ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΕ ΤΙΣ ΑΛΛΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΙΣ ΠΑΝΟΡΘΟΔΟΞΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ Σεβ. Μητροπολίτου Μεσσηνίας κ. Χρυσοστόμου

Ὁ τελικός καθορισμός τῶν θεμάτων τῆς ἡμερησίας διατάξεως τῆς Ἁ­γίας καί Μεγάλης Συνόδου ἐγένετο, ἵνα «ἡ Ἁγία καί Με­γάλη Σύνοδος συνέλθῃ τό ταχύτερον δυνατόν, ὅπως αὕτη εἶναι βραχείας διαρ­κείας καί ἀσχοληθῇ μέ περιορισμένον ἀριθμόν θεμάτων». Ὑπό τήν προοπτικήν αὐτήν ἡ Προ­συ­νοδική Διάσκεψις τῆς Γενεύης, τοῦ ἔτους 1976, προσδιώρισε, ἐκ τοῦ κατα­λόγου τῶν θεμάτων τῆς Α΄ Πανορθοδόξου Διασκέψεως ἐν Ρόδῳ (1961), τά κάτω­θι δέκα θέματα :

α. ʺὈρθόδοξος Διασποράʺ.

β. ʺΤό Αὐτοκέφαλον καί ὁ τρόπος ἀνακηρύξεως αὐτοῦʺ.

γ. ʺΤό Αὐτόνομον καί ὁ τρόπος ἀνακηρύξεως αὐτοῦʺ.

δ. ʺΔίπτυχαʺ.

ε. ʺΤό ζήτημα κοινοῦ ἡμερολογίουʺ.

στ. ʺΚωλύματα Γάμουʺ.

ζ. ʺἈναπροσαρμογή τῶν περί νηστείας ἐκκλησιαστικῶν διατάξεωνʺ.

η. ʺΣχέσεις τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας πρός τόν λοιπόν χριστια­νικόν κόσμονʺ.

θ. ʺὈρθοδοξία καί Οἰκουμενική Κίνησιςʺ.

ι. ʺΣυμβολή τῶν κατά τόπους Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν εἰς τήν ἐπικράτησιν τῶν χριστιανικῶν ἰδεωδῶν τῆς εἰρήνης, τῆς ἐλευθερίας, τῆς ἀδελ­φοσύνης καί τῆς ἀγάπης μεταξύ τῶν λαῶν καί ἄρσιν τῶν φυλετικῶν διακρίσεωνʺ.

Ἄν καί τά περισσότερα ἐκ τῶν θεμάτων αὐτῶν ἔχουν ἤδη μελετηθῇ καί παραπεμφθῇ ( ad referendum ) ὁμοφώνως εἰς τήν Ἁγίαν καί Μεγάλην Σύνοδον τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας, ἐν τούτοις τό Πατριαρ­χεῖον τῆς Μόσχας ἐξέφρασε τήν θέσιν, ὅτι ὁρισμένα ἐξ' αὐτῶν χρήζουν ἐπικαιροποιήσεως καί ἐπαναδιατυπώσεως, ἄποψιν τήν ὁποίαν ἀπεδέχθη ὁμο­φώνως ἡ Σύναξις τῶν Προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν τοῦ παρόντος ἔτους (6-9 Μαρτίου 2014), διό καί ἀπεφασίσθη ὅπως συγκροτηθῇ Εἰδική Διορθόδοξος Ἐπιτροπή, ἡ ὁποία ἐντός τοῦ πρώτου ἑξαμήνου τοῦ ἔτους 2015, ἀφενός μέν θά ἀναθεωρήσῃ τά Κείμενα : ʺἩ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καί ἡ Οἰκουμενική Κίνησιςʺ, ʺΣχέσεις τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας πρός τόν λοιπόν Χριστιανικόν Κόσμονʺ καί ʺἩ συμβολή τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἰς τήν προώθησιν τῆς Εἰρήνης, τῆς Δικαιοσύνης, τῆς Ἐλευθερίας, τῆς Ἀδελφοσύνης καί τῆς Ἀγάπης μεταξύ τῶν λαῶν καί τήν ἐξαφάνισιν τῶν φυλετικῶν καί ἄλλων διακρίσεωνʺ, ἀφ' ἑτέρου δέ θά ἐπιμεληθῇ φιλολογικῶς ( edit ) τά ἤδη υἱοθε­τη­θέν­τα Κείμενα : ʺΤό ζήτημα τοῦ κοινοῦ Ἡμερολογίουʺ, ʺΚωλύματα γά­μουʺ καί ʺἩ σπουδαιότης τῆς νηστείας καί ἡ τήρησις αὐτῆς σήμερονʺ. Τά ἀναθεω­ρηθησόμενα καί τά ὑπό φιλολογικήν διόρθωσιν Κείμενα μετά τοῦ Κειμένου ʺΤό Αὐτόνομον ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Ἐκκλησίᾳ καί ὁ τρόπος ἀνακηρύ­ξεως αὐ­τοῦʺ, τό ὁποῖον υἱοθετήθη ὑπό τῆς Διορθοδόξου Προπαρασκευα­στικῆς Ἐπι­τρο­­πῆς, τῆς συγκληθείσης κατά μῆνα Δεκέμβριον τοῦ 2009, θά τύχουν τῆς τελικῆς ἐγκρίσεως ὑπό τῆς Πανορθοδόξου Διασκέψεως, ἡ ὁποία ἐπρογραμ­ματίσθη νά συγκληθῇ ἐν Σαμπεζύ τῆς Γενεύης, κατά τό προσεχές ἔτος 2015, καί οὕτω παρα­πεμφθήσονται εἰς τήν Ἁγίαν καί Μεγάλην Σύνοδον πρός ὁμόφωνον ἐπικύ­ρωσιν.

Ἐκ τῶν προαναφερθέντων δέκα (10) θεμάτων, ὡς παρετηρή­θη, ἐλλείπουν τρία (3) : ʺὈρθόδοξος Διασποράʺ, ʺΤό Αὐτοκέφαλον ἐν τῇ Ὀρθο­δό­ξῳ Ἐκκλησίᾳ καί ὁ τρόπος ἀνακηρύξεως αὐτοῦʺ καί ʺΤά Δίπτυχαʺ.

Τό μέν πρῶτον, τό τῆς ʺὈρθοδόξου Διασπορᾶςʺ, παρεπέμ­φθη ἄνευ οὐδεμιᾶς παρεμβάσεως πρός ἔνταξιν εἰς τήν ἡμερησίαν διάταξιν τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου, τά δέ δύο ἄλλα, ἤτοι : ʺΤό Αὐτοκέφαλον ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Ἐκκλησίᾳ καί ὁ τρόπος ἀνακηρύξεως αὐτοῦʺ καί ʺΤά Δίπτυχαʺ, εὑρίσκονται εἰς τό στάδιον προετοιμασίας καί ἐπεξεργασίας, διό καί θά συζητηθοῦν περαι­τέ­ρω ὑπό τῆς Προπαρασκευαστικῆς Ἐπιτροπῆς, ἐάν μάλιστα ἐπιτευχθῇ ὁμοφωνία θά παραπεμφθοῦν καί ταῦτα εἰς τήν Προσυνοδικήν Πανορθόδοξον Διάσκε­ψιν τοῦ 2015 καί δι' αὐτῆς εἰς τήν Ἁγίαν καί Μεγάλην Σύνοδον.

Ἡ περιγραφεῖσα αὕτη καί συντεταγμένη διαδικασία προετοι­μασίας τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου 1 ἀποδεικνύει ἀφ' ἑνός μέν τήν ὀφειλετι­κήν καί ἀνύστακτον μέριμναν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, διά τήν πληρεστέραν ἀνάδειξιν τῆς ἀρραγοῦς ἑνότητος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τόσον ὡς πρός τήν κοινωνίαν τῆς πίστεως, ὅσον καί ὡς πρός τόν σεβασμόν τῆς κανονικῆς τάξεως, ἀφ' ἑτέρου δέ τήν συνεπῆ καί ὑπεύθυνον ἀντιμετώπισιν τῶν συγχρόνων προβλημάτων συμπάσης τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, διά τοῦ ἐξαιρετικοῦ, καί λυσιτελοῦς ρόλου του.

Β. Πρίν ἀναφερθῶμεν εἰς τά τῆς συγκροτήσεως καί τοῦ τρόπου λειτουργίας τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας, ὡς ταῦτα περιεγράφησαν καί ἀπετυπώθησαν εἰς τήν Ἀπόφασιν τῶν Προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν (Φανάριον, 6-9 Μαρτίου 2014), θεωρῶ ὡς ἀναγκαῖον ὅπως διευκρινισθῶσιν ὁρισμένα μεθοδολογικά ζητήματα ἀφορῶντα εἰς τήν σύνταξιν καί ἀποδοχήν τῶν θεμάτων ἐκείνων, ἅτινα πρόκειται νά συμπεριληφθῶσιν εἰς τήν ἡμερησίαν διάταξιν τῆς Συνόδου.

1) Εἰς τήν ὅλην πορείαν προετοιμασίας τῆς Ἁγίας καί Μεγά­λης Συνόδου, δύο εἶναι οἱ καθοριστικοί σταθμοί, ἡ Α΄ καί ἡ Γ΄ Προσυνοδική Πανορθόδοξος Διάσκεψις (Σαμπεζύ 1976 καί 1986) 2. Εἰς τήν πρώτην διεμορφώθη τελικῶς καί ὁμοφώνως ἡ θεματολογία τῆς ἡμερησίας διατάξεως τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου, τῆς ὁποίας ὁ ἀριθμός καθωρίσθη εἰς τά προαναφερθέντα δέκα (10) θέματα. Ἡ Διάσκεψις διευκρίνισεν ἐπίσης, ὅτι οὐδέν ἕτερον θέμα εἶναι δυνατόν νά προστεθῇ, οὔτε ἄλλον νά ἀφαιρεθῇ ἤ νά τροποποιηθῇ, τό δέ κριτήριον ἐπιλογῆς ἦτο ὅσα «ἐνδιαφέρουν ἀμεσώτερα τήν Ἐκκλησίαν». Εἰς τήν δευτέραν Διάσκεψιν ἐψηφίσθη ὁμοφώνως ὁ ʺΚανο­νισμός λειτουργίας τῶν Πανορθοδόξων Διασκέψεωνʺ, εἰς τόν ὁποῖον περιγράφεται ὁλόκληρος ἡ διαδικασία λειτουργίας καί τό πλαίσιον τῶν ἁρμοδιοτήτων τῶν Πανορθοδόξων Διασκέψεων, καθ' ὅλον τό στάδιον τῆς προετοιμασίας πρός τήν Ἁγίαν καί Μεγάλην Σύνοδον.

Αἱ Ἀποφάσεις καί τῶν δύο προαναφερθεισῶν Πανορθοδόξων Διασκέψεων ἀποτελοῦν καταστατικά κείμενα, ἅτινα ὡς ληφθέντα ὁμοφώνως τυγχάνουν καί τῆς πανορθοδόξου ἀποδοχῆς καί ἀναγνωρίσεως. Οὕτως, οὐδεμία ἀλλοίωσις τῆς θεματολογίας εἶναι ἐφικτή, διά τῆς εἰσαγωγῆς ἤ τῆς ἀπαλείψεως παλαιῶν θεμάτων, διό καί εἰς τήν Α΄ Προσυνοδικήν Πανορθόδοξον τοῦ ἔτους 1976, ἐτονίσθη ὅτι «ἡ σύγκλησις τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου... δέν θά ἔπρεπε νά θεωρηθῇ ὡς μοναδική καί ἀποκλείουσα τήν σύγκλησιν ἐν συνεχείᾳ καί ἄλλων ὁμοίων Μεγάλων Συνόδων» 3, τήν νέαν θεματολογίαν τῶν ὁποίων θά κληθῇ νά καθορίσῃ μία ἄλλη Πανορθόδοξος Διάσκεψις ἐν τῷ μέλλοντι.

2) Ἡ ἰδία ἡ θεματολογία, ὡς αὕτη καθωρίσθη πανορθο­δόξως καί ὁμοφώνως, καί ὁ σκοπός συγκλήσεως τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου, προσδιορίζει καί τόν χαρακτῆρα Αὐτῆς τῆς Συνόδου οὐχί ὡς Οἰκουμενικῆς ἀλλ' ὡς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας 4, διά τῆς ὁποίας θά ἐπιβεβαιωθῇ καί θά ἐκφρασθῇ πανορθοδόξως ἡ ἑνότης τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὡς Μιᾶς, Ἁγίας, Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλη­σίας, ἐκφράζουσα αὐτήν τήν ἑνότητα οὐχί μέσῳ καταλύσεως ἤ ἀδρανοποιήσεως τῆς τοπικότητος τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν καί ἀναζητήσεως συμβιβαστικῶν λύσεων, ἀλλά διά τῆς διαδικασίας ἐπιλύσεως καί ὁμοφώνου ἀποδοχῆς ζητη­μά­των, τά ὁποῖα ἐπέδρασαν ἤ ἐπιδροῦν διαλυτικῶς εἰς τήν φανέρωσιν τῆς Ὀρθο­δό­ξου Ἐκκλησίας ὡς Ἑνός σώματος, καί τά ὁποῖα ἀναζητοῦν τήν ἐπίλυ­σίν των, μέ πρωτεύοντα τάς «κανονικάς ἐλλείψεις» καί τά δικαιοδοσιακά θέματα μεταξύ τῶν κατά τόπους Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, τά ὁποῖα εἰς τελικήν ἀνάλυσιν κλονίζουν τήν δυνατό­τη­τα ἐκφράσεως τῆς κοινῆς συνοδικῆς συνειδήσεως τῶν κατά τόπους Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν πρός ἀλλήλας καί ἐν ἑνότητι.

Τό ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς ἐλλείψεως, μιᾶς πραγματικῆς δηλαδή ἑνό­τη­τος ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Ἐκκλησίᾳ, ἀποτυποῦται εἰς ἐκφράσεις καί διατυπώσεις ἀπό­ψεων διασπαστικῶν καί διχαστικῶν, αἱ ὁποῖαι δέν ἀλλοιώνουν μόνον τόν χαρακτῆρα καί τήν λειτουργίαν τῶν συνοδικῶν θεσμῶν, ὡς ἐμφανιζόμεναι ὀλιγό­τε­ρον χαρισματικαί καί περισσότερον θεσμικαί, ἀλλά ἀποδυναμώνουν καί αὐτήν ταύτην τήν συνοδικήν λειτουργίαν εἰς τήν συνείδησιν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ πληρώμα­τος. Τά ἴδια τά θέματα εἶναι «πραγματικά καί ἀκανθώδη», συγχρόνως ὅμως καί σημαντικά, ἐφ' ὅσον αἱ ἐπιπτώσεις των εἶναι κάτι περισσότερον ἀπό ἀρνητικαί δι' ὁλόκληρον τήν Ὀρθοδοξίαν ἐξ αἰτίας τοῦ περιπλόκου χαρακτῆ­ρος των. «Θά πρέπει ἑπομένως πάσῃ θυσίᾳ ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος νά ἔχῃ τό θάρρος νά τά ἀντιμετωπίσῃ, νά τά μελετήσῃ εἰς βάθος καί νά τά ἐπιλύσῃ, τοῦτο δέ πρός μεγάλην ὠφέλειαν τοῦ ὀρθοδόξου πληρώματος καί τῆς ἰδίας τῆς Ὀρθοδοξίας» 5.

3) Κατόπιν ὅλων τῶν προαναφερθέντων χωροῦμεν εἰς τήν παρουσίασιν καί ἀνάλυσιν τοῦ περιεχομένου τῶν τριῶν (3) ὑπό ἀναθεώ­ρησιν Κειμένων, διά τά ὁποῖα κατατίθενται καί ἀνάλογαι προτάσεις ἐπικαιροποιήσεως αὐτῶν.

α) Περί τοῦ Κειμένου : « Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καί Οἰκουμε­νική Κίνησι ς» (Γ΄ Προσυνοδική Πανορθόδοξος Διάσκεψις, Σαμπεζύ, 28 Ὀκτω­βρίου-6 Νοεμβρίου 1986).

Εἰς τάς 12 παραγράφους τοῦ Κειμένου, ἐκτίθενται αἱ ὀρθόδο­ξοι ἐκκλησιολογικαί ἀρχαί, ἐπί τῇ βάσει τῶν ὁποίων, ἀφ' ἑνός μέν περιγρά­φεται-«σημαίνεται» ἡ ἐκκλησιολογική ταυτότης τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἀφ' ἑτέρου δέ προσδιορίζεται ὁ τρόπος συμμετοχῆς Αὐτῆς εἰς τήν λεγομένην Οἰκουμενικήν Κίνησιν.

Συγκεκριμένως :

Ἐκφράζεται ἡ ἐκκλησιολογική αὐτοσυνειδησία, καθ' ὅτι ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία «ἀποτελεῖ τόν φορέα καί δίδει τήν μαρτυρίαν τῆς πίστεως καί τῆς παραδόσεως τῆς Μιᾶς, Ἁγίας, Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας» (§1), ἐνῷ αἱ κατά καιρούς ἐπισυμβάσαι ἀπομακρύνσεις ἐκ τῆς παραδόσεως τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας ὠφείλοντο εἰς τάς διαφορετικάς ἀντιλήψεις περί τῆς ἑνότητος καί περί τῆς οὐσιαστικῆς κατανοήσεως τῆς οὐσίας καί τῆς φύσεως τῆς Ἐκκλησίας (§2 α ). Ἡ ἑνότης δέν ἐπιτυγχάνεται δι' ἀθροιστικοῦ τύπου συνενώσεως ὁμοειδῶν ἤ ἑτεροειδῶν ἀντιλήψεων, ἀλλά ἐπί τῇ βάσει τῆς πίστεως καί ἐκφράζεται, «σημαίνεται ἐν τοῖς μυστηρίοις», ὁριοθετεῖται δέ ἐκ τῆς Ἀποστολικῆς Διαδοχῆς καί τῆς πατερικῆς παραδόσεως, ὡς αὕτη διετυπώθη ὑπό τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων (πρβλ. 2β,γ).

Ἡ ἀνωτέρω περιγραφεῖσα ἐκκλησιολογική αὐτοσυνειδησία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἐπέβαλλε εἰς Αὐτήν τήν ἀνάγκην, ὅπως συμμετάσχῃ εἰς κάθε προσπάθειαν «ὑπέρ τῆς τῶν πάντων ἑνώσεως» καί τῆς ἀποκαταστάσεως τῆς ἀπωλεσθείσης ἑνότητος τῶν Χριστιανῶν, διά τῆς ἐπιτεύξεως τῆς ἑνότητος ἐν τῇ πίστει (πρβλ. §2γ), ὅπως ἔπραξε καί πράττει, ἀπό τήν ἐποχήν τῆς ἐμφανίσεως τῶν πρώτων αἱρέσεων ἐν τῇ Ἀρχεγόνῳ Ἐκκλησίᾳ καί ἕως τῆς σήμερον, ἔναντι τῶν νεοφανῶν καί συγχρόνων αἱρετικῶν ἀποκλίσεων καί ἀντιλήψεων.

Ἡ συμμετοχή τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἰς τήν λεγομένην Οἰκουμενικήν Κίνησιν καί κυρίως εἰς τά διάφορα ὄργανα αὐτῆς, ὁριοθετεῖται ἐκ τοῦ τρόπου μέ τόν ὁποῖον ἀντιλαμβάνεται τόν ρόλον καί τήν παρουσίαν Της εἰς τά ἀνωτέρω ὄργανα καί ἐκ τῆς κατανοήσεως τῆς ταυτότητος αὐτῆς ταύτης τῆς Οἰκουμενικῆς Κινήσεως, μάλιστα δέ ἐν σχέσει καί πρός τόν κατ' ἐξοχήν ὀργανισμόν αὐτῆς, ὡς οὗτος ἐκφράζεται διά τοῦ λεγομένου «Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν» (Π.Σ.Ε./ W . C . C .), ἐνῷ διαζωγραφεῖται καί ὁ τρόπος συμμετοχῆς Της εἰς τό ἀνωτέρω Συμβούλιον.

Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, ἄν καί ἀποτελεῖ ἕν ἐκ τῶν ἱδρυτικῶν μελῶν τοῦ Π.Σ.Ε., οὐδέποτε ἀπεδέχθη τήν ἰδέαν τῆς «ἰσότητος τῶν Ὁμολογιῶν» καί τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας ὥς τινα «διομολογιακή προσαρμογή» (§6).

Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία δέν θεωρεῖ, ὅτι τό Π.Σ.Ε εἶναι, οὔτε δύναται νά καταστῇ «Ἐκκλησία» ἤ «ὑπέρ-Ἐκκλησία» (§7), τό μόνον τό ὁποῖον ἀναγνωρίζει εἰς αὐτό εἶναι ἡ δυνατότης νά φέρῃ εἰς ἐπικοινωνίαν τάς διαφόρους Ὁμολογίας καί Παραδόσεις καί νά προωθῇ τόν διάλογον μεταξύ αὐτῶν μέ σκοπόν τήν μελέτην καί συζήτησιν τῶν ζητημάτων ἐκείνων, τά ὁποῖα ἀπα­σχο­λοῦν τήν χριστιανικήν ἑνότητα (§7), καί τά ὁποῖα θεωρεῖ ὅτι δέν εἶναι μόνον ζητήματα θεολογικῶν συμφωνιῶν ἀλλά καί συμπτώσεως, θέσεων καί ἀπόψεων, διά τά γενικότερα προβλήματα, τά ἀπασχολοῦντα τόν κόσμον καί τόν ἄνθρωπον κάθε ἐποχῆς (πρβλ. §6).

Εἰς τό παρόν Κείμενον ἐπισημαίνονται καί ὁρισμέναι δυσκο­λίαι, αἱ ὁποῖαι ἀνεφύησαν κατά τήν Στ΄ Γενικήν Συνέλευσιν, ἐν Vancouver τοῦ Καναδᾶ (1983) καί ἐπεσημάνθησαν ὑφ' ὁρισμένων Ὀρθοδόξων Ἐκκλη­σιῶν-Μελῶν τοῦ Π.Σ.Ε., παραλλήλως δέ, τονίζεται ὡς ἀπαραίτητος «μία οὐσιαστική Ὀρθόδοξος μαρτυρία καί ἡ ἰδιαιτέρα αὐτῆς θεολογική συμβολή», ὡς «ἀναγκαῖαι ... προϋποθέσεις, αἱ ὁποῖαι θά παράσχουν εἰς τάς Ὀρθοδό­ξους Ἐκκλησίας τήν δυνατότητα νά ἐνεργήσουν ἰσοτίμως πρός τά λοιπά μέλη τοῦ Π.Σ.Ε., ἐπί τῇ βάσει τῆς ἰδίας αὐτῶν ἐκκλησιολογικῆς ταυτότητος, τοὐθόπερ δέν συμβαίνει πάντοτε, λόγῳ τῆς τε δομῆς καί τῶν τήν λειτουργίαν τοῦ Π.Σ.Ε. διεπουσῶν διαδικασιακῶν ἀρχῶν», διό καί ἀπεφασί­σθη ὅτι «πρέπει νά γίνουν νέαι ἀναγκαῖαι ρυθμίσεις, ἐπί τῷ σκοπῷ ὅπως ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία δυνηθῇ νά δώσῃ ἐντός τοῦ Συμβουλίου τήν μαρτυ­ρίαν καί θεολογικήν αὐτῆς συνεισφοράν, τήν ὁποίαν ἀναμένει ἐξ αὐτῆς τό Π.Σ.Ε., κατά τά ἤδη μεταξύ αὐτοῦ καί τῶν Ὀρθοδόξων-Μελῶν αὐτοῦ συμπε­φω­νημένα ( desiderata Σόφιας)» (§11).

Εἰς τήν πορείαν αὐτήν καί πρός τελικήν ἀξιοποίησιν τῶν ἀνωτέρω σημείων τοῦ Κειμένου, ὡς καί διά μίαν δημιουργικήν συμβολήν καί μαρτυρίαν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, δηλοῦται ὅτι ἡ ὅλη λειτουργία τοῦ Π.Σ.Ε. ὠφείλει νά πραγματοποιεῖται ἐπί τῇ βάσει τῆς Ἀποστολικῆς Παραδόσεως καί τῆς πίστεως (πρβλ. §12).

Ἀνάλογαι προσπάθειαι καταβάλλονται καί διά τήν συμμετο­χήν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἰς τό πλαίσιον τῆς Ἐπιτροπῆς «Πίστις καί Τάξις», ἔνθα ὀφείλουν αἱ Ὀρθόδοξοι Ἐκκλησίαι νά ἀναζητήσουν τρόπους συντονισμοῦ τῶν προσ­πα­θειῶν τῶν Ὀρθοδόξων ἐν ἀναφορᾷ πρός τά ἐκκλησιολογικά κριτήρια συμμετοχῆς ἐν τῷ διεξαγομένῳ πολυμερεῖ θεολογικῷ διαλόγῳ. Πρός ὑλο­ποίη­σιν ὅλων τῶν ἀνωτέρω, πανορθοδόξως ἀπεφασίσθη ὅπως προωθηθῶσιν τά desiderata τῆς Σόφιας (1981) καί τῆς Εἰδικῆς Ἐπιτροπῆς ( Special Commission ) (2002) κείμενα, εἰς τά ὁποῖα διαλαμβάνονται αἱ «ἀξιώσεις» τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν ἔναντι τοῦ Π.Σ.Ε. καί τῆς συμμετοχῆς T ων εἰς αὐτό 6.

Ἐν ὄψει λοιπόν τῆς ἀναθεωρήσεως τοῦ παρόντος Κειμέ­νου, εὐσεβάστως προτείνω πρός τό Σεπτόν Σῶμα τῆς Ἱεραρχίας, ὅπως θεω­ρηθῶσιν ὡς ἀπαραίτητοι προσθῆκαι τά ὅσα διαλαμβάνονται ὡς ὅροι, ὑποδείξεις καί προτάσεις εἰς τά desiderata τῆς Σόφιας καί τῆς Εἰδικῆς Ἐπιτροπῆς, 7 θέσεις αἱ ὁποῖαι ἀφ' ἑνός μέν τυγχάνουν πανορθο­δόξου ἀναγνωρίσεως καί ἀποδοχῆς, ἀφ' ἑτέρου δέ ἀπηχοῦν ἀπολύτως τάς ἀρχάς τῆς ἐκκλησιολογικῆς ταυτότητος καί αὐτοσυνειδησίας τῆς Ὀρθοδοξίας, κυρίως ὡς πρός τήν συμμετοχήν Της εἰς τούς διομολογιακούς αὐτούς διεθνεῖς ὀργανισμούς. Διά τῶν παρόντων «ἀξιώσεων» ( desiderata ) ἐπετεύχθη ἡ ἀναθεώρησις τοῦ θεσμικοῦ πλαισίου διά τήν συμμετοχήν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἰς τό Π.Σ.Ε., ἐπί τῇ βάσει τῶν ὀρθοδόξων προτάσεων ὡς πρός τήν λῆψιν τῶν ἀποφάσεων ( consensus ) κυρίως διά κοινωνικά καί ἠθικά ζητήματα, ἐπεσημάνθη ἡ ἰδιαιτέρα ἐκκλησιολογική ταυτότης τῆς Ὀρθο­δο­ξίας εἰς τόν σύγχρονον οἰκουμενικόν διάλογον καί ἰδιαιτέρως ὡς πρός τάς θεολογικάς καί ἐκκλησιολογικάς διαφοράς καί μάλιστα ἐν ἀντιδιαστολῇ πρός τάς διαφόρους Χριστιανικάς Παραδόσεις καί Ὁμολογίας, ἐτονίσθη ἡ ἀνάγκη ἀποφυγῆς κάθε μορφῆς συμπροσευχῆς καί προσδιωρίσθη ὁ τρόπος συμμετοχῆς τῶν Ὀρθοδόξων-Μελῶν εἰς τά ὄργανα λήψεως ἀποφάσεων.

β) Περί τοῦ Κειμένου : « Σχέσεις τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας πρός τόν λοιπόν Χριστιανικόν Κόσμον » (Γ΄ Προσυνοδική Πανορθόδοξος Διάσκεψις, Σαμπεζύ, 28 Ὀκτωβρίου-6 Νοεμβρίου 1986).

Εἰς τό παρόν Κείμενον τονίζεται ἡ θετική θέσις τῶν Ὀρθοδό­ξων Ἐκκλησιῶν ἔναντι τοῦ Διαλόγου διά τήν ἑνότητα τοῦ Χριστιανικοῦ κόσμου, ἐπί τῇ βάσει τῆς κοινῆς παραδόσεως τῆς ἀρχαίας Ἐκκλη­σίας (§3). Δύο δέ παράγραφοι τοῦ Κειμένου (§§6 καί 7) περιγράφουν τάς γενικάς μεθοδολογικάς ἀρχάς, ἐπί τῇ βάσει τῶν ὁποίων δύνανται νά διεξάγωνται οἱ διμερεῖς Θεολογικοί Διάλογοι.

Συγκεκριμένως, ἐν τῇ παραγράφῳ 6, τονίζεται, ὅτι «ἡ κατά τήν διεξαγωγήν τῶν Θεολογικῶν Διαλόγων ἀκολουθουμένη μεθοδολογία ἀποσκοπεῖ εἴς τε τήν λύσιν τῶν παραδεδομένων θεολογικῶν διαφορῶν ἤ τῶν τυχόν νέων διαφοροποιήσεων καί εἰς τήν ἀναζήτησιν τῶν κοινῶν στοιχείων τῆς χριστιανικῆς πίστεως, προϋποθέτει δέ τήν σχετικήν πληροφόρησιν τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας ἐπί τῶν διαφόρων ἐξελίξεων τῶν Διαλόγων. Ἐν περιπτώσει ἀδυναμίας ὑπερβάσεως συγκεκριμένης τινός θεολογικῆς διαφορᾶς ὁ Θεολογικός Διάλογος συνεχίζεται, καταγραφομένης τῆς διαπιστωθείσης ἐπί τοῦ συγκεκριμένου θέματος θεολογικῆς διαφωνίας καί ἀνακοινουμένης τῆς διαφωνίας ταύτης πρός πάσας τάς κατά τόπους Ὀρθοδόξους Ἐκκλησίας διά τά ἐφεξῆς δέοντα γενέσθαι», ἐνῷ εἰς τήν παράγραφον 7, ἐπισημαίνεται ὅτι, ὅταν τυγχάνει ἀναγκαῖον, ἐξ αἰτίας τῆς ἑτερότητος τῶν θεολογικῶν προβλημάτων ἐφ' ἑνός ἑκάστου διμεροῦς Διαλόγου, εἶναι δυνατόν ἡ ἀλλαγή τῆς περιγραφείσης μεθόδου 8.

Εἰς συνέχειαν τῶν ἀνωτέρω δύο παραγράφων, καί εἰς ἕξ ὑποενότητας, περιγράφονται οἱ ἀντίστοιχοι Διάλογοι μετά τῶν Ἀγγλικανῶν, Παλαιοκαθολικῶν, Ἀρχαίων Ἀνατολικῶν Ἐκκλησιῶν (ἤ Ἀντιχαλκηδονίων), Ρωμαιοκαθολικῶν, Λουθηρανῶν, Μετερρυθμισμένων καί τονίζονται τά ὑφιστάμενα θεολογικά προβλήματα, ὡς καί τά ἰδιάζοντα στοιχεῖα, τά ὁποῖα προὐκάλεσαν καί τάς ἀντιστοίχους δυσκολίας ἤ δυσχερείας εἰς τήν ὅλην πορείαν διεξαγωγῆς ἑνός ἑκάστου ἐξ αὐτῶν.

Διά τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν ὁ διάλογος ὑπῆρξε πάντοτε καί παραμένει οὐσιαστικόν καί ἀναπαλλοτρίωτον στοιχεῖον τόσον τῆς σωτηριολο­γικῆς αὐτῆς ἀποστολῆς, ἐπί τῷ τέλει τῆς ἐπιστροφῆς τῶν σχισματικῶν καί τῶν αἱρετικῶν εἰς τούς κόλπους Αὐτῆς, ὅσον καί τῆς ποιμαντικῆς εὐθύνης Της, διό καί ἀκραδάντως ὁμολογεῖ καί κηρύττει ὅτι ἐν τῇ αὐτοσυνειδησίᾳ Αὐτῆς ἀποτε­λεῖ τήν αὐθεντικήν συνέχειαν τῆς Μιᾶς, Ἁγίας, Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας καί τήν κιβωτόν σωτηρίας διά τούς ἐγγύς καί τούς μακράν.

Ἡ ἔκφρασις αὕτη τῆς ἐκκλησιολογικῆς αὐτοσυνειδησίας ὡς κύριον κριτήριον ἑκάστου Διαλόγου προσδιορίζει καί τά ὅρια τῆς θεολογικῆς εὐθύνης ἀφ' ἑνός μέν τῶν ὁριζομένων ὑπό τῶν κατά τόπους Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν Ὀρθοδόξων Μελῶν τῶν Μεικτῶν Θεολογικῶν Ἐπιτροπῶν ἤ καί τῶν πολυμε­ρῶν Θεολογικῶν Διαλόγων ἐν τοῖς πλαισίοις τῆς συγχρόνου Οἰκουμενικῆς Κινήσεως, ἀφ' ἑτέρου δέ τῆς ἀμειώτου ὀφειλετικῆς μερίμνης τῶν κατά τό­πους Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν διά τῆς παρακολουθήσεως καί τῆς ἀξιολογή­σεως τῶν προειρημένων Διαλόγων, μετ' ἰδιαιτέρας μάλιστα κριτικῆς διαθέ­σεως, οὐχί μόνον ἐν τῷ ἐπιπέδῳ τῶν ἁρμοδίων συνοδικῶν ὀργάνων κάθε τοπικῆς Ἐκκλησίας ἀλλά καί ὑπό τῶν Πανορθοδόξων Διασκέψεων, διό καί τό θέμα τῶν διμερῶν καί πολυμερῶν Θεολογικῶν Διαλόγων ἐνετάχθη εἰς τό θεματολόγιον τῆς μελλούσης Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας.

Ἐξ αὐτῆς ταύτης τῆς ὀφειλετικῆς μερίμνης καί μαρτυρίας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἶναι ἀνάγκη, ἐκτός τῶν ἤδη ἀναφερομένων προβλη­μά­των, δυσχερειῶν καί ζητημάτων ἐφ' ἑνός ἑκάστου Διαλόγου, νά ἐπισημαν­θῶσιν τόσον αἱ σοβαρόταται νεοφανεῖς ἀποκλίσεις, αἱ ὁποῖαι ἐπιτείνουν ἔτι μᾶλλον τήν σοβαρότητα τῶν διαπιστωμένων θεολογικῶν διαφορῶν τῶν διαφόρων χριστιανικῶν παραδόσεων καί ὁμολογιῶν, ὅσον καί αἱ τραυματι­καί ἐμπειρίαι τῶν ἱστορικῶν σχέσεών των.

Ὑπό τήν ἔννοιαν αὐτήν, ἐν τῷ συγκεκριμένῳ Κειμένῳ, δέον ὅπως συνεκτιμηθῶσι μετ' ἰδιατέρας εὐαισθησίας, ἀφ' ἑνός μέν ἡ ἐκκλησια­στική ἀξιολόγησις τῆς μελλοντικῆς πορείας τῶν συγκεκριμένων Διαλόγων ἀφ' ἑτέρου δέ ἡ προοπτική αὐτῶν. Ἤδη ἔχουν ἀποδυναμωθεῖ αἱ προοπτικαί τοῦ θεολογικοῦ Διαλόγου μετά τῶν Ἀγγλικανῶν 9, κατόπιν τῆς ἀποφάσεως περί τῆς χειροτονίας γυναικῶν εἰς τήν ἱερατικήν καί χαρισματικήν ἱερωσύνην (1977, 2013 καί 2014), ἀνεκόπη ἡ ἀξιολόγησις τοῦ θεολογικοῦ ἔργου τοῦ Διαλόγου μετά τῶν Παλαιοκαθολικῶν 10, κατόπιν τῆς εἰσαγωγῆς τῆς χειροτο­νίας τῶν γυναικῶν, εἰς ὁρισμένας τοπικάς παλαιοκαθολικάς κοινότητας, καί τῆς υἱοθετήσεως τῆς μυστηριακῆς διακονίας ( Intercommunion ), ἄνευ τῆς προϋποτειθεμένης «κοινωνίας ἐν τῇ πίστει».

Εἰς πορείαν κριτικῆς ἀξιολογήσεως τῶν ποιμαντικῶν καί λειτουργικῶν θεμάτων εὑρίσκεται ὁ Διάλογος μετά τῶν Ἀντιχαλκηδονίων Ἀρχαίων Ἀνατολικῶν Ἐκκλησιῶν 11, ἐνῶ σκιάζεται ὁ Διάλογος μετά τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν 12, τόσον ἐκ τῆς προσηλυτιστικῆς δράσεως τῆς Οὐνίας, ὅσον καί ἐκ τῆς δυσκολίας κατανοήσεως λειτουργίας καί ἐφαρμογῆς τοῦ πρωτείου ἐν τοῖς πλαισίοις τῆς Συνόδου καί τῶν ἐκκλησιαστικῶν δομῶν.

Τέλος, ἐνῷ οἱ Διάλογοι μετά τῶν Λουθηρανῶν 13 καί τῶν Με­τερ­ρυθμισμένων 14 εἶχον ἀνοίξει νέας προοπτικάς διά μίαν ἀναθεώρη­σιν τῶν βασικῶν θεολογικῶν των θέσεων, περί Ἐκκλησίας καί ἱερῶν Μυστηρίων, ἡ εἰσαγωγή τῆς χειροτονίας τῶν γυναικῶν εἰς τό ἰδιότυπον αὐτῶν ἱερατεῖον, ὑποβάθμισεν τάς προοπτικάς τῶν συγκεκριμένων Διαλό­γων, παρά τάς σημαντικάς θεολογικάς συγκλίσεις εἰς τά κοινά θεολογικά κείμενα, ὑπό τό φῶς τῆς πατερικῆς παραδόσεως.

Ἡ μελλοντική συνέχισις ὅλων τῶν προαναφερθέντων διμερῶν Θεολογικῶν Διαλόγων δέν ὑπηρετεῖ πλέον οὐδέν ἕτερον εἰ μή μόνον τήν διατήρησιν τῶν καλῶν σχέσεων καί τήν διακριτικήν συνεργασίαν ἐπί θεμάτων οὐχί θεολογικῶν, ἀλλά κυρίως ἐπί θεμάτων ἀκαδημαϊκῶν, συναντήσεως καί ἀντιμε­τω­πί­σεως κοινῶν κοινωνικῶν προβλημάτων.

Κατόπιν ὅλων τῶν ἀνωτέρω προβάλλει τό ἐρώτη­μα : «Ὑπῆρξεν κάτι θετικόν ἐκ τῆς μέχρι σήμερον πορείας συμμετοχῆς τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἰς τόν σύγχρονον οἰκουμενικόν διάλογον καί εἰς τούς διμερεῖς Θεολογικούς Διαλόγους ; »

Εἰς τήν καταφατικήν ἀπάντησιν ὁδηγούμεθα : α) Ἐκ τῆς προσφερ­θείσης δυνατότητος καί διευκολύνσεως τῆς ἀκτινοβολίας τῆς ὀρθο­δό­ξου μαρτυρίας εἰς τόν λοιπόν χριστιανικόν κόσμον, καί β) Ἐκ τῆς ἀναθεωρή­σεως πολλῶν ἐκ τῶν παραδόσεων τῆς Δύσεως ὑπό τό φῶς τῆς πατερικῆς παραδόσεως καί τῆς μυστηριακῆς ἐμπειρίας τῆς πρώτης χιλιετίας τοῦ κοινοῦ, δηλαδή ἱστορι­κοῦ βίου τῆς Ἐκκλησίας.

Βεβαίως ἡ ὁμολογιακή ἐσωστρέφεια πολλῶν χρόνων, εἰς τήν λειτουρ­γίαν τῶν διαχριστιανικῶν σχέσεων, δέν ἐπιτρέπει δυστυχῶς μίαν νηφάλιαν ἀξιολόγη­σιν τῶν συνεπειῶν τῆς ὑπευθύνου αὐτῆς προβολῆς τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως πρός τούς ἐγγύς καί τούς μακράν, ἐπί σκοπῷ τήν θεραπείαν τῶν ὁμολογιακῶν ἀποκλίσεων καί ἀγκυλώσεων τῶν διαφόρων παραδόσεων τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου τῆς Δύσεως, ἀλλά καί τήν ἐπιβεβαίωσιν τοῦ διαχρονικοῦ κύρους τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως, διό καί κατά καιρούς ἐμφανίζονται δικαιολογημέναι διαμαρτυρίαι, ἐνστάσεις, ὑποψίαι ἤ καί ἀντιδράσεις περί τῆς ὀρθῆς ἤ μή πορείας καί τῆς ἀναγκαιότητος τῶν προειρημένων διμερῶν Θεολογικῶν Διαλόγων.

Ἀλλά καί ὑπό τήν ἔννοιαν αὐτήν δέν ἐζημιώθη ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἀλλά μᾶλλον ἐνισχύθη ἡ παρουσία καί ἀνεγνωρίσθη ἡ συμβολή Της, διό καί αἱ εὐκαίρως ἀκαίρως διατυπούμεναι μεμονωμέναι ἐπικρίσεις, οὔτε ἀμαύρω­σαν τήν ποιμαντικήν εὐθύνην τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱεραρχίας, οὔτε υἱοθετοῦνται ὑπό συνόλου τῆς ὀρθοδόξου ἐκκλησιαστικῆς συνειδήσεως.

1. Στό Ὀρθόδοξο Κέντρο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, στό Chamb é sy τῆς Γενεύης, πραγματοποιήθηκε ἀπό 29 Σεπτεμβρίου ἕως 4 Ὀκτωβρίου ἐ,ἔ., ἡ Α΄ Συνάντηση τῆς Εἰδικῆς Διορθόδοξης Ἐπιτροπῆς γιά τήν Ἀναθεώρηση τῶν Κειμένων τῶν Προσυνοδικῶν Πανορθοδόξων Δια­σκέ­ψεων, σύμφωνα καί μέ τά ἀποφασισθέντα κατά τήν τελευταία Σύνα­ξη τῶν Προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν (Φανάριον, 6-9 Μαρ­τίου 2014).

Ἡ παροῦσα Συνάντηση ἀσχολήθηκε μέ τήν ἐπεξεργασία καί ἀναθεώρηση τῶν δύο Κειμένων, μέ τούς ἀντίστοιχους τίτλους : ˝Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καί ἡ Οἰκουμενική Κίνησις˝ καί ˝Σχέσεις τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας πρός τόν λοιπόν Χριστιανικόν Κόσμον˝, τά ὁποῖα ἔχουν ἐγκριθεῖ ἀπό τήν Γ΄ Προσυνοδική Πανορθόδοξη Συνδιάσκεψη, τοῦ ἔτους 1986.

Στά πλαίσια τῆς ἐπικαιροποίησης τῶν ἀπόψεων καί θέ­σεων πού ἐκφράζει τό νέον Κείμενον (συνημ. 2) δέν ἐτέθησαν παρά­γρα­φοι ἐκ τῶν προηγουμένων δύο ξεχωριστῶν Κειμένων, οἱ ὁποῖες ἀναφέ­ρονταν στίς δράσεις καί στίς ἐνέργειες κάποιων ὀργάνων, κυρίως τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν, ὡς καί στήν περιγραφική πορεία τῶν διαφόρων Διμερῶν Θεολογικῶν Διαλόγων, γιατί θεωρήθηκαν πλέον ὡς ἁπλές καί μόνο ἱστορικές ἀναφορές, οἱ ὁποῖες δέν προσφέρουν κάτι τό σημαντικόν.

Σημαντικές γιά τό ἀνεπτυγμένο, διαμορφωμένο καί ἐπικαι­ροποιημένο περιεχόμενό τους εἶναι οἱ §§ 4,7,8,16,17,19,21, ἐνῶ οἱ §§ 20 καί 22, ὡς νέες προσθῆκες τοῦ Κειμένου, ἔγιναν ὁμόφωνα ἀποδεκτές ἀπό τίς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες.

---

1). Διά μίαν εὐσύνοπτον ἀλλά καί οὐσιαστικήν παρουσίασιν ὅλης τῆς προετοιμασίας τῆς Συνόδου, βλ. Παν. Νέλλα, Ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Σκέψεις γιά μιά θεολογική θεώρηση καί προετοιμασία της, Θεσσαλονίκη 1972. Ἀντ. Παπαδοπούλου, Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ἔναντι θεμάτων πανορθοδόξου ἐνδιαφέροντος κατά τόν εἰκοστόν αἰῶνα, Θεσσαλονίκη 1975. Δαμασκηνοῦ, Μητροπολίτου Ἑλβετίας, Πρός τήν Ἁγίαν καί Μεγάλην Σύνοδον . Προβλήματα καί Προοπτικαί, Ἀθῆναι 1990.

2). Βλ. Ἀντ. Παπαδόπουλος, «Ἐκκλησιολογικές καί ἀνθρωπολογικές προτάσεις τῆς Γ΄ Προσυνοδικῆς Πανορθοδόξου Διασκέψεως πρός τήν Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδο», ἐν, « Ἐπιστημονική Ἐπετηρίς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης» .-Τμῆμα Ποιμαντικῆς 1 (1990), σελ. 75-90.

3). Πρβλ. Γ. Γαλίτη, Ἔνθ. ἀνωτ., ἐν ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΝΔ΄ (1977), σελ. 289.

4). Βλ. Χρυσοστόμου Κωνσταντινίδη, Μητροπολίτη Μύρων, «Τίς «ὁ χαρακτήρ τῆς ὑπό μελέτην καί σύγκλησιν Μεγάλης ἤ Οἰκουμενικῆς παρ' ἡμῖν Συνόδου ; », ἐν Τοῦ ἰδίου, Ὀρθόδοξοι Κατόψεις, τόμος Β΄, Κατερίνη 1990, σελ. 159-166. Οὕτως ἡ Σύνοδος αὕτη δέν πληροῖ τά ὑπό τῆς Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου (787) ὁρισθέντα κριτήρια οἰκουμενικότητος (βλ. Mansi XIII , 208-209. Πρβλ. Δοσιθέου Ἱεροσολύμων, Δωδεκάβιβλος, τόμος 4 ος (Ζ-Η), Θεσσαλονίκη 1983, σελ. 9-10. Ἀμιλκ. Ἀλιβιζάτου, «Περί τῆς ἐννοίας καί θέσεων τῆς Οἰκουμενικῆς Συνόδου ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ κατά τό Κανονικόν Δίκαιον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», ἐν Πρακτικά τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν 42(1967), σελ. 168-184. Βασ. Γιαννοπούλου , Ἱστορία καί Θεολογία τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, Ἀθήνα 2011, σελ. 582), ὡδηγήθη δέ εἰς τήν καταγραφή αὐτή τῶν κριτηρίων οἰκουμενικότητος ἐξ αἰτίας τῆς ἀναπτυχθείσης τάσεως ὅπως χαρακτηρίζονται ὡς Οἰκουμενικαί καί ἄλλαι Σύνοδοι, αἱ ὁποῖαι ἐτήρουν μέν τόν τῦπον ἀλλ' οὐχί καί τήν οὐσίαν τῆς οἰκουμενικότητος, ἔστω καί ἄν συγκαλοῦντο καί ὡς ληστρικαί (πρβλ. Σύνοδος τοῦ 449 μ.Χ. Σύνοδος τῆς Ἱερείας τοῦ ἔτους 754). Ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος δέν δύναται νά ὁδηγηθῇ εἰς τήν ἀναγνώρισιν ἤ διακήρυξιν ἄλλων προγενεστέρων Συνόδων ὡς Οἰκουμενικῶν, διότι κατά παγίαν ἀρχήν τοῦ Κανονικοῦ Δικαίου τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, οὐδεμία τοπική, περιφερειακή ἤ μείζων σύνοδος δέν δύναται νά ἀνακηρύσσῃ Οἰκουμενικάς Συνόδους (βλ. Hamilcas Alivizatos, «Les Conciles Oecuméniques V e , VI e , VII e , et VIII e », ἐν Le Concile et les Conciles. Contribution à l'histoire de la vie conciliaire de l'Église (éd. Chevetogne et Cerf), Paris 1960, σελ . 111-123). Εἶναι δέ γνωστόν ὅτι ἡ προβαλλομένη τάσις ἀνακηρύξεως μίας Συνόδου ὡς Οἰκουμενικῆς , ὑπό τοπικῆς ἤ μείζοντος Συνόδου , ἀποτελεῖ ἐφαρμογήν ρωμαιοκαθολικῆς ἀντιλήψεως μίας ἰδιαζούσης ἐκκλησιολογίας περί τῆς σχέσεως τοπικῆς Συνόδου καί Οἰκουμενικῆς τοιαύτης . Ἐπί πλέον ἡ οἰκουμενικότης μιᾶς Συνόδου δέν « ἐπιβάλλεται », εἰς τά πλαίσια τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησιολογίας , διά τῆς καθιερώσεως ἡμερῶν μνήμης εἰς τό ὀρθόδοξον ἑορτολόγιον ( πρβλ . Βασ . Γιαννοπούλου , « Αἱ Οἰκουμενικαί Σύνοδοι εἰς τήν Ὀρθόδοξον Λατρείαν », ἐν ΘΕΟΛΟΓΙΑ 55 (1984), σελ . 402-434, 705-738, 1025-1071) ἤ διά τῆς συντάξεως ἀκολουθιῶν καί λειτουργικῆς χρήσεως αὐτῶν , ὑπό μίας τοπικῆς ἐπισκοπῆς , δίχα « συνοδικῆς διαγνώμης » καί ἐγκρίσεως ὑπό τῆς Ἐκκλησίας συμπάσης . ( Πρβλ . Χρυσοστόμου Σαββάτου , Μητροπολίτου Μεσσηνίας , « Τό ἀδύνατον ἀναγνώρισης ἤ ἀνακήρυξης μιᾶς Συνόδου ὡς Οἰκουμενικῆς ἀπό τοπική , ἐπαρχιακή ἤ μείζονα Σύνοδο » ( ὑπό ἔκδοσιν ).

5). Πρβλ . Χρυσοστόμου Κωνσταντινίδη , Μητροπολίτου Μύρων , « Οἱ προσδοκίες τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν στό θέμα τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδοξίας , στά πλαίσια τοῦ νοήματος τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως », ἐν Τοῦ ἰδίου , Ὀρθόδοξοι Κατόψεις, τόμος Β΄ , Κατερίνη 1990, σελ . 174.

6). Πρβλ . Saben Todor, The Sofia Consultation-Orthodox Involvement in the World Council of Churches, Genova, wcc, 1982. Μητροπολίτου Καλαβρύτων καί Αἰγιαλείας Ἀμβροσίου - Γ . Γαλίτη , « Ἔκθεσις τοῦ ἐν Γενεύῃ ἀπό 26 ης ἕως 3 ης Σεπτεμβρίου συνελθούσης Συνελεύσεως τῆς Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν », ἐν ΕΚΚΛΗΣΙΑ Π΄ (2003), σελ . 6-10. Πρωτ . Στεφάνου Ἀβραμίδη , « Οἱ ἀξιώσεις (desiderata) τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἔναντι τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν », ἐν ΕΚΚΛΗΣΙΑ (2005), σελ . 302-312. Ἀν . Βασιλειάδου , Ἡ συμμετοχή τῶν Ὀρθοδόξων στό ΠΣΕ ὑπό τό φῶς τῶν Ἀποφάσεων τῆς Εἰδικῆς Ἐπιτροπῆς . Τό ἱστορικό καί ἡ θεματολογία τῆς Εἰδικῆς Ἐπιτροπῆς γιά τή συμμετοχή τῶν Ὀρθοδόξων στό ΠΣΕ, Θεσσαλονίκη 2005. Διά τό ἔργον τῆς Εἰδικῆς Ἐπιτροπῆς ( Special Commission ), βλ. Μεγ. Πρωτ. Γεωργίου Τσέτση, «Εἰσαγωγή στή " Special Commission ". Οἱ ἀπαρχές καί τό ἔργο τῆς Εἰδικῆς Ἐπιτροπῆς γιά τήν Ὀρθόδοξη συμμετοχή στό Παγκόσμιο Συμβούλιο Ἐκκλησιῶν», ἐν Θεολογικές Σπουδές καί Οἰκουμένη, μέ εἰδική ἀναφορά στή συμμετοχή τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας στούς διαχριστιανικούς διαλόγους καί τό μέλλον τους (ἐπιμ. Βασ. Σταθοκώστα), Ἀθήνα 203, σελ. 63-70. Γεωργ. Λαιμοπούλου, «Εἰδική Ἐπιτροπή ( Special Commission ) γιά τήν Ὀρθόδοξη συμμετοχή στό Παγκόσμιο Συμβούλιο Ἐκκλησιῶν : Mία θεολογική ἐκτίμηση τῶν ἐπιμέρους ζητημάτων της», Ἔνθ' ἀνωτ ., σελ. 94-107.

7). Διά τό Τελικόν Κείμενον τῆς Εἰδικῆς Ἐπιτροπῆς ( Special Commission ) ὡς πρός τήν συμμετοχήν τῶν Ὀρθοδόξων εἰς τό Π.Σ.Ε. εἰς τήν ἑλληνικήν γλῶσσαν, βλ. Ὀρθόδοξη Θεολογία καί Οἰκουμενικός Διάλογος, ἐπιμ. Π. Βασιλειάδης, ἔκδ. Ἀποστολική Διακονία, Ἀθήνα 2005, σελ. 207-270.

8). Εἶναι εύνόητον ὅτι κατά τήν διεξαγωγήν τῶν Θεολογικῶν Διαλόγων, κοινός πάντων σκοπός εἶναι ἡ τελική ἀποκατάστασις τῆς ἐν τῇ ὀρθῇ πίστει καί τῇ ἀγάπῃ ἑνότητος. Ὁπωσδήποτε ὅμως αἱ ὑφιστάμεναι θεολογικαί καί ἐκκλησιολογικαί διαφοραί ἐπιτρέπουν ποιάν τινα ἱεράρχησιν ὡς πρός τάς ὑφισταμένας δυσχερείας διά τήν πραγμάτωσιν τοῦ πανορθοδόξως τεθειμένου σκοποῦ. Ἡ ἑτερότης τῶν προβλημάτων ἑκάστου διμεροῦς Διαλόγου προϋποθέτει διαφοροποίησιν μέν τῆς τηρηθησομένης ἐν αὐτῷ μεθοδολογίας, ἀλλ' οὐχί καί διαφοροποίησιν σκοποῦ, διότι ὁ σκοπός εἶναι ἑνιαῖος εἰς πάντας τούς Διαλόγους.

9). Βλ. Βασ. Σταθοκώστα, «Ὁ θεολογικός διάλογος Ὀρθοδόξων καί Ἀγγλικανῶν στόν 20ό αἰῶνα. Ἀφορμή γιά προβληματισμό γιά τό παρόν καί τό μέλλον τῶν διμερῶν θεολογικῶν διαλόγων τῆς Ὀρθοδοξίας», ἐν Ἐπιστημονική Ἐπετηρίς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν ΜΕ΄ (2010), σελ. 443-463. Τῆς ἰδίας , «Relations between the Orthodox and the Anglicans in the Twentieth century : A Reason to Consider the Present and the Future of the Theological Dialogue», ἐν Ecclesiology 8 (2012), σελ . 350-374.

10). Γρ. Λιάντα, Ὁ διμερής θεολογικός διάλογος Ὀρθοδόξων καί Παλαιοκαθολικῶν, Θεσσαλονίκη 2000.

11). Πρβλ. Χρυσοστόμου Κωνσταντινίδη, «Ἀξιολογήσεις καί προοπτικαί τοῦ διαλόγου μεταξύ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί τῶν Ἀρχαίων Ἀνατολικῶν Ἐκκλησιῶν», ἐν ΘΕΟΛΟΓΙΑ 51 (1980), σελ. 22-48, 222-247.

12). Γερασίμου Κονιδάρη, «Περί τήν Διορθόδοξον Ἐπιτροπήν τῆς Γενεύης (1968) καί τάς προϋποθέσεις τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου τῆς Ἀληθείας μεταξύ τῆς Καθολικῆς Ὀρθοδόξου καί τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας [Ἡ μεθόδευσις τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου μετ' ἀνεκδότων ἐγγράφων]», ἐν Ἐπιστημονική Ἐπετηρίς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Κ΄ (1975), σελ. 329-402. Χρυσοστόμου, Μητροπολίτου Περιστερίου, Ὀρθοδοξία καί Ρωμαιοκαθολικισμός . Ὁ ἀρξάμενος θεολογικός διάλογος, Ἀθήνα 1981. Γρ. Λιάντα, Διορθόδοξος Διακονία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καί ἡ συμβολή τῶν δύο Ἐκκλησιῶν στούς διμερεῖς θεολογικούς διαλόγους μέ τή Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία καί τήν Ἐκκλησία τῶν Παλαιοκαθολικῶν, Θεσσαλονίκη 2005. Χρυσοστόμου Σαββάτου, Μητροπολίτου Μεσσηνίας, «Θεολογική προσέγγιση τοῦ Κειμένου τῆς Ραβέννας», ἐν ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΠΣΤ΄(2009), σελ. 544-548.

13). Διακόνου Θεοδώρου Μεϊμάρη, «Ἀξιολόγησις καί προοπτικαί τοῦ 30ετοῦς Διεθνοῦς Θεολογικοῦ Διαλόγου Ὀρθοδόξων καί Λουθηρανῶν (1981-2011)», ἐν ΘΕΟΛΟΓΙΑ 83 (2013), σελ. 185-222.

14). Πρβλ. Χρυσοστόμου Καλαϊτζῆ, Μητροπολίτου Μύρων, Περί τάς διμερεῖς θεολογικάς συναντήσεις μεταξύ θεολόγων τοῦ Οἰκ. Πατριαρχείου καί τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας τῆς Γερμανίας ἐν ὄψει τῆς Ζ΄ ἀναλόγου συναντήσεως, Ἐν Καβάλᾳ 3-11 Ὀκτωβρίου 1984, Ἀθῆναι 1986.