷς οἱ πολλοί μάλιστα χαίρουσι, τῇ ἀκοῇ τήν ἡδονήν περιγράφοντες, κἄν εἰ μηδέν τῶν τιμίων διά βάθους πολλάκις ἔχοιεν· καί τό, κυρώτερον εἰπεῖν καί ἀληθέστερον, δεδοικέναι μή καθυβρίσειν τῇ εὐτελείᾳ τοῦ ἡμετέρου λόγου τήν ἐκείνου τοῦ μακαρίου ἀνδρός περί τῶν θείων ὑψηγορίαν τε καί νόησιν· ὅμως δι᾿ οὖν ὕστερον τῇ βίᾳ τῆς ἀγάπης εἴξας, τῆς πάντων ἰσχυροτέρας, ἐδεξάμην ἑκών τό ἐπίταγμα· γελᾶσθαι μᾶλλον ἐπ᾿ αὐθαδείᾳ τε καί ἀπαιδευσίᾳ, δι᾿  εὐπείθειαν παρά τῶν μεμψιμοίρων ἑλόμενος, ἤ ὑμῖν διά τῆς ἀναβολῆς ἐν παντί καλῷ μή συμπροθυμεῖσθαι βούλεσθαι νομισθῆναι· τήν περί τοῦ πῶς εἰπεῖν μέριμναν τῷ Θεῷ ἐπιῤῥίψας, τῷ μόνῳ θαυματουργῷ· καί διδάσκοντι μέν ἄνθρωπον γνῶσιν, τρανοῦντι δέ γλῶσσαν μογιλάλων καί τοῖς ἀπόροις πόρον ἐπινοοῦντι· καί ἐγείροντι μέν ἀπό γῆς πτωχόν, ἀπό δέ κοπρίας ἀνυψοῦντι πένητα· τοῦ σαρκικοῦ λέγω φρονήματος, καί τῆς δυσώδους τῶν παθῶν ἰλύος· τόν φτωχόν τῷ πνεύματι ἤ τόν κακίας πτωχεύοντα, καί τῆς κατ’ αὐτήν πενόμενον ἕξεως· ἤ τοὐναντίον, καί τόν ἔτι τῷ νόμῳ τῆς σαρκός καί τοῖς πάθεσιν ἐνεχόμενον, καί διά τοῦτο τῆς κατ’ ἀρετήν καί γνῶσιν πτωχεύοντα καί πενόμενον χάριτος.  

Ἀλλ᾿ ἐπειδή τῷ παναγίῳ καί ὄντως θεοφάντορι Διονυσίῳ τῷ Ἀρεοπαγίτῃ ἐν τῇ περί τῆς ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας πραγματείᾳ, καί τά κατά τήν ἱεράν (661)) τῆς ἁγίας συνάξεως τελετήν ἀξίως τῆς αὐτοῦ μεγαλονοίας τεθεώρηται σύμβολα· ἰστέον, ὡς οὐ τά αὐτά νῦν ὁ λόγος διεξέρχεται, οὔτε διά τῶν αὐτῶν ἐκείνῳ προέρχεται. Τολμηρόν γάρ καί αὔθαδες καί ἀπονοίας ἐγγύς, ἐγχειρεῖν τοῖς ἐκείνου πειρᾶσθαι, τόν μήτε χωρεῖν αὐτόν ἤ νοεῖν δυνάμενον· καί ὡς ἴδια προκομίζειν, τά ἐνθέως ἐκείνῳ μόνῳ διά τοῦ Πνεύματος φανερωθέντα μυστήρια· ἀλλ᾿ ὅσα καί ἄλλοις ὡς ληπτά παρ᾿ αὐτοῦ φιλανθρώπως βουλήσει Θεοῦ παρελείφθη πρός ἔκθεσιν καί γυμνασίαν τῆς αὐτῶν ἐκείνων περί τά θεῖα κατά τήν ἔφεσιν ἕξεως· καί δι᾿ ὧν συμμέτρως αὐτοῖς ἡ παμφαής τῶν τελουμένων ἀκτίς κατανοουμένη καθίσταται γνώριμος, καί πρός ἑαυτήν κατέχει τῷ πόθῳ περιληφθέντας, ἵνα μή παντελῶς οἱ μετ᾿ αὐτόν ὦσιν ἀργοί, τήν πᾶσαν τοῦ χρόνου τῆς παρούσης ζωῆς ἡμέραν, οὐκ ἔχοντες τόν πρός τήν θείαν ἐκείνην ἀμπελουργίαν μισθούμενον λόγον, τόν ὑπέρ τῆς πνευματικῆς ἐργασίας τοῦ πνευματικοῦ ἀμπελῶνος, τό συλωθέν κατ᾿ ἀρχάς ὑπό τοῦ πονηροῦ δι᾿ ἀπάτης κατά τήν τῆς ἐντολῆς παράβασιν, πνευματικόν τῆς θείας καί βασιλικωτάτης εἰκόνος δηνάριον ἀποδιδόντα.  

Οὐ πάντα δέ τά τῷ μακαρίῳ γέροντι μυστικῶς θεωρηθέντα λέγειν καθεξῆς ἐπαγγέλλομαι· οὐδ᾿ αὐτά τά λεγόμενα, ὡς ἐνοήθη τε παρ᾿ ἐκείνου καί ἐλέγθη. Ἐκεῖνος γάρ, πρός τό φιλόσοφος εἶναι, καί πάσης παιδείας διδάσκαλος, δι᾿ ἀρετῆς περιουσίαν καί τῆς περί τά θεῖα χρονιωτέρας τε καί ἐπιστημονικωτέρας τριβῆς καί φιλοπονίας, τῶν τῆς ὕλης δεσμῶν καί τῶν κατ᾿ αὐτήν φαντασιῶν ἐλεύθερον ἑαυτόν καταστήσας, τόν τε νοῦν εἰκότως εἶχε ταῖς θείας αὐγαῖς περιλαμπόμενον, καί διά τοῦτο δυνάμενον εὐθέως ὁρᾷν τά τοῖς πολλοῖς μή ὁρώμενα, καί τόν λόγον ἑρμηνευτήν ἀκριβέστατον  τῶν νοηθέντων· καί ἐσόπτρου δίκην ὑπ᾿ οὐδεμιᾶς κηλίδος παθῶν ἐμποδιζόμενον, ἀκραιφνῶς τά ἄλλοις μήτε νοηθῆναι δυνάμενα, καί φέρειν καί λέγειν ἰσχύοντα· ὡς δύνασθαι τούς ἀκροατάς ὅλον μέν τῷ λόγῳ τόν νοῦν ὁρᾷν ἐποχούμενον· ὅλα δέ ὅλῳ τῷ νῷ καθαρῶς ἐμφαίνεσθαι τά νοηθέντα, καί διά τῆς τοῦ λόγου μεσιτείας αὐτοῖς διαπορθμευόμενα δέξασθαι·  ἀλλ᾿ ὅσα διά μνήμης τε φέρω, καί ὡς νοεῖν ἀμυδρῶς, καί λέγειν ἀμυδρότερον δύναμαι· πλήν εὐσεβῶς, χάριτι τοῦ τά ἐσκοτισμένα φωτίζοντος Θεοῦ. Μηδέ γάρ οἴεσθαι δεῖν ὑμᾶς ὑπολαμβάνω, δικαίως κρίνειν εἰδότας, ἄλλως με νοεῖν ἤ λέγειν δύνασθαι, ἤ ὡς νοεῖν καί λέγειν δύναμαι, καί ἡ ἄνωθεν χάρις ἐνδίδωσιν, οἰκείως τῆς ἀναλογούσης μοι προνοουμένης δυνάμεως, κἄν ὁ παραδούς μάλιστα, καί διδάξας ἐστίν ὑψηλότατος. Ἐπεί τό τά ἴσα ζητεῖν παρά τῶν μή ἴσων  τήν ἀρετήν καί τήν γνῶσιν, οὐ πόῤῥω μοι δοκεῖ τυγχάνειν τῶν δείξειν πειρωμένων τῷ ἡλίῳ, κατά τό ἴσον τήν σελήνην (664) φωτίζουσαν· καί τά μή πάντη ταῦτα συμβαίνειν ἀλλήλοις κατά πάντα δύνασθαι βιαζομένων· ὅπερ ἀμήχανον καί ἀδύνατον.  

Ἡγείσθω δέ Θεός τῶν λεγομένων τε καί νοουμένων, ὁ μόνος νοῦς τῶν νοούντων καί νοουμένων, καί λόγος τῶν λεγόντων καί λεγομένων· καί ζωή τῶν ζώντων καί ζοουμένων, καί πᾶσι πάντα καί ὤν καί γινόμενος, δι᾿ αὐτά τά ὄντα καί γινόμενα· δι᾿ ἑαυτόν δέ οὐδέν κατ᾿ οὐδένα τρόπον οὐδαμῶς οὔτε ὤν οὔτε γινόμενος, τῶν ἅ τι τῶν ὄντων ἐστί καί γινομένων, οἷα μηδενί τό παράπαν τῶν ὄντων φυσικῶς συντασσόμενος· καί διά τοῦτο, τό μή εἶναι μᾶλλον, διά τό ὑπερεῖναι, ὡς οἰκειότερον ἐπ’ αὐτοῦ λεγόμενον προσιέμενος. Δεῖ γάρ , εἴπερ ὡς ἀληθῶς τό γνῶναι διαφοράν Θεοῦ καί κτισμάτων ἐστίν ἀναγκαῖον ἡμῖν, θέσιν εἶναι τοῦ ὑπερόντος τήν τῶν ὄντων ἀφαίρεσιν· καί τήν τῶν ὄντων θέσιν, εἶναι τοῦ ὑπερόντος ἀφαίρεσιν·  καί ἄμφω περί τόν αὐτόν κυρίως θεωρεῖσθαι τάς προσηγορίας, καί μηδεμίαν κυρίως δύνασθαι· τό εἶναί φημι καί μή εἶναι. Ἄμφω μέν κυρίως, ὡς τῆς μέν τοῦ εἶναι τοῦ Θεοῦ κατ᾿ αἰτίαν τῶν ὄντων θετικῆς· τῆς δέ καθ᾿ ὑπεροχήν αἰτίας τοῦ εἶναι πάσης τῶν ὄντων ἀφαιρετικῆς· καί μηδέ μίαν κυρίως πάλιν, ὡς οὐδεμιᾶς τήν κατ᾿ οὐσίαν αὐτήν καί φύσιν τοῦ τί εἶναι τοῦ ζητουμένου θέσιν παριστώσης. Ὧ γάρ μηδέν τό σύνολον φυσικῶς κατ᾿ αἰτίαν συνέζευκται, ἤ ὄν ἤ μή ὄν· τούτῳ οὐδέν τῶν ὄντων καί λεγομένων, οὐδέ τῶν μή ὄντων καί μή λεγομένων, εἰκότως ἐστίν ἐγγύς. Ἁπλῆν γάρ καί ἄγνωστον καί πᾶσιν ἄβατον ἔχει τήν ὕπαρξιν, καί παντελῶς ἀνερμήνευτον, καί πάσης καταφάσεώς τε καί ἀποφάσεως οὖσαν ἐπέκεινα. Καί ταῦτα μέν περί τούτων· ἐπί δέ τήν προκειμένην τοῦ λόγου ὑπόθεσιν ἔλθωμεν.       

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ . Α´.  

Πῶς τε καί ποίῳ τρόπῳ εἰκών ἐστι καί τύπος Θεοῦ ἡ ἁγία Ἐκκλησία.  

Τήν τοίνυν ἁγίαν Ἐκκλησίαν κατά πρώτην θεωρίας ἐπιβολήν, τύπον καί εἰκόνα Θεοῦ φέρειν, ἔλεγεν ὁ μακάριος γέρων ἐκεῖνος· ὡς τήν αὐτήν αὐτῷ κατά μίμησιν καί τύπον ἐνέργειαν ἔχουσαν. Ὥσπερ γάρ ὁ Θεός πάντα τῇ ἀπείρῳ δυνάμει ποιήσας καί εἰς τό εἶναι παραγαγών, συνέχει καί συνάγει καί περιγράφει, καί ἀλλήλοις καί ἑαυτῷ προνοητικῶς ἐνδιασφίγγει· τά τε νοητά καί τά αἰσθητά· καί περί ἑαυτόν ὡς αἰτίαν καί ἀρχήν καί τέλος πάντα περικρατῶν, τά κατά τήν φύσιν ἀλλήλων διεστηκότα, κατά μίαν τήν πρός αὐτόν ὡς ἀρχήν σχέσεως δύναμιν ἀλλήλοις συννενευκότα ποιεῖ· καθ᾿ ἥν (665) εἰς ταυτότητα κινήσεώς τε καί ὑπάρξεως ἀδιάφθορον καί ἀσύγχυτον ἄγεται τά πάντα, πρός οὐδέν οὐδενός τῶν ὄντων προηγουμένως κατά φύσεως διαφοράν ἤ κινήσεως στασιάζοντός τε καί διαιρουμένου· πάντων πᾶσι κατά τήν μίαν τῆς μόνης ἀρχῆς καί αἰτίας ἀδιάλυτον σχέσιν τε καί φρουράν ἀφύρτως συμπεφυκότων· τήν πάσας τε καί ἐπί πᾶσι κατά τήν ἑκάστου τῶν ὄντων φύσιν θεωρουμένας ἰδικάς σχέσεις, καταργοῦσάν τε καί ἐπικαλύπτουσαν· οὐ τῷ φθείρειν αὐτάς καί ἀναιρεῖν καί μή εἶναι ποιεῖν· ἀλλά τῷ νικᾷν καί ὑπερφαίνεσθαι, ὥσπερ ὁλότης μερῶν· ἤ καί αὐτῆς αἰτία τῆς ὁλότητος ἐπιφαινομένη· καθ᾿ ἥν ἥ  τε ὁλότης αὐτή, καί τά τῆς ὁλότητος μέρη φαίνεσθαί τε καί εἶναι πέφυκεν· ὡς ὅλην ἔχοντα τήν αἰτίαν ἑαυτῶν ὑπερλάμπουσαν· καί ὥσπερ ἥλιος ὑπερφανείς ἀστέρων καί φύσιν καί δύναμιν, οὕτω τήν αὐτῶν ὡς αἰτιατῶν αἰτίαν καλύπτουσαν ὕπαρξιν. Πέφυκε γάρ ὥσπερ ἐκ τῆς ὁλότητος τά μέρη, οὕτω δέ κἀκ τῆς αἰτίας τά αἰτιατά καί εἶναι κυρίως, καί γνωρίζεσθαι, καί τήν ἑαυτῶν σχολάζουσαν ἔχειν ἰδιότητα, ἡνίκα τῆς πρός τήν αἰτίαν ἀναφορᾶς περιληφθέντα, ποιωθῇ δι᾿ ὅλου· κατά τήν μίαν, ὡς εἴρηται, τῆς πρός αὐτήν σχέσεως δύναμιν. Πάντα γάρ ἐν πᾶσιν ὤν, ὁ ἀπείροις μέτροις ὑπέρ πάντα Θεός, μονώτατος τοῖς καθαροῖς τήν διάνοιαν ὁραθήσεται· ἡνίκα ὁ νοῦς τούς τῶν ὄντων θεωρητικῶς ἀναλεγόμενος λόγους, εἰς αὐτόν καταλήξει τόν Θεόν, ὡς αἰτίαν καί ἀρχήν καί τέλος τῆς τῶν ὅλων παραγωγῆς καί γενέσεως, καί πυθμένα τῆς πάντων περιοχῆς ἀδιάστατον.  

Κατά τόν αὐτόν τρόπον καί ἡ ἁγία τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησία, τά αὐτά τῷ Θεῷ περί ἡμᾶς ὡς ἀρχετύπῳ εἰκών ἐνεργοῦσα δειχθήσεται. Πολλῶν γάρ ὄντων καί ἀπείρων ἀριθμῷ σχεδόν, ἀνδρῶν τε καί γυναικῶν καί παίδων, γένει καί εἴδει, καί ἔθνεσι καί γλώσσαις, καί βίοις καί ἡλικίαις καί γνώμαις καί τέχναις καί τρόποις καί ἤθεσι καί ἐπιτηδεύμασιν· ἐπιστήμαις τε αὖ καί ἀξιώμασι, καί τύχαις καί χαρακτῆρσι καί ἕξεσιν, ἀλλήλων διῃρημένων τε καί πλεῖστον διαφερόντων τῶν εἰς αὐτήν γιγνομένων, καί ὑπ᾿ αὐτῆς ἀναγεννωμένων τε καί ἀναδημιουργουμένων τῷ πνεύματι· μίαν πᾶσι κατά τό ἴσον δίδωσι καί χαρίζεται θείαν μορφήν καί προσηγορίαν, τό, ἀπό Χριστοῦ καί εἶναι καί ὀνομάζεσθαι· καί μίαν τήν κατά πίστιν ἁπλῆν τε καί ἀμερῆ καί ἀδιαίρετον σχέσιν, τήν τάς πολλάς καί ἀμυθήτους περί ἕκαστον οὔσας διαφοράς, οὐδ᾿ ὅτι κἄν εἰσί συγχωροῦσαν γνωρίζεσθαι, διά τήν τῶν πάντων εἰς αὐτήν καθολικήν ἀναφοράν καί συνέλευσιν· καθ᾿ ἥν οὐδείς τό παράπαν οὐδέν ἑαυτῷ τοῦ κοινοῦ διωρισμένος ἐστί· πάντων συμπεφυκότων ἀλλήλοις καί (668) συνημμένων, κατά τήν μίαν ἁπλῆν τε καί ἀδιαίρετον τῆς πίστεως χάριν καί δύναμιν. Ἦν γάρ πάντων, φησίν, ἡ καρδία καί ἡ ψυχή μία· ὡς ἐκ διαφόρων μελῶν, σῶμα ἕν καί εἶναι καί ὁρᾶσθαι, καί αὐτοῦ Χριστοῦ τῆς ἀληθινῆς ἡμῶν κεφαλῆς ὄντως ἄξιον· Ἐν ᾧ, φησίν ὁ θεῖος Ἀπόστολος, οὐκ ἔστιν ἄρρεν οὐδέ θῆλυ, οὔτε Ἰουδαῖος οὔτε Ἕλλην, οὔτε περιτομή οὔτε ἀκροβυστία, οὔτε βάρβαρος οὔτε Σκύθης· οὔτε δοῦλος οὔτε ἐλεύθερος· ἀλλά πάντα καί ἐν πᾶσιν αὐτός, ὁ πάντα κατά μίαν ἁπλῆν τῆς ἀγαθότητος ἀπειρόσοφον δύναμιν ἑαυτῷ περικλείων, ὥσπερ κέντρον εὐθειῶν τινων ἐξημμένων αὐτοῦ, κατά μίαν ἁπλῆν καί ἑνιαίαν αἰτίαν καί δύναμιν· τάς ἀρχάς τῶν ὄντων τοῖς πέρασιν οὐκ ἐῶν συναφίστασθαι, κύκλῳ περιγράφων αὐτῶν τάς ἐκστάσεις, καί πρός ἑαυτόν ἄγων τούς τῶν ὄντων καί ὑπ᾿ αὐτοῦ γενομένων διορισμούς· ἵνα μή ἀλλήλων παντάπασιν ἀλλότρια ᾗ καί ἐχθρά τά τοῦ ἑνός κτίσματα καί ποιήματα· οὐκ ἔχοντα περί τί καί ὅποι τό φίλον τι καί εἰρηνικόν καί ταυτόν πρός ἄλληλα δείξωσι· καί κινδυνεύσῃ αὐτοῖς καί αὐτό τό εἶναι εἰς τό μή ὄν μεταπεσεῖν, τοῦ Θεοῦ χωριζόμενον.  

Εἰκών μέν οὖν ἐστι τοῦ Θεοῦ, καθώς εἴρηται, ἡ ἁγία Ἐκκλησία, ὡς τήν αὐτήν τῷ Θεῷ περί τούς πιστούς ἐνεργοῦσα ἕνωσιν, κἄν διάφοροι τοῖς ἰδιώμασι καί ἐκ διαφόρων καί τόπων καί τρόπων, οἱ κατ᾿ αὐτήν διά τῆς πίστεως ἑνοποιούμενοι τύχωσιν ὄντες· ἥν περί τάς οὐσίας τῶν ὄντων ἀσυγχύτως αὐτός ἐνεργεῖν πέφυκεν ὁ Θεός· τό περί αὐτάς διάφορον, ὡς δέδεικται, τῇ πρός ἑαυτόν ὡς αἰτίαν καί ἀρχήν καί τέλος, ἀναφορᾷ τε καί ἑνώσει παραμυθούμενός τε καί ταυτοποιούμενος.      

ΚΕΦΑΛ. Β´.  

Περί τοῦ, πως, καί τινα τρόπον εἰκών ἐστι τοῦ ἐξ ὁρατῶν καί ἀοράτων οὐσιῶν ὑφεστῶτος κόσμου ἡ ἁγία τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησία.  

Κατά δευτέραν δέ θεωρίας ἐπιβολήν, τοῦ σύμπαντος κόσμου τοῦ ἐξ ὁρατῶν καί ἀοράτων οὐσιῶν ὑφεστῶτος, εἶναι τύπον καί εἰκόνα, τήν ἁγίαν τοῦ Θεοῦ ἐκκλησίαν, ἔφασκεν· ὡς τήν αὐτήν αὐτῷ καί ἕνωσιν, καί διάκρισιν ἐπιδεχομένην. Ὥσπερ γάρ αὕτη κατά την οἰκοδομήν εἷς οἶκος ὑπάρχουσα, τήν κατά τήν θέσιν τοῦ σχήματος ποιᾷ ἰδιότητι, δέξεται δαφοράν, διαιρουμένη εἴς τε τόν μόνοις ἱερεῦσί τε καί λειτουργοῖς ἀπόκληρον τόπον, ὅν καλοῦμεν ἱερατεῖον· καί τόν πᾶσι τοῖς πιστοῖς λαοῖς πρός ἐπίβασιν ἄνετον, ὅν καλοῦμεν ναόν. Πάλιν μία ἐστί κατά τήν ὑπόστασιν, οὐ συνδιαιρουμένη τοῖς ἑαυτῆς μέρεσι, διά τήν ἑαυτῶν πρός ἄλληλα τῶν μερῶν διαφοράν· ἀλλά καί αὐτά τῇ πρός τό ἕν ἑαυτῆς ἀναφορᾷ τά μέρη, τῆς ἐν τῇ κλήσει διαφορᾶς ἀπολύουσα, (669) καί ταυτόν ἀλλήλοις ἄμφω δεικνύουσα· καί θάτερον θατέρῳ κατ’ ἐπαλλαγήν ὑπάρχον, ὅπερ ἑκάτερον ἑαυτῷ καθέστηκεν ὅν ἀποφαίνουσα· ἱερατεῖον μέν τόν ναόν κατά τήν δύναμιν, τῇ πρός τό πέρας ἀναφορᾷ τῆς μυσταγωγίας ἱερουργούμενον· καί ἔμπαλιν ναόν τό ἱερατεῖον, κατά τήν ἐνέργειαν τῆς ἰδίας αὐτόν ἔχον μυσταγωγίας ἀρχήν, μία δι᾿ ἀμφοῖν καί ἡ αὐτή  διαμένει. Οὕτω καί ὁ ἐκ Θεοῦ κατά γένεσιν παρηγμένος σύμπας τῶν ὄντων κόσμος, διαιρούμενος εἴς τε τόν νοητόν κόσμον, τόν ἐκ νοερῶν καί ἀσωμάτων οὐσιῶν συμπληρούμενον· καί τόν αἰσθητόν τοῦτον καί σωματικόν, καί ἐκ πολλῶν μεγαλοφυῶς συνυφασμένον εἰδῶν τε καί φύσεων· ἄλλη πως ὑπάρχων ἀχειροποίητος Ἐκκλησία, διά ταύτης τῆς χειροποιήτου σοφῶς ὑποφαίνεται· καί ἱερατεῖον μέν ὥσπερ ἔχων τόν ἄνω κόσμον, καί ταῖς ἄνω προσνενεμημένον δυνάμεσι· ναόν δέ, τόν κάτω, καί τοῖς δι’ αἰσθήσεως ζῇν λαχοῦσι προσκεχωρημένον.  

Πάλιν εἷς ἐστι κόσμος τοῖς ἑαυτοῦ μή συνδιαιρούμενος μέρεσι· τοὐναντίον δέ, καί αὐτῶν τῶν μερῶν τήν ἐξ ἰδιότητος φυσικῆς διαφοράν, τῇ πρός τό ἕν ἑαυτοῦ καί ἀδιαίρετον ἀναφορᾷ περιγράφων· καί ταυτόν ἑαυτῷ τε καί ἀλλήλοις ἀσυγχύτως ἐναλλάξ ὄντας· καί θατέρῳ θάτερον ὅλον ὅλῳ δεικνύς ἐμβεβηκότα· καί ἄμφω ὅλον αὐτόν ὡς μέρη ἕνα συμπληροῦντας, καί κατ᾿ αὐτόν ὡς ὅλον μέρη ἑνοειδῶς τε καί ὁλικῶς συμπληρουμένους. Ὅλος γάρ ὁ νοητός κόσμος ὅλῳ τῷ αἰσθητῷ μυστικῶς τοῖς συμβουλικοῖς εἴδεσι τυπούμενος φαίνεται τοῖς ὁρᾷν δυναμένοις· καί ὅλος ὅλῳ τῷ νοητῷ ὁ αἰσθητός γνωστικῶς κατά νοῦν τοῖς λόγοις ἁπλούμενος ἐνυπάρχων ἐστίν. Ἐν ἐκείνῳ γάρ, οὗτος τοῖς λόγοις ἐστί· κἀκεῖνος ἐν τούτῳ, τοῖς τύποις· καί τό ἔργον αὐτῶν ἕν, καθώς ἄν εἴη τροχός ἐν τῷ τροχῷ, φησίν ὁ θαυμαστός τῶν μεγάλων θεατής Ἰεζεχιήλ, περί τῶν δύο κόσμων, οἶμαι, λέγων. Καί πάλιν· Τά γάρ ἀόρατα αὐτοῦ ἀπό κτίσεως κόσμου τοῖς ποιήμασι νοούμενα καθορᾶται, φησίν  ὁ θεῖος Ἀπόστολος. Καί εἰ καθορᾶται διά τῶν φαινομένων τά μή φαινομένα, καθώς γέγραπται, πολλῷ δή καί διά τῶν μή φαινομένων  τοῖς θεωρίᾳ πνευματικῇ προσανέχουσι τά φαινόμενα νοηθήσεται. Τῶν γάρ νοητῶν ἡ διά τῶν ὁρατῶν συμβολική θεωρία, τῶν ὁρωμένων ἐστί διά τῶν ἀοράτων πνευματική ἐπιστήμη καί νόησις. Δεῖ γάρ τά ἀλλήλων ὄντα δηλωτικά, πάντως ἀληθεῖς καί ἀριδήλους τάς ἀλλήλων ἔχειν ἐμφάσεις, καί τήν ἐπ’ αὐταῖς σχέσιν ἀλώβητον.      

(672)  ΚΕΦΑΛ.  Γ´.  

Ὅτι καί μόνου τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου ἐστίν εἰκών, ἡ ἁγία τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησία.  

Καί αὖθις μόνου τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου καθ᾿ ἑαυτόν τήν ἁγίαν τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίαν εἶναι σύμβολον, ἔφασκεν· ὡς οὐρανόν μέν, τό θεῖον ἱερατεῖον ἔχουσαν· γῆν δέ, τήν εὐπρέπειαν τοῦ ναοῦ κεκτημένην. Ὡσαύτως δέ καί τόν κόσμον ὑπάρχειν Ἐκκλησίαν· ἱερατείῳ μέν ἐοικότα τόν οὐρανόν ἔχοντα· ναῷ δέ, τήν κατά γῆν διακόσμησιν.      

ΚΕΦΑΛ.  Δ´.  

Πῶς τε καί ποίῳ τρόπῳ συμβολικῶς εἰκονίζει τόν ἄνθρωπον ἡ ἁγία τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησία· καί αὐτή ὡς ἄνθρωπος ὑπ᾿ αὐτοῦ εἰκονίζεται.  

Καί πάλιν κατ᾿ ἄλλον τρόπον θεωρίας, ἄνθρωπον εἶναι τήν ἁγίαν τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίαν ἔλεγε· ψυχήν μέν ἔχουσαν τό ἱερατεῖον· καί νοῦν, τό θεῖον θυσιαστήριον· καί σῶμα, τόν ναόν· ὡς εἰκόνα καί ὁμοίωσιν ὑπάρχουσαν τοῦ κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ καί ὁμοίωσιν γενομένου ἀνθρώπου· καί διά μέν τοῦ ναοῦ, ὡς διά σώματος, τήν ἠθικήν φιλοσοφίαν προβαλλομένην· διά δέ τοῦ ἱερατείου, ὡς διά ψυχῆς, τήν φυσικήν θεωρίαν πνευματικῶς ἐξηγουμένην·  καί  ὡς διά νοός τοῦ θείου θυσιαστηρίου, τήν μυστικήν θεολογίαν ἐμβαίνουσαν. Καί ἔμπαλιν, Ἐκκλησίαν μυστικήν τόν ἄνθρωπον, ὡς διά ναοῦ μέν τοῦ σώματος, τό πρακτικόν τῆς ψυχῆς ταῖς τῶν ἐντολῶν ἐνεργείαις κατά τήν ἠθικήν φιλοσοφίαν ἐναρέτως φαιδρύνοντα· ὡς δι᾿ ἱερατείου δέ τῆς ψυχῆς τούς κατ᾿ αἴσθησιν λόγους, καθαρῶς ἐν πνεύματι τῆς ὕλης περιτμηθέντας, κατά τήν φυσικήν θεωρίαν διά  λόγου τῷ Θεῷ  προσκομίζοντα· καί ὡς διά θυσιαστηρίου τοῦ νοός, τήν ἐν ἀδύτοις πλυύμνητον τῆς ἀφανοῦς καί ἀγνώστου μεγαλοφωνίας σιγήν τῆς θεότητος, δι᾿ ἄλλης λάλου τε καί πολυφθόγγου σιγῆς προσκαλούμενον· καί ὡς ἐφικτόν ἀνθρώπῳ, κατά μυστικήν θεολογίαν αὐτῇ συγγινόμενον· καί τοιοῦτον γινόμενον, οἷον εἰκός εἶναι δεῖ τόν ἐπιδημίας ἀξιωθέντα Θεοῦ, καί ταῖς αὐτοῦ παμφαέσιν αἴγλαις ἐνσημανθέντα.      

ΚΕΦΑΛ. Ε´.  Πῶς καί ποίῳ τρόπῳ πάλιν τῆς ψυχῆς καθ᾿ ἑαυτήν νοουμένης, εἰκών τε καί τύπος ἡ ἁγία τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησία.  

Καί οὐχ ὅλου μέν τοῦ ἀνθρώπου, τοῦ ἐκ ψυχῆς καί σώματος κατά σύνθεσίν φημι συνεστῶτος, εἰκόνα μόνον εἶναι δύνασθαι τήν ἁγίαν Ἐκκλησίαν ἐδίδασκεν· ἀλλά καί τῆς αὐτῆς ψυχῆς καθ᾿ ἑαυτήν τῷ λόγῳ θεωρουμένης. Ἐπειδή γάρ ἐκ νοερᾶς καί ζωτικῆς δυνάμεως καθολικῶς συνίστασθαι τήν ψυχήν ἔφασκε· καί τῆς μέν νοερᾶς ἐξουσιαστικῶς κατά βούλησιν κινουμένης, τῆς δέ ζωτικῆς κατά φύσιν ἀπροαιρέτως, ὡς ἔχει, μενούσης.  Καί πάλιν, τῆς μέν νοερᾶς, εἶναι τό τε θεωρητικόν, καί τό πρακτικόν· καί τό μέν θεωρητικόν, καλεῖσθαι νοῦν ἔλεγε· τό δέ πρακτικόν, λόγον· καί τῆς μέν νοερᾶς δυνάμεως (673) κινητικόν   εἶναι τόν νοῦν· τῆς δέ ζωτικῆς προνοητικόν ὑπάρχειν τόν λόγον· καί τόν μέν εἶναί τε καί καλεῖσθαι σοφίαν· φημί δέ τόν νοῦν, ὅταν παντάπασιν ἀτρέπτους ἑαυτοῦ διαφυλάττῃ τάς πρός τόν Θεόν κινήσεις·τόν δέ λόγον ὡσαύτως φρόνησιν καί εἶναι καί καλεῖσθαι, ὅταν σωφρόνως τήν ὑπ᾿  αὐτοῦ κατά πρόνοιαν διοικουμένην ζωτικήν δύναμιν ταῖς ἐνεργείαις συνάψας τῷ νῷ, δείξειεν ἀδιάφορον· τήν αὐτήν αὐτῷ καί ὁμοίαν δι᾿ ἀρετῆς ἔμφασιν τοῦ Θείου φέρουσαν· ἥν καί ἐπιμερίζεσθαι τῷ τε νῷ καί τῷ λόγῳ φυσικῶς ἔλεγεν· ὡς εἶναι μᾶλλον καί συνισταμένην δείκνυσθαι προηγουμένως τήν ψυχήν, ἐκ τοῦ νοῦ καί τοῦ λόγου, ὡς νοεράν τε καί λογικήν· τῆς ζωτικῆς ἐπ᾿ ἀμφοῖν κατά τό ἴσον δηλονότι, νοῦ τε καί λόγου φημί, θεωρουμένης δυνάμεως· οὐδ᾿ ὁπότερον γάρ τούτων ζωῆς ἄμοιρον εἶναι θέμις ἐννοεῖν, καί ὑπ᾿ ἀμφοῖν διειλημμένης· δι᾿ ἧς ὁ μέν νοῦς, ὅν καί σοφίαν ἔφαμεν καλεῖσθαι, τῇ θεωρητικῇ ἕξει κατ᾿ ἀπόῤῥητον σιγήν τε καί γνῶσιν ἐξαπλούμενος, πρός τήν ἀλήθειαν δι᾿ ἀλήστου τε καί ἀκαταλήκτου γνώσεως ἄγεται· ὁ δέ λόγος, ὅν ἐκαλέσαμεν φρόνησιν, τῇ πρακτικῇ ἕξει σωματικῶς κατ᾿ ἀρετήν εἰς τό ἀγαθόν διά πίστεως καταλήγει· ἐξ ὧν ἀμφοτέρων ἡ ἀληθής τῶν τε θείων καί τῶν ἀνθρωπίνων ἐπιστήμη συνέστηκε πραγμάτων· ἡ ὄντως ἄπταιστος γνῶσις, καί πάσης τῆς κατά Χριστιανούς θειοτάτης φιλοσοφίας πέρας.  

Καί σαφέστερον περί τούτων εἰπεῖν· τῆς ψυχῆς, τό μέν ἔλεγε εἶναι θεωρητικόν  καθώς εἴρηται· τό δέ, πρακτικόν, καί τό μέν θεωρητικόν ἐκάλει νοῦν· τό δέ πρακτικόν, λόγον· ὡς πρώτας δηλαδή δυνάμεις τῆς ψυχῆς· καί πάλιν τόν νοῦν, σοφίαν· τόν δέ λόγον, φρόνησιν, ὡς πρώτας ἐνεργείας. Διεξοδικῶς δέ πάλιν, τῆς ψυχῆς ἔφασκεν εἶναι, κατά μέν τό νοερόν, τόν νοῦν, τήν σοφίαν, τήν θεωρίαν, τήν γνῶσιν, τήν ἄληστον γνῶσιν· τούτων δέ τέλος εἶναι τήν ἀλήθειαν· κατά δέ τό λογικόν, τόν λόγον, τήν φρόνησιν, τήν πρᾶξιν, τήν ἀρετήν, τήν πίστιν· τούτων δέ τέλος τό ἀγαθόν. Τήν ἀλήθειαν δέ καί τό ἀγαθόν, τόν Θεόν ἔλεγε δηλοῦν· ἀλλά τήν μή ἀλήθειαν, ὅταν ἐκ τῆς οὐσίας τό Θεῖον σημαίνεσθαι δοκῇ· ἁπλοῦν γάρ, καί μόνον, καί ἕν, καί ταυτόν, καί ἀμερές, καί ἄτρεπτον, καί ἀπαθές πρᾶγμα ἡ ἀλήθεια καί ἀλάθητον, καί παντελῶς ἀδιάστατον· τό δέ ἀγαθόν, ὅταν ἐκ τῆς ἐνεργείας. Εὐεργετικόν γάρ τό ἀγαθόν, καί προνοητικόν τῶν ἐξ αὐτοῦ πάντων, καί φρουρητικόν· ἀπό τοῦ ἄγαν εἶναι, ἤ τεθεῖσθαι, ἤ θέσιν, κατά τήν τῶν ἐτυμολογούντων δόξαν, πᾶσι τοῖς οὖσι τοῦ εἶναι καί διαμένειν, καί κινεῖσθαι χαριστικόν.  

(676) Τάς οὖν περί τήν ψυχήν νοουμένας πέντε συζυγίας περί τήν μίαν τήν τοῦ Θεοῦ σημαντικήν συζυγίαν ἔλεγε καταγίγνεσθαι. Συζυγίαν δέ φημιν νῦν τόν νοῦν καί τόν λόγον· τήν σοφίαν καί τήν φρόνησιν· τήν θεωρίαν καί τήν πρᾶξιν· τήν γνῶσιν καί τήν ἀρετήν· τήν ἄληστον γνῶσιν καί τήν πίστιν. Τήν δέ τοῦ θείου σημαντικήν, τήν ἀλήθειαν καί τό ἀγαθόν· αἷς κατά πρόοδον ἡ ψυχή κινουμένη, τῷ Θεῷ τῶν ὅλων ἑνοῦται, μιμουμένη αὐτοῦ τῆς οὐσίας καί τῆς ἐνεργείας τό ἄτρεπτον καί εὐεργετικόν, διά τῆς ἐν τῷ καλῷ παγίας καί ἀμεταθέτου κατά τήν προαίρεσιν ἕξεως. Καί, ἵνα τούτων μικρόν τι μίξω θεώρημα πρόσφορον, τάχα αὕτη ἐστίν ἡ θεία δεκάς τῶν χορδῶν τοῦ κατά ψυχήν νοητοῦ ψαλτηρίου· ἡ τόν λόγον ὑπηχοῦντα τῷ πνεύματι, διά τῆς ἄλλης τῶν ἐντολῶν μακαρίας δεκάδος ἔχουσα, καί τούς ἐντελεῖς τε καί ἁρμονίους, τούς ἐμμελεῖς νοητῶς ἀποτελοῦσα φθόγγους, δι᾿ ὧν ὑμνεῖται ὁ Θεός· ἵν᾿ ἐγώ μάθω, τίς ὁ τῆς ᾀδούσης, καί τῆς ᾀδομένης δεκάδος ὁ λόγος· καί πῶς δεκάδι δεκάς μυσικῶς ἑνουμένη τε καί συναπτομένη, Ἰησοῦν μέν τόν ἐμόν Θεόν καί Σωτῆρα συμπληρωθέντα δι᾿ ἐμοῦ σωζομένου, πρός ἑαυτόν ἐπανάγει τόν ἀεί πληρέστατον, καί μηδέποτε ἑαυτοῦ ἐκστῆναι δυνάμενον· ἐμέ δέ τόν ἄνθρωπον θαυμαστῶς ἑαυτῷ ἀποκαθίστησι· μᾶλλον δέ Θεῷ, παρ᾿ οὗ τό εἶναι λαβών ἔχω, καί πρός ὅν ἐπείγομαι, πόῤῥωθεν τό εὖ εἶναι προσλαβεῖν ἐφιέμενος. Ὅπερ ὁ γνῶναι δυνηθείς, ἐκ τοῦ παθεῖν τά λεγόμενα, εἴσεται πάντως γνωρίσας ἤδη κατά τήν πεῖραν ἐναργῶς τό οἰκεῖον ἀξίωμα· πῶς ἀποδίδοται τῇ εἰκόνι τό κατ᾿ εἰκόνα· πῶς τιμᾶται τό ἀρχέτυπον· τίς τοῦ μυστηρίου τῆς ἡμῶν σωτηρίας ἡ δύναμις, καί ὑπέρ τίνος Χριστός ἀπέθανε· πῶς τε πάλιν ἐν αὐτῷ μεῖναι δυνάμεθα, καί αὐτός ἐν ἡμῖν, καθώς εἶπε· καί πῶς Ἐστίν εὐθύς ὁ λόγος τοῦ Κυρίου, καί πάντα τά ἔργα αὐτοῦ ἐν πίστει. Ἀλλ᾿ ἐπανάγωμεν πρός τόν εἱρμόν τοῦ λόγου τόν λόγον, τούτοις περί τούτων ἀρκεσθέντες.  

Τόν γάρ νοῦν διά τῆς σοφίας ἔφασκε κινούμενον, εἰς θεωρίαν ἰέναι· διά δέ τῆς θεωρίας, εἰς γνῶσιν· διά δέ τῆς γνώσεως, εἰς τήν ἄληστον γνῶσιν· διά δέ τῆς ἀλήστου γνώσεως, εἰς τήν ἀλήθειαν· περί ἥν ὁ νοῦς ὅρον τῆς κινήσεως δέχεται, περιγραφομένης αὐτῷ τῆς τε οὐσίας καί τῆς δυνάμεως, καί τῆς ἕξεως καί τῆς ἐνεργείας.  

Νοῦ γάρ ἔλεγε δύναμιν εἶναι τήν σοφίαν, καί αὐτόν εἶναι τόν νοῦν δυνάμει σοφίαν· τήν δέ θεωρίαν ἕξιν· τήν δέ γνῶσιν ἐνέργειαν· τήν δέ ἄληστον γνῶσιν, σοφίας τε καί θεωρίας καί γνώσεως· ἤγουν δυνάμεως καί ἕξεως καί ἐνεργείας· τήν περί (677) τό γνωστόν τό ὑπέρ πᾶσαν τήν γνῶσιν ἀκατάληκτον καί ἑκτικήν ἀεικινησίαν· ἧς πέρας ἐστίν, ὡς ἀλάθητον γνωστόν, ἡ ἀλήθεια· ὅ καί θαυμάζειν ἄξιον· πῶς τό ἄληστον λήγει περιγραφόμενον, ἤ δηλονότι ὡς Θεῷ τῇ ἀληθείᾳ περατούμενον; Θεός γάρ ἡ ἀλήθεια, περί ὅν ἀκαταλήκτως τε και ἀλήστως κινούμενος ὁ νοῦς, λήγειν οὐκ ἔχει ποτέ τῆς κινήσεως, μή εὑρίσκων πέρας ἔνθα μή ἔστι διάστημα. Τό γάρ θαυμαστόν μέγεθος τῆς θείας ἀπειρίας, ἄποσόν τί ἐστι καί ἀμερές καί παντελῶς ἀδιάστατον· καί τήν οἱανοῦν πρός τό γνωσθῆναι, ὅ τί ποτέ ἐστι κατ᾿ οὐσίαν, φθάνουσαν αὐτόν οὐκ ἔχον κατάληψιν. Τό δέ μή .ἔχον διάστημα ἤ κατάληψιν καθ᾿ ὁτιοῦν, οὐκ ἔστι τινί περατόν.  

Τόν δέ λόγον ὡσαύτως διά τῆς φρονήσεως κινούμενον, εἰς τήν πρᾶξιν ἰέναι· διά δέ τῆς πράξεως εἰς ἀρετήν· διά δέ τῆς ἀρετῆς εἰς τήν πίστιν, τήν ὄντως βεβαίαν καί ἄπτωτον τῶν θείων πληροφορίαν· ἥν πρώτην ἔχων δυνάμει κατά τήν φρόνησιν ὁ λόγος, ὕστερον ἐνεργείᾳ κατά τήν ἀρετήν ἐπιδείκνυται, διά τήν ἐπ’ ἔργων φανέρωσιν. Ἡ γάρ χωρίς ἔργων πίστις νεκρόν τι, καθώς γέγραπται· πᾶν δέ νεκρόν καί ἀνενέργητον, οὐκ ἄν ποτέ τις εὖ φρονῶν τοῖς καλοῖς εἶναι θαρσήσειεν εἰπεῖν ἐνάριθμον. Διά δέ τῆς πίστεως εἰς τό ἀγαθόν, περί ὅ δέχεται τέλος, παυόμενος  τῶν οἰκείων ἐνεργειῶν ὁ λόγος, περιγραφομένης αὐτοῦ τῆς τε δυνάμεως καί τῆς ἕξεως καί τῆς ἐνεργείας.  

Λόγου γάρ ἔφασκεν εἶναι δύναμιν τήν φρόνησιν· καί αὐτόν εἶναι δυνάμει τόν λόγον, φρόνησιν· ἕξιν δέ, τήν πρᾶξιν· ἐνέργειαν δέ, τήν ἀρετήν· τήν δέ πίστιν φρονήσεως τε καί πράξεως καί ἀρετῆς, ἤγουν δυνάμεως ἕξεώς τε καί ἐνεργείας ἐνδιάθετον πῆξιν καί ἀναλλοίωτον· ἧς πέρας ἔσχατόν ἐστι τό ἀγαθόν, περί ὅ καταλήγων τῆς κινήσεως ὁ λόγος παύεται. Θεός γάρ ἐστι τό ἀγαθόν, ᾧ πέφυκε πᾶσα καί παντός λόγου παρατοῦσθαι δύναμις. Πῶς δέ καί τίνα τρόπον τούτων ἕκαστον κατορθοῦται, καί εἰς ἐνέργειαν ἄγεται· καί τίνα τούτων ἑκάστῳ ἠναντίωται, ἤ προσῳκείωται, καί ἐπί πόσον, διαιρεῖν τε καί λέγειν, οὐ τῆς παρούσης ἐστίν ὑποθέσεως· πλήν τοῦ, ὅσον γιγνώσκειν, ὅτι πᾶσα ψυχή ἡνίκα διά τῆς χάριτος τοῦ ἁγίου Πνεύματος, καί τῆς οἰκείας φιλοπονίας καί σπουδῆς ἀλλήλοις ταῦτα συνάψαι τε καί ἱστουργῆσαι δυνηθῇ· τόν λόγον φημί τῷ νῷ, καί τῇ σοφίᾳ τήν φρόνησιν, καί τῇ θεωρίᾳ τήν πρᾶξιν, καί τῇ γνώσει τήν ἀρετήν, καί τῇ ἀλήστῳ γνώσει τήν πίστιν, οὐδενός ἐλαττουμένου πρός τό ἕτερον ἤ πλεονάζοντος, πάσης αὐτοῖς περικοπείσης ὑπερβολῆς καί ἐλλείψεως· καί, ἵνα συνελών εἴπω, μονάδα τήν ἑαυτῆς δεκάδα ποιῆσαι· τηνικαῦτα καί αὐτή (680) τῷ Θεῷ ἀληθινῷ τε καί ἀγαθῷ, καί ἑνί καί μόνῳ ἑνωθήσεται· καλή τε καί μεγαλοπρεπής, καί αὐτῷ [κατά τό ἐφικτόν] ἐμφερής γενομένῃ, τῇ συμπληρώσει τῶν τεσσάρων γενικῶν ἀρετῶν· τῶν δηλωτικῶν μέν τῆς κατά ψυχήν θείας δεκάδος, περιεκτικῶν μέν τῆς ἄλλης τῶν ἐντολῶν μακαρίας δεκάδος. Δεκάς γάρ δυνάμει ἐστίν ἡ τετράς, ἀπό τῆς μονάδος εἰρμῷ κατά πρόοδον συντιθεμένη.  Καί πάλιν μονάς ἡ αὐτή, κατά σύνοδον τό ἀγαθόν μοναδικῶς περιέχουσα, καί τό ἁπλοῦν καί ἀμερές τῆς θείας ἐνεργείας, ἐφ᾿ ἑαυτῆς ἀτμήτως μεμερισμένον δεικνύουσα· αἷς, τό μέν οἰκεῖον εὐτόνως ἀπερεγχείρητον ἡ ψυχή διετήρησεν· τό δέ ἀλλότριον ἀνδρικῶς ὡς πονηρόν ἀπεῤῥάπισεν· ὡς νοῦν εὔλογον ἔχουσα, καί σοφίαν ἔμφρονα, καί θεωρίαν ἔμπρακτον, καί γνῶσιν ἐνάρετον, καί τήν ἐπ᾿  αὐταῖς ἄληστον γνῶσιν, πιστοτάτην ὁμοῦ καί ἀμετάπτωτον· καί ὡς τοῖς αἰτίοις τά αἰτιατά, καί ταῖς δυνάμεσι τάς ἐνεργείας σωφρόνως συνημμένας, Θεῷ προσκομίσασα· καί ἀντιλαβοῦσα τούτων τήν ποιητικήν τῆς ἁπλότητος θέωσιν.  

Ἐνέργεια γάρ ἐστι καί φανέρωσις· τοῦ μέν νοῦ, ὁ λόγος, ὡς αἰτίας αἰτιατόν· καί τῆς σοφίας ἡ φρόνησις, καί τῆς θεωρίας ἡ πρᾶξις, καί τῆς γνώσεως ἡ ἀρετή, καί τῆς ἀλήστου γνώσεως ἡ πίστις· ἐξ ὧν ἡ ἐνδιάθετος πρός τε τήν ἀλήθειαν καί τό ἀγαθόν, φημί δέ τόν Θεόν, σχέσις δημιουργεῖται· ἥν ἔφασκεν εἶναι θείαν ἐπιστήμην, καί γνῶσιν ἄπταιστον, καί ἀγάπην καί εἰρήνην, ἐν αἷς καί δι᾿ ὧν ἡ θέωσις· τήν μέν [ἐπιστήμην] ὡς συμπλήρωσιν πάσης τῆς ἐφικτῆς ἀνθρώποις περί Θεοῦ καί τῶν θείων γνώσεως, καί τῶν ἀρετῶν περιοχήν ἄπταιστον· τήν δέ [γνώμην], ὡς ἐπιβᾶσαν γνησίως τῇ ἀληθείᾳ, καί πεῖραν τοῦ θείου διαρκῆ παρεχομένην· τήν δέ [ἀγάπην] ὡς ὅλης τοῦ Θεοῦ κατά διάθεσιν, ὅλην μετέχουσαν τῆς τερπνότητος·  τήν δέ [εἰρήνην], ὡς τά αὐτά τῷ Θεῷ πάσχουσαν, καί πάσχειν τούς κατ᾿ αὐτήν ἀξιωθέντας γενέσθαι παρασκευάζουσαν. Εἰ γάρ τό θεῖον παντελῶς ἀκίνητον, ὡς τό διοχλοῦν καθ᾿ ὅτιοῦν οὐκ ἔχον. (Τί γάρ καί τό φθάνον ἐστί τήν ἐκείνου περιωπήν;) ἡ δέ εἰρήνη, σταθερότητς ἐστίν ἀκλόνητός τε καί ἀκίνητος· πρός δέ, καί ἀνενόχλητος εὐφροσύνη· ἆρα τά θεῖα οὐ πάσχει καί πᾶσα ψυχή, ἡ τήν θείαν καταξιωθεῖσα κομίσασθαι εἰρήνην; ὡς μή μόνον κακίας καί ἀγνωσίας, ψεύδους τε καί πονηρίας, τῶν τῇ ἀρετῇ καί γνώσει, τῇ τε ἀληθείᾳ καί τῷ ἀγαθῷ ἀντικειμένων κακιῶν, αἵ ταῖς παρά φύσιν τῆς ψυχῆς κινήσεσι παρυφίστανται· ἀλλ᾿ ἤδη καί ἀρετῆς αὐτῆς γνώσεως, ἀληθείας τε αὖ καί ἀγαθότητος τῶν ἡμῖν διεγνωσμένων τούς ὅρους, εἰ θέμις εἰπεῖν, ὑπερβᾶσα, καί τῇ ὑπεραληθεστάτῃ καί ὑπεραγάθῳ κοίτῃ τοῦ θεοῦ, κατά τήν ἀψευδεστάτην αὐτοῦ ἐπαγγελίαν, ἀῤῥήτως τε καί ἀγνώστως ἑαυτήν κατευνάσασα· ὡς μηδέν τῶν διοχλεῖν αὐτῇ πεφυκότων λοιπόν ἔχουσα φθάνον αὐτῆς τήν ἐν θεῷ κρυφιότητα· καθ᾿ ἥν μακαρίαν καί (681) παναγίαν κοίτην, τό φρικτόν ἐκεῖνο τῆς ὑπέρ νοῦν καί λόγον ἑνότητος μυστήριον ἐπιτελεῖται· δι᾿ οὗ μία σάρξ καί ἔν πνεῦμα, ὅ τε θεός πρός τήν Ἐκκλησίαν, τήν ψυχήν, καί ἡ ψυχή πρός τόν Θεόν γενήσεται· ὦ πῶς σε, Χριστέ, θαυμάσω τῆς ἀγαθότητος, οὐ γάρ ἀνυμνῆσαι φάναι τολμήσω, ὁ μήτε πρός τό θαυμάζειν ἀξίως ἀρκοῦσαν ἔχων τήν δύναμιν·  Ἔσονται γάρ οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν· τό δέ μυστήριον τοῦτο μέγα ἐστίν· ἐγώ δέ λέγω εἰς Χριστόν καί εἰς τήν Ἐκκλησίαν, φησίν ὁ θεῖος Ἀπόστολος. Καί πάλιν· ὁ κολλώμενος τῷ Κυρίῳ, ἕν πνεῦμά ἐστι.  

Οὕτω γοῦν ἑνοειδῆ γενομένην ψυχήν, καί πρός ἑαυτήν καί τόν Θεόν συναχθεῖσαν, οὐκ ἔσται ὁ εἰς πολλά κατ᾿ ἐπίνοιαν αὐτήν ἔτι διαιρῶν λόγος, τῷ πρώτῳ καί μόνῳ καί ἑνί Λόγῳ τε καί Θεῷ κατεστεμμένην τήν κεφαλήν· ἐν ᾧ κατά μίαν ἀπερινόητον ἁπλότητα πάντες οἱ τῶν ὄντων  λόγοι ἑνοειδῶς καί εἰσί καί ὑφεστήκασιν, ὡς δημιουργῷ τῶν ὄντων καί ποιητῇ· ᾧ ἐνατενίζουσα, οὐκ ἐκτός αὐτῆς ὄντι, ἀλλ’ ἐν ὅλῃ ὅλῳ, κατά ἁπλῆν προσβολήν εἴσεται καί αὐτή τούς τῶν ὄντων λόγους καί τάς αἰτίας, δι᾿ οὕς τυχόν πρίν νυμφευθῆναι τῷ Λόγῳ καί Θεῷ ταῖς διαιρετικαῖς ὑπήγετο μεθόδοις· σωστικῶς τε δι᾿ αὐτῶν καί ἐναρμονίως πρός αὐτόν φερομένη, τόν πάντός λόγου καί πάσης αἰτίας περιεκτικόν τε καί ποιητήν.  

Ἐπειδή ταῦτα τοίνυν τῆς ψυχῆς εἰσίν, ὡς ἔφαμεν, κατά νοῦν μέν ἐχούσης δυνάμει τήν σοφίαν, ἐκ δέ τῆς σοφίας τήν θεωρίαν, ἐκ δέ ταύτης τήν γνῶσιν· ἐκ δέ τῆς γνώσεως τήν ἄληστον γνῶσιν· δι᾿ ἧς πρός τήν ἀλήθειαν ὡς πέρας καί τέλος οὖσαν τῶν κατά νοῦν ἀγαθῶν ἄγεται· κατά δέ τόν λόγον ἐχούσης τήν φρόνησιν, ἐκ δέ ταύτης τήν πρᾶξιν, ἐκ δέ τῆς πράξεως τήν ἀρετήν, ἐκ δέ ταύτης τήν πίστιν, καθ᾿ ἥν εἰς τό ἀγαθόν ὡς τέλος μακάριον τῶν λογικῶν ἐνεργιῶν καταλήγει· δι᾿ ὧν ἡ τῶν θείων ἐπιστήμη , κατά σύνοδον τῆς πρός ἄλληλα τούτων ἑνώσεως, συλλέγεται· πρός ταῦτα πάντα σαφῶς ἁρμόζεται, κατά τήν θεωρίαν εἰκαζομένη τῇ ψυχῇ ἡ ἁγία τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησία. Τά μέν κατά νοῦν πάντα καί ἐκ τοῦ νοῦ κατά πρόοδον εἶναι δειχθέντα, διά τοῦ ἱερατείου σημαίνουσα· τά δέ κατά τόν λόγον καί ἐκ τοῦ λόγου κατά διαστολήν εἶναι δηλωθέντα, διά τοῦ ναοῦ σαφηνίζουσα· καί πάντα συνάγουσα πρός τό τελούμενον ἐπί τοῦ θείου θυσιαστηρίου μυστήριον· ὅπερ διά τῶν κατά τήν Ἐκκλησίαν ἐπιτελουμένων ὁ δυνηθείς ἐμφρόνως καί σοφῶς μυηθῆναι, Ἐκκλησίαν ὄντως Θεοῦ, καί θείαν τήν ἑαυτοῦ ψυχήν κατεστήσατο· δι᾿ ἥν ἴσως, καί ἧς ἡ χειροποίητος ἐκκλησία σοφῶς διά τῆς ἐν αὐτῇ τῶν θείων ποικιλίας (684) κατά σύμβολον οὖσα παράδειγμα, πρός ὁδηγίαν τοῦ κρείττονος ἡμῖν παρεδόθη.      

ΚΕΦΑΛ. Στ´.  

Πῶς καί ποίῳ τρόπῳ ἄνθρωπος λέγεται καί ἡ ἁγία Γραφή.  

Ὥσπερ δέ τῇ κατά ἀναγωγήν θεωρίᾳ τήν Ἐκκλησίαν ἔλεγεν ἄνθρωπον εἶναι πνευματικόν, μυστικήν δέ Ἐκκλησίαν τόν ἄνθρωπον· οὕτω δή καί τήν ἁγίαν πᾶσαν κατά συναίρεσιν Γραφήν, ἄνθρωπον ἔφασκεν εἶναι· τήν μέν Παλαιάν Διαθήκην, ἔχουσαν σῶμα· ψυχήν δέ καί πνεῦμα καί νοῦν, τήν Καινήν. Καί πάλιν, ὅλης τῆς ἁγίας γραφῆς, Παλαιᾶς τέ φημι καί Νέας, τό καθ᾿ ἱστορίαν γράμμα, σῶμα· τόν δέ νοῦν τῶν γεγραμμένων, καί τόν σκοπόν, πρός ὅν ὁ νοῦς ἀποτέτακται, ψυχήν· Ὅπερ ἀκούσας ἐγώ, μάλιστα τῆς εἰκασίας ἠγάσθην τό ἀκριβές, καί τόν κατ᾿ ἀξίαν ἑκάστῳ διανέμοντα χαρίσματα, δεόντως ἀνύμνησα κατά δύναμιν. Ὡς γάρ  θνητός ὁ καθ᾿ ἡμᾶς ἄνθρωπος, κατά τό φαινόμενον, κατά δέ τό μή φαινόμενον, ἀθάνατος· οὕτω καί ἡ ἁγία Γραφή τό μέν φαινόμενον γράμμα, παρερχόμενον ἔχουσα· τό δέ κρυπτόμενον τῷ γράμματι πνεῦμα, μηδέποτε τοῦ εἶναι παυόμενον, ἀληθῆ τόν λόγον τῆς θεωρίας συνίστησι. Καί ὥσπερ οὗτος ὁ καθ᾿ ἡμᾶς ἄνθρωπος, φιλοσοφίᾳ κρατῶν τῆς ἐμπαθοῦς ὀρέξεώς τε καί ὁρμῆς, μαραίνει τήν σάρκα· οὕτω καί ἡ ἁγία Γραφή  νοουμένη πνευματικῶς, τό γράμμα ἑαυτῆς περιτέμνει. Φησί γάρ ὁ θεῖος Ἀπόστολος, Ὅσον ὁ ἔξω ἡμῶν ἄνθρωπος διαφθείρεται, τοσοῦτον ὁ ἔσω ἀνακαινοῦται ἡμέρᾳ καί ἡμέρᾳ. Τοῦτο νοείσθω καί λεγέσθω καί ἐπί τῆς ἁγίας Γραφῆς, ἀνθρώπου τροπικῶς νοουμένης. Ὅσον γάρ αὐτῆς τό γράμμα ὑποχωρεῖ, τοσοῦτον τό πνεῦμα πλεονεκτεῖ· καί ὅσον αἱ σκιαί τῆς προσκαίρου λατρείας παρατρέχουσι, τοσοῦτον ἡ ἀλήθεια τῆς πίστεως ἡ παμφαής τε καί ὁλολαμπής καί ἄσκιος ἐπεισέρχεται· καθ᾿ ἥν καί δι᾿ ἥν προηγουμένως καί ἔστι καί γέγραπται, καί Γραφή λέγεται, τῷ νῷ διά χάριτος πνευματικῆς ἐγχαραττομένη· ὥσπερ καί ὁ καθ᾿ ἡμᾶς ἄνθρωπος, διά τήν ψυχήν τήν λογικήν τε καί νοεράν, προηγουμενως ἄνθρωπος μάλιστα καί ἔστι καί λέγεται·  καθ᾿ ἥν καί δι᾿ ἥν εἰκών τε καί ὁμοίωσίς ἐστι Θεοῦ, τοῦ ποιήσαντος αὐτόν· καί τῶν λοιπῶν ζώων φυσικῶς ἀποδιώρισται, μηδεμίαν πρός αὐτά σχετικῆς δυνάμεως τήν οἱανοῦν ἔμφασιν ἔχων.      

ΚΕΦΑΛ.  Ζ ´.  

Πῶς ὁ κόσμος ἄνθρωπος λέγεται· καί ποίῳ τρόπῳ καί ὁ ἄνθρωπος, κόσμος.  

Κατά ταύτην δέ πάλιν εὐμιμήτως τήν εἰκόνα, καί τόν κόσμον ὅλον τόν ἐξ ὁρατῶν καί ἀοράτων συνιστάμενον, (685) ἄνθρωπον  ὑπέβαλλεν εἶναι· καί κόσμον αὖθις, τόν ἐκ ψυχῆς καί σώματος ἄνθρωπον·  ψυχῆς γάρ λόγον ἐπέχειν ἔλεγε, τά νοητά· ὥσπερ καί ἡ ψυχή, τῶν νοητῶν· καί σώματος τύπον ἐπέχειν τά αἰσθητά· ὥσπερ καί  τῶν αἰσθητῶν τό σῶμα. Καί ψυχήν μέν εἶναι τῶν αἰσθητῶν, τά νοητά, σῶμα δέ τῶν νοητῶν, τά αἰσθητά. Καί ὡς ψυχήν ἑνοῦσαν σώματι, τῷ αἰσθητῷ κόσμῳ τόν νοητόν εἶναι· καί τῷ νοητῷ τόν αἰσθητόν, ὡς σῶμα τῇ ψυχῇ συγκροτούμενον· καί ἕνα ἐξ ἀμφοῖν εἶναι κόσμον, ὥσπερ καί ἐκ ψυχῆς καί σώματος ἄνθρωπον ἕνα, μηδ’ ἑτέρου τούτων, τῶν ἀλλήλοις καθ’ ἕνωσιν συμπεφυκότων, θάτερον ἀρνουμένου καί ἀποπέμποντος, διά τόν τοῦ συνδήσαντος νόμον· καθ᾿ ὅν τῆς ἑνοποιοῦ δυνάμεως ὀ λόγος ἐνέσπαρται, μή συγχωρῶν τήν καθ᾿ ὑπόστασιν ἐπί τῇ ἑνώσει ταυτότητα τούτων ἀγνοηθῆναι, διά τήν φυσικήν  ἑτερότητα· μηδ᾿ εἶναι δυνατωτέραν πρός διάστασίν τε καί μερισμόν τήν ἕκαστον τούτων ἑαυτῷ περιγράφουσαν ἰδιότητα, τῆς μυστικῶς καθ᾿ ἕνωσιν αὐτοῖς  ἐντεθείσης φιλικῆς συγγενείας, ἀποφανθῆναι· καθ᾿ ἥν, ὁ καθ᾿ ὅλου καί εἷς τρόπος τῆς ἐν ὅλοις ἀφανοῦς καί ἀγνώστου παρουσίας τῆς τῶν ὄντων συνεκτικῆς αἰτίας ποικίλως πᾶσιν ἐνυπάρχων, καί καθ᾿ ἑαυτά καί ἐν ἀλλήλοις τά ὅλα συνίστησιν ἄφυρτα καί ἀδιαίρετα· καί ἀλλήλων μᾶλλον, ἤ ἑαυτῶν κατά τήν ἑνοποιόν σχέσιν, ὄντα, παρίστησι· μέχρις οὗ λῦσαι παραστῇ τῷ συνδήσαντι, μείζοντος ἕνεκα καί μυστικωτέρας οἰκονομίας, κατά τόν καιρόν τῆς ἐλπιζομένης καθολικῆς συντελείας· καθ᾿ ἥν καί ὁ κόσμος, ὡς ἄνθρωπος, τῶν φαινομένων τεθνήξεται, καί παλιν ἀναστήσεται νέος ἐκ γεγηρακότος, κατά τήν παραυτίκα, προσδοκωμένην ἀνάστασιν· ἡνίκα καί ὁ καθ᾿ ἡμᾶς ἄνθρωπος, ὡς μέρος τῷ ὅλῳ, καί μικρός τῷ μεγάλῳ, συναναστήσεται κόσμῳ, τήν πρός τό μηκέτι δύνασθαι φθείρεσθαι κομισάμενος δύναμιν· ὅταν ἐμφερῆ τῇ τε ψυχῇ τό σῶμα, καί τοῖς νοητοῖς τά αἰσθητά, κατ᾿ εὐπρέπειαν καί δόξαν γενήσεται, μιᾶς ὅλοις κατ᾿ ἐναργῆ τε καί ἐνεργόν παρουσίαν, ἀναλόγως ἑκάστῳ θείας ἐπιφαινομένης δυνάμεως, καί δι᾿ ἑαυτῆς τόν τῆς ἑνώσεως ἄλυτον εἰς τούς ἀπείρους αἰῶνας συντηρούσης δεσμόν.  

Εἴ τις οὖν βούλεται καί βίον καί λόγον θεοφιλῆ καί θεάρεστον ἔχειν, τῶν τριῶν τούτων ἀνθρώπων· τοῦ κόσμου τέ φημι, καί τῆς ἁγίας Γραφῆς, καί τοῦ καθ᾿ ἡμᾶς, τά κρείττω περί πολλοῦ ποιείτω καί τιμιώτερα. Ψυχῆς μέν, ὅση δύναμις ἐπιμελείσθω τῆς ἀθανάτου  καί θείας καί θεοποιηθησομένης, ἐξ ἀρετῶν· καί σαρκός καταφρονείτω τῆς ὑποκειμένης φθορᾷ καί θανάτῳ, καί τό τῆς ψυχῆς ἀμελούμενον ῥυπῶσαι (688) δυναμένης ἀξίωμα. Φθαρτόν γάρ σῶμα, φησί, βαρύνει ψυχήν, καί βρίθει τό γεῶδες σκῆνος νοῦν πολυφρόντιδα. Καί πάλιν,  Ἡ σάρξ ἐπιθυμεῖ κατά τοῦ πνεύματος· τό δέ πνεῦμα, κατά τῆς σαρκός. Καί αὖθις,  Ὁ σπείρων εἰς τήν σάρκα ἑαυτοῦ, ἐκ τῆς σαρκός θερίσει φθοράν. Πρός δέ τάς ἀσωμάτους καί νοεράς δυνάμεις κατά νοῦν διά νοήσεως κινησάτω τήν ἄμιλλαν, ἀφείς τά παρόντα καί βλεπόμενα·  Τά γάρ βλεπόμενα πρόσκαιρα, φησί· τά δέ μή βλεπόμενα, αἰώνια· εἷς διά τό πλῆθος τῆς κατ᾿ εἰρήνην ἕξεως ὁ Θεός ἐναναπαύεται. Καί πρός τό Πνεῦμα τό ἅγιον, δι᾿ ἔμφρονος μελέτης τῆς ἁγίας γραφῆς, ὑπερβάς τό γράμμα, σωφρόνως ἀναφερέσθω· ἐν ᾧ τό πλήρωμα ὑπάρχειν τῶν ἀγαθῶν, καί οἱ θησαυροί τῆς γνώσεως καί τῆς σοφίας ἀπόκρυφοι· ὧν εἴ τις ἐντός ἄξιος γενέσθαι φανήσεται, τόν Θεόν αὐτόν εὑρήσει ταῖς πλαξί τῆς καρδίας ἐγγεγραμμένον διά τῆς ἐν πνεύματι χάριτος, ἀνακεκαλυμμένῳ προσώπῳ τήν τοῦ Θεοῦ δόξαν ἐνοπτριζόμενος τῇ περιαιρέσει τοῦ κατά γράμμα καλύμματος.  

ΚΕΦΑΛ. Η ´.  

Τίνων εἰσί σύμβολα, ἥ τε πρώτη τῆς ἁγίας συνάξεως εἴσοδος, καί τά μετ᾿ αὐτήν τελούμενα.  

Ἥκει δέ λοιπόν ὁ λόγος ἡμῖν, μετά τήν σύντομον ἔκθεσιν τῶν εἰρημένων περί τῆς ἁγίας ἐκκλησίας θεωριῶν παρά τοῦ μακαρίου γέροντος, συντομωτέραν καί τήν περί τῆς ἁγίας τῆς Ἐκκλησίας συνάξεως διήγησιν, ὡς οἷόν τε, ποιησόμενος. Τήν  μέν οὖν πρώτην εἰς τήν ἁγίαν Ἐκκλησίαν τοῦ ἀρχιερέως κατά τήν ἱεράν σύναξιν εἴσοδον, τῆς πρώτης τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Χριστοῦ διά σαρκός εἰς τόν κόσμον τοῦτον παρουσίας τύπον καί εἰκόνα φέρειν, ἐδίδασκε· δι᾿  ἧς τήν δουλωθεῖσαν τῇ φθορᾷ καί παθοῦσαν ὑφ᾿ ἑαυτῆς τῷ θανάτῳ δά τῆς ἁμαρτίας, καί βασιλευομένην τυραννικῶς ὑπό τοῦ διαβόλου τῶν ἀνθρώπων φύσιν ἐλευθερώσας τε καί λυτρωσάμενος· πᾶσαν τήν ὑπέρ αὐτῆς ὀφειλήν, ὡς ὑπεύθυνος ἀποδούς ὁ ἀνεύθυνος καί ἀναμάρτητος, πάλιν πρός τήν ἐξ ἀρχῆς ἐπανήγαγε τῆς βασιλείας χάριν, ἑαυτόν λύτρον ὑπέρ ἡμῶν δούς καί ἀντάλλαγμα· καί τῶν ἡμετέρων φθοροποιῶν παθημάτων τό ζωοποιόν αὐτοῦ πάθος ἀντιδούς, παιώνιον ἄκος καί παντός τοῦ κόσμου σωτήριον· μεθ᾿ ἥν παρουσίαν, ἡ εἰς οὐρανούς αὐτοῦ καί τόν ὑπερουράνιον θρόνον ἀνάβασίς τε καί ἀποκατάστασις συμβολικῶς τυποῦται, διά τῆς ἐν τῷ ἱερατείῳ τοῦ ἀρχειρέως εἰσόδου, καί τῆς εἰς τόν θρόνον τόν ἱερατικόν ἀναβάσεως.      

ΚΕΦΑΛ. Θ´.  

Τίνος ἔχει δήλωσιν καί ἡ τοῦ λαοῦ εἰς τήν ἁγίαν τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίαν εἴσοδος.  

Τήν δέ τοῦ λαοῦ σύν τῷ ἱεράρχῃ γενομένην εἰς τήν Ἐκκλησίαν εἴσοδον, τήν ἐξ ἀγνοίας καί πλάνης (689) εἰς ἐπίγνωσιν Θεοῦ ἐπιστροφήν τῶν ἀπίστων, καί τήν ἀπό κακίας καί ἀγνωσία εἰς ἀρετήν καί γνῶσιν, μετάθεσιν τῶν πιστῶν σημαίνειν, ὁ μακάριος ἔλεγε γέρων. Οὐ γάρ μόνον τήν ἐπί τόν ἀληθινόν Θεός ἐπιστροφήν τῶν ἀπίστων ἡ εἰς τήν ἐκκλησίαν εἴσοδος παραδηλοῖ· ἀλλά καί ἑκάστου ἡμῖν τῶν πιστευόντων μέν, ἀθετούντων δέ τάς ἐντολάς τοῦ κυρίου δι᾿ ἀγωγῆς ἀκολάστου καί ἀσχήμονος βίου, τήν διά μετανοίας διόρθωσιν. Πᾶς γάρ ἄνθρωπος, εἴτε φονεύς, εἴτε μοιχός, εἴτε κλέπτης, εἴτε ὑπερήφανος, εἴτε ἀλαζών, ἤ ὑβριστής, ἤ πλεονέκτης, ἤ φιλάργυρος, ἤ κατάλαλος, ἤ μνησίακακος, ἤ πρός θυμόν καί ὀργήν εὐάγωγος, ἤ λοίδορος, ἤ συκοφάντης, ἤ ψίθυρος, ἤ φθόνῳ εὐχείρωτος, ἤ μέθυσος· καί ἁπλῶς, ἵνα μή πάντα τά τῆς κακίας εἴδη ἀπαριθμούμενος μηκύνω τόν λόγον, ὅστις ὑφ᾿ οἱασδήποτε κακίας ἐνεχόμενος, ἐπόν τοῦ ἑκουσίως κατ᾿ ἐπιτήδευσιν ἐνέχεσθαι καί ἐνεργεῖν κατά πρόθεσιν παύσοιτο, καί μεταβαλοῖ τόν βίον ἐπί τό κρεῖττον, τῆς κακίας τήν ἀρετήν ἀνθαιρούμενος· ὁ τοιοῦτος κυρίως τε καί ἀληθῶς Χριστῷ τῷ Θεῷ καί ἀρχιερεῖ νοείσθω τε καί λεγέσθω συνεισιέναι εἰς τήν ἀρετήν, Ἐκκλησίαν τροπικῶς νοουμένην.  

ΚΕΦΑΛ.  Ι´.  

Τίνων εἰσί σύμβολον τά θεῖα ἀναγνώσματα.  

Τάς δέ θείας τῶν πανιέρων βίβλων ἀναγνώσεις, τάς θείας καί μακαρίας τοῦ παναγίου Θεοῦ βουλήσεις τε καί βουλάς ὑπεμφαίνειν, ἔλεγεν ὁ διδάσκαλος· δι᾿ ὧν τάς ὑποθήκας τῶν πρακτέων, ἀναλόγως ἕκαστος ἡμῶν, κατά τήν ὑποῦσαν αὐτῷ δύναμιν, λαμβάνομεν· καί τούς τῶν θείων καί μακαρίων ἀγώνων νόμους μανθάνομεν· καθ᾿ οὕς νομίμως ἀθλοῦντες, τῶν ἀξιονίκων τῆς Χριστοῦ βασιλείας ἀξιούμεθα στεφάνων.      

ΚΕΦΑΛ.  ΙΑ´.  

Τίνος ἐστί σύμβολον τά θεῖα ᾄσματα.  

Τήν δέ πνευματικήν τῶν θείων ᾀσμάτων τερπνότητα, τήν ἐμφαντικήν δηλοῦν ἔφασκε, τῶν θείων ἡδονήν ἀγαθῶν· τήν τάς ψυχάς πρός μέν τόν ἀκήρατον τοῦ Θεοῦ καί μακάριον ἀνακινοῦσαν ἔρωτα· πρός δέ τό μῖσος τῆς ἁμαρτίας πλέον ἐγείρουσαν.      

ΚΕΦΑΛ.  ΙΒ´.  

Τί σημαίνουσιν αἱ τῆς εἰρήνης προσφωνήσεις.  

Διά δέ τῶν γινομένων ἔνδοθεν ἐκ τοῦ ἱερατείου κελεύσει τοῦ ἀρχιερέως, ἐφ᾿ ἑκάστῳ ἀναγνώσματι τῆς εἰρήνης ὑποφωνήσεων· τάς διά τῶν ἁγίων ἀγγέλων διακομιζομένας θείας ἀποδοχάς δηλοῦσθαι, ὁ σοφός διωρίζετο· δι᾿ ὧν ὁ Θεός ὁρίζει τῶν νομίμως ὑπέρ τῆς ἀληθείας πρός τάς ἀντικειμένας δυνάμεις ἀθλούντων τούς ἀγῶνας, τάς ἀοράτους συμπλοκάς (692) διαλύων, καί εἰρήνην διδούς ἐν τῇ καταργήσει τοῦ σώματος τῆς ἁμαρτίας, καί τῶν ὑπέρ ἀρετῆς πόνων τῆς ἀπαθείας τήν χάριν τοῖς ἁγίοις ἀντιδιδούς· ἵνα τοῦ πολεμεῖν ἀφέμενοι, πρός γεωργίαν πνευματικήν, εἴτουν ἀρετῶν ἐργασίαν, τάς τῆς ψυχῆς μετασκευάσωσι δυνάμεις· δι᾿ ὧν τά στίφη τῶν πονηρῶν πνευμάτων διέλυσαν, στρατηγοῦντος αὐτοῖς τοῦ Θεοῦ καί Λόγου, καί τά πικρά τοῦ διαβόλου καί δύσφυκτα μηχανήματα διασκεδάζοντος.      

ΚΕΦΑΛ.  ΙΓ´.  

Τίνος ἰδικῶς ἐπί τοῦ καθ᾿ ἕκαστον σύμβολόν ἐστιν ἡ ἀνάγνωσις τοῦ ἁγίου Εὐαγγελίου, καί τά μετ᾿ αὐτήν μυστικά.  

Ὅθεν εὐθύς μετά ταύτας, τήν θείαν τοῦ ἁγίου Εὐαγγελίου, ἀνάγνωσιν, ἡ τῆς ἁγίας Ἐκκλησίας ἱερά διάταξις ἐνομοθέτησε γίγνεσθαι· ἰδικῶς μέν τήν ὑπέρ τοῦ λόγου τοῖς σπουδαίοις κακοπάθειαν εἰσηγουμένην· μεθ᾿ ἥν ὁ τῆς γνωστικῆς θεωρίας ὥσπερ Ἀρχιερεύς οὐρανόθεν ἐπιδημῶν αὐτοῖς Λόγος, τῆς σαρκός αὐτοῖς ὥσπερ τινά κόσμον αἰσθητόν συστέλλει τό φρόνημα· τούς ἔτι πρός γῆν κατανεύοντας λογισμούς ἀπωθούμενος, καί πρός τήν τῶν νοητῶν ἐποψίαν ἐντεῦθεν διά τῶν τῶν θυρῶν κλείσεως, καί τῆς εἰσόδου τῶν ἁγίων μυστηρίων, αὐτούς ἀγαγών, λόγων τε καί πραγμάτων, μύσαντας ἤδη τάς αἰσθήσεις· καί ἔξω σαρκός καί κόσμου γεγενημένους, τά ἀπόῤῥητα διδάσκει· συναχθέντας ἤδη διά τοῦ ἀσπασμοῦ πρός ἑαυτούς τε καί αὐτόν, καί μόνην ἀντεισάγοντας αὐτῷ τῆς περί αὐτούς πολλῆς εὐεργεσίας, εὐγνωμόνως, τήν ὑπέρ τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας εὐχαριστήριον ὁμολογίαν· ἥν τό θεῖον τῆς πίστεως αἰνίττεται σύμβολον. Εἶτα τοῖς ἀγγέλοις ἐναριθμίους αὐτούς καταστήσας διά τοῦ Τρισαγίου, καί τήν αὐτήν ἐκείνοις ἐπιστήμην τῆς ἁγιαστικῆς θεολογίας αὐτοῖς χαρισάμενος, τῷ Θεῷ καί Πατρί προσάγει, υἱοθετηθέντας τῷ Πνεύματι διά τῆς προσευχῆς, δι᾿ ἧς Πατέρα καλεῖν τόν θεόν ἠξιώθησαν. Κἀντεῦθεν πάλιν ὥσπερ ἐπιστημόνως ἤδη τούς ἐν τοῖς οὖσι πάντας λόγους περάσαντας, πρός τήν ἄγνωστον ἀγνώστως διά τοῦ, Εἷς ἅγιος, καί τῶν ἑξῆς, ἄγει μονάδα, τῇ χάριτι ἑνωθέντας, καί κατά μέθεξιν πρός αὐτήν ὁμοιωθέντας τῇ κατά δύναμιν ἀδιαιρέτῳ ταυτότητι.      

ΚΕΦΑΛ.  ΙΔ´.  

Τίνος ἐστί σύμβολον καί τό γενικῶς σημαινόμενον, ἡ θεία τοῦ ἁγίου Εὐαγγελίου ἀνάγνωσις.  

Γενικῶς δέ τήν τοῦ κόσμου τούτου συντέλειαν ὑποσημαίνουσαν. Μετά γάρ τήν θείαν τοῦ ἁγίου Εὐαγγελίου ἀνάγνωσιν, ὅ τε ἀρχιερεύς κάτεισι τοῦ θρόνου· καί ἡ τῶν κατηχουμένων, καί ἡ τῶν λοιπῶν (693) τῶν ἀναξίων τῆς θείας τῶν δειχθησομένων μυστηρίων θεωρίας, ἀπόλυσίς τε καί ἐκβολή διά τῶν λειτουργῶν γίγνεται· σημαίνουσα καί προτυποῦσα δι᾿ ἑαυτῆς τήν ἀλήθειαν, ἧς εἰκών ὑπάρχει καί τύπος, καί οἷον ἐν τούτοις βοῶσα, ὅτι μετά τό κηρυχθῆναι τό Εὐαγγέλιον, καθώς γέγραπται, τῆς βασιλείας ἐν ὅλῃ τῇ οἰκουμένῃ, εἰς μαρτύριον πᾶσι τοῖς ἔθνεσι, τότε ἤξει τό τέλος· παραγινομένου κατά τήν δευτέραν αὐτοῦ παρουσίαν, ἐξ οὐρανῶν δηλαδή, μετά δόξης πολλῆς τοῦ μεγάλου Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ· Αὐτός γάρ ὁ Κύριος ἐν φωνῇ ἀρχαγγέλου καί ἐν σάλπιγγι Θεοῦ καταβήσεται ἀπ᾿ οὐρανοῦ; φησίν ὁ θεῖος Ἀπόστολος· καί ποιοῦντος ἐκδίκησιν ἐν τοῖς ὑπεναντίοις, καί ἀφορίζοντος διά τῶν ἁγίων ἀγγέλων τούς πιστούς ἀπό τῶν ἀπίστων, καί ἀπό τῶν δικαίων τούς ἀδίκους, καί τῶν ἁγίων τούς ἐναγεῖς· καί ἁπλῶς, ἵνα συνελών εἴπω , τῶν Πνεύματι Θεοῦ στοιχησάντων, τούς ὀπίσω σαρκός πορευθέντας· καί ἐπ᾿ αἰῶσι ἀπείροις τε καί ἀτελευτήτοις, ὡς ἡ τῶν θείων λογίων ἀλήθειά φησι, κατ᾿ ἀξίαν τῶν βεβιωμένων ἑκάστῳ δικαίαν ἀποδιδόντος τήν ἀμοιβήν.      

ΚΕΦΑΛ.  ΙΕ´.  

Τίνος σύμβολόν ἐστι ἡ κλεῖσις τῶν θυρῶν τῆς ἁγίας ἐκκλησίας, ἡ μετά τό ἅγιον Εὐαγγέλιον γιγνομένη.  

Ἡ δέ μετά τήν ἱεράν ἀνάγνωσιν τοῦ ἁγίου Εὐαγγελίου, καί τήν ἐκβολήν τῶν κατηχουμένων γινομένη κλεῖσις τῶν θυρῶν τῆς ἁγίας τοῦ Θεοῦ ἐκκλησίας, τήν τε τῶν ὑλικῶν δηλοῖ πάροδον, καί τήν γενησομένην μετά τό φοβερόν ἐκεῖνον ἀφορισμόν καί τήν φοβερωτέραν ψῆφον, εἰς τόν νοητόν κόσμον, ἤτοι τήν νυμφῶνα τοῦ Χριστοῦ, τῶν ἀξίων εἴσοδον· καί τήν ἐν ταῖς αἰσθήσεσι τῆς κατά τήν ἀπάτην ἐνεργείας, τελείαν ἀποβολήν.      

ΚΕΦΑΛ´. Ιστ´.  

Τί σημαίνει ἡ τῶν ἁγίων καί  μυστηρίων εἴσοδος.  

Ἡ δέ τῶν ἁγίων καί σεπτῶν μυστηρίων εἴσοδος, ἀρχή καί προοίμιόν ἐστιν (ὡς ὁ μέγας ἐκεῖνος ἔφασκε γέρων) τῆς γενησομένης ἐν οὐρανοῖς  καινῆς διδασκαλίας περί τῆς οἰκονομίας τοῦ Θεοῦ τῆς εἰς ἡμᾶς, καί ἀποκάλυψις τοῦ ἐν ἀδύτοις τῆς θείας κρυφιότητος ὄντος μυστηρίου τῆς ἡμῶν σωτηρίας. Οὐ γάρ μή πίω φησί, πρός τούς ἑαυτοῦ μαθητάς ὁ Θεός καί Λόγος, ἀπ᾿ ἄρτι ἐκ τοῦ γεννήματος τῆς ἀμπέλου, ἕως τῆς ἡμέρας ἐκείνης, ὅταν αὐτό πίνω μεθ᾿ ὑμῶν καινόν ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ Πατρός ἐμοῦ.    

ΚΕΦΑΛ.  ΙΖ ´.  

Τίνος ἐστί σύμβολον ὁ θεῖος ἀσπασμός.  

Ὁ δέ πᾶσι προσφωνούμενος πνευματικός ἀσπασμός, τήν ἐσομένην πάντων πρός ἀλλήλοις ἐν τῷ καιρῷ (696) τῆς τῶν μελλόντων ἀῤῥήτων ἀγαθῶν ἀποκαλύψεως, κατά πίστιν τε καί ἀγάπην, ὁμόνοιάν τε καί ὁμογνωμοσύνην, καί ταυτότητα λογικήν· δι’ ἥν τήν πρός τόν Λόγον καί Θεόν οἰκείωσιν οἱ ἄξιοι δέχονται, προτυποῖ καί προδιαγράφει. Λόγου γάρ σύμβολον τό στόμα, καθ᾿ ὅν μάλιστα πᾶσιν ἅπαντες οἱ λόγου μετειληφότες, ὡς λογικοί, καί τῷ πρώτῳ καί μόνῳ Λόγῳ, καί παντός αἰτίῳ λόγου συμφύονται.      

ΚΕΦΑΛ.  ΙΗ´.  

Τί σημαίνει τό θεῖον τῆς πίστεως Σύμβολον.  

Ἡ δέ τοῦ θείου συμβόλου τῆς πίστεως γινομένη παρά πάντων ὁμολογία, τήν ἐφ᾿ οἷς ἐσώθημεν παραδόξοις λόγοις τε καί τρόποις τῆς πανσόφου περί ἡμᾶς τοῦ Θεοῦ προνοίας γενησομένην μυστικήν εὐχαριστίαν, κατά τόν αἰῶνα τόν μέλλοντα, προσημαίνει· δι᾿ ἧς εὐγνώμονας ἐπί τῇ θείᾳ εὐεργεσίᾳ ἑαυτούς συνιστῶσιν οἱ ἄξιοι· πλήν ταύτης τῶν περί αὐτούς ἀπείρων θείων ἀγαθῶν ἀντεισαγαγεῖν ἄλλο τι καθ᾿ ὁτιοῦν οὐκ ἔχοντες.      

ΚΕΦΑΛ.  ΙΘ ´.  

Τί σημαίνει ἡ τοῦ Τρισαγίου δοξολογία.  

Ἡ δέ γινομένη τρισσή τοῦ ἁγιασμοῦ τῆς θείας ὑμνολογίας ἐκβόησις παρά παντός τοῦ πιστοῦ λαοῦ, τήν πρός τάς ἀσωμάτους καί νοερᾶς δυνάμεις κατά τό μέλλον φανησομένην ἕνωσίν τε καί ἰσοτιμίαν παραδηλοῖ· καθ᾿ ἥν συμφώνως ταῖς ἄνω δυνάμεσι, διά ταυτότητα τῆς ἀτρέπτου περί Θεόν ἀεικινησίας, τρισίν ἁγιασμοῖς ὑμνεῖν τε καί ἁγιάζειν τήν τρισυπόστατον μίαν θεότητα διδαχθήσεται τῶν ἀνθρώπων ἡ φύσις.      

ΚΕΦΑΛ.  Κ´.  

Τίνος ἐστί σύμβολον ἡ ἁγία προσευχή τοῦ, "Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς."  

Ἡ δέ παναγία τε καί σεπτή τοῦ μεγάλου καί μακαρίου Θεοῦ καί Πατρός ἐπίκλησις, τῆς δοθησομένης ἐνυποστάτου τε καί ἐνυπάρκτου κατά δωρεάν καί χάριν τοῦ ἁγίου Πνεύματος, υἱοθεσίας ἐστί σύμβολον· καθ᾿ ἥν πάσης ὑπερνικωμένης τε καί καλυπτομένης ἀνθρωπίνης ἰδιότητος, τῇ ἐπιφοιτήσει τῆς χάριτος, υἱοί Θεοῦ χρηματίσουσί τε καί ἔσονται πάντες οἱ ἅγιοι, ὅσοι δι᾿ ἀρετῶν ἀπ᾿ ἐντεῦθεν ἤδη τῷ θείῳ τῆς ἀγαθότητος κάλλει ἑαυτούς λαμπρῶς τε καί ἐπιδόξως ἐφαίδρυναν.      

ΚΕΦΑΛ.  ΚΑ´.  

Τί σημαίνει τό τέλος τῆς μυστικῆς ἱερουργίας τῶν ἐκφωνουμένων ὕμνων· τουτέστιν,  " Εἷς Ἅγιος, εἷς Κύριος, " καί τά ἑξῆς.  

Ἡ δέ κατά τό τέλος τῆς μυστικῆς ἱερουργίας παρά παντός τοῦ λαοῦ γινομένη τοῦ, Εἷς Ἅγιος, καί τῶν ἑξῆς, ὁμολογία, τήν ὑπέρ λόγον καί νοῦν πρός τό ἕν τῆς θείας  ἁπλότητος κρύφιον γενησομένην τῶν μυστικῶς τε καί σοφῶς κατά Θεόν τετελεσμένων, συναγωγήν τε καί ἕνωσιν δηλοῖ, (697) ἐν τῷ ἀφθάρτῳ τῶν νοητῶν αἰῶνι· καθ᾿ ὅν τῆς ἀφανοῦς καί ὑπεραῤῥήτου δόξης τό φῶς ἐνοπτεύοντες, τῆς μακαρίας, μετά τῶν ἄνω δυνάμεων, καί αὐτοί δεκτικοί γίνονται καθαρότητος· μεθ᾿ ἥν, ὡς τέλος πάντων, ἡ τοῦ μυστηρίου μετάδοσις γίνεται· μεταποιοῦσα πρός ἑαυτήν, καί ὁμοίους τῷ κατ᾿ αἰτίαν ἀγαθῷ κατά χάριν καί μέθεξιν ἀποφαίνουσα τούς ἀξίως μεταλαμβάνοντας, ἐν μηδενί αὐτοῦ λειπομένους, κατά τό ἐφικτόν ἀνθρώποις καί ἐνδεχόμενον. Ὥστε καί αὐτούς δύνασθαι εἶναί τε καί καλεῖσθαι θέσει κατά τήν χάριν θεούς, διά τόν αὐτούς ὅλως πληρώσαντα ὅλον Θεόν, καί μηδέν αὐτῶν τῆς αὐτοῦ παρουσίας κενόν καταλείψαντα.      

ΚΕΦΑΛ.   ΚΒ´.  

Πῶς, καί τίνι τρόπῳ καί ἡ τῆς ψυχῆς καθ᾿ ἑαυτήν νοουμένης ἐπί τοῦ καθ᾿ ἕκαστον ἰδικῶς ἐκθεωτική καί τελειοποιός διά τῶν εἰρημένων θεωρεῖται κατάστασις.  

Δεῦρο δή οὖν, διά τῶν αὐτῶν ὁδῷ καί τάξει βαίνοντες, πάλιν τά αὐτά καί περί ψυχῆς γνωστικῆς θεωρήσωμεν· καί συναναβῆναι μικρόν κατά δύναμιν τῷ λόγῳ μετ᾿ εὐλαβείας πρός ὑψηλοτέραν θεωρίαν, σκοπῆσαί τε καί κατανοῆσαι πῶς οἱ θεῖοι τῆς ἁγίας Ἐκκλησίας θεσμοί τήν ψυχήν ἐπί τήν ἑαυτῆς τελειότητα δι᾿ ἀληθοῦς καί ἐνεργοῦς γνώσεως ἄγουσι, ποθοῦντα τόν νοῦν καί βουλόμενον, Θεοῦ χειραγωγοῦντος (εἰ δοκεῖ) μή κωλύσωμεν.      

ΚΕΦΑΛ.  ΚΓ´.  

Ὅτι σύμβολον τῶν κατά ψυχήν ἀρετῶν ἐστιν ἡ πρώτη εἴσοδος τῆς ἁγίας συνάξεως.  

Ἄθρει τοιγαροῦν ὅστις τῆς μακαρίας τοῦ Χριστοῦ σοφίας γνήσιος καθέστηκας ἐραστής, νοός ὀφθαλμοῖς, κατά τήν πρώτης εἴσοδον τῆς ἁγίας συνάξεως ἀπό τῆς ἔξωθεν τῶν ὑλικῶν πλάνης καί ταραχῆς, κατά τό γεγραμμένον,  Γυναῖκες ἐρχόμεναι ἀπό θέας, δεῦτε· τῆς ἐν εἴδει καί σχήματι, φημί κατά τήν πρόσοψιν τῶν αἰσθητῶν περιπλανήσεως· οὐ γάρ θεωρίαν εἰπεῖν ἀληθές, κατά τούς ἀσόφους τῶν παρ᾿ ’ Ἕλλησι λεγομένων σοφῶν (μηδέ γάρ σοφοί κληθεῖέν ποτε πρός ἡμῶν, οἱ τόν Θεόν γνῶναι διά τῶν αὐτοῦ ποιημάτων μή δυνηθέντες, ἤ μή βουληθέντες) τῶν αἰσθητῶν λέγω τήν ἐπιφάνειαν, καθ᾿ ἥν ὁ διηνεκής τῶν αἰσθητῶν πρός ἄλληλα συνέστηκε πόλεμος, πᾶσι τήν δι᾿ ἀλλήλων φθοράν ἐνεργῶν, πάντων φθειρόντων ἄλληλα καί ἐν ἀλλήλοις φθειρομένων· καί τοῦτο μόνον πάγιον ἔχοντα, τό ἀστατεῖν καί φθείρεσθαι, μηδέποτε συμβαίνειν ἀλλήλοις κατά διαμονήν ἄμαχον δύνασθαι καί ἀστασίαστον· ἐρχομένην τε τήν ψυχήν, καί προτροπάδην φεύγουσαν, καί ὥσπερ εἰς Ἐκκλησίαν καί ἄσυλον εἰρήνης ἀνάκτορον, τήν ἐν πνεύματι φυσικήν θεωρίαν, τήν ἄμαχον καί πάσης ἐλευθέραν ταραχῆς μετά Λόγου τε καί ὑπό τοῦ Λόγου τοῦ μεγάλου καί (700) ἀληθοῦς ἡμῶν Θεοῦ καί ἀρχιερέως εἰσερχομένην· καί ὡς διά συμβόλων τῶν γινομένων θείων ἀναγνωσμάτων, τούς τῶν ὄντων διδασκομένην λόγους, καί τό θαυμαστόν καί μέγα τῆς ἐν νόμῳ καί προφήταις δηλουμένης θείας προνοίας μυστήριον· καθ᾿ ἕκαστόν τε δεξαμένην, ὑπέρ τῆς ἐν τούτοις καλῆς μαθητείας θεόθεν διά τῶν ἁγίων δυνάμεων, νοερῶς κατά διάνοιαν αὐτῇ διαλεγομένων, τάς εἰρηνοδώρους σημειώσεις, μετά τῆς ῥωστικῆς καί συντηρητικῆς θέλξεως, τῆς θείας καί διαπύρου κατά Θεόν ἐφέσεως, διά τῆς μυστικῶς ὑπᾳδομένης αὐτῇ νοητῶς τῶν θείων ᾀσμάτων ἡδονῆς.  

Πάλιν ἐκ τούτων μεταβαίνουσαν, καί συναγομένην ἐπί τήν μίαν καί μόνην καί ἑνιαίως τούτους συλλαμβάνουσαν τούς λόγους κορυφήν· λέγω δέ, τό ἅγιον Εὐαγγέλιον, ἐν ᾧ πάντες τῆς τε προνοίας καί τῶν ὄντων οἱ λόγοι κατά μίαν περιοχῆς δύναμιν ἑνοειδῶς προϋφεστήκασι. Μεθ᾿ ὅ κατ᾿ αἴσθησιν θείαν αὐτόν ὁρᾷν ἔνεστι πάλιν θεμιτόν τοῖς φιλοθέοις, ἀταρβήτοις νοός ὄμμασι παραγινόμενον οὐρανόθεν αὐτῇ τόν Λόγον καί Θεόν, ὡς ἡ τοῦ ἀρχιερέως ἀπό τοῦ θρόνου τοῦ ἱερατικοῦ σημαίνει κατάβασις· καί τέλειον αὐτῆς διακρίνοντα κατηχουμένων δίκην ἔτι τήν αἴσθησιν, καί τό κατ᾿ αὐτήν μεριστόν φαντασιουμένους λογισμούς. Κἀντεῦθεν πάλιν ἔξω γενομένην τῶν αἰσθητῶν, ὡς ἡ τῶν θυρῶν τῆς ἁγίας τοῦ Θεοῦ ἐκκλησίας νοεῖν ὑποτίθεται κλεῖσις· ἐπί τήν δηλουμένην διά τῆς εἰσόδου τῶν ἀῤῥήτων μυστηρίων, ἄϋλον καί ἁπλῆν καί ἀναλλοίωτον καί θεοδειδῆ, καί παντός ἐλευθέραν εἴδους καί σχήματος ἐπιστήμην τῶν νοητῶν ἄγοντα· καθ’ ἥν συναγαγούσαν πρός μέν ἑαυτῆς τάς οἰκείας δυνάμεις· πρός δέ τόν Λόγον, ἑαυτήν καταντᾶ, διά τοῦ νοεροῦ ἀσπασμοῦ ἑνώσασαν τούς περί ἑαυτήν ἀῤῥήτους τῆς σωτηρίας καί λόγους καί τρόπους, διά τοῦ συμβόλου τῆς πίστεως εὐχαρίστως ὁμολογεῖν ἐκδιδάσκοντα.  

Ἐπί τούτοις δέ πάλιν, ὡς ἤδη λοιπόν κατά δύναμιν ἁπλῆν καί ἀδιαίρετον διά μαθητείας, γνώσει, περιλαβοῦσαν τούς τε τῶν αἰσθητῶν καί τῶν νοητῶν λόγους, ἐπί τήν γνῶσιν τῆς ἐκφανοῦς αὐτήν ἄγοντα θεολογίας, μετά τήν πάντων διάβασιν, καί τήν ἴσην τοῖς ἀγγέλοις κατά τό ἐφικτόν αὐτῇ παρεχόμενον νόησιν· καί τοσοῦτον διδάσκοντα σωφρόνως αὐτήν, ὅσον εἰδέναι Θεόν ἕνα, μίαν οὐσίαν, ὑποστάσεις τρεῖς· μονάδα οὐσίας τρισυπόστατον, καί τριάδα ὑποστάσεων ὁμοούσιον· μονάδα ἐν τριάδι, καί τριάδα ἐν μονάδι· οὐκ ἄλλην καί ἄλλην, οὐδ᾿ ἄλλην παρ᾿ ἄλλην, οὐδέ δι᾿ ἄλλης ἄλλην, οὐδ᾿ ἄλλην ἐν ἄλλῃ, οὐδέ ἐξ ἄλλης ἄλλην· ἀλλά τήν αὐτήν ἐν ἑαυτῇ, καί καθ᾿ ἑαυτήν ἐφ᾿ ἑαυτήν, ἑαυτῇ ταὐτήν καί μονάδα καί τριάδα ἀσύγχυτόν τε καί ἀσυγχύτως τήν ἕνωσιν ἔχουσαν, καί τήν διάκρισιν ἀδιαίρετόν τε καί ἀμέριστον· μονάδα μέν κατά τόν τῆς οὐσίας, (701) ἤτοι τόν τοῦ εἶναι λόγον· ἀλλ᾿ οὐ κατά σύνθεσιν ἤ συναίρεσιν, ἤ τήν οἱανοῦν σύγχυσιν· τριάδα δέ, κατά τόν τοῦ πῶς ὑπάρχειν καί ὑφεστάναι λόγον· ἀλλ᾿ οὐ κατά διαίρεσιν ἤ ἀλλοτρίωσιν, ἤ τόν οἱονοῦν μερισμόν. Οὐ γάρ μεμέρισται ταῖς ὑποστάσεσιν ἡ μονάς, οὐδέ σχετικῶς ἔνεστι καί ἐπιθεωρεῖται αὐταῖς· οὐδέ συντέθεινται εἰς μονάδα αἱ ὑποστάσεις, ἤ συναιρέσει αὐτήν ἐκπληροῦσιν· ἀλλά τήν αὐτήν ἑαυτῇ ταὐτόν, ἄλλως μέντοι καί ἄλλως. Μονάς γάρ ἐστι ἀσύγχυτος τῇ οὐσίᾳ, καί τῷ κατ᾿ αὐτήν ἁπλῷ λόγῳ ἡ ἁγία τριάς τῶν ὑποστάσεων· καί τριάς ἐστι ταῖς ὑποστάσεσι καί τῷ τρόπῳ τῆς ὑπάρξεως ἡ ἁγία μονάς. Τήν αὐτήν ὅλην τοῦτο κἀκεῖνο διαφόρως, κατ᾿ ἄλλον καί ἄλλον, ὡς εἴρηται, λόγον νοουμένην· μίαν καί μόνην, ἀδιαίρετόν τε καί ἀσύγχυτον, καί ἁπλῆν καί ἀμείωτον καί ἀπαράλλακτον θεότητα· μονάδα κατά τήν οὐσίαν ὅλην ὑπάρχουσαν, καί ὅλην τριάδα τήν αὐτήν ταῖς ὑποστάσεσι, καί μίαν ἑνός τρισσοφαοῦς ἀκτῖνα φωτός μονοειδῶς ἐπιλάμπουσαν· ἐφ᾿ ᾧ καί τήν ψυχήν, ὁμοτίμως τοῖς ἁγίοις ἀγγέλοις τούς ἐκφανεῖς καί ἐφικτούς τῇ κτίσει περί θεότητος δεξαμένην λόγους, καί συμφώνως αὐτοῖς ἀσιγήτως ἀνυμνεῖν μαθοῦσαν τριαδικῶς τήν μίαν θεότητα, ἐπί τήν κατά χάριν δι᾿ ὁμοιότητος ἐμφεροῦς υἱοθεσίαν ἀχθῆναι· δι᾿ ἧς μετ᾿ εὐχάς τόν Θεόν Πατέρα, μυστικόν τε χάριτι καί μόνον ἔχουσα, πρός τό ἕν τῆς αὐτοῦ κρυφιότητος κατ᾿ ἔκστασιν πάντων συναχθήσεται· καί τοσοῦτον πείσεται μᾶλλον, ἤ γνώσεται τά θεῖα· ὅσον μή ἑαυτῆς εἶναι βούλεσθαι, μηδέ ἐξ ἑαυτῆς ὑφ᾿ ἑαυτῆς ἤ ἄλλου τινός γνωσθῆναι δύνασθαι, ἤ μόνου τοῦ ὅλην ἀγαθοπρεπῶς αὐτήν ἀνειληφότος ὅλου Θεοῦ, καί ὅλον αὐτῇ θεοπρεπως ὅλῃ (ὅλον αὐτῇ θεοπρεπῶς ὅλως) καί ἀπαθῶς ἑαυτόν ἐνιέντος, καί ὅλην θεοποιήσαντος· ὡς εἶναι, καθώς φησιν ὁ πανάγιος Ἀρεοπαγίτης Διονύσιος, εἰκόνα καί φανέρωσιν τοῦ ἀφανοῦ φωτός, ἕσοπτρον ἀκραιφνές, διειδέστατον, ἀλώβητον, ἄχραντον, ἀκηλίδωτον, εἰσδεχόμενον ὅλην, εἰ θέμις εἰπεῖν, τήν ὡραιότητα τοῦ ἀγαθοτύπου, θεοειδῶς καί ἀμειώτως ἐπιλάμπον ἐν ἀδύτοις σιγῆς.      

ΚΕΦΑΛ.  ΚΔ´.  

Τίνων ἐστίν ἐνεργητική τε καί ἀποτελιστική μυστηρίων, διά τῶν τελουμένων κατά τήν ἁγίαν σύναξιν θεσμῶν ἐν τοῖς πιστοῖς καί πιστῶς συναγομένοις, ἡ παραμένουσα τοῦ ἁγίου Πνεύματος χάρις.  

Τοιγαροῦν ᾤετο δεῖν ὁ μακάριος γέρων, καί παρακαλεῖν οὐκ ἐπαύετο πάντα Χριστιανόν, τῇ ἁγίᾳ τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίᾳ σχολάζειν, καί μή ἀπολιμπάνεσθαί ποτε τῆς ἐν αὐτῇ τελουμένης ἁγίας συνάξεως, διά τε τούς παραμένοντας αὐτῇ ἁγίους ἀγγέλους, (704) καί ἀπογραφομένους ἑκάστοτε τούς εἰσιόντας καί  ἐμφανίζοντας τῷ Θεῷ, καί τάς ὑπέρ αὐτῶν δεήσεις ποιουμένους· καί διά τήν ἀοράτως ἀεί μέν παροῦσαν τοῦ ἁγίου Πνεύματος χάριν, ἰδιοτρόπως δέ μάλιστα κατά τόν καιρόν τῆς ἁγίας συνάξεως, καί ἕκαστον τῶν εὑρισκομένων μεταποιοῦσάν τε καί μετασκευάζουσαν, καί ἀληθές μεταπλάττουσαν ἐπί τό θειότερον ἀναλόγως ἑαυτῷ, καί πρός τό δηλούμενον διά τῶν τελουμένων μυστηρίων ἄγουσαν· κἄν αὐτόν μή αἰσθάνηται, εἴπερ τῶν ἔτι κατά Χριστόν νηπίων ἐστί· καί εἰς τό βάθος τῶν γινομένων ὁρᾷν ἀδυνατεῖ, καί τήν δηλουμένην δι᾿ ἑκάστου τῶν τελουμένων θείων συμβόλων τῆς σωτηρίας ἐν αὐτῷ χάριν ἐνεργοῦσαν, καθ᾿ εἱρμόν καί τάξιν ἀπό τῶν προσεχῶν μέχρι τοῦ πάντων τέλους ὁδεύουσαν.  

Κατά μέν πρώτην εἴσοδον ἀπιστίας ἀποβολήν, πίστεως αὔξησιν, κακίας μείωσιν, ἀρετῆς ἐπίδοσιν, ἀγνοίας ἀφανισμόν, γνώσεως προσθήκην. Διά δέ τῆς ἀκροάσεως τῶν θείων λογίων, τάς τῶν εἰρημένων τούτων, πίστεώς φημι καί ἀρετῆς καί γνώσεως, παγίας καί ἀμεταθέτους ἕξεις τε καί διαθέσεις. Διά δέ τῶν ἐπί τούτοις θείων ᾀσμάτων, τήν πρός τάς ἀρετάς τῆς ψυχῆς ἑκούσιον συγκατάθεσιν, καί τήν ἐπ᾿ αὐταῖς ἐγγινομένην αὐτῇ νοεράν ἡδονήν καί τερπνότητα. Διά δέ τῆς ἱερᾶς ἀναγνώσεως τοῦ ἁγίου Εὐαγγελίου, τήν τοῦ χοϊκοῦ φρονήματος, ὥσπερ αἰσυητοῦ κόσμου, συντέλειαν. Διά δέ τῆς μετά ταῦτα τῶν θυρῶν κλείσεως, τήν κατά διάθεσιν ἀπό τούτου τοῦ φθαρτοῦ κόσμου πρός τόν νοητόν κόσμον μετάβασιν τῆς ψυχῆς καί μετάθεσιν· δι᾿ ἧς τάς αἰσθήσεις, θυρῶν δίκην, μύσασα, τῶν καθ᾿ ἁμαρτίαν εἰδώλων καθαράς ἀπεργάζεται. Διά δέ τῆς εἰσόδου τῶν ἁγίων μυστηρίων, τήν τελειωτέραν καί μυστικωτέραν καί καινήν περί τήν εἰς ἡμᾶς οἰκονομίαν τοῦ Θεοῦ διδασκαλίαν καί γνῶσιν. Διά δέ τοῦ θείου ἀσπασμοῦ, τήν πάντων πρός πάντας καί πρός ἑαυτόν ἑκάστου πρότερον καί τόν Θεόν, ὁμονοίας καί ὁμογνωμοσύνης καί ἀγάπης ταυτότητα. Διά δέ τῆς τοῦ συμβόλου τῆ ς πίστεως ὁμολογίας, τήν ἐπί τοῖς παραδόξοις τρόποις τῆς σωτηρίας ἡμῶν πρόσφορον εὐχαριστίαν. Διά δέ τοῦ Τρισαγίου, τήν πρός τούς ἁγίους ἀγγέλους ἕνωσίν τε καί ἰσοτιμίαν, καί τήν ἄπαυστον τῆς ἁγιαστικῆς δοξολογίας τοῦ θεοῦ σύμφωνον εὐτονίαν. Διά δέ τῆς  προσευχῆς, δι᾿ ἧς Πατέρα καλεῖν τόν Θεόν ἀξιούμεθα, τήν ἐν χάριτι τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἀληθεστάτην υἱοθεσίαν. Διά δέ τοῦ,  Εἷς Ἅγιος, καί τῶν ἑξῆς, τήν πρός αὐτόν τόν Θεόν ἑνοποιόν χάριν καί οἰκειότητα. Διά δέ τῆς ἁγίας μεταλήψεως τῶν ἀχράντων καί ζωοποιῶν μυστηρίων, τήν πρός αὐτόν κατά μέθεξιν ἐνδεχομένην δι᾿ ὁμοιότητος κοινωνίαν τε καί ταυτότητα· δι᾿ ἧς γενέσθαι θεός ἐξ ἀνθρώπου καταξιοῦται ὁ ἄνθρωπος. Ὧν γάρ ἐνταῦθα κατά τήν παροῦσαν ζωήν, διά τῆς ἐν πίστει χάριτος, πιστεύομεν μετειληφέναι δωρεῶν τοῦ ἁγίου Πνεύματος, τούτων ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι κατά ἀλήθειαν ἐνυποστάτως αὐτῷ τῷ πράγματι, κατά τήν ἄπτωτον ἐλπίδα τῆς πίστεως ἡμῶν, καί τήν τοῦ ἐπαγγειλομένου (705) βεβαίαν καί ἀπαράβατον ὑπόσχεσιν, φυλάξαντες κατά δύναμιν τάς ἐντολάς, πιστεύομεν καταλήψεσθαι, μεταβαίνοντες ἀπό τῆς ἐν πίστει χάριτος, εἰς τήν κατ᾿ εἶδος χάριν· μεταποιοῦντος ἡμᾶς πρός ἑαυτόν δηλαδή τοῦ Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ· τῇ περιαιρέσει τῶν ἐν ἡμῖν τῆς φθορᾶς γνωρισμάτων, καί τά παραδειχθέντα διά τῶν ἐνταῦθα αἰσθητῶν συμβόλων ἡμῖν ἀρχέτυπα χαριζομένου μυστήρια.  

Διά δέ τό εὐμνημόνευτον, εἰ δοκεῖ, τή τῶν εἰρημένων δύναμιν κατ᾿ ἐπιτομήν ἐπιδραμόντες, οὕτω κεφαλαιώσωμεν. Ἔστι μέν οὖν ἡ ἁγία Ἐκκλησία τύπος, ὡς εἴρηται, καί εἰκών, τοῦ μέν Θεοῦ· διότι ἥν ἐργάζεται κατά τήν ἄπειρον αὐτοῦ δύναμιν καί σοφίαν, περί τάς διαφόρους τῶν ὄντων οὐσίας ἀσύγχυτον ἕνωσιν, ὡς δημιουργός κατ᾿ ἄκρον ἑαυτῷ συνέχων· καί κατά μίαν τῆς πίστεως καί χάριν καί κλῆσιν τούς πιστούς ἀλλήλοις ἑνοειδῶς συνάπτουσα· τούς δέ πρακτικούς καί ἐναρέτους, κατά μίαν γνώμης ταυτότητα· τούς δέ θεωρητικούς καί γνωστικούς πρός τούτοις καί καθ᾿ ὁμόνοιαν ἀῤῥαγῆ καί ἀδιαίρετον.  

Τοῦ δέ κόσμου, τοῦ τε νοητοῦ καί τοῦ αἰσθητοῦ τύπος ἐστίν· ὡς τοῦ νοητοῦ κόσμου τό ἱερατεῖον σύμβολον ἔχουσα· τοῦ αἰσθητοῦ δέ, τόν ναόν.  

Τῆς δέ τελουμένης ἐν αὐτῇ ἁγίας συνάξεως, ἡ μέν πρώτη εἴσοδος γενικῶς μέν δηλοῖ τήν πρώτην τοῦ Θεοῦ ἡμῶν παρουσίαν· ἰδικῶς δέ, τήν δι᾿ αὐτοῦ καί σύν αὐτῷ τῶν ἐξ ἀπιστίας εἰς πίστιν, καί ἀπό κακίας εἰς ἀρετήν, καί ἀπό ἀγνωσίας εἰς γνῶσιν εἰσαγομένων ἐπιστροφήν.  

Τά δέ γινόμενα μετ᾿ αὐτήν ἀναγνώσματα, γενικῶς μέν, τά θεῖα θελήματά τε καί βουλήματα, καθ᾿ ἅ χρή τούς πάντας παιδεύεσθαί τε καί πολιτεύεσθαι, μηνύει· ἰδικῶς δέ, τήν κατά τήν πίστιν διδασκαλίαν καί προκοπήν τῶν πιστευσάντων· καί τῶν πρακτικῶν τήν κατ᾿ ἀρετήν παγίαν διάθεσιν· καθ᾿ ἥν τῷ θείῳ νόμῳ στοιχοῦντες τῶν ἐντολῶν ἀνδρικῶς τε καί ἀκλονήτως ἴστανται πρός τάς μεθοδείας τοῦ διαβόλου, καί τάς ἀντικειμένας ἐνεργείας διαδιδράσκουσι· καί τῶν γνωστικῶν τήν κατά θεωρίαν ἕξιν· καθ᾿ ἥν τούς τῶν αἰσθητῶν καί τῆς ἐπ᾿ αὐτοῖς (708) προνοίας πνευματικούς κατά δύναμιν συλλεγόμενοι λόγους, ἀπλανῶς πρός τήν ἀλήθειαν φέρονται.  

Τά δέ θεῖα τῶν ᾀσμάτων μελίσματα, τήν ἐγγινομένη ταῖς ἁπάντων ψυχαῖς θείαν ἡδονήν καί τερπνότητα· καθ᾿ ἥν μυστικῶς ῥώννύμεναι, τῶν μέν παρελθόντων τῆς ἀρετῆς ἐπιλανθάνονται πόνων· πρός δέ τήν τῶν λειπομένων θείων καί ἀκηράτων ἀγαθῶν, νεάζουσι εὔτονον ἔφεσιν.  

Τό δέ Εὐαγγέλιον, γενικῶς μέν σύμβολόν ἐστι τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος τούτου· ἰδικῶς δέ, τῶν μέν πιστευσάντων δηλοῖ τόν παντελῆ τῆς ἀρχαίας πλάνης ἀφανισμόν· τῶν δέ πρακτικῶν, τήν νέκρωσιν καί συντέλειαν τοῦ κατά σάρκα νόμου τε καί φρονήματος· τῶν δέ γνωστικῶν, τήν πρός τόν συνεκτικώτατον λόγον τῶν πολλῶν καί διαφόρων λόγων συναγωγήν τε καί ἀναφοράν, συντελεσθείσης αὐτοῖς καί περατωθείσης τῆς διεξοδικωτέρας καί ποικιλωτέρας φυσικῆς θεωρίας.  

Ἡ δέ τοῦ ἀρχιερέως ἀπό τοῦ θρόνου κατάβασις, καί ἡ τῶν κατηχουμένων ἐκβολή, γενικῶς μέν σημαίνει τήν ἀπ᾿ οὐρανοῦ δευτέραν τοῦ μεγάλου Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ παρουσίαν, καί τόν ἀπό τῶν ἁγίων ἀφορισμόν τῶν ἁμαρτωλῶν· καί τήν δικαίαν πρός τήν ἑκάστου ἀξίαν ἀμοιβήν· ἰδικῶς δέ, τήν τελείαν ἐν πίστει τῶν πιστευσάντων πληροφορίαν, ἥν ποιεῖ παραγινόμενος ἀοράτως ὁ Θεός Λόγος· δι᾿ ἧς πᾶς ἔτι καθ᾿ ὁτιοῦν σκάζων κατά τήν πίστιν λογισμός κατηχουμένου τρόπον, αὐτῶν ἀπελαύνεται· τῶν δέ πρακτικῶν, τήν τελείαν ἀπάθειαν, δι᾿ ἧς πᾶς ἐμπαθής καί ἀφώτιστος λογισμός τῆς ψυχῆς ἀπογίνεται· τῶν δέ γνωστικῶν, τήν συνεκτικήν ἐπιστήμην τῶν ἐπεγνωσμένων, δι᾿ ᾗς πᾶσαι τῶν ὑλικῶν αἱ εἰκόνες τῆς ψυχῆς ἐκδιώκονται.  

Ἡ δέ κλεῖσις τῶν θυρῶν, καί ἡ τῶν ἁγίων μυστηρίων εἴσοδος, καί ὀ θεῖος ἀσπασμός, καί ἡ τοῦ συμβόλου τῆς πίστεως ἐκφώνησις, γενικῶς μέν δηλοῖ τήν τῶν αἰσθητῶν πάροδον, καί τήν τῶν νοητῶν φανέρωσιν, καί τήν καινήν τοῦ περί ἡμᾶς θείου μυστηρίου διδαχήν, καί τήν πρός πάντας πάντων ἑαυτούς τε καί τόν Θεόν  γενησομένην ὁμονοίας και ὁμογνωμοσύνης καί ἀγάπης ταυτότητα, καί τήν ἐφ᾿ οἷς ἐσώθημεν τρόποις εὐχαριστίαν· ἰδικῶς δέ, τῶν μέν πιστῶν τήν ἀπό τῆς ἁπλῆς πίστεως εἰς τήν ἐν δόγμασι διδαχήν καί μύησιν, καί ὁμοφωνίαν καί εὐσέβειαν, προκοπήν· τό γάρ πρῶτον, ἡ τῶν θυρῶν δηλοῖ κλεῖσις. Τό δεύτερον δέ, ἡ τῶν ἁγίων εἴσοδος· τό δέ τρίτον, ὁ ἀσπασμός· καί τό τέταρτον, ἡ ἐκφώνησις τοῦ συμβόλου· τῶν δέ πρακτικῶν, τήν ἀπό πράξεως εἰς θεωρίαν μυσάντων τάς αἰσθήσεις καί ἔξω σαρκός καί κόσμου γενομένων διά τῆς ἀποβολῆς τῶν (709) κατ᾿ αὐτάς ἐνεργειῶν, μετάθεσιν, καί τήν ἀπό τοῦ τρόπου τῶν ἐντολῶν εἰς τόν λόγον αὐτῶν ἀνάβασιν· καί τήν αὐτῶν τῶν ἐντολῶν κατά τούς οἰκείους λόγους συγγενῆ πρός τάς δυνάμεις τῆς ψυχῆς οἰκειότητά τε καί ἕνωσιν, καί τήν πρός θεολογικήν εὐχαριστίαν ἐπιτήδειον ἕξιν· τῶν δέ γνωστικῶν, τήν ἀπό φυσικῆς θεωρίας εἰς τήν τῶν νοητῶν ἁπλῆν κατανόησιν· καθ᾿ ἥν οὐδαμῶς δι᾿ αἰσθήσεως ἤ τινος τῶν φαινομένων ἔτι τόν θεῖον καί ἄῤῥητον μεταδιώκουσι λόγον· καί τήν πρός τήν ψυχήν τῶν αὐτῆς δυνάμεων ἕνωσιν, καί τήν κατά νοῦν ἑνοειδῶς συλλαμβάνουσαν τόν τῆς προνοίας λόγον ἁπλότητα.  

Ἡ δέ τοῦ Τρισαγίου ἄπαυστος τῶν ἁγίων ἀγγέλων ἁγιαστική δοξολογία, γενικῶς μέν σημαίνει τήν ἅμα τε καί ἐν ταὐτῷ γενησομένην κατά τόν αἰῶνα τόν μέλλοντα τῶν οὐρανίων και ἐπιγείων δυνάμεων ἴσην καί πολιτείαν καί ἀγωγήν καί συμφωνίαν τῆς θείας δοξολογίας, ἀθανατισθέντος τοῖς ἀνθρώποις τοῦ σώματος διά τῆς ἀναστάσεως, καί μηκέτι βαροῦντος τήν ψυχήν τῇ φθορᾷ, καί βαρουμένου· ἀλλά διά τῆς εἰς ἀφθαρσίαν ἀλλαγῆς πρός ὑποδοχήν παρουσίας Θεοῦ λαβόντος καί δύναμιν καί ἐπιτηδειότητα· ἰδικῶς δέ, τῶν μέν πιστῶν τήν πρός ἀγγέλους κατά τήν πίστιν θεολογικήν ἄμιλλαν· τῶν δέ πρακτικῶν, τήν ἰσάγγελον, ὡς ἐφικτόν ἀνθρώποις, κατά τόν βίον λαμπρότητα, καί τήν εὐτονίαν τῆς θεολογικῆς ὑμνολογίας· τῶν δέ γνωστικῶν, τάς ἰσαγγέλους κατά τό δυνατόν ἀνθρώποις περί θεότητος νοήσεις τε καί ὑμνήσεις καί ἀεικινησίας.  

Ἡ δέ μακαρία τοῦ μεγάλου Θεοῦ καί Πατρός ἐπίκλησις, καί ἡ τοῦ,  Εἷς ἅγιος, καί τῶν ἑξῆς ἐκφώνησις· καί ἡ τῶν ἁγίων καί ζωοποιῶν μυστηρίων μετάληψις, τήν ἐπί πᾶσι καί ἐπί πάντων τῶν ἀξίων ἐσομένην διά τήν ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν υἱοθεσίαν, ἕνωσίν τε καί οἰκειότητα, καί ὁμοιότητα θείαν καί θέωσιν δηλοῖ· δι᾿ ἧς πάντα ἐν πᾶσιν ἔσται τοῖς σωζομένοις αὐτός ὁ Θεός, ὁμοίως· ὡς κάλλος ἀρχέτυπον κατ᾿ αἰτίαν ἐμπρέπων τοῖς αὐτῷ δι᾿ ἀρετῆς καί γνώσεως κατά χάριν ὁμοίως συμπρέπουσι.  

Πιστούς δέ καί ἐναρέτους καί γνωστικούς ἐκάλει, τούς εἰσαγομένους καί τούς προκόπτοντας καί τούς τελείους, ἤγουν δούλους καί μισθίους καί υἱούς· τάς τρεῖς τάξεις τῶν σωζομένων. Δοῦλοι γάρ εἰσι, πιστοί, οἱ φόβῳ τῶν ἠπειλημένων ἐκπληροῦντες τοῦ δεσπότου τάς ἐντολάς, καί τοῖς πιστευθεῖσιν εὐνοϊκῶς ἐπεργαζόμενοι· μίσθιοι δέ, οἱ πόθῳ τῶν ἐπηγγελμένων ἀγαθῶν βαστάζοντες μεθ᾿ ὑπομονῆς τό βάρος τῆς ἡμέρας καί τόν καύσωνα· τουτέστι, τήν ἔμφυτον καί συνεζευγμένην τῇ παρούσῃ ζωῇ ἐκ τῆς προπατορικῆς καταδίκης θλῖψιν, καί τούς ἐπ᾿ αὐτῇ ὑπέρ (712) τῆς ἀρετῆς πειρασμούς· καί ζωῆς ζωήν σοφῶς κατ᾿ αὐθαίρετον γνώμην ἀνταλλάσσοντες, τῆς παρούσης τήν μέλλουσαν. Υἱοί δέ, οἱ μήτε φόβῳ τῶν ἠπειλημένων, μήτε πόθῳ τῶν ἐπηγγελμένων, ἀλλά τρόπῳ καί ἕξει τῆς πρός τό καλόν κατά γνώμην τῆς ψυχῆ ῥοπῆς τε καί διαθέσεως, μηδέποτε τοῦ Θεοῦ χωριζόμενοι· κατ᾿ ἐκεῖνον τόν υἱόν, πρός ὅν εἴρηται, Τέκνον, σύ πάντοτε μετ᾿ ἐμοῦ εἶ, καί τά ἐμά πάντα σά ἐστι· τοῦτο κατά τήν ἐν χάριτι θέσιν ἐνδεχομένως ὑπάρχοντες, ὅπερ ὁ Θεός κατά τήν φύσιν καί αἰτίαν καί ἔστι καί πιστεύεται.  

Μή τοίνυν ἀπολειφθῶμεν τῆς ἁγίας τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίας, τοσαῦτα κατά τήν τῶν τελουμένων θείων συμβόλων ἁγίαν διάταξιν τῆς σωτηρίας ἡμῶν καλῶς μάλιστα πολιτευόμενον ἀναλόγως ἑαυτῷ κατά Χριστόν δημιουργοῦσα, τό δοθέν διά τοῦ ἁγίου βαπτίσματος ἐν Πνεύματι ἁγίῳ χάρισμα τῆς υἱοθεσίας, εἰς φανέρωσιν ἄγει κατά Χριστόν πολιτευόμενον· ἀλλά πάσῃ δυνάμει τε καί σπουδῇ παραστήσωμεν ἑαυτούς ἀξίους τῶν θείων χαρισμάτων, δι᾿ ἔργων ἀγαθῶν εὐαρεστοῦντας τῷ Θεῷ· μή ἀναστρεφόμενοι κατά τά ἔθνη, τά μή εἰδότα Θεόν, ἐν πάθει ἐπιθυμίας· ἀλλά, καθώς φησιν ὁ ἅγιος Ἀπόστολος,  Νεκρώσαντες  τά μέλη τά ἐπί τῆς γῆς, πορνείαν, ἀκαθαρσίαν, πάθος, ἐπιθυμίαν κακήν, καί τήν πλεονεξίαν,  ἥτις ἐστίν εἰδωλολατρεία·  δι᾿ ἅ ἔρχεται ἡ ὀργή ἐπί τούς υἱούς τῆς ἀπειθείας· ὀργήν τε πᾶσαν, καί θυμόν καί αἰσχρολογίαν καί ψεῦδος· καί, συντόμως εἰπεῖν, πάντα τόν παλαιόν ἄνθρωπον, τόν φθειρόμενον κατά τάς ἐπιθυμίας τῆς ἀπάτης, ἀποθέμενοι σύν ταῖς πράξεσιν αὐτοῦ και ταῖς ἐπιθυμίαις, ἀξίως τοῦ Θεοῦ περιπατήσωμεν, τοῦ καλέσαντος ἡμᾶς εἰς τήν αὐτοῦ βασιλείαν καί δόξαν· ἐνδυσάμενοι σπλάγχνα οἰκτιρμοῦ, χρηστότητα, ταπεινοφροσύνην, πραΰτητα, μακροθυμίαν· ἀνεχόμενοι ἀλλήλων ἐν ἀγάπῃ, καί χαριζόμενοι ἑαυτοῖς ἐάν τις πρός τινα ἔχῃ μομφήν, καθώς καί ὁ Κύριος ἐχαρίσατο ἡμῖν, ἐπί πᾶσί τε τόν σύνδεσμον τελειότητος, τήν ἀγάπην καί τήν εἰρήνήν, εἰς ἥν καί ἐκλήθημεν ἐν ἑνί σώματι· καί, ἵνα συνελών εἴπω, τόν νέον ἄνθρωπον, τό ἀνακαινούμενον εἰς ἐπίγνωσιν κατ᾿ εἰκόνα τοῦ κτίσαντος αὐτόν. Οὕτω γάρ ἄν βοιοῦντες, δυνηθείημεν πρός τό τέλος ἐλθεῖν τῶν θείων ἐπαγγελιῶν, μετ᾿  ἐλπίδος ἀγαθῆς· πληρωθῆναί τε τήν ἐπίγνωσιν τοῦ θελήματος αὐτοῦ, καί πάσῃ σοφίᾳ καί συνέσει πνευματικῇ καρποφοροῦντες, καί αὐξανόμενοι τῇ ἐπιγνώσει Κυρίου· ἐν πᾶσῃ δυνάμει δυναμούμενοι κατά τό κράτος τῆς δόξης αὐτοῦ, εἰς πᾶσαν οἰκοδομήν καί μακροθυμίαν μετά χαρᾶς, εὐχαριστοῦντες τῷ Πατρί, τῷ ἱκανώσαντι ἡμᾶς εἰς τήν μερίδα τοῦ κλήρου τῶν ἁγίων ἐν τῷ φωτί.  

(712) Σαφής δέ τῆς χάριτος ταύτης ἐστίν ἀπόδειξις, ἡ πρός τό συγγενές δι᾿ εὐνοίας ἑκούσιος συνδιάθεσις· ἧς ἔργον ἐστίν, ὡς Θεόν, οἰκειοῦσθαι κατά δύναμιν τόν καθ᾿ ὁτιοῦν τῆς ἡμῶν ἐπικουρίας δεόμενον ἄνθρωπον· καί μή ἐᾷν ἀτημέλητον καί ἀπρονόητον· ἀλλά σπουδῇ τῇ πρεπούσῃ κατ᾿ ἐνέργειαν ἐνδείκνυσθαι ζῶσαν τήν ἐν ἡμῖν πρός τε τόν Θεόν καί τόν πλησίον διάθεσιν. Ἔργον γάρ ἀπόδειξις διαθέσεως. Οὐδέν γάρ οὔτε πρός δικαιοσύνην οὕτω ῥᾴδιόν ἐστιν, οὔτε πρός  θέωσιν (ἵν᾿ οὕτως εἴπω) καί τήν πρός Θεόν ἐγγύτητα καθέστηκεν ἐπιτήδειον, ὡς ἔλεος ἐκ ψυχῆς εἰς τούς δεομένους μεθ᾿ ἡδονῆς καί χαρᾶς προσφερόμενος. Εἰ γάρ Θεόν ὁ Λόγος τόν εὖ παθεῖν δεόμενον ἔδειξεν. Ἐφ᾿ ὅσον γάρ ἐποιήσατε, φησίν, ἑνί τούτων τῶν ἐλαχίστων, ἐμοί ἐποιήσατε· Θεός δέ ὁ εἰπών, πολλῷ μᾶλλον τόν εὖ ποιεῖν δυνάμενον καί ποιοῦντα, δείξει ἀληθῶς κατά χάριν καί μέθεξιν ὄντα Θεόν, ὡς τήν αὐτοῦ τῆς εὐεργεσίας εὐμιμήτως ἀνειλημμένον ἐνέργειάν τε καί ἰδιότητα. Καί εἰ Θεός ὁ πτωχός, διά τήν τοῦ δι᾿ ἡμᾶς πτωχεύσαντος Θεοῦ συγκατάβασιν, καί εἰς ἑαυτόν ἑκάστου συμπαθῶς ἀναδεχομένου πάθη, καί μέχρι τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος, κατά τήν ἀναλογίαν τοῦ ἐν ἑκάστῳ πάθους, ἀεί δι᾿ ἀγαθότητα πάσχοντος μυστικῶς· πλέον δηλονότι κατά τόν εἰκότα λόγον ἔσται Θεός, ὁ κατά μίμησιν τοῦ Θεοῦ διά φιλανθρωπίαν τά τῶν παθόντων πάθη δι᾿ ἑαυτοῦ θεοπρεπῶς ἐξιώμενος· καί τήν αὐτήν τῷ Θεῷ, κατά ἀναλογίαν τῆς σωστικῆς προνοίας, κατά διάθεσιν ἔχων δεικνύμενος δύναμιν.  

Τίς οὖν ἄρα πρός ἀρετήν οὕτω βραδύς ἐστι καί δυσκίνητος, ὥστε μή ἐφίεσθαι θεότητος, οὕτως εὐώνου τε καί εὐπορίστου καί ῥᾳδίας οὔσης τῆς κτήσεως;  Ἀσφαλής δέ τούτων ἐστί καί ἄσυλος φυλακή, καί εὐμαρής πρός σωτηρίαν ὁδός· ἧς, οἶμαι, χωρίς κατ᾿ ἀλήθειαν οὐδέν ἔσται τῶν ἀγαθῶν ἀβλαβῶς τῷ ἔχοντι συντηρούμενον· ἡ αὐτοπραγία, εἴτουν ἴδιοπραγία, δι᾿ ἧς τά καθ᾿ ἑαυτούς σκοπεῖν τε καί διασκέπτεσθαι μόνους μανθάνοντες, τοῦ παρ᾿ ἄλλων διακενῆς βλάβην ἔχειν ἐλευθερούμεθα. Εἰ γάρ ἑαυτούς μόνους ὁρᾷν τε καί ἐτάζειν μάθοιμεν, οὐδέποτε τοῖς τῶν ἄλλων, ὡς δ᾿ ἄν ἔχοντα τύχωσιν, ἐπιθησόμεθα· γινώσκοντες ἕνα μόνον κριτήν σοφόν τε καί δίκαιον τόν Θεόν, τό σοφῶς τε καί δικαίως πάντα τά γινόμενα κρίνοντα· καθ᾿ ὅν γεγένηται λόγον, ἀλλ᾿ οὐ καθ᾿ ὅν πεφανέρωται τρόπον· ὅν ἴσως ἄν δύναιντο καί ἄνθρωποι κρίνειν, ἀμυδρῶς εἰς τό φαινόμενον βλέποντες· περί ὅ οὐ πάντως ἐστίν ἡ ἀλήθεια, οὐδέ τῶν γινομένων ὁ λόγος. Ὁ δέ Θεός, τό ἀφανές τε κίνημα τῆς ψυχῆς, καί τήν ἀόρατον ὁρμήν, καί τόν λόγον αὐτόν, καθ᾿ ὅν ὥρμηται ἡ ψυχή, καί τόν τοῦ λόγου, σκοπόν· τουτέστι, τό παντός πράγματος προεπινοούμενον τέλος βλέπων, κρίνει (716) δικαίως, ὡς ἔφην, πάντα τά παρά τῶν ἀνθρώπων πραττόμενα· ὅπερ εἰ κατορθῶσαι σπουδάσομεν, καί ἑαυτοῖς ἑαυτούς περιορίσομεν τοῖς ἐκτός οὐκ ἐπιφυόμενοι, οὔτε ὁρᾷν, οὔτε ἀκούειν, οὔτε λαλεῖν, τόν ὀφθαλμόν, ἤ τό οὖς, ἤ τήν γλῶσσαν τά τῶν ἄλλων ἀφήσομεν, εἰ μέν οἷόν τέ ἐστι, παντελῶς· εἰ δέ μήγε, συμπαθῶς μᾶλλον, ἀλλ᾿ οὐ μή ἐμπαθῶς τούτοις ἐνεργεῖν, καί εἰς κέρδος ἡμέτερον ὁρᾷν τε, καί ἀκούειν, καί λαλεῖν ἐπιτρέποντες· καί τοσοῦτον μόνον, ὅσον τῷ ἡνιοχοῦντι ταῦτα θείῳ λόγῳ δοκεῖ. Οὐδέν γάρ τούτων τῶν ὀργάνων πρός ἁμαρτίαν ἐστίν εὐολισθότερον, μή λόγῳ παιδαγωγουμένων· καί οὐδέν πάλιν πρός σωτηρίαν αὐτῶν ἑτοιμότερον, τάσσοντος αὐτά τοῦ λόγου, καί ῥυθμίζοντος καί ἐφ᾿ ἅ δεῖ καί βούλεται ἄγοντος.  

Μή τοίνυν ἀμελήσωμεν κατά δύναμιν τοῦ πείθεσθαι τῷ Θεῷ, καλοῦντι ἡμᾶς εἰς ζωήν αἰώνιον καί μακάριον τέλος, διά τῆς ἐργασίας τῶν αὐτοῦ θείων τε καί σωτηρίων ἐντολῶν· ἵνα λάβωμεν ἔλεος, καί χάριν εὕρωμεν εἰς εὔκαιρον βοήθειαν·  Ἡ γάρ χάρις, φησίν ὁ θεῖος Ἀπόστολος, μετά πάντων τῶν ἀγαπώντων τόν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν ἐν ἀφθαρσίᾳ· τουτέστι, τῶν μετά τῆς κατ᾿ ἀρετήν ἀφθαρσίας, καί τῆς κατά τόν βίον καθαρᾶς τε καί ἀνυποκρίτου σεμνότητος ἀγαπώντων τόν Κύριον, ἐν τῷ ποιεῖν αὐτοῦ τά θελήματα· καί μή παραφθειρόντων τι τῶν θείων αὐτοῦ προσταγμάτων.  

Ταῦτα μέν ἐγώ περί τούτων διά τόν τῆς ὑπακοῆς μισθόν, κατά δύναμιν, ὡς ἐδιδάχθην, ἐξεθέμην, τῶν μυστικωτέρων τε καί ὑψηλοτέρων ἅψασθαι μή τολμήσας· ἅπερ εἰ ποθεῖ τις γνῶναι τῶν φιλομαθῶν, τοῖς περί τούτων τῷ ἁγίῳ Διονυσίῳ τῷ Ἀρεοπαγίτῃ ἐνθέως πονηθεῖσιν ἐντύχοι, καί εὑρήσει κατ᾿ ἀλήθειαν μυστηρίων ἀῤῥήτων ἀποκάλυψιν, διά τῆς θείας αὐτοῦ καί διανοίας καί γλώττης χαρισθεῖσαν τῷ τῶν ἀνθρώπων γένει, διά τούς μέλοντας κληρονομεῖν σωτηρίαν. Καί εἰ μέν πολύ τῆς ὑμῶν ἐπιθυμίας οὐκ ἀποπέπτωκε, τῷ Χριστῷ χάρις τῷ χορηγῷ τῶν καλῶν, καί ὑμῖν τοῖς λεχθῆναι ταῦτα βιασαμένοις. Εἰ δέ μακράν που καί πολύ τῆς ἐλπίδος ἀπολείπεται· τί πάθω, ἤ τί δράσω, περί τό λέγειν ἀσθενήσας; Συγγνωστόν γάρ, οὐ τιμωρητόν, ἡ ἀσθένεια· καί ἀποδεκτόν μᾶλλον, ἀλλ᾿ οὐ μεμπτόν τό ἐγχωροῦν καί ἐνδεχόμενον· καί μάλισθ᾿ ὑμῖν, τοῖς ἀγαπᾷν διά τόν θεόν προθεμένοις. Καί Θεῷ δέ φίλον τό κατά δύναμιν ἅπαν γνησίως ἐκ ψυχῆς προσαγόμενον, κἄν μικρόν συγκρίσει μεγάλων ὑπάρχον φανήσεται· ὅς οὐδέ τήν χήραν, τά δύο λέπτά προσκομίσασαν, ἀπεώσατο· ἥτις ποτέ ἦν ἡ χήρα αὕτη, καί τά δύο λεπτά. Εἴτε ψυχή κακίας χηρεύουσα, καί ὥσπερ ἄνδρα τόν παλαιόν μέν ἀποβαλομένη νόμον, οὕπω δέ τῆς πρός τόν Λόγον θεόν ἄκρας συναφείας ἀξία·  προσάγουσα δέ ὅμως αὐτῷ ἀῤῥαβῶνος λόγῳ ὥσπερ  λεπτά, τόν τέως σύμμετρον λόγον καί βίον· ἤ πίστιν καί ἀγαθήν συνείδησιν· ἤ τήν περί τῶν καλῶν ἕξιν καί ἐνέργειαν· ἤ τήν τούτοις πρόσφορον θεωρίαν καί πρᾶξιν· ἤ τήν ἀνάλογον γνῶσιν καί ἀρετήν· ἤ τούς μικρόν ὑπέρ ταῦτα, φημί δέ τούς ἐν τῷ φυσικῷ καί τῷ γραπτῷ νόμῳ λόγους, οὕς ἡ ψυχή  κεκτημένη, κατ᾿ ἔκστασιν τούτων καί ἄφεσιν ὡς ὅλου βίου καί ζωῆς, μόνῳ συναφθῆναι τῷ Λόγῳ καί Θεῷ βουλομένη, προσάγει· καί τῶν κατά φύσιν καί νόμον βιαίων τρόπων τε καί θεσμῶν καί  ἐθῶν, ὥσπερ ἀνδρῶν χηρεύειν δέχεται· εἴτε τι ἄλλο τούτων πνευματικώτερον, καί μόνοις θεωρητόν τοῖς καθαροῖς τήν διάνοιαν, διά τοῦ καθ᾿ ἱστορίαν πληρωθέντος γράμματος, ὁ λόγος αἰνίττεται. Πάντα γάρ τῷ κατά θεολογίαν ἐποπτικῷ συγρινόμενα λόγῳ, τά ἐν ἀνθρώποις δοκοῦντα κατ᾿ ἀρετήν εἶναι μεγάλα, μικρά τυγχάνει. Πλήν γε ὅτι κἄν μικρά, καί ἐξ ὕλης εὐτελοῦς καί οὐ πολύ τιμίας· ἀλλ  οὖν τοῖς ἐκ χρυσοῦ νομίσμασι τῆς ἐν ὕλαις τιμιωτέρας, ἅ προσφέρουσιν οἱ εὐπορώτεροι,  κατά τό ἴσον τόν βασιλικόν χαρακτῆρα φέροντα, κατά (καί τό) πλέον ἴσως ἔχοντα τῆς προσαγούσης τήν ἐξ ὅλης διαθέσεως πρόθεσιν.  

Ταύτην κἀγώ μιμούμενος τήν χήραν Θεῷ τε καί ὑμῖν, ἠγαπημένοι, τά μικρά ταῦτα καί εὐτελῆ, καί ἐξ εὐτελοῦς καί πτωχῆς διανοίας καί γλώσσης προνηνεγμένα νοήματά τε καί ῥήματα ὥσπερ λεπτά, περί ὧν ἐκελεύσατε, προσενήνοχα· παρακαλῶν τήν εὐλογημένην ὑμῶν καί ἁγίαν ψυχήν· πρῶτον μέν, μηδενός ἔτι τῶν παρ᾿ ἐμοῦ λεγομένων ἔγγραφον ζητῆσαι σημείωσιν, δυοῖν ἕνεκεν· ἑνός μέν, ὅτι μηδέπω τόν φόβον ἐκτησάμην τοῦ Θεοῦ τόν ἁγνόν καί διαμένοντα, οὐδ᾿ ἀρετῆς ἕξιν στερέμνιον καί δικαιοσύνης ἀληθοῦς πῆξιν σταθεράν καί  ἀσάλευτον, τά μαρτυροῦντα μάλιστα τοῖς λόγοις τό βέβαιον· ἑτέρου δέ, ὅτι πολλῷ κλύδωνι παθῶν ἔτι δίκην θαλάσσης ἀγρίας περιδονούμενος, καί πολύ τοῦ θείου ἀπαθείας ἀπέχων λιμένος, καί ἄδηλον ἔχων τοῦ βίου τό πέρας, οὐ βούλομαι πρός τοῖς ἔργοις καί τόν ἐν γράμμσι λόγον ἔχειν κατήγορον. Ἔπειτα δέ τῆς εὐπειθείας χάριν, εἰ δέον ἐστίν, ἀποδεξάμενοι, Χριστῷ με δι’ εὐχῶν παράθεσθε, τῷ μεγάλῳ καί μόνῳ Θεῷ καί Σωτῆρι τῶν ἡμετέρων ψυχῆν· ᾧ ἡ δόξα καί τό κράτος, σύν τῷ Πατρί καί τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, εἰς τούς αἰῶνας. Ἀμήν.