Αγιος Μάξιμος ο Ομολογητής Προς Θαλάσσιον τον οσιώτατον πρεσβύτερον και ηγούμενον Περί Διαφόρων απόρων της θείας Γραφής

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ   ΞΑ΄.

 

" Ὅτι καιρός τοῦ ἄρξασθαι τό κρίμα ἀπό τοῦ (628) οἴκου τοῦ Θεοῦ· εἰ δέ πρῶτον ἀφ᾿ ἡμῶν, τί τέλος τῶν ἀπειθούντων τῷ τοῦ Θεοῦ Εὐαγγελίῳ; καί εἰ ὁ μέν δίκαιος μόλις σώζεται, ὁ ἀσεβής καί ἁμαρτωλός ποῦ φανεῖται; " Τί ἐστι τό, "Καιρός τοῦ ἄρξασθαι τό κρίμα ἐκ τοῦ οἴκου τοῦ Θεοῦ· " Καί τό, "Εἰ ὁ δίκαιος μόλις σώζεται;"

 

 

 

Ἀπόκρισις.

 

Ὁ τήν φύσιν τῶν ἀνθρώπων δημιουργήσας Θεός, οὐ συνέκτισεν αὐτῇ κατά τήν αἴσθησιν οὔτε ἡδονήν οὔτε ὀδύνην· ἀλλά δύναμίν τινα κατά νοῦν αὐτῇ πρός ἡδονήν, καθ᾿ ἥν ἀποῤῥήτως ἀπολαύειν αὐτοῦ δυνήσεται, ἐτεκτῄνατο. Ταύτην δέ τήν δύναμιν (λέγω δέ τήν κατά φύσιν τοῦ νοῦ πρός τόν Θεόν ἔφεσιν)· ἅμα τῷ γενέσθαι τῇ αἰσθήσει δούς ὁ πρῶτος ἄνθρωπος, πρός τά αἰσθητά κατ᾿ αὐτήν τήν πρώτην κίνησιν διά μέσης τῆς αἰσθήσεως ἔσχε παρά φύσιν ἐνεργουμένην τήν ἡδονήν· ᾗ τινι κατά πρόνοιαν ὁ τῆς ἡμῶν σωτηρίας κηδόμενος, παρέπηξεν ὥσπερ τινά τιμωρόν δύναμιν, τήν ὀδύνην· καθ᾿ ἥν ὁ τοῦ θανάτου μετά σοφίας ἐνεῤῥιζώθη τῇ τοῦ σώματος φύσει νόμος, περιορίζων τῆς τοῦ νοῦ μανίας παρά φύσιν ἐπί τά αἰσθητά κινουμένην τήν ἔφεσιν.

 

Ἐντεῦθεν διά τήν ἐπεισελθοῦσαν τῇ φύσει παρά λόγον ἡδονήν, ἡ κατά λόγον ἀντεισῆλθεν ὀδύνη, διά πολλῶν παθημάτων, ἐν οἷς καί ἐξ ὧν ὁ θάνατος, ποιουμένη τῆς παρά φύσιν ἡδονῆς τήν ἀφαίρεσιν· οὐ μήν δέ, καί τελείαν ἀναίρεσιν· καθ᾿ ἥν ἡ κατά νοῦν τῆς θείας ἡδονῆς δείκνυσθαι πέφυκε χάρις. Πᾶς γάρ πόνος, ὡς αἰτίαν τῆς ἰδίας γενέσεως ἔχων κατ᾿ ἐνέργειαν προηγουμένην τήν ἡδονήν, χρέος ἐστί δηλαδή φυσικῶς κατ᾿ αἰτίαν παρά πάντων τῶν μετειληφότων τῆς φύσεως ἐκτιννύμενον. Τῇ γάρ παρά φύσιν ἡδονῇ, πάντως παρέπεται φυσικῶς ὁ πόνος· ἐν πᾶσιν, ὧν ὁ τῆς ἡδονῆς νόμος ἀναιτίως προκαθηγήσατο τῆς γενέσεως. Ἀναίτιον δέ φημι τήν ἐκ τῆς παραβάσεως ἡδονήν, ὡς μή γενομένην δηλονότι προλαβόντος πόνου διάδοχον.

 

Οὐκοῦν ἐπειδή μετά τήν παράβασιν πάντες οἱ ἄνθρωποι τήν ἡδονήν εἶχον τῆς ἰδίας φυσικῶς προκαθηγουμένην γενέσεως, καί οὐδείς ἦν τό σύνολον ὁ τῆς καθ᾿ ἡδονήν ἐμπαθοῦς γενέσεως φυσικῶς ὑπάρχων ἐλεύθερος· ἀλλ᾿ ὡς χρέος πάντες φυσικῶς ἀποδιδόντες τούς πόνους, καί τόν ἐπ᾿ αὐτοῖς ὑπέμενον θάνατον· καί ἦν ἄπορος παντάπασι τῆς ἐλευθερίας τρόπος, τοῖς ὑπό τῆς ἀδίκου τυραννουμένοις ἡδονῆς, καί ὑπό τῶν δικαίων πόνων, καί τοῦ ἐπ᾿ αὐτοῖς δικαιοτάτου θανάτου φυσικῶς ἐνεχομένοις. Ἔδει δέ πρός ἀναίρεσιν τῆς ἀδικωτάτης ἡδονῆς, καί τῶν δι᾿ αὐτήν δικαιοτάτων πόνων· ὑφ᾿ ὧν ἐλεεινῶς διεσπᾶτο πάσχων ὁ ἄνθρωπος, ἐκ φθορᾶς τῆς καθ᾿ ἡδονήν ἔχων τήν ἀρχήν τῆς γενέσεως, καί εἰς φθοράν τήν διά θανάτου τό τῆς ζωῆς καταλῆγον [Fr. καταλήγων] τέλος· πρός δέ τήν ἐπανόρθωσιν τῆς παθούσης φύσεως, ἐπινοηθῆναι πόνον καί θάνατον, ἄδικον ὁμοῦ καί ἀναίτιον· ἀναίτιον μέν, ὡς οὐδαμῶς προλαβοῦσαν ἡδονήν ἐσχηκότα (629) κατά τήν γένεσιν, ἄδικον δέ, ὡς οὐδεμιᾶς ἐμπαθοῦς τό παράπαν ζωῆς ὄντα διάδοχον· ἵνα μέσος διαληφθείς ἡδονῆς ἀδίκου καί πόνου καί θανάτου δικαιοτάτου, πόνος καί θάνατος ἀδικώτατος, ἀνέλῃ διόλου τήν ἐξ ἡδονῆς ἀδικωτάτην ἀρχήν, καί τό δι᾿ αὐτήν διά θανάτου δικαιότατον τέλος τῆς φύσεως· καί γένηται πάλιν ἡδονῆς καί ὀδύνης ἐλεύθερον τό γένος τῶν ἀνθρώπων, τήν ἐξ ἀρχῆς εὐκληρίαν ἀπολαβούσης τῆς φύσεως, μηδενί τῶν ἐμπεφυκότων τοῖς ὑπό γένεσιν καί φθοράν γνωρισμάτων μολυνομένην.

 

Διά τοῦτο Θεός ὑπάρχων τέλειος κατά φύσιν ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, γίνεται τέλειος ἄνθρωπος ἐκ ψυχῆς νοερᾶς καί σώματος παθητοῦ κατά φύσιν, παραπλησίως ἡμῖν χωρίς μόνης ἁμαρτίας, συνεστώς· τήν μέν ἐκ τῆς παρακοῆς ἡδονήν οὐδαμῶς τό σύνολον ἐσχηκώς προηγουμένην αὐτοῦ τῆς ἐκ γυναικός ἐν χρόνῳ γεννήσεως· τήν δέ δι᾿ αὐτήν ὀδύνην, ὑπάρχουσαν τέλος τῆς φύσεως, διά φιλανθρωπίαν κατά θέλησιν προσηκάμενος· ἵνα πάσχων ἀδίκως ἀνέλῃ τήν ἐξ ἡδονῆς ἀδίκου τυραννοῦσαν τήν φύσιν ἀρχήν τῆς γενέσεως, οὐκ ἔχουσαν ὡς χρέος ὑπέρ αὐτῆς ἐκτιννύμενον κατά τούς ἄλλους ἀνθρώπους, καί τοῦ Κυρίου τόν θάνατον, ἀλλά μᾶλλον κατ᾿ αὐτῆς προβεβλημένον· καί τό διά τοῦ θανάτου δίκαιον τέλος ἐξαφανίσῃ τῆς φύσεως, οὐκ ἔχον τήν δι᾿ ἥν ἐπεισῆλθεν, καί ὑπ᾿ αὐτοῦ δικαίως τιμωρουμένην, ὡς αἰτίαν τοῦ εἶναι, παράνομον ἡδονήν.

 

Ἔδει γάρ ὡς ἀληθῶς, ἔδει, σοφόν καί δίκαιον καί δυνατόν ὄντα κατά φύσιν τόν Κύριον· ὡς μέν σοφόν, μή ἀγνοῆσαι τόν τρόπον τῆς ἰατρείας· ὡς δίκαιον δέ, μή τυραννικήν ποιήσασθαι τοῦ κατειλημμένου κατά γνώμην ὑπό τῆς ἁμαρτίας ἀνθρώπου τήν σωτηρίαν· ὡς δέ παντοδύναμον, μή ἀτονῆσαι πρός τήν τῆς ἰατρείας ἐκπλήρωσιν.

 

Φανερόν οὖν ἐποίησε τόν μέν τῆς σοφίας λόγον ἐν τῷ τρόπῳ τῆς ἰατρείας, χωρίς τροπῆς καί τῆς οἱασοῦν ἀλλοιώσεως γενόμενος ἄνθρωπος. Τήν ἰσότητα δέ τῆς δικαιοσύνης, ἐν τῷ μεγέθει τῆς συγκαταβάσεως ἔδειξε· τό ἐν τῷ παθητῷ κατάκριμα τῆς φύσεως κατά θέλησιν ὑποδύς· κἀκεῖνο ποιήσας ὅπλον πρός τήν τῆς ἁμαρτίας ἀναίρεσιν, καί τοῦ δι᾿ αὐτήν θανάτου, τουτέστι, τῆς ἡδονῆς, καί τῆς δι᾿ αὐτήν ὀδύνης, ἐν ᾧ τῆς ἁμαρτίας ὑπῆρχε καί τοῦ θανάτου τό κράτος, καί ἡ κατά τήν ἡδονήν τῆς ἁμαρτίας τυραννίς, καί δι᾿ αὐτήν κατά τήν ὀδύνην τοῦ θανάτου δυναστεία. Ἐν γάρ τῷ παθητῷ προδήλως ὑπάρχει τῆς φύσεως τό τῆς ἡδονῆς κράτος και τῆς ὀδύνης. Θέλοντες γάρ ἐκφυγεῖν τήν κατά τήν ὀδύνην ἐπίπονον αἴσθησιν, πρός τήν ἡδονήν καταφεύγομεν, τῷ τῆς ὀδύνης αἰκισμῷ πειζομένην τήν φύσιν ἐπιχειροῦντες παραμυθεῖσθαι. Σπεύδοντες δέ διά τῆς ἡδονῆς τά τῆς ὀδύνης ἀμβλῦναι κινήματα, πλέον αὐτῆς τό καθ᾿ ἑαυτῶν ἐπικυροῦμεν χειρόγραφον, (632) ὀδύνης καί πόνου ἀπολελυμένην ἔχειν τήν ἡδονήν οὐ δυνάμενοι.

 

Τήν δέ τῆς ὑπερβαλλούσης δυνάμεως ἰσχύν, δήλην κατέστησε· τῶν οἷς αὐτός ἔπασχεν ἐναντίων, ὑποστήσας τῇ φύσει τήν γένεσιν ἄτρεπτον. Διά πάθους γάρ τήν ἀπάθειαν, καί διά πόνων τήν ἄνεσιν· καί διά θανάτου τήν ἀΐδιον ζωήν τῇ φύσει δούς, πάλιν ἀπεκατήστησε· ταῖς ἑαυτοῦ κατά σάρκα στερέσεσι τάς ἕξεις ἀνακαινίσας τῆς φύσεως· καί διά τῆς ἰδίας σαρκώσεως, τήν ὑπέρ φύσιν χάριν δωρησάμενος τῇ φύσει, τήν θέωσιν.

 

Γέγονεν οὖν ὁ Θεός κατά ἀλήθειαν ἄνθρωπος, καί δέδωκεν ἄλλην ἀρχήν τῇ φύσει δευτέρας γενέσεως, διά πόνου πρός ἡδονήν μελλούσης ζωῆς καταλήγουσαν. Ὡς γάρ Ἀδάμ ὁ προπάτωρ ἐπειδή τήν θείαν ἐντολήν παραβάς, ἄλλην ἀρχήν γενέσεως ἐξ ἡδονῆς μέν συνισταμένην, εἰς δέ τόν διά πόνου θάνατον τελευτῶσαν τῇ φύσει παρά τήν πρώτην παρεισήγαγε, καί ἐπενόησε κατά τήν συμβουλήν τοῦ ὄφεως ἡδονήν οὐκ οὖσαν προλαβόντος πόνου διάδοχον, ἀλλά μᾶλλον  εἰς πόνου περαιουμένην, πάντας τούς ἐξ αὐτοῦ σαρκί κατ᾿ αὐτόν γενομένους, διά τήν ἐξ ἡδονῆς ἄδικον ἀρχήν, εἶχε συνυπαγουμένους αὐτῷ δικαίως πρός τό διά πόνου κατά τόν θάνατον τέλος· οὕτω καί ὁ Κύριος γενόμενος ἄνθρωπος, καί ἄλλην ἀρχήν δευτέρας γενέσεως ἐκ Πνεύματος ἁγίου τῇ φύσει δημιουργήσας, καί τόν διά πόνου τοῦ Ἀδάμ δικαιότατον καταδεξάμενος θάνατον, ἐν αὐτῷ δηλαδή γενόμενον ἀδικώτατον, ὡς οὐκ ἔχοντα τῆς ἰδίας ἀρχήν γενέσεως τήν ἐκ παρακοῆς ἀδικωτάτην τοῦ προπάτορος ἡδονήν, ἀμφοτέρων τῶν ἄκρων· ἀρχῆς τε λέγω καί τέλους τῆς κατά τόν Ἀδάμ ἀνθρωπίνης γενέσεως, οἷα δή προηγουμένως οὐκ ὄντων ἐκ τοῦ Θεοῦ, τήν ἀναίρεσιν ἐποιήσατο· καί πάντας τούς ἐξ αὐτοῦ πνευματικῶς ἀναγεννωμένους, τῆς ἐπ᾿ αὐτοῖς ἐνοχῆς ἐλευθέρους κατέστησεν· ἔχοντας μέν τοῦ Ἀδάμ, οὐκέτι τήν ἐκ τοῦ Ἀδάμ ἡδονήν τῆς γενέσεως· μόνην δέ τήν διά τόν Ἀδάμ ὀδύνην ἐνεργοῦσαν ἐν αὐτοῖς, οὐ κατά χρέος ὑπέρ ἁμαρτίας, ἀλλά κατ᾿ οἰκονομίαν διά τήν κατά φύσιν περίστασιν, κατά τῆς ἁμαρτίας, τόν θάνατον· ὅς [marg. Θάνατος δηλονότι] ὁπόταν μή ἔχῃ γεννῶσαν αὐτόν μητέρα τήν, ἧς γίνεσθαι πέφυκε τιμωρός, ἡδονήν, ἀϊδίου ζωῆς προδήλως καθίσταται πατήρ. Ὡς γάρ τοῦ Ἀδάμ ἡ καθ᾿ ἡδονήν ζωή, θανάτου καί φθορᾶς γέγονε μήτηρ· οὕτω καί ὁ διά τόν Ἀδάμ τοῦ Κυρίου θάνατος, ὑπάρχων τῆς ἐκ τοῦ Ἀδάμ ἐλεύθερος ἡδονῆς, ἀϊδίου γεννήτωρ γίνεται ζωῆς.

 

Οὐκοῦν ἐπειδή, καθώς οἶμαι καλῶς διεῖλεν ὁ λόγος, πῶς μέν ἡ καθ᾿ ἡδονήν ἐκ τοῦ Ἀδάμ γένεσις τυραννοῦσα τήν φύσιν, βοράν τῷ δι᾿ αὐτήν θανάτῳ παρέπεμπε· πῶς δέ πάλιν ἡ διά φιλανθρωπίαν τοῦ Κυρίου κατά σάρκα γέννησις ἀμφοτέρων ἀναίρεσιν ἐποιήσατο· ἡδονῆς λέγω τῆς ἐκ τοῦ Ἀδάμ, καί θανάτου τοῦ διά τόν Ἀδάμ· συνεξαφανίζουσα τῇ τοῦ Ἀδάμ ἁμαρτίᾳ τό τοῦ Ἀδάμ ἐπιτίμιον. Οὐ γάρ ἦν (633) δυνατόν πρός φθοράν ἁλῶναι διά τοῦ θανάτου κατά τό τέλος, τήν μηδαμῶς τῆς ἀρχῆς ἁψαμένην γένεσιν, δι᾿ ἧς ὑπέστη κατά τό τέλος ὁ θάνατος· ἐπειδή ταῦτα διεῖλεν, ὡς ἔφην, ἀλλήλων ὁ λόγος, ἕως ὅτου [Fr. ὅτε] μόνα τά τοῦ Ἀδάμ κατά τε τήν ἀρχήν καί τό τέλος· φημί δέ τά κατα γένεσιν καί τήν φθοράν γνωρίσματα· τυραννικῶς ἐκράτει τῆς φύσεως, οὐκ ἦν καιρός τοῦ ἄρξασθαι τό κρῖμα πρός τελείαν τῆς ἁμαρτίας κατάκρισιν. Ὅ τε δέ διά σαρκός ἡμῖν ἐπεφάνη, καί γέγονε τέλειος ἄνθρωπος χωρίς μόνης ἁμαρτίας ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, μόνον ἔχων ἐν τῇ σαρκί τοῦ Ἀδάμ φύσει κατά θέλησιν τό ἐπιτίμιον· καί κατέκρινε τήν ἁμαρτίαν ἐν τῇ σαρκί, ἀνευθύνως πάσχων ὑπέρ ἀδίκων ὁ δίκαιος· καί ἀνέτρεψε τήν χρῆσιν τοῦ θανάτου, κατάκριμα τῆς ἁμαρτίας αὐτόν [marg. τόν θάνατον δηλονότι] ἀπεργασάμενος, ἀλλ᾿ οὐ τῆς φύσεως, γέγονε καιρός τοῦ ἄρξασθαι τό κρῖμα κατά τήν ἀντιστροφήν τοῦ θανάτου πρός τήν τῆς ἁμαρτίας κατάκρισιν.

 

Οἷόν τι λέγω· τόν Ἀδάμ ἡ ἁμαρτία κατ᾿ ἀρχάς δελεάσασα, πρός παράβασιν ἐλθεῖν τῆς θείας παρέπεισεν ἐντολῆς· καθ᾿ ἥν τήν ἡδονήν ὑποστήσασα, καί ἑαυτήν διά τῆς ἡδονῆς ἐν αὐτῶ καθηλώσασα τῷ πυθμένι τῆς φύσεως, τόν θάνατον τῆς ὅλης κατέκρινε φύσεως, ὠθοῦσα πρός ἀπογένεσιν κατά τόν θάνατον διά τοῦ ἀνθρώπου, τήν φύσιν τῶν γεγονότων. Τοῦτο γάρ καί μεμηχάνηται τῷ σπορεῖ τῆς ἁμαρτίας, καί πατρί τῆς κακίας πονηρῷ διαβόλῳ· τῷ ἑαυτόν μέν ἐξ ὑπερηφανίας τῆς θείας ἐξοικίσαντι δόξης· διά φθόνον δέ τόν τε πρός ἡμᾶς καί τόν Θεόν, τοῦ παραδείσου τόν Ἀδάμ ἐξοικίσαντι, ἀφανίσαι τά ἔργα τοῦ Θεοῦ, καί διαλῦσαι τά συνεστῶτα πρός γένεσιν. Φθονεῖ γάρ οὐ μόνον ἡμῖν ὁ μιαρώτατος τῆς ἐπί τῷ Θεῷ διά τήν ἀρετήν δόξης· ἀλλά καί τῷ Θεῷ τῆς ἐφ᾿ ἡμῖν διά τήν σωτηρίαν πανυμνήτου δυνάμεως.

 

Πάσης οὖν ἐκράτει δυναστεύων τῆς φύσεως ὁ διά τήν παράβασιν θάνατος, τοῦ κράτους ἔχων ὑπόθεσιν, τήν ἐκ τῆς παρακοῆς ἄρξασαν τῆς κατά τήν φύσιν ὅλης γενέσεως ἡδονήν· δι᾿ ἥν αὐτός ὁ θάνατος κατεκρίθη τῆς φύσεως. Ὁ δέ Κύριος γενόμενος ἄνθρωπος, καί μή λαβών προκαθηγουμένην αὐτοῦ τῆς κατά σάρκα γεννήσεως τήν ἄδικον ἡδονήν, δι᾿ ἥν ἡ διά τοῦ θανάτου κατά τῆς φύσεως ἐξηνέχθη δικαία κατάκρισις· αὐτόν δέ κατά φύσιν θέλων ἐν τῷ παθητῷ τῆς φύσεως καταδεξάμενος θάνατον· δηλονότι πάσχων, τήν τοῦ θανάτου χρῆσιν ἀνέστρεψεν, οὐκ ὄντα λοιπόν ἐν αὐτῷ τῆς φύσεως, ἀλλά τῆς ἁμαρτίας προδήλως κατάκρισιν. Οὐ γάρ ἦν δυνατόν εἶναι τόν θάνατον ἐν τῷ μή τήν γένεσιν ἐξ ἡδονῆς ἐσχηκότι, κατάκρισιν φύσεως, ἀλλά τῆς τοῦ προπάτορος ἁμαρτίας ἀναίρεσιν· δι᾿ ἥν ὁ τοῦ θανάτου φόβος ὅλης ἐκράτει τῆς φύσεως.

 

Εἰ γάρ ἐν τῷ Ἀδάμ ὁ θάνατος τῆς φύσεως ὑπῆρχε κατάκρισις, ἀρχήν ἐχούσης τήν ἡδονήν τῆς ἰδίας γενέσεως·  εἰκότως ὁ θάνατος ἐν Χριστῷ τῆς ἁμαρτίας (636) κατάκρισις γέγονεν, ἡδονῆς καθαράν ἐν Χριστῷ πάλιν τῆς φύσεως ἀπολαβούσης τήν γένεσιν· ἵν᾿ ὥσπερ κατέκρινεν εἰς φθοράν ἐν τῷ Ἀδάμ κατά τήν ἡδονήν ἡ ἁμαρτία διά τοῦ θανάτου τήν φύσιν, καί γέγονε καιρός τοῦ κατακρίνεσθαι θανάτῳ τήν φύσιν διά τήν ἁμαρτίαν· οὕτως ἐν Χριστῷ κατά τήν δικαιοσύνην ἡ φύσις διά τοῦ θανάτου κατακρίνῃ τήν ἁμαρτίαν, καί γένηται καιρός τοῦ κατακρίνεσθαι θανάτῳ τήν ἁμαρτίαν, διά τήν δικαιοσύνην τῆς φύσεως, ἐκδυσαμένης ἐν Χριστῶ παντελῶς τήν ἐξ ἡδονῆς γένεσιν· καθ᾿ ἥν ἀναγκαίως τοῖς πᾶσιν ὡς χρέος ὁ τῆς κατακρίσεως παρείπετο θάνατος· ὥστε τόν αὐτόν θάνατον, ἐν μέν τῷ Ἀδάμ διά τήν ἁμαρτίαν κατάκρισιν ὑπάρχειν τῆς φύσεως· ἐν δέ τῷ Χριστῷ διά τήν δικαιοσύνην κατάκρισιν ὑπάρχειν τῆς ἁμαρτίας. Ὁ γάρ πάσχων δι᾿ ἁμαρτίαν εἰς κατάκρισιν τῆς φύσεως, δικαίως ὑπομένει τόν θάνατον· ὁ δέ μή πάσχων δι᾿ ἁμαρτίαν, ὡς χάριν μᾶλλον κατ᾿ οἰκονομίαν τῇ φύσει διδούς εἰς κατάκρισιν τῆς ἁμαρτίας, τόν διά τήν ἁμαρτίαν εἰς τήν αὐτῆς ἀναίρεσιν θέλων καταδέχεται θάνατον.

 

Οὐκοῦν ὥσπερ διά τόν Ἀδάμ τόν ὑποστήσαντα διά τῆς παρακοῆς τόν καθ᾿ ἡδονήν τῆς γενέσεως νόμον, καί τόν δι᾿ αὐτόν κατακριθέντα τῆς φύσεως θάνατον, πάντες οἱ ἐκ τοῦ Ἀδάμ τό εἶναι λαβόντες κατά τόν ἐξ ἡδονῆς τῆς γενέσεως νόμον, εἶχον ἀναγκαίως, καί μή βουλόμενοι, συνεζευγμένον κατά δύναμιν τῇ γενέσει καί τόν κατακριθέντα τῆς φύσεως θάνατον· καί ἦν καιρός τοῦ κατακρίνεσθαι τήν φύσιν ὑπό τῆς ἁμαρτίας, ἐφ᾿ ὅσον ἐκράτει τῆς φύσεως ὁ τῆς καθ᾿ ἡδονήν τῆς γενέσεως νόμος· οὕτως διά τόν Χριστόν, τόν παντελῶς ἀφελόμενον τῆς φύσεως τόν καθ᾿ ἡδονήν τῆς γενέσεως νόμον, καί τοῦ δι᾿ αὐτόν κατακριθέντος τῆς φύσεως θανάτου τήν χρῆσιν, εἰς μόνον τῆς ἁμαρτίας κατάκρισιν βουλήσει καταδεξάμενον· πάντες οἱ ἀπό Χριστοῦ κατά θέλησιν πνεύματι διά λουτροῦ παλιγγενεσίας ἀναγεννηθέντες, καί τήν καθ᾿ ἡδονήν προτέραν τοῦ Ἀδάμ διά τῆς χάριτος ἀποθέμενοι γένεσιν, καί τήν ἐν τῷ βαπτίσματι χάριν τῆς ἀναμαρτησίας, καί τῆς ἐν πνεύματι μυστικῆς υἱοθεσίας τήν δύναμιν ἀμείωτόν τε καί ἄχραντον διά τοῦ νόμου τῶν εὐαγγελικῶν φυλάξαντες ἐντολῶν, εἰκότως εἰς τήν τῆς ἁμαρτίας κατάκρισιν ἔχουσι τήν τοῦ θανάτου χρῆσιν ἐνεργουμένην, καιρόν λαβόντες κατακρίνειν ἐν τῇ σαρκί τήν ἁμαρτίαν· γενικῶς μέν κατά φύσιν χάριτι διά τό μέγα μυστήριον τῆς ἐνανθρωπήσεως, αὐτόν τόν ἀπό τῆς τοῦ Λόγου σαρκώσεως χρόνον· ἰδικῶς δέ κατ᾿ ἐνέργειαν χάριτι, τόν ἀφ᾿ οὗ διά τοῦ βαπτίσματος ἔλαβεν ἕκαστος τήν χάριν τῆς υἱοθεσίας· καθ᾿ ἥν ἐνεργουμένην ταῖς ἐντολαῖς γνωμικῶς μόνην τήν ἐν πνεύματι γένεσιν ἔχοντες, διά πολλῶν παθημάτων εἰς κατάκρισιν τῆς ἁμαρτίας ὑπομένουσι τήν τοῦ θανάτου χρῆσιν αὐτοῖς ἐπαγομένην.

 

Οὐ γάρ ἔτι δι᾿ ἁμαρτίαν, ὁ βαπτισθείς, καί φυλάξας τό βάπτισμα ταῖς ἐντολαῖς κρατυνόμενον, ὡς χρέος ὑπέρ ἁμαρτίας καταβάλλεται τόν θάνατον· ἀλλ᾿ εἰς κατάκρισιν τῆς ἁμαρτίας τήν αὐτοῦ καταδέχεται χρῆσιν, πρός τήν θείαν καί ἀτελεύτητον ζωήν (637) μυστικῶς αὐτόν παραπέμπουσαν· εἴπερ ἀληθείας ἕνεκεν καί δικαιοσύνης, διά πολλῶν παθημάτων γενναίως τόν τῆς παρούσης ζωῆς πεπληρώκασι δρόμον οἱ ἅγιοι, τῆς διά τήν ἁμαρτίαν κατακρίσεως του θανάτου τήν φύσιν ἐν ἑαυτοῖς ἐλευθερώσαντες· καί τό πρός ἀναίρεσιν τῆς φύσεως ὅπλον τοῦ θανάτου, πρός ἀναίρεσιν τῆς ἁμαρτίας, κατά τόν ἀρχηγόν τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας Ἰησοῦν, ποιησάμενοι. Εἰ γάρ ἡ ἁμαρτία πρός ἀναίρεσιν φύσεως, ὅπλον ἐν τοῖς αὐτήν κατά τόν Ἀδάμ ἐνεργοῦσιν εἶχεν τόν θάνατον· πολλῷ μᾶλλον ἐν τοῖς ἐνεργοῦσι τήν διά πίστεως ἐν Χριστῶ δικαιοσύνην, ὅπλον ἕξει τόν θάνατον πρός ἀναίρεσιν τῆς ἁμαρτίας ἡ φύσις.

 

Οὐκοῦν ἀφ᾿ οὗ γέγονε το μυστήριον τῆς ἐνανθρωπήσεως, καί ἐξεῖλε πάμπαν ὁ σαρκωθείς Θεός ἐν τοῖς κατ᾿ αὐτόν πνεύματι γεννωμένοις, τήν τοῦ καθ᾿ ἡδονήν νόμου τῆς φύσεως γένεσιν, Καιρός, ὡς ἔφην, γέγονε τοῦ ἄρξασθαι τό κρῖμα ἀπό τοῦ οἴκου τοῦ Θεοῦ· τουτέστι, κατακριθῆναι τήν ἁμαρτίαν, τήν τοῦ κατακρίνεσθαι διά παθημάτων λαβοῦσαν ἀρχήν ἀπό τῶν πιστῶν καί ἐπεγνωκότων τήν ἀλήθειαν, καί τήν καθ᾿ ἡδονήν διά τοῦ βαπτίσματος γένεσιν ἀποθεμένων· τούτους γάρ ἐκέλεσεν οἶκον Θεοῦ, καθώς μαρτυρεῖ φάσκων ὁ θειότατος ἀπόστολος Παῦλος, Χριστός δέ ἐπί τόν οἶκον αὐτοῦ, οὗ ὁ οἶκός ἐσμεν ἡμεῖς. Καί αὐτός δέ διά τοῦ ἑξῆς λόγου παρίστησι λέγων Πέτρος, ἡ κορυφή τῶν ἀποστόλων· Εἰ δέ πρῶτον ἀφ᾿ ἡμῶν· ἤρξατο δηλονότι τό κρῖμα· τί τό τέλος τῶν ἀπειθούντων τῷ τοῦ Θεοῦ Εὐαγγελίῳ· ὡσανεί ἔλεγεν· Εἰ ἡμεῖς ὁ οἶκος Θεοῦ γενέσθαι χάριτι διά πνεύματος ἀξιωθέντες, τοσαύτην ὑπέρ δικαιοσύνης εἰς κατάκρισιν τῆς ἁμαρτίας ὑπομονήν ἐπιδείκνυσθαι παθημάτων ὀφείλομεν, καί ὡς κακοῦργοι τόν ἐφύβριστον, ἀγαθοί τυγχάνοντες, προθύμως ἀποφέρεσθαι θάνατον· τί τό τέλος τῶν ἀπειθούντων τῷ τοῦ Θεοῦ Εὐαγγελίῳ· τουτέστι, ποῖον ἔσται τό τέλος, ἤγουν ἡ κρίσις, τῶν οὐ μόνον ζῶσάν τε καί ἐνεργουμένην, κατά τε ψυχήν καί σῶμα, γνώμῃ τε καί φύσει, τήν καθ᾿ ἡδονήν τοῦ Ἀδάμ κρατήσασαν τῆς φύσεως γένεσιν μέχρι τέλους διά σπουδῆς ἐσχηκότων· ἀλλά μήτε προδεξαμένων παρακαλοῦντα τόν Θεόν καί Πατέρα δι᾿ Υἱοῦ σαρκωθέντος· μήτε μήν αὐτόν τόν ὑπέρ τοῦ Πατρός πρεσβεύοντα Μεσίτην καί Υἱόν, καί ὑπέρ τῆς ἡμῶν εἰς τόν Πατέρα καταλλαγῆς, ἑαυτόν βουλήσει τοῦ Πατρός εἰς τόν ὑπέρ ἡμῶν θάνατον κατά θέλησιν προϊέμενον, ὅπως δι᾿ ἑαυτόν ἡμᾶς τοσοῦτον δοξάσῃ, τῶ κάλλει καταφαιδρύνας τῆς οἰκείας θεότητος, ὅσον δι᾿ ἡμᾶς αὐτός κατεδέξατο τοῖς ἡμῶν ἀτιμασθῆναι παθήμασι. Τοῦτο γάρ, ὡς οἶμαι, τυχόν ἐστι, τό τοῦ Θεοῦ Εὐαγγέλιον· πρεσβεία τε Θεοῦ, καί παράκλησις πρός ἀνθρώπους δι᾿ Υἱοῦ σαρκωθέντος, καί τῆς τόν Πατέρα καταλλαγῆς μισθόν δωρουμένου τοῖς πειθομένοις αὐτῷ, τήν ἀγέννητον θέωσιν.

 

(640) Διό σχετλιάζων τοῖς ἐφεξῆς τούς ἀπειθεῖς ὁ μέγας ἀπόστολος, φησί, Καί εἰ ὁ δίκαιος μόλις σώζεται, ὁ ἀσεβής καί ἁμαρτωλός ποῦ φανεῖται; δίκαιον λέγων, ὡς εἰκός, τόν πιστόν καί φύλακα τῆς δοθείσης κατά τό βάπτισμα χάριτος, καί διά πολλῶν παθημάτων ἀκαθαίρετον διατετηρηκότα τήν διά τοῦ Πνεύματος υἱοθεσίαν· σωτηρίαν δέ, τήν ἐκ Θεοῦ τοῖς ἀξίοις δοθησομένην πληρεστάτην τῆς θεώσεως χάριν· ἧς μόλις ἐπιτεύξεται, καί ὁ κατ᾿ ἄκρον πάντων τῶν θείων ἀνθεκτικός· ἀσεβῆ δέ καί ἁμαρτωλόν, τόν τῆς εὐαγγελικῆς ἀλλότριον χάριτος· ἀσεβῆ μέν, διά τήν εἰς Χριστόν ἀπιστίαν· ἁμαρτωλόν δέ, διά τήν  ζῶσαν ἐν αὐτῶ κατά τήν φθοράν τῶν παθημάτων τῆς παλαιότητος γένεσιν. Ἤ τυχόν, ἀσεβῆ μέν ἐκάλεσεν ὁ λόγος, τόν μόνης παντελως ἐστερημένον τῆς κατά Χριστόν ἐπιγνώσεως· ἁμαρτωλόν δέ, τόν πιστόν μέν, παραβάτην δέ κατ᾿ ἐμέ τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν, τῶν καθαρόν διατηρουσῶν τόν διά τοῦ ἁγίου βαπτίσματος χιτῶνα τῆς ἀφθαρσίας· ὧν ἡ θέσις· τοῦ ἀσεβοῦς τέ φημι καί ἁμαρτωλοῦ· τοῖς ἐπιμελουμένοις τῆς μυστικῆς ποσῶς κατείληπται γνώσεως· τό γάρ ποῦ, θέσιν δηλοῖ σαφῶς, τοπικῆς οὐκ ἀμοιροῦσαν περιγραφῆς· ἧς εἴπερ ἡ τοῦ δικαίου θέσις ἀντιδιαιρεῖται, οὐκ ἔσται ποῦ πάντως κατά τήν θέσιν ὁ δίκαιος, τήν ὑπέρ τό ποῦ κατά τήν χάριν εἰληφώς θέσιν αὐτόν τόν Θεόν, ὡς ἡ ὑπόσχεσις· ὁ γάρ Θεός, οὐ ποῦ, ἀλλά παντός ἀσχέτως ἐπέκεινα ποῦ, ἐν ᾧ πάντων τῶν σωζομένων ἡ ἵδρυσις ἔσται, κατά τό γεγραμμένον· Γενοῦ μοι εἰς Θεόν ὑπερασπιστήν, καί εἰς τόπον ὀχυρόν τοῦ σῶσαί με. Οὗ τινος πᾶς ὁ μή καθ᾿ ὁτιοῦν μεθέξων τῆς τοῦ εὖ εἶναι κατά σχέσιν δυνάμεως, μέλει σώματος ἐοικώς ἔσται πάμπαν ἀμοιροῦντι τῆς κατά ψυχήν ζωτικῆς ἐνεργείας.

 

Ἤ πάλιν, ἐπειδή πάντων τῶν σωζομένων ὁ Θεός ἔσται τόπος, ἀπερίγραφός τε καί ἀδιάσταστος καί ἄπειρος, πᾶσι πάντα γινόμενος κατά τήν ἀναλογίαν τῆς δικαιοσύνης· μᾶλλον δέ κατά τό μέτρον τῶν μετά γνώσεως ὑπέρ δικαιοσύνης ἐνταῦθα παθημάτων, ἑαυτόν ἑκάστῳ καταδωρούμενος, καθάπερ ψυχή σώματος μέλεσι κατά τήν ὑποκειμένην ἑκάστῳ μέλει δύναμιν, ἑαυτήν ἐνεργοῦσαν ἐκφαίνουσα, καί πρός τό εἶναι δι᾿ ἑαυτῆς τά μέλη συνάπτουσα πρός ζωήν συγκρατούμενα· ὁ ἀσεβής καί ἁμαρτωλός που φανεῖται, ταύτης ἐστερημένος τῆς χάριτος. Ὁ γάρ μή (641) δυνάμενος ἐνεργουμένην τήν κατά τό εὖ εἶναι τοῦ Θεοῦ δέξασθαι παρουσίαν, ποῦ φανεῖται τῆς θείας ζωῆς τῆς ὑπέρ αἰῶνα καί τόπον καί χρόνον, ὑπομείνας τήν ἔκπτωσιν.

 

Οὐκοῦν εἴτε κατά τήν πρώτην ἐπιβολήν καταφατικῶς, ὁ ἀσεβής καί ἁμαρτωλός που φανεῖται, περιγεγραμμένης οὐκ ἔσται ζωῆς τό παράπαν ἐλεύθερος· τήν πᾶσαν διαφεύγουσαν περιγραφήν, καί παντός ἐπέκεινα τόπου ζωήν οὐκ ἔχων. Εἴτε κατά τήν δευτέραν ἀποφατικῶς, Ποῦ φανεῖται, τόν Θεόν οὐκ ἔχων πρός τό εὖ συνέχοντα τήν ζωήν, τόν μέλλοντα πᾶσιν γίνεσθαι τόπον τοῖς ἀξίοις. Πῶς ἔσται, τόπον αὐτόν οὐκ ἔχων τόν Θεόν, κατά τήν τοῦ εὖ εἶναι ἐν Θεῷ μονήν τε καί ἵδρυσιν. Καί ἁπλῶς εἰπεῖν, εἰ μετά πολλῆς δυσχερείας ὁ δίκαιος σώζεται, τί ἔσται, ἤ τί πείσεται ὁ μηδένα λόγον εὐσεβείας καί ἀρετῆς κατά τήν παροῦσαν ζωήν ποιησάμενος.

 

 

 

ΣΧΟΛΙΑ.

 

α΄.  Ἡδονή καί ὀδύνη, τῇ φύσει φησί τῆς σαρκός οὐ συνεκτίσθησαν· ἀλλ᾿ ἡ παράβασις, τήν μέν ἐπενόησεν εἰς φθοράν τῆς προαιρέσεως· τήν δέ κατεδίκασεν εἰς λύσιν τῆς φύσεως· ἵνα ἡ μέν ἡδονή, ψυχῆς ἑκούσιον ἐργάσηται θάνατον τῆς ἁμαρτίας· ἡ δέ ὀδύνη διά τῆς λύσεως, τήν κατ᾿ εἶδος ποιήσεται τῆς σαρκός ἀπογένεσιν.

 

β΄.  Ὅτι κατά πρόνοιαν πρός κόλασιν τῆς κατά προαίρεσιν ἡδονῆς, δέδωκεν ὁ Θεός τῇ φύσει τήν παρά προαίρεσιν ὀδύνην, καί τόν ἐπ᾿ αὐτῇ θάνατον.

 

γ΄.  Ἡ τῶν ἑκουσίων πόνων ἐπίνοια, καί ἡ τῶν ἀκουσίων ἐπαγωγή, φησίν, ἀφαιροῦνται μέν τήν ἡδονήν, τήν κατ᾿ ἐνέργειαν αὐτῆς καταπαύουσαν κίνησιν· οὐκ ἀναιροῦσι δέ τήν ὥσπερ νόμον τῇ φύσει πρός γένεσιν ἐγκειμένην αὐτῆς δύναμιν. Ἡ γάρ κατ᾿ ἀρετήν φιλοσοφία, γνώμης ἀπάθειαν, ἀλλ' οὐ φύσεως ἐργάζεσθαι πέφυκε· καθ᾿ ἥν γνωμικήν ἀπάθειαν, ἡ κατά νοῦν τῆς θείας ἡδονῆς ἐπιγίνεται χάρις.

 

δ΄.  Ἄδικον ἡδονήν λέγει, τόν ἐκ τῆς παραβάσεως ἐμφυρέντα τῇ φύσει νόμον τῆς ἁμαρτίας.

 

ε΄.  Μέσον ὀφείλοντα πρός τήν τῶν ἄκρων ἀναίρεσιν ἀναδειχθῆναι λέγει, τόν τοῦ Κυρίου πόνον καί θάνατον, ὡς ἡδονῆς ἐσχηκότος ἐλευθέραν τήν γένεσιν, καί ζωῆς ἐμπαθοῦς καθαρόν τόν θάνατον τῆς δι᾿ ἡμᾶς αὐτοῦ θείας σαρκός· καθ᾿ ἥν γένεσίν τε καί γέννησιν καί θάνατον δι᾿ ἡμᾶς ἑκουσίως ὑπέμεινεν· ἵνα τήν ἡμῶν ἐξ ἡδονῆς γένεσιν, καί τόν ἐξ ἐμπαθοῦς ζωῆς θάνατον, ἀφέλῃ μέσος ἀναφανείς, καί πρός ἑτέραν ἡμᾶς μετάγῃ ζωήν, ἀρχῆς ἐλευθέραν χρονικῆς καί τέλους, ἥν οὐ φύσις ἐλλ᾿ ἡ χάρις δημιουργεῖ.

 

στ΄.  Ὅτι παντελῶς φησιν ἀμήχανον ἦν, τήν φύσιν ὑποβληθεῖσαν τῇ τε κατά προαίρεσιν ἡδονῇ, καί τῇ παρά προαίρεσιν ὀδύνῃ, πάλιν πρός τήν ἐξ ἀρχῆς ἀνακληθῆναι ζωήν, εἰ μή γέγονεν ἄνθρωπος ὁ δημιουργός, προαιρέσει δεχόμενος τήν πρός κόλασιν τῆς κατά προαίρεσιν τῆς φύσεως ἡδονῆς ἐπινοηθεῖσαν ὀδύνην, οὐκ ἔχουσαν προηγουμένην αὐτῆς τήν (644) ἐξ ἡδονῆς γένεσιν· ἵνα τῆς ἐκ καταδίκης ἐλευθερώσῃ τήν φύσιν γεννήσεως, ἐξ ἡδονῆς ἀρχήν οὐκ ἔχουσαν καταδεχόμενος γέννησιν.

 

ζ΄.  Τό διά θανάτου τέλος τοῦ Κυρίου.

 

η΄.  Τῷ παθητῶ δῆλον ὅτι τῆς φύσεως.

 

θ΄.  Πῶς τῆς ὀδύνης πλέον τό κατά φύσιν ἐπιτείνομεν πρόστιμον, διά τῆς ἡδονῆς αὐτήν παραμυθεῖσθαι σπουδάζοντες.

 

ι΄.  Τό μέν σοφόν τοῦ Θεοῦ φησιν, ἐν τῷ γενέσθαι φύσει κατ᾿ ἀλήθειαν ἄνθρωπον δείκνυται· τό δέ δίκαιον, ἐν τῷ παθητόν κατά τήν γένεσιν ὁμοίως ἡμῖν ἀνειληφέναι τῆς φύσεως· τό δέ δυνατόν, ἐν τῷ διά παθημάτων καί θανάτου ζωήν ἀΐδιον τῇ φύσει δημιουργῆσαι, καί ἀπάθειαν ἄτρεπτον.

 

ια΄.  Ὅτι τήν ἐκ τοῦ νόμου τῆς ἁμαρτίας ἡδονήν εἰς ἀθέτησιν τῆς κατά σάρκα γεννήσεως τῶν ἐν αὐτῷ χάριτι διά Πνεύματος γεννωμένων ὁ Κύριος ἀφελόμενος, τόν εἰς καταδίκην τό πρότερον ὄντα τῆς φύσεως, εἰς τήν τῆς ἁμαρτίας κατάκρισιν αὐτοῖς συγχωρεῖ δέχεσθαι θάνατον.

 

ιβ΄.  Ἀρχήν ἔσχεν μετά τήν παράβασιν, φησίν, ἡ τῶν ἀνθρώπων φύσις τῆς ἰδίας γενέσεως, τήν καθ᾿ ἡδονήν ἐκ σπορᾶς σύλληψιν, καί τέλος τόν κατ᾿ ὀδύνην διά φθορᾶς θάνατον. Ὁ δέ Κύριος ταύτην οὐκ ἔχων ἀρχήν τῆς κατά σάρκα γεννήσεως, οὔτε τῷ τέλει, τουτέστι τῷ θανάτῳ, κατά φύσιν ὑπῆρχεν ἁλωτός.

 

ιγ΄.  Ὅτι τήν εἰς τό μή ὄν ἀπογένεσιν δέξασθαι τήν τῶν γεγονότων φύσιν προσδοκῶν ὁ διάβολος, ἠγωνίσατο τῆς θείας ἐντολῆς παραβάτην δεῖξαι τόν ἄνθρωπον.

 

ιδ΄.   Ὅτι φθονῶν τῷ Θεῷ καί ἡμῖν ὁ διάβολος, δόλῳ τόν ἄνθρωπον ὑπό Θεοῦ φθονεῖσθαι παραπείσας, παραβῆναι τήν ἐντολήν παρεσκεύασε· τῷ Θεῷ μέν, ἵνα μή φανερά γένηται κατ᾿ ἐνέργειαν ἡ πανύμνητος αὐτοῦ δύναμις θεουργοῦσα τόν ἄνθρωπον· τῷ δέ ἀνθρώπῳ προδήλως, ἵνα μή γένηται τῆς θείας ἐν εἴδει κατ᾿ ἀρετήν μέτοχος δόξης.

 

ιε΄.  Ὅτι γενική κατάκρισίς ἐστι, φησί, τοῦ κατά τήν παράβασιν κρατήσαντος νόμου τῆς φύσεως, ἡ τοῦ Θεοῦ κατ᾿ ἀλήθειαν ἐνανθρώπησις· ἰδική δέ τούτου τοῦ νόμου κατάκρισίς ἐστιν, ἡ κατά Χριστόν γνωμική τοῦ καθ᾿ ἕκαστον ἀναγέννησις.

 

ιστ΄.  Ἀγέννητον εἶπε θέωσιν, τήν κατ᾿ εἶδος ἐνυπόστατον τῆς θεότητος ἔλλαμψιν, ἥτις οὐκ ἔχει γένεσιν, ἀλλ᾿ ἀνεννόητον ἐν τοῖς ἀξίοις φανέρωσιν.

 

ιζ΄.  Πῶς τό ποῦ δεῖ θεωρεῖν.

 

ιη΄.  Ὁ μή καθαράν τήν θείαν ληψόμενος ζωήν, φησίν, ἐν ᾗ περιγραφῆς λόγος τό παράπαν οὐκ ἔστιν ὀδύνης ἐλεύθερος οὐκ ἔσται, τήν γενητήν ἔχων διηνεκῶς τήν αὐτοῦ περιγράφουσαν ὕπαρξιν, ἤγουν σενέχουσαν, ἀλλ᾿ οὐ τήν ἀγέννητον, καί πάσης ἐλευθέραν θέσεως τοπικῆς καί κινήσεως χρονικῆς· καί μηδεμίαν κατάληψιν ἔχουσαν· καί διά τοῦτο, μηδέ περιγραφήν. Ἡ γάρ θεία ζωή καί ἀνεννόητος, κἄν ἀπόλαυσιν δίδωσιν ἑαυτῆς τοῖς κατά χάριν μεθέξουσιν, ἀλλ᾿ οὐ κατάληψιν. Μένει γάρ (645) ἀεί, κἄν τῇ μεθέξει τῶν ἀπολαυόντων αὐτῆς, ἀκατάληπτος, ὅτι κατά φύσιν ὡς ἀγέννητος ἔχει τήν ἀπειρίαν.

 

ιθ΄.  Ὁ μέν Θεός φησι, κατά μίαν ἀπειροδύναμον τῆς ἀγαθότητος αὐτοῦ βούλησιν πάντας συνέξει καί ἀγγέλους καί ἀνθρώπους· ἀγαθούς τε καί πονηρούς· οὗτοι δέ πάντες, οὐκ ἴσως μεθέξουσι Θεοῦ, τοῦ διά πάντων ἀσχέτως χωρήσοντος· ἀλλ' ἀναλόγως ἑαυτοῖς. Οἱ μέν τῇ φύσει φυλάξαντες ἰσονομοῦσαν διά πάντων τήν γνώμην, καί τῶν τῆς φύσεως λόγων κατ' ἐνέργειαν δεκτικήν αὐτήν καταστήσαντες, καθ᾿ ὅλον τόν τοῦ ἀεί εὖ εἶναι λόγον, διά τήν πρός τήν θείαν βούλησιν τῆς γνώμης εὐπάθειαν, ὅλως μεθέξουσι τῆς ἀγαθότητος κατά τήν αὐτοῖς ἐπιλάμπουσαν ὡς ἐν ἀγγέλοις, ἤ ὡς ἐν ἀνθρώποις, θείαν ζωήν. Οἱ δέ τῇ φύσει ποιήσαντες ἀνισομοῦσαν διά πάντων τήν γνώμην, καί τῶν τῆς φύσεως λόγων κατά τήν ἐνέργειαν σκεδαστικήν αὐτήν ἀποδείξαντες, καθ᾿ ὅλον τόν τοῦ εὖ εἶναι λόγον, διά τήν πρός τήν θείαν βούλησιν τῆς γνώμης ἀντιπάθειαν, ὅλης ἐκπεσοῦνται τῆς ἀγαθότητος, κατά τήν ἐμφαινομένην αὐτοῖς πρός τό φεῦ εἶναι τῆς γνώμης οἰκείωσιν· καθ᾿ ἥν πρός τόν Θεόν ἔσται τῶν τοιούτων διάστασις, οὐκ ἐχόντων κατά τήν πρόθεσιν τῆς γνώμης, ταῖς ἐνεργείαις τῶν ἀγαθῶν τόν τοῦ εὖ εἶναι λόγον ζωογονούμενον, καθ᾿ ὅν ἡ θεία ζωή διαφαίνεσθαι πέφυκε. Ζυγός οὖν τῆς ἑκάστου γνώμης ἔσται κατά τήν κρίσιν, ὁ τῆς φύσεως λόγος, τήν πρός τό φεῦ, ἤ εὖ αὐτῆς διαλέγχων κίνησιν, καθ᾿ ἥν ἡ τῆς θείας ζωῆς μέθεξις ἤ ἀμεθεξία γίνεσθαι πέφυκε. Κατά γάρ τό εἶναι, καί ἀεί πάντας συνέξει παρών ὁ Θεός· κατά δέ τό ἀεί εὖ εἶναι, μόνους ἰδιοτρόπως τούς ἁγίους ἀγγέλους τε καί ἀνθρώπους· τό ἀεί φεῦ εἶναι τοῖς μή τοιούτοις ὡς γνώμης καρπόν ἀφείς ἐπικιρνώμενον.

 

 

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  ΞΒ΄. 

 

 Τί ἐστιν ὅ λέγει Ζαχαρίας ὁ ἅγιος Προφήτης, "Καί ἦρα τούς ὀφθαλμούς μου, καί ἴδον· καί ἰδού δρέπανον πετόμενον, μῆκος πήχεων εἴκοσι, καί πλάτος πήχεων δέκα· καί εἶπε πρός με, Αὕτη ἐστίν ἡ ἀρά ἡ ἐκπορευομένη ἐπί πρόσωπον πάσης τῆς γῆς." Καί μετ᾿ ὀλίγα, "Καί ἐξοίσω αὐτό, λέγει Κύριος παντοκράτωρ, καί εἰσελεύσεται εἰς τόν οἶκον τοῦ κλέπτου, καί εἰς τόν οἶκον τοῦ ὀμνύοντος ἐν τῷ ὀνόματί μου ψευδῶς· καί καταλύσει αὐτόν, καί τά ξύλα αὐτοῦ, καί τούς λίθους αὐτοῦ." Τί τό δρέπανόν ἐστι, καί τό μέτρον τοῦτε μήκους καί τοῦ πλάτους· καί διά τί πετόμενον; καί τίς ὁ κλέπτης καί ἐπίορκος, καί τίς ὁ τούτου οἶκος· τίνα τά ξύλα, καί τίνες οἱ λίθοι;

 

 

 

(648) Ἀπόκρισις.

 

Ὁ φήσας Θεός· Ὁράσεις ἐπλήθυνα, καί ἐν χερσί τῶν προφητῶν ὡμοιώθην· τῆς ἐπί τῆ σωτηρίᾳ τῶν ἀνθρώπων διά σαρκός αὐτοῦ θαυμαστῆς ἐπιδημίας, τοῖς συμβόλοις διαποικίλας προκατεβάλετο ὑποτυπώσεις· ἄλλην δι᾿ ἄλλου τῶν προφητῶν, ὧν ἕκαστος ἦν χωρητικός, προδεικνύμενος· οὐκοῦν καί τῷ μεγάλῳ προφήτῃ Ζαχαρίᾳ, τῶν οἰκείων μυστηρίων δωρούμενος τήν μύησιν, καί οἷον ἐπ᾿ ὄψιν ἄγων αὐτῷ πρός κατανόησιν τῆς μελλούσης αὐτοῦ διά σαρκός παρουσίας τήν δύναμιν, δρέπανον αὐτῶ κατά τήν θεωρίαν σοφῶς διεσκεύασε· διδάσκων ὡς αὐτόν ἔμελλεν, ὁ τοῖς τύποις ἑαυτόν πολυειδῶς ταῖς τῶν προφητῶν ὁράσεσι μυστικῶς διαπλάσας, τήν ἡμετέραν ἑκουσίως κατ᾿ ἀλήθειαν ὑπελθεῖν φύσει διάπλασιν, ἵνα δείξῃ τοῖς πράγμασι παροῦσαν τήν προμηνυθεῖσαν διά τῶν τύπων ἀλήθειαν.

 

Δρέπανον οὖν ἐστιν ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ὁ τοῦ Θεοῦ μονογενής Υἱός καί Λόγος· ὁ δι᾿ ἑαυτόν μέν κατά φύσιν ἁπλοῦς καί ὤν, καί ἀεί διαμένων· δι᾿ ἐμέ δέ κατά πρόσληψιν σαρκός νοερῶς ἐψυχωμένης, ὡς οἶδεν αὐτός, γινόμενος καθ᾿ ὑπόστασιν σύνθετος· οὔτε τῇ κατ᾿ ἄκρον πρός τήν σάρκα καθ᾿ ὑπόστασιν ἑνώσει τήν εἰς μίαν φύσιν παραδεχόμενος σύγχυσιν, οὔτε τῇ κατ᾿ ἄκρον πρός τήν σάρκα κατά τήν φύσιν διαφορᾷ,  πρός υἱῶν δυάδα τεμνόμενος. Ἄκρον δέ φημι, τῆς μέν καθ᾿ ὑπόστασιν ἑνώσεως, τό παντελῶς ἀδιαίρετον· τῆς δέ κατά φύσιν διαφορᾶς ἄκρον, τό παντελῶς ἀσύγχυτον καί ἀναλλοίωτον· ὅτι μηδέ συνεπάγεται παντελῶς, τῆ κατά φύσιν τῶν ἐξ ὧν συνέστηκεν ἑτερότητι, καί τήν καθ᾿ ὑπόστασιν διαφοράν, τό μυστήριον τῆς θείας σαρκώσεως· οὔτε μήν τῇ καθ᾿ ὑπόστασιν ἑνώσει, τήν εἰς μίαν φύσιν σύγχυσιν· τό μέν, ἵνα μή προσθήκην λάβῃ τό τῆς Τριάδος μυστήριον· τό δέ, ἵνα μηδέν ᾗ τῇ θεότητι ὁμογενές κατά φύσιν καί ὁμοούσιον. Δύο γάρ φύσεων πρός ὑπόστασιν· ἀλλ᾿ οὐ πρός φύσιν μίαν γέγονε σύνοδος· ἵνα καί τό καθ᾿ ὑπόστασιν ἕν, ἐκ τῶν ἀλλήλαις συνδραμουσῶν φύσεων δειχθῇ κατά τήν ἕνωσιν ἀποτελούμενον· καί τό διάφορον τῶν συνελθόντων πρός τήν ἀδιάσπαστον ἕνωσιν, κατά τήν φυσικήν ἰδιότητα πιστευθῇ πάσης ἐκτός μόνον τροπῆς καί συγχύσεως.

 

Εἰ γάρ πρός φύσεως γένεσιν ἡ τῶν φύσεων γέγονε σύνοδος, ἀδιάγνωστον ἄν ἦν ἡμῖν παντελῶς τό τῆς ἡμῶν σωτηρίας μυστήριον· οὐκ ἔχουσιν πόθεν, ἤ πῶς δυνηθῆναι μαθεῖν τήν πρός ἡμᾶς τοῦ Θεοῦ συγκατάβασιν· εἰς τήν θείαν φύσιν διά τήν θείαν ἕνωσιν τῆς σαρκός μεταβληθείσης, ἤ τῆς θείας εἰς τήν σαρκός οὐσίαν μετατραπείσης· ἤ ἀμφοῖν πρός ἄλλης παρ᾿ ἑαυτάς γένεσιν κατά τινα μίξιν συμφυρεισῶν· καί μηδετέρας τῶν ἐξ ὧν ἐστι φύσεων, τόν λόγον ἀλώβητον φερούσης. Εἴτε γάρ εἰς θεότητος φύσιν ἡ σάρξ, εἴτε πρός σάρκα ἡ τῆς θεότητος μετεβλήθη φύσις· εἴτε πρός ἄλλης γένεσιν φύσεως παρά ταύτας (649) ὁ τῆς πρός φύσιν μίαν ἑνώσεως τρόπος τάς φύσεις συνώθησεν, ἐγώ τό μυστήριον τῆς θείας σαρκώσεως οὐκ ἐπιγινώσκω, φυσικήν οὐχ εὑρίσκων μετά τήν ἕνωσιν ἐν τῷ μυστηρίῳ διαφοράν σαρκός καί θεότητος. Εἰ δέ σαρκός ἐν Χριστῷ καί θεότητος μετά τήν ἕνωσιν ὑπάρχει κατά φύσιν διαφορά· οὐ γάρ ταυτόν κατ᾿ οὐσίαν ποτέ θεότης καί σάρξ· πρός φύσεως μιᾶς γένεσιν ἡ τῶν συνελθόντων οὐδαμῶς γέγονεν ἕνωσις· ἀλλά πρός μίαν ὑπόστασιν· καθ᾿ ἥν οὐδεμίαν ἐν Χριστῷ οἱονδήποτε τρόπον εὑρίσκομεν διαφοράν. Ταυτόν γάρ τῇ οἰκείᾳ σαρκί κατά τήν ὑπόστασιν ὁ Λόγος. Καθ᾿ ὅ γάρ ὁ Χριστός τήν οἱανδήποτε ἐπιδέχεται διαφοράν, ἕν εἶναι κατά πάντα τρόπον οὐ δύναται. Καθ᾿ ὅ δέ τήν οἱανοῦν παντελῶς οὐκ ἐπιδέχεται διαφοράν, κατά πάντα τρόπον τό ἕν ἐπ᾿ αὐτοῦ διά παντός εὐσεβῶς ἔχει καί ὅν καί λεγόμενον.

 

Οὐκοῦν ἐπειδή πᾶσα μέν διαφορά καθ᾿ ὅ διαφορά πάντως ὑποκείμενον ἔχει ποσόν τῶν διαφερόντων· ποσοῦ γάρ χωρίς, οὐκ ἄν εἴη ποτέ διαφορά· τό δέ ποσόν, ἀριθμοῦ χωρίς οὐ δέχεται δήλωσιν· καλῶς ἄν πρός μόνην τήν δήλωσιν τῆς διαφορᾶς τῶν ἐξ ὧν ἔστι φύσεων ὁ Χριστός μετά τήν ἕνωσιν, τόν ἀριθμόν παραλαμβάνομεν, σημαίνοντες ἀτρέπτους σώζεσθαι τάς φύσεις μετά τήν ἕνωσιν· ἀλλ᾿ οὐ διαιροῦντες τῷ ἀριθμῷ τῶν εἰς ὑπόστασιν μίαν συνδεδραμηκότων τήν ἕνωσιν· καί δηλοῦμεν τοῦτο φρονοῦντες, τῷ τῆς ὑποστάσεως λόγῳ, καθοτιοῦν ἀριθμόν οὐκ ἐπάγοντες. ᾯ γάρ οὐκ ἐπιθεωρεῖται διαφορά παντελῶς, οὐδέ ποσόν συνεισάγεται. Τό δέ ποσόν οὐκ ἔχον συνεισαγόμενον, οὔτε τόν δηλωτικόν τῆς διαφορᾶς ἀριθμόν ἐπιδέχεται. Σύνθετον οὖν κατά τήν ὑπόστασιν, καθ᾿ ἥν ἡ ταυτότης καί τό πάντη θεωρεῖται μοναδικόν· ἵνα καί τό ταυτόν καί μοναδικόν φυλάξωμεν τῆς ὑποστάσεως, καί τήν διαφοράν τῶν πρός ὑπόστασιν μίαν συνδραμουσῶν ὁμολογήσωμεν φύσεων. Οὗτός ἐστιν ὅν ἴδε σχήματι δρεπάνου πετόμενον ὁ θαυμαστός Ζαχαρίας. Ἐκθεριστικός γάρ πάσης κακίας τε καί ἀγνωσίας ἐστίν ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος.

 

Μῆκος αὐτοῦ, φησί, πήχεων εἴκοσι· καί πλάτος αὐτοῦ, πήχεων δέκα. Ὡς μέν οὖν Θεός καί Λόγος ὁ Χριστός, εἰς δέκα πήχεις, τάς ἐμπράκτους λέγω καί θείας ἐντολάς, τῷ τῆς Προνοίας τρόπῳ κατά πρόοδον πλατύνεσθαι πέφυκεν. Εἰς δεκάδα γάρ ἐντολῶν ὁ τοῦ Θεοῦ πλατύνεται λόγος· δι᾿ ὧν τήν τε τῶν δεόντων ἐνέργειαν, καί τῶν οὐ δεόντων τήν ἀργίαν νομοθετήσας, πᾶσαν περιέσχεν τῶν προνοουμένων τῆς αὐθαιρέτου γνώμης τήν κίνησιν. Ὡς δέ γενόμενος σάρξ ὁ αὐτός, καί τελείως  ἐνανθρωπήσας, εἰς εἴκοσι πήχεις μηκύνεται· διά τήν ἐπ᾿ αἰσθήσεσι τῶν στοιχείων πρός γένεσιν σώματος σύνθεσιν. Πέντε γάρ αἰσθήσεις ὑπάρχουσι, καί τέσσαρα τυγχάνει τά στοιχεῖα· ἐξ ὧν κατά σύνοδον ἡ τῶν ἀνθρώπων συνέστηκε φύσις. Πέντε δέ ἐπί τέσσαρα συντιθέμενα, ποιεῖ τόν εἴκοσι σαφῶς ἀριθμόν. Μῆκος δέ τόν τῆς οἰκονομίας ἡ Γραφή προσηγόρευσε τρόπον, (652) διά τε τό ὕψος, καί τό ὑπέρ πᾶσαν εἶναι φύσιν τό μυστήριον τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως.

 

Πετόμενον δέ, διά τε τό μηδέν ἔχειν ἐπίγειον διά τε τό ταχύ καί ὀξυκίνητον· καί συνελόντα φάναι, συντετμημένον τοῦ λόγου, καί πᾶσαν τήν τῶν ἀνθρώπων σωτηρίαν μόνῃ περιγράφον τῇ καρδίᾳ τῶν σωζομένων· κατά μόνην τήν πίστιν καί τήν ἀγαθήν συνείδησιν συνεχομένην. Οὐδέν γάρ τοῦ πιστεύειν ταχύτερον· καί τοῦ, διά στόματος ὁμολογεῖν τοῦ πιστευθέντος τήν χάριν, ἐστίν εὐκολώτερον. Τό μέν γάρ δηλοῖ τήν ἔμψυχον πρός τόν πεποιηκότα τοῦ πεπιστευκότος ἀγάπην· τό δέ, τήν θεοφιλῆ πρός τόν πλησίον διάθεσιν. Ἀγάπη δέ, καί γνησία διάθεσις· ἤγουν πίστις, καί ἀγαθή συνείδησις· ἔργον προδήλως τοῦ κατά καρδίαν ἀφανοῦς ὑπάρχει κινήματος, τῆς ἐκτός ὕλης πρός γένεσιν παντελῶς οὐ δεόμενος. Λόγον γάρ συντετμημένον, φησί, ποιήσει Κύριος ἐπί τῆς γῆς.

 

Οὗτός ἐστιν ἡ ἀρά, ἥν ἐξέπεμψεν ἐπί πρόσωπον πάσης τῆς γῆς ὁ Θεός καί Πατήρ· ἡ ὄντως ἀρά τῆς ἀληθινῆς. Ἐπειδή γάρ γέγονεν ἀρά διά τῆς παραβάσεως, ἡ παρακοή τοῦ Ἀδάμ, μή συγχωρήσασα πρός γένεσιν καρπῶν δικαιοσύνης αὐξηθῆναι τήν ἐντολή, ἵνα λάβῃ τήν εὐλογίαν ἡ κτίσις, ἐν τῇ ἀρᾷ γίνεται τοῦ Ἀδάμ, ἡ κατά φύσιν τοῦ Θεοῦ καί Πατρός εὐλογία· τῆς καθ᾿ ἁμαρτίαν ἀρᾶς ἀρά γινομένη, πρός ἀναίρεσιν τῆς πρός γένεσιν καρπῶν ἀδικίας αὐξηθείσης παρακοῆς, ἵνα λάβῃ στέρησιν τῆς καθ᾿ ἁμαρτίαν αὐξήσεως ἡ κτίσις. Κατάρα γάρ δι᾿ ἐμέ, καί ἁμαρτία γέγονε, κατά τόν θεῖον Ἀπόστολον ὁ τήν ἐμήν λύων κατάραν, καί τοῦ κόσμου αἵρων τήν ἁμαρτίαν.

 

Δύο γάρ κατάρας εἶχον ἐγώ· μίαν μέν, καρπόν οὖσαν τῆς ἐμῆς προαιρέσεως· τουτέστι τήν ἁμαρτίαν· δι᾿ ἧς εἰς τήν γῆν τό κατ᾿ ἀρετήν τῆς ψυχῆς ἀπέπεσε γόνιμον· ἑτέραν δέ, τόν καταψηφισθέντα δικαίως διά τήν ἐμήν προαίρεσιν θάνατον τῆς φύσεως· ἐκεῖσε πρός ἀνάγκης καί μή βουλομένην τήν φύσιν ὠθούμενον, ἔνθα τῆς ἐμῆς προαιρέσεως ἐνεσπάρη κατά γνώμην ἡ κίνησις. Τήν οὖν κατακριθεῖσαν τῆς φύσεως, ὁ τῆς φύσεως ὑποστήσας τήν γένεσιν Θεός, ἑκουσίως ὑπελθών κατάραν· φημί δέ, τόν θάνατον· τήν ζῶσαν ἐν ἐμοί κατά προαίρεσιν τῆς ἁμαρτίας κατάραν, τῷ οἰκείῳ θανάτῳ διά σταυροῦ κατασφάξας ἀπέκτεινε· καί γέγονε ἡ τοῦ Θεοῦ μου κατάρα, τῆς ἐμῆς ἁμαρτίας κατάρα καί θάνατος, μή συγχωροῦσα πρός γένεσιν καρπῶν ἀδικίας ἐλθεῖν τήν παράβασιν· τῆς δέ κατ᾿ ἐντολήν θείας δικαιοσύνης εὐλογία, καί ζωή ἀτελεύτητος.

 

Τοῦτο τό δρέπανον, ἤγουν ὁ Κύριος ἡμῶν καί Θεός Ἰησοῦ Χριστός, συντελεῖ τόν κλέπτην καί ἐπίορκον· καί τόν οἶκον αὐτοῦ καταλύει. Κλέπτης δέ κατ᾿ ἀλήθειάν ἐστι καί ἐπίορκος, ὁ πονηρός διάβολος. Κλέπτης μέν, ὡς συλήσας δι᾿ ἀπάτης δόλῳ τοῦ παραδείσου τόν ἄνθρωπον· ἔργον καί κτίσμα Θεοῦ καί κτῆμα τίμιον ὑπάρχοντα, καί εἰς τόνδε τῆς κακώσεως ἀγαγών τόν τόπον· καί τό τῆς θείας ἀπεικόνισμα (653) δόξης, πολλαῖς ἁμαρτημάτων κηλῖσιν καταρυπώσας· ἰδίαν περιουσίαν ζητῶν ποιήσασθαι τόν ἀλλότριον πλοῦτον, τῶν ἀλλοτρίων κακῶς ἐφιέμενος ἀγαθῶν· οὐχ ἵνα τηρήσῃ, ἀλλ᾿ ἵνα κλέψῃ καί θύσῃ καί ἀπολέσῃ. Ἐπίορκος δέ, ὡς ψεύστης καί παραλογιστής. Ὑποσχόμενος γάρ τῷ Ἀδάμ δώσειν θειότητος δόξαν, πρός ἀτιμίαν κτηνῶν ἀλόγων καί ὕβριν κατέβαλε· καί παντός κτήνους, ἵνα τό κυριώτερον εἴπω, πεποίηκεν ἀτιμώτερον· τοσοῦτον πλέον ἔχοντα τῶν κτηνῶν κατά τήν ὕβριν τῆς ἀλογίας, ὅσον τῶν κατά φύσιν τό παρά φύσιν ἐστί βδελυκτότερον· καί τῆς ἀθανασίας αὐτόν ἀποξενώσας, τῇ περιβολῇ τῆς φθορᾶς κατεμόλυνεν.

 

Οἶκος δέ τούτου τοῦ κλέπτου καί ἐπιόρκου, ὁ παρών τῆς φθορᾶς καί τῆς ἀλλεπαλλήλου συγχύσεως καθέστηκε κόσμος· ὅν τυχόν ἐσφετερίσατο λῃστεύσας τόν ἄνθρωπον· ἐν ᾧ καί λῃστεύειν συνεχωρήθη, δι᾿ ἅς οἶδεν αἰτίας, ὁ λῃστεύειν αὐτόν συγχωρήσας Θεός, μέχρις ἄν ὁ κυκλικός τοῦ χρόνου συνέστηκε δρόμος.

 

Ἐν τούτῳ τῷ κόσμῳ καταλύσας ὡς ἐν οἴκῳ διά τῆς ἀφράστου σαρκώσεως ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, τόν τε διάβολον δήσας, κατήργησε, καί τά ξύλα καί τούς λίθους τοῦ κόσμου τούτου, παντελῶς συνετέλεσε· τά ξόανα καί τούς βωμούς, καί τά τῶν ἀγαλμάτων ἱδρύματα διολέσας παντελῶς καί ἀφανίσας· δι᾿ ὧν θεός τις πολύμορφος καί ἀλλόκοτος, ὁ τῆς πλάνης πατήρ διάβολος προσκυνεῖσθαι παρά τῶν πλανηθέντων ᾤετο· τήν ἐκείνων ἄνοιαν δόξης ἰδίας, ὡς πολύ τῶν πλανωμένων ἀνοητότερος, ὕλην ποιούμενος. Τί γάρ τοῦ δοκεῖν, οὐκ ὄντος κατ᾿ ἀλήθειαν φύσει τοῦ πράγματος, ἀφρονέστερον; Ἐν τούτῳ τοῦ κλέπτου καί ἐπιόρκου, τοῦ διαβόλου, τῷ οἴκῳ· λέγω δή τῷδε τῷ κόσμῳ· ὁ φιλάνθρωπος τῶν ψυχῶν ἡμῶν λυτρωτής καί τῶν σωμάτων, διά σαρκός καταλύσας, ὅλον κατέστρεψε κατά τόν τῆς προτέρας πλάνης τρόπον· καί ὅλον πάλιν κατά τόν τῆς ἀληθοῦς ἐπιγνώσεως ἐπανωρθώσατο λόγον. Καί ἁπλῶς εἰπεῖν, τόν λῃστήν διωθήσας τῶν ἀλλοτρίων κτημάτων, αὐτός πάλιν ὡς δεσπότης δι᾿ ἀρετῆς τῶν οἰκείων κεκράτηκε· κατά πᾶσαν τήν ὑπ᾿ οὐρανόν τήν ἁγίαν αὐτοῦ μεγαλοπρεπῶς Ἐκκλησίαν δειμάμενος.

 

Ἤ τυχόν κλέπτης ἐστίν ὁ διάβολος, ὡς δι᾿ ἀπάτης δόλῳ τήν ἑκάστου πρός ἑαυτόν μεταφέρειν μέχρι καί νῦν μηχανώμενος ἔφεσιν. Ἐπίορκος δέ καί ψεύστης, ὡς παραλογιστής ὁμοῦ, καί τῇ τῶν ἀμεινόνων ἐλπίδι τούς κουφοτέρους τῶν τέως ἐν χερσίν ἀγαθῶν ἀφίστασθαι πείθων· καί διά τῶν  νομιζομένων ἡδέων, λανθανόντως τοῖς πειθομένοις αὐτῷ, πόνους δημιουργῶν. Οἶκος δέ τούτου τοῦ κλέπτου καί ψεύστου καθέστηκεν, ἡ φιλαμαρτήμων τῆς ἑκάστου καρδίας διάθεσις· ἔχουσα καθάπερ λίθους, τήν περί τά καλά καρδίας πώρωσιν καί ἀναισθησίαν· ξύλα δέ, τά ἐξαπτικά ἐνθύμια τῆς τῶν παθῶν ἀκαθάρτου πυρώσεως.

 

Ἤ μή ποτέ ξύλα φησί τροπικῶς ἡ Γραφή, τήν ἐπιθυμίαν. Ξύλον γάρ ταύτης [marg. Τῆς ἐπιθυμίας δηλονότι] (656) πρῶτον ἀναγέγραπται παρά φύσιν διαφθεῖραν τήν κίνησιν· καί διά τό παντός πάθους, ὡς τοῦ πυρός ἡ ξυλώδης ὕλη, ταύτης δεκτικήν εἶναι τῆς ψυχῆς τήν δύναμιν· λίθους δέ, τό στεῤῥόν τυχόν καί ἀναίσθητον, καί μή ὑπεῖκον τῷ λόγῳ τῆς ἀρετῆς, τῶν θυμικῶν κινημάτων· ἅπερ πάντα, μετά τῆς ἐν ᾗ ταῦτα τυγχάνουσιν οἰκίας, ἤγουν διαθέσεως, ἀφανίζει τε καί συντελεῖ παραγινόμενος ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, ἐκβάλλων αὐτῆς πρότερον διά τῆς πίστεως, τόν διά τῆς πλάνης ἐν αὐτῇ ποτε κατοικήσαντα διάβολον· τόν οἰόμενον ἰσχυρόν εἶναι, πέδαις ἀλύτοις καταδήσας, καί τήν οἰκίαν αὐτοῦ διαρπάσας· τήν τε τῶν παθῶν ἐξαπτικήν ἕξιν, μετά τῆς περί τά καλά πωρώσεως ἀπελαύνων τῆς καρδίας.

 

Ἤ τυχόν λίθους μέν καλεῖ, τήν περί τά καλά τῆς ψυχῆς ῥᾳθυμίαν, ὡς ἀρετῶν ἀναισθητούσης· ξύλα δέ, τήν περί τά κακά προθυμίαν· ἅπερ πάντα ἔξω τῆς καρδίας τῶν πιστῶν διωθούμενος ὁ Λόγος, οὐ παύεται ποιῶν εἰρήνην, καί ἀποκαταλλάσσων ἐν ἑνί σώματι τῶν ἀρετῶν, τούς τε μακράν καί τούς ἐγγύς, τό μεσότοιχον δῆλον ὅτι τοῦ φραγμοῦ καταλύων· λέγω δή τήν ἁμαρτίαν· καί τῆς γνώμης ἀκυρῶν, τό περί κακίαν χειρόγραφον· καί τό φρόνημα τῆς σαρκός, καθυποτάσσων τῷ νόμῳ τοῦ πνεύματος. Τούς μακράν γάρ ἐκάλεσεν, ὡς οἶμαι, τάς κατ᾿ αἴσθησιν κινήσεις· μακράν κατά φύσιν οὔσας, καί ξένας παντάπασι τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦ· ἐγγύς δέ, τάς νοεράς τῆς ψυχῆς ἐνεργείας, ὡς τοῦ λόγου κατ᾿ οἰκείωσιν οὐκ οὔσας μακράν· ὥσπερ συνάπτει μετά τήν κατάλυσιν τοῦ σαρκικοῦ νόμου, κατά τόν τῆς ἀρετῆς τρόπον συνδέων αὐτάς ἀλλήλαις τῷ πνεύματι. Μεσότοιχον γάρ ὡς οἶμαι, τόν κατά φύσιν νόμον τοῦ σώματος κέκληκε· πρός τά πάθη σχέσιν, ἤγουν τήν ἁμαρτίαν. Μόνη γάρ ἡ πρός τά πάθη  τῆς ἀτιμίας σχέσις, τοῦ νόμου τῆς φύσεως· τουτέστι, τοῦ παθητοῦ τῆς φύσεως μέρους, φραγμός γίνεται, τῆς ψυχῆς τό σῶμα διατειχίζων, καί τοῦ λόγου τῶν ἀρετῶν· τήν πρός σάρκα διά μέσης ψυχῆς κατά τήν πρᾶξιν μή συγχωρῶν γενέσθαι διάβασιν. Ὁ δέ λόγος παραγενόμενος, καί τόν τῆς φύσεως νόμον, ἤγουν τό τῆς φύσεως παθητόν καταπαλαίσας, τήν ἐν αὐτῷ τῶν παρά φύσιν παθῶν σχέσιν κατήργησεν.

 

Οὗτος ἐστιν ὁ Κύριός μου καί ὁ Θεός μου Χριστός Ἰησοῦς, ὅν ὡς δρέπανον ἑώρακεν ὁ προφήτης, εἴκοσι πήχεων τό μῆκος· περιεκτικός γάρ πάσης τῆς ἐπί τοῖς αἰσθητοῖς ἐστιν αἰσθητικῆς ἐνεργείας· καί δέκα πήχεων τό πλάτος· ὁριστικός γάρ πάσης λογικῆς ὑπάρχει κινήσεως, ὁ ἐμός Θεός καί Σωτήρ. Φασί γάρ τό ἀριθμεῖν μόνου κατά φύσιν εἶναι τοῦ λογικοῦ· παντός δέ ἀριθμοῦ περιοχή καί τέλος ἐστίν, ἡ δεκάς· ἄρα περιεκτικός οὐ μόνον αἰσθητικῶν δυνάμεων, ἀλλά καί νοερῶν ἐνεργειῶν ἐστιν ὁ τοῦ Θεοῦ (657) Λόγος· ὡς μή μόνον σωμάτων, ἀλλά καί ἀσωμάτων δημιουργός.

 

Δρέπανον δέ προσηγορεύθη κατά τήν ὅρασιν, οὐ μόνον ὡς θερίζων τῆς λογικῆς φύσεως, ἥν αὐτός οὐκ ἔσπειρε, κακίαν· καί συνάγων, ἥν αὐτός οὐ διεσκόρπισε, φύσιν· ἀλλά καί ὡς δρεπόμενος, καί εἴσω τῶν θείων ἀποθηκῶν τούς σωζομένους ποιούμενος. Πρός δέ, καί ὡς ταῖς ἐνεργείαις τῶν ἀρετῶν εὐαφής, ταῖς πρακτικαῖς δυνάμεσι τῆς ψυχῆς συμφυόμενος.

 

Εἰ δέ τινί πως δοκεῖ, προσώπων δύο καί οἴκων τοσούτων ὁ τῆς Γραφῆς ἔμφασιν ποιεῖσθαι λόγος, ὧν ἐργάζεται τό δρέπανον τήν ἀναίρεσιν, φάσκων, καί εἰσελεύσεται εἰς τόν οἶκον τοῦ κλέπτου, καί εἰς τόν οἶκον τοῦ ὀμνύοντος ἐπί τῷ ὀνόματί μου ψευδῆ· γνῶμεν ὅτι τάς δύο γενικάς, καί πασῶν περιεκτικάς ἐνεργείας τῆς τοῦ διαβόλου πλάνης, ἀντί προσώπων δύο λαβών ἐσήμανεν· ἤγουν τούς τρόπους τῶν ἐνεργειῶν· καί τάς δύο γενικάς, καί τῶν λοιπῶν ὁριστικάς περί τήν πλάνην διαθέσεις τῆς ἀνθρωπότητος, οἴκους δύο προσηγόρευσεν ὁ λόγος. Οἷον, ἡνίκα μέν δι᾿ ἀπάτης δόλῳ συλῶν τήν περί Θεόν ἔμφυτον γνῶσιν τῆς φύσεως, ταύτην ὁ πονηρός εἰς ἑαυτόν σφετερίζεται, κλέπτης ἐστίν, εἰς ἑαυτόν ἀπό τοῦ Θεοῦ τό σέβας μεταφέρειν πειρώμενος· ἀπάγων δῆλον ὅτι τῶν ἐν τοῖς γεγονόσι πνευματικῶν λόγων τήν κατά νοῦν τῆς ψυχῆς  θεωρίαν, καί μόνῃ περιεγράφων τήν νοεράν δύναμιν τῇ κατά τήν ἐπιφάνειαν προσόψει τῶν αἰσθητῶν· ὁπηνίκα δέ διά τῶν φυσικῶν ἀποχρώμενος κινημάτων, πρός τά παρά φύσιν σοφιστικῶς τῆς ψυχῆς κατασύρῃ τήν πρακτικήν δύναμιν, και διά τῶν νομιζομένων καλῶν τοῖς χείροσι πιθανῶς δι᾿ ἡδονῆς προσηλώσῃ ταύτης τήν ἔφεσιν, ἐπί τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου ὀμνύει ψευδῶς, πρός ἄλλα παρ᾿ ὑπόσχεσιν ἄγων τήν πειθομένην ψυχήν. Καί ἔστι κλέπτης μέν, ὡς πρός ἑαυτόν συλῶν τήν γνῶσιν τῆς φύσεως· οἰκίαν ἔχων, τήν περί τήν ἄγνοιαν τῶν πλανωμένων διάθεσιν. Ἐπίορκος δέ, ὡς τό πρακτικόν τῆς ψυχῆς μάτην διαπονεῖσθαι πείθων τοῖς παρά φύσιν· οἰκίαν ἔχων τήν φιλαμαρτήμονα τῆς γνώμης τῶν ἀνεχομένων διάθεσιν.

 

Οὐκοῦν κλέπτης, ὡς ἔφην, ὁ διάβολος, τήν γνῶσιν παρατρέπων τῆς φύσεως· ἐπίορκος δέ, τήν κατ᾿ ἀρετήν ἐνέργειαν αὐτῆς παραμείβων τῆς πράξεως. Οἰκία δέ κλέπτου καθέστηκεν, ἡ τῷ πταιστῷ λόγῳ τῆς γνώσεως ἐνισχημένη διάθεσις· οἰκία δέ ἐπιόρκου, ἡ τῷ μύσει τῶν παθῶν τῆς ἀτιμίας πεποιωμένη διάθεσις· ἅσπερ ὁ τοῦ Θεοῦ σωτήριος Λόγος φιλανθρώπως εἰσδύς, ποιεῖ κατοικητήριον Θεοῦ διά Πνεύματος· γνῶσιν ἀληθείας ἀντί πλάνης καί ἀγνωσίας· καί ἀρετήν καί δικαιοσύνην ἀντί κακίας καί πονηρίας δημιουργῶν· δι᾿ ὧν ἐν τοῖς ἀξίοις ποιεῖν πέφυκε τήν οἰκείαν ἐμφάνειαν.

 

Τοιγαροῦν ἀντί τῶν προσώπων, τούς τρόπους τῆς διαφόρου κακουργίας τοῦ ἑνός καί τοῦ αὐτοῦ πονηροῦ διαβόλου· καί ἀντί τῶν οἰκιῶν, τάς προσφυεῖς (650) τοῖς διαβολικοῖς τρόποις τῶν ἐνεργουμένων διαθέσεις κέκληκεν ὁ λόγος.

 

Κλέπτης δέ πάλιν ἐστίν, ὁ πρός ἀπάτην τῶν ἀκουόντων τούςθείους δῆθεν ἀσκούμενος λόγους, ὧν οὐκ ἐπέγνω διά τῶν ἔργων τήν δύναμιν· τήν ψιλήν προφοράν δόξης ἐμπορίαν ποιούμενος, καί τῷ διά γλώσσης λόγῳ, τόν τοῦ δίκαιος νομίζεσθαι παρά τῶν ἀκροουμένων θηρώμενος ἔπαινον. Καί ἁπλῶς εἰπεῖν, ὁ τῷ λόγῳ τόν βίον ἀνάρμοστον, καί τῇ γνώσει τήν διάθεσιν τῆς ψυχῆς ἀντικειμένην ἔχων, κλέπτης ἐστίν· ἐκ τῶν ἀλλοτρίων ἀγαθῶν, οὐ καλῶς διαφαινόμενος· πρός ὅν ὁ λόγος εἰκότως ἐρεῖ, Τῷ δέ ἁμαρτωλῷ εἶπεν ὁ Θεός· Ἵνα τί σύ ἐκδιηγῇ τά δικαιώματά μου, καί ἀντιλαμβάνεις τήν διαθήκην μου διά στόματός σου;

 

Καί πάλιν κλέπτης ἐστίν, ὁ τοῖς φαινομένοις τρόποις καί ἤθεσι, τήν μή φαινομένην συγκαλύπτων τῆς ψυχῆς κακουργίαν· ἐπιεικείας πλάσμασι, τήν ἔνδον ἐπικαλύπτων διάθεσιν· καί κλέπτων ὥσπερ ἐκεῖνος τῇ προφορᾶ τῶν λόγων τῆς γνώσεως, τήν τῶν ἀκουόντων διάνοιαν· οὕτω δή καί αὐτός τῷ τρόπῳ τῆς τῶν ἠθῶν ὑποκρίσεως, τῶν θεωμένων τήν αἴσθησιν· πρός ὅν ὁμοίως εἰρήσεται τό, Αἰσχύνθητε, οἱ ἐνδεδυμένοι ἱμάτια ἀλλότρια. Καί τό, Ἀνακαλύψει Κύριος τό σχῆμα αὐτῶν ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ. Καθ᾿ ἑκάστην γάρ ἐν τῷ κρυπτῷ τῆς καρδίας ἐργαστηρίῳ, ταῦτά μοι λέγοντες ἀκούειν δοκῶ τοῦ Θεοῦ, τήν ἡμέραν, ὡς ἐπ᾿ ἀμφοῖν διαῤῥήδην κατεγνωσμένος.

 

Ἐπίορκος δέ ἐστιν, ἤγουν ὀμνύων ἐπί τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου ψευδῶς, ὁ ἐπαγγελλόμενος τῷ Θεῷ τόν κατ᾿ ἀρετήν βίον, καί ἀλλότρια παρά τήν ὑπόσχεσιν τῆς οἰκείας ἐπαγγελίας ἐπιτηδεύων· καί τήν συνθήκην τῆς ὁμολογίας τοῦ σεμνοῦ βίου διά τῆς ἀργίας τῶν ἐντολῶν, οἷος ἐγώ, παραβαίνων. Καί συντόμως εἰπεῖν, ὁ κατά Θεόν ζῇν προελόμενος, καί μή τελείως τῷ παρόντι βίῳ νεκρούμενος, ψεύστης ἐστί καί ἐπίορκος· ὁμόσας μέν τῷ Θεῷ· τουτέστιν, ἐπαγγειλάμενος τόν τῆς ἐν τοῖς θείοις ἀγῶσιν ἄμεμπτον δρόμον· καί μή πληρώσας, καί διά τοῦτο μηδαμῶς ἐπαινούμενος· Ἐπαινεθήσεται γάρ, φησί, πᾶς ὁ ὀμνύων ἐν αὐτῷ· τουτέστι, πᾶς ὁ τῷ Θεῷ τόν ἔνθεον ἐπαγγειλάμενος βίον, καί διά τῆς ἀληθείας τῶν ἔργων τῆς δικαιοσύνης, τούς ὄρκους πληρῶν τῆς καλῆς ὑποσχέσεως. Εἰ δέ πάντως ἔπαινον ἔχει ὁ τῶν οἰκείων πληρωτής ἐπαγγελιῶν, ὡς ὀμνύων τῷ Θεῷ καί ἀληθεύων· δῆλον ὅτι ψόγον ἕξει καί ἀτιμίαν, ὁ τῶν οἰκείων συνθηκῶν παραβάτης γενόμενος, ὡς ὀμόσας ἐν τῷ Θεῷ, καί ψευσάμενος.

 

Τούτων ὑπερχόμενος ὥσπερ οἰκίας τινάς τάς καρδιάς, ἤγουν τήν ἑκάστου διάθεσιν, τό δρέπανον· τουτέστιν, ὁ τοῦ Θεοῦ καί Πατρός λόγος, ἅτε δή γνῶσις κατ᾿ οὐσίαν ὑπάρχων καί ἀρετή· συντελεῖ πάμπαν αὐτάς, τῇ πρός τό κρεῖττον μεταβολῇ τήν προτέραν τῆς ἑκάστου καρδίας διαφανίζων κατάστασιν, καί φέρων ἑκάτερον πρός τήν τοῦ λείποντος αὐτῷ καλοῦ μετουσίαν· καί ποιῶν τόν μέν κλέπτην τῆς γνώσεως, (661) ἐργάτην ἀρετῆς ἀνεπαίσχυντον· τόν δέ κλέπτην τῆς τῶν ἠθῶν φαινομένης καταστολῆς, ἐπιστήμονα τῆς κατά ψυχήν κρυπτομένης γεωργόν διαθέσεως· τόν ἐπίορκον δέ, ἀληθῆ τῶν οἰκείων ὑποσχέσεων ἐργαζόμενος φύλακα, τοῖς ἔργοις τῶν ἐντολῶν τάς οἰκείας ἐπαγγελίας πιστούμενον.

 

 

 

ΣΧΟΛΙΑ

 

α΄. Fr. Βλέπε τό μυστήριον· βλέπε τήν ἀγχόνην τῶν Φυσιθεσιτῶν· βλέπε τοῦ Ἰταλοῦ καί τοῦ Νείλου τόν θάνατον.

 

β΄. Οὐ λέγομεν, φησίν, ἐπί Χριστοῦ διαφοράν ὑποστάσεων, ὅτι Τριάς μεμένηκεν ἡ Τριάς, καί σαρκωθέντος τοῦ Θεοῦ καί Λόγου, προσθήκης προσώπου οὐ προσγενομένης τῆ ἁγίᾳ Τριάδι διά τήν σάρκωσιν. Λέγομεν δέ φύσεων διαφοράν, ἵνα μή τῷ Λόγῳ κατά τήν φύσιν ὁμοούσιον τήν σάρκα πρεσβεύωμεν.

 

γ΄. Ὅτι φύσεων διαφοράν ὁ μή λέγων, φησίν, οὐκ ἔχει πόθεν πιστώσασθαι, τήν ὅτι γέγονε σάρξ ὁ Λόγος δίχα τροπῆς ὁμολογίαν, μή γινώσκων σωζόμενον κατά τήν φύσιν τῇ μιᾷ τοῦ ἑνός Θεοῦ καί Χριστοῦ ὑποστάσει μετά τήν ἕνωσιν τό προσλαβόν καί τό προσειλημμένον.

 

δ΄. Πῶς δρέπανον ὁ Κύριός ἐστι, καί τί τό πλάτος αὐτοῦ θεωρεῖται τῶν πήχεων.

 

ε΄. Πῶς αὐτός πάλιν ὡς δρέπανον ἔχει τό μῆκος εἴκοσι πήχεων.

 

στ΄. Διά τί πετόμενον τό δρέπανον ἴδεν ὁ προφήτης.

 

ζ΄. Ἡ πίστις τήν εἰς Θεόν διά τῆς ἐλπίδος τελείαν ἀγάπην συνίστησιν· ἡ ἀγαθή συνείδησις, τήν εἰς τόν πλησίον διά τῆς φυλακῆς τῶν ἐντολῶν ἀγάπης ὑφίστησιν. Ἡ γάρ ἀγαθή συνείδησις, παραβαθεῖσαν ἐντολήν οὐκ ἔχει κατήγορον· ταύτας δέ μόνον ἡ καρδία πιστεύεσθαι πέφυκε, τῶν ἐφιεμένων τῆς ἀληθοῦς σωτηρίας.

 

η΄. Πῶς ἐστιν ὁ Κύριος ἀρά, καί τίνος ἀρά.

 

θ΄.  (664) Ἐπειδή, φησί, πρός τήν γῆν ἔσχεν τήν ἔφεσιν κινουμένην ὁ ἄνθρωπος, εἰς αὐτήν ὠθεῖτε καί μή θέλων ὑπό τοῦ θανάτου.

 

ι΄. Τί ἐστιν ὁ κλέπτης, καί ὁ ἐπίορκος.

 

ια΄. Κλοπή ἐστι πονηρά, ἡ δι᾿ ἀπάτης τῆς φύσεως ἅλωσις. Θυσία ἐστίν, ἥν θύει τούς ὑπ᾿ αὐτοῦ κλεπτομένους ὁ διάβολος, ἡ κατά τήν ἔνθεον ζωήν σφαγή τῆς προαιρέσεως, καί ἡ κατ᾿ αὐτήν τελεία τῆς μνήμης ἀναίρεσις. Ἀπώλειά ἐστιν, ἡ κατά στέρησιν τῆς τοῦ Θεοῦ γνώσεως ἐπισυμβαίνουσα τοῖς θυομένοις ἄγνοια. Διά τοῦτο γάρ κλέπτει συναρπάζων τόν λογισμόν, ἵνα τῆς κατ᾿ ἀρετήν καί γνῶσιν ζωῆς ἐργάσηται στέρησιν.

 

ιβ΄. Τίς ἐστιν ὁ οἶκος τοῦ κλέπτου καί τοῦ ἐπιόρκου.

 

ιγ΄. Αἰτίαν τοῦ λῃστεύειν συγχωρηθῆναι τόν διάβολον, στοχαστικῶς ἐρεῖ τις τυχόν, τό καί τοῖς ἀνθρώποις διά πείρας αὐτοῦ γνωσθῆναι τήν κακίαν, ἵνα μισηθῇ πλέον δεικνύμενος· καί τό πᾶσιν ἀλλήλων δειχθῆναι τοῖς ἀνθρώποις διά τῆς δοκιμασίας τάς διαθέσεις, ἵνα ἕκαστος ἑαυτῷ σύμφυτον ἐπιφέρηται συνηγορίαν, τήν οἰκείαν συνείδησιν. Ὁ γάρ Θεός οὐ δέεται τῆς κατά τήν πεῖραν μαθήσεως, πάντων ἔχων οὐσιωδῶς, καί πρό τῆς αὐτῶν γενέσεως, τήν γνῶσιν.

 

ιδ΄. Τίνα τά ξύλα, καί τίνες οἱ λίθοι.

 

ιε΄. Ὅτι καταστροφή τοῦ οἴκου, τουτέστι τοῦ κόσμου, κατά τήν πλάνην διά τῆς σαρκώσεως γέγονεν.

 

ιστ΄. Κατ᾿ ἄλλην θεωρίαν τῶν αὐτῶν ἔκθεσις.

 

ιζ΄. Ἄλλη περί τῶν αὐτῶν θεωρία.

 

ιη΄. Ταύτην ἔθετο τήν θεωρίαν τοῖς ἐμπαθέσιν ἁρμόδιον. Ὁ γάρ τήν παντελῆ περί τό καλόν ἀκινησίαν νοσῶν, περί τό κακόν ὑπάρχει, πάντως εὐκίνητος. Κατ᾿ ἀμφότερα γάρ ἀκίνητον ὑπάρχειν, ἀδύνατον.

 

ιθ΄. Συναπτομένη ἡ κατ᾿ αἴσθησιν κίνησις τῇ κατά νοῦν ἐνεργείᾳ, ποιεῖ τήν μετά γνώσεως ἀρετήν.

 

κ΄. Διά τί δρέπανον ἐκάλεσεν;

 

κα΄. Ὅτι συμφύρεται ταῖς πρακτικαῖς τῆς ψυχῆς δυνάμεσιν ὁ Λόγος, ὥσπερ τό δρέπανον τῇ χειρί τοῦ θερίζοντος, πρός ἀναίρεσιν παθῶν, καί συγκομιδήν ἀρετῶν.

 

κβ΄. Κλέπτης μέν, φησίν, ἐστίν ὁ διάβολος, ὡς ἀγνοίας· ἐπίορκος δέ, ὡς κακίας δημιουργός· ἔχων καθάπερ οἰκίας, τοῦ μέν ἀγνοοῦντος, τήν πλανωμένην διάνοιαν· τοῦ δέ κακοῦ, τήν φιλαμαρτήμονα γνώμην.

 

κγ΄. Καλή θεωρία, καί πάνυ πρόσφορος ἡμῖν, τοῖς νοθεύουσι διά τήν κενοδοξίαν τό κλέος τῆς ἀρετῆς καί τῆς γνώσεως.

 

κδ΄. Κλέπτης ἐστί, φησί, καί ὁ τήν ἀρετῶν τῶν ἠθῶν ἀπατηλήν διάπλασιν ὑποκρινόμενος· καί τῷ φαινομένῳ σχήματι, τήν λανθάνουσαν συγκαλύπτων τῆς γνώμης πονηρίαν.

 

κε΄. Ὁ κατά μόνην τήν ἐν λόγοις προφοράν γνῶσιν ὑποκρινόμενος, φησί, πρός δόξαν ἰδίαν τήν τῶν ἀκουόντων κλέπτει διάνοιαν· καί ὁ τοῖς ἤθεσι τήν (665) ἀρετήν ὑποκρινόμενος, πρός δόξαν ἰδίαν κλέπτει τήν τῶν θεωμένων ὅρασιν· καί δι᾿ ἀπάτης ἀμφότεροι κλέπτοντες πλανῶσιν, ὁ μέν, διάνοιαν ψυχῆς τῶν ἀκοούντων· ὁ δέ τῶν θεωμένων σώματος αἴσθησιν.

 

κστ΄. Τί ἐστιν ὁ ἐπίορκος.

 

 

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  ΞΓ΄.

 

Ἐν τῷ αὐτῷ προφήτη γέγραπται πάλιν·  "Καί εἶπε πρός με· Τί σύ βλέπεις; Καί εἶπα· Ἐώρακα , καί ἰδού λυχνία χρυσῆ ὅλη, καί τό λαμπάδιον ἐπάνω αὐτῆς· καί ἑπτά λύχνοι ἐπάνω αὐτῆς, καί ἑπτά ἐπαρυστρίδες τοῖς λύχνοις τοῖς ἐπάνω αὐτῆς· καί δύο ἐλαῖαι ἐπάνω αὐτῆς· μία ἐκ δεξιῶν τοῦ λαμπαδίου αὐτῆς, καί μία ἐξ εὐωνύμων. " Τίς ἡ λυχνία; καί διά τί χρυσῆ, καί τί τό λαμπάδιον τό ἐπάνω αὐτῆς; τίνες οἱ ἑπτά ἐπαρυστρίδες τῶν ἑπτά λύχνων; καί τίνες αἱ δύο ἐλαῖαι; καί διά τί ἐξ δεξιῶν καί ἐξ εὐωνύμων τοῦ λαμπαδίου;

 

Ἀπόκρισις.

 

Τήν πολύφωτον καί ὑπερφαῆ τῆς ἁγίας Ἐκκλησίας μεγαλοπρέπειαν πόῤῥωθεν τῷ προφήτῃ συμβολικῶς προδιαγράφων ὁ λόγος, ταύτην οὕτως αὐτῷ τήν ὅρασιν διεποίκιλε· διδάσκων, οἶμαι, τοῦ κατ᾿ αὐτήν καινοῦ μυστηρίου τήν δύναμιν. Λυχνία τοιγαροῦν ἐστιν ὁλόχρυσος, ἡ τοῦ Θεοῦ πανεύφημος Ἐκκλησία, καθαρά καί ἀμίαντος, ἄχραντός τε καί ἀκίβδηλος, καί ἀμείωτος, καί τοῦ ἀληθινοῦ φωτός δεκτική. Φασί γάρ τόν ἀκίβδηλον χρυσόν, μήτε μελένεσθαι καταχωννύμενον ἰῷ τινι καί διαφθείρεσθαι· μήτε μήν μειοῦσθαι παντελῶς ἐκπυρούμενον· πρός δέ, καί τῆς ὀπτικῆς τῶν ἐνατενιζόντων αὐτῷ δυνάμεως κατά τινα φυσικήν ἐνέργειαν εἶναι ῥωστικόν τε καί ἀνανεωτικόν. Τοιαύτη δέ καί ἡ τοῦ Θεοῦ πανένδοξος Ἐκκλησία, δι᾿ αὐτῶν κατ᾿ ἀλήθειαν τῶν πραγμάτων ὑπάρχουσα πέφυκε, κατά τοῦ χρυσοῦ καθαρωτάτην φύσιν· ἀκίβδηλος μέν, ὡς μηδέν ἔχουσα τό σύνολον τῷ κατά τήν πίστιν μυστηρίῳ τῆς θεολογίας ἐπίμικτον καί ἀλλότριον· καθαρά δέ, ὡς τῇ λαμπρότητι τῶν ἀρετῶν διαυγής καί ἐπίδοξος· ἀμίαντος δέ, ὡς μηδενί ῥύπῳ μολυνομένη παθῶν· ἄχραντος δέ,ὡς πᾶσι τοῖς πονηροῖς ἀνέπαφος πνεύμασι· μήτε μήν ταῖς ὑλικαῖς περιστάσεσιν ἰῷ τινι κακίας μελαινομένη [Fr. μολυνομένη]· ἀμείωτος δέ καί ἀνελάττωτος, ὡς μηδέ τῇ καμίνῳ τῶν κατά καιρούς διωγμῶν πυρουμένη, καί ταῖς ἀλλεπαλλήλοις τῶν αἱρέσεων ἐπαναστάσεσι βασανιζομένη, κατά λόγον ἤ βίον, ἤγουν πίστιν καί πολιτείαν, τήν οἱανοῦν ὕφεσιν διά τό βάρος τῶν πειρασμῶν ὑπομένουσα· διό καί πάσης κατά τήν χάριν ἐστί ῥωστική διανοίας, τῶν εὐσεβῶς αὐτήν κατανοούντων. Καλεῖ μέν γάρ τούς ἀσεβεῖς, παρεχομένη τό φῶς τῆς ἀληθοῦς γνώσεως· συντηρεῖ δέ τούς τῶν κατ᾿ αὐτήν μυστηρίων φιλοθεάμονας, ἀπαθῆ καί ἀρευμάτιστον τήν κόρην τῆς αὐτῶν διανοίας (668) φυλάττουσα. Τούς δέ κατά τι σάλον ὑπομεμενηκότας ἀνακαλεῖται, καί τῷ λόγῳ τῆς παρακλήσεως ἀνανεοῦται τήν παθοῦσαν διάνοιαν. Οὕτως μέν ἔχουσαν τήν ὁραθεῖσαν τῷ προφήτῃ λυχνίαν, κατά μίαν ἐπιβολήν διά τῶν εἰρημένων κατενοήσαμεν.

 

Τό δέ λαμπάδιοντό ἐπάνω αὐτῆς ἐστι, τό πατρικόν φῶς καί ἀληθινόν, ὅ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τόν κόσμον, ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός· διά τήν πρόσληψιν τῆς ἐξ ἡμῶν καί ἡμετέρας σαρκός, λαμπάδιον καί γεγεννημένος καί προσηγορευμένος· ἤγουν ἡ κατά φύσιν τοῦ Θεοῦ καί Πατρός Σοφία καί Λόγος· ὁ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ τοῦ Θεοῦ κηρυττόμενός τε κατά τήν εὐσεβῆ πίστιν, καί τῷ βίῳ τῷ κατ᾿ ἀρετήν διά τῆς τῶν ἐντολῶν φυλακῆς ὑψούμενος ἐν τοῖς ἔθνεσι καί διαφαινόμενος· καί πᾶσι λάμπων τοῖς ἐν τῇ οἰκίᾳ· λέγω δή τῷδε τῷ κόσμῳ· καθά πού φησιν αὐτός ὁ Θεός καί Λόγος· Οὐδείς ἅπτει λύχνος, καί τίθησιν αὐτόν ὑπό τόν μόδιον· ἀλλ᾿ ἐπί τήν λυχνίαν, καί λάμπει πᾶσι τοῖς ἐν τῇ οἰκίᾳ· λύχνον ἑαυτόν δηλαδή λέγων, ὡς κατά φύσιν Θεός ὑπάρχων, καί σάρξ κατ᾿ οἰκονομίαν γενόμενος· οἷα δή φῶς κατ᾿ οὐσίαν, λύχνου δίκην ἀπεριγράφως διά μέσης ψυχῆς, ὡς διά θρυαλλίδος τό πῦρ, τῷ τῆς σαρκός ὀστράκῳ κρατούμενος· ὅπερ οἶμαι νοήσας καί ὁ μέγας Δαβίδ, λύχνον κέκληκε τόν Κύριον, φήσας· Λύχνος τοῖς ποσί μου ὁ νόμος σου, καί φῶς ταῖς τρίβοις μου. Σκότους γάρ ἀγνοίας τε καί πονηρίας λυτήριος ὁ ἐμός ὑπάρχει Σωτήρ καί Θεός· διό καί λύχνος τῇ Γραφῇ προσηγορεύθη. Λύχνος γάρ, παρά τό λύειν τό νύχος λέγεται. Νύχος δέ καλοῦσι τό σκότος οἱ περί λόγους σπουδάζοντες. Ὅς δή μόνος οἷα δή λύχνος τόν ζόφον τῆς ἀγνοίας καί τόν σκότον τῆς κακίας διαλύσας, πᾶσιν ὁδός γέγονε σωτηρίας· δι᾿ ἀρετῆς καί γνώσεως πρός τόν Πατέρα φέρων τούς αὐτόν ὡς δικαιοσύνης ὁδόν διά τῶν θείων ἐντολῶν ὁδεύειν βουλομένους. Λυχνίαν δέ τήν ἁγίαν Ἐκκλησίαν, ἐφ᾿ ἧς τῷ κηρύγματι λάμπων ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, πάντας τούς ἐν τῷδε τῷ κόσμῳ ὡς ἐν οἰκίᾳ τινί τυγχάνοντας καταφωτίζει ταῖς ἀκτῖσι τῆς ἀληθείας, τάς πάντων διανοίας θείας πληρῶν ἐπιγνώσεως.

 

Μόδιον δέ, τῷ τῆς συμβολικῆς διαπλάσεως τρόπῳ κέκληκε τήν συναγωγήν τῶν Ἰουδαίων· ἤγουν τήν σωματικήν τοῦ νόμου λατρείαν, τῷ παχεῖ (669) τῶν ἐν τῷ γράμματι συμβόλων παντελῶς ἀδιάγνωστον ἔχουσαν τό φῶς τῆς ἐν νοήμασιν ἀληθοῦς ἐπιγνώσεως· ὑφ᾿ ὅν μόδιον κρατεῖσθαι παντελῶς ὁ λόγος οὐ βούλεται· τό ὕψει ἐπικεῖσθαι θέλων, καί τῷ μεγέθει τοῦ κάλλους τῆς Ἐκκλησίας. Πάντας γάρ ἄν, τῷ γράμματι τοῦ νόμου καθάπερ μοδίῳ κρατούμενος ὁ λόγος, ἐστέρησε φωτός ἀϊδίου, μή διδούς θεωρίαν πνευματικήν, τοῖς τήν αἴσθησιν ὡς ἀπατηλήν, καί μόνης δεκτικήν τῆς ἀπάτης· καί τῆς τῶν συμφυῶν σωμάτων φθορᾶς ὑπάρχουσαν μόνης ἀντιληπτικήν, ἐκδύσασθαι σπεύδουσιν· ἀλλ᾿ ἐπί τήν λυχνία, λέγω τήν Ἐκκλησίαν, ἤγουν τήν ἐν πνεύματι λογικήν λατρείαν, ἵνα πάντας φωτίσῃ· διδάσκων τούς ἐν παντί τῷ κόσμῳ, λόγῳ ζῆν μόνῳ καί πολιτεύεσθαι· καί τοσοῦτον ἔχειν περί τῶν σωμάτων τήν μέριμναν, ὅσον διά πολλῆς φροντίδος τήν πρός αὐτά σχέσιν τῆς ψυχῆς παντελῶς διακόψαι· καί μηδεμίαν διδόναι τό σύνολον ὕλης τῇ ψυχῇ φαντασίαν, ἔργον ποιεῖσθαι καί σπούδασμα· σβεσθείσης ἤδη τῷ λόγῳ, τῆς κατ᾿ ἀρχάς τόν μέν λόγον παρωσαμένης· τήν ἀλογίαν δέ τῆς ἡδονῆς, ὄφεως δίκην ἑρπηστικοῦ, προσδεξαμένης αἰσθήσεως· καθ᾿ ἧς ὡρίσθη δικαίως ὁ θάνατος, ἵνα παύσηται τῷ διαβόλῳ πρός τήν ψυχήν παρεχομένη τήν εἴσοδον. Μία γάρ ὑπάρχουσα κατά τό γένος ἡ αἴσθησις, πενταπλοῦται τοῖς εἴδεσι, διά τῆς καθ᾿ ἕκαστον εἶδος ἀντιληπτικῆς ἐνεργείας, τό προσφυές αἰσθητόν ἀντί Θεοῦ στέργειν τήν πλανωμένην ψυχήν ἀναπείθουσα. Διόπερ ὁ τῷ λόγῳ σοφῶς ἑπόμενος, πρό τοῦ βεβιασμένου καί παρά γνώμην θανάτου, θάνατον τῆς σαρκός ἑκουσίως καταψηφίζεται· τόν πρός αἴσθησιν τῆς γνώμης παντελῶς ποιούμενος χωρισμόν.

 

Οὐκοῦν ὁ μόνῳ τῷ γράμματι τῆς Γραφῆς παρακαθήμενος, μόνην ἔχει τήν αἴσθησιν κρατοῦσαν τῆς φύσεως· καθ᾿ ἥν ἡ πρός σάρκα τῆς ψυχῆς σχέσις μόνη  διαφαίνεσθαι πέφυκε. Τό γάρ γράμμα μή νοούμενον πνευματικῶς, μόνην ἔχει τήν αἴσθησιν περιγράφουσαν αὐτοῦ τήν ἐκφώνησιν, καί μή συγχωροῦσαν πρός τόν νοῦν διαβῆναι τῶν γεγραμμένων τήν δύναμιν. Εἰ δέ πρός μόνην τήν αἴσθησιν ἔχει τό γράμμα τήν οἰκειότητα, πᾶς ὁ καθ᾿ ἱστορίαν μόνην Ἰουδαϊκῶς τό γράμμα δεχόμενος, κατά σάρκα ζῇ, τῆς ἁμαρτίας καθ᾿ ἑκάστην ἡμέραν, διά τήν ζῶσαν αἴσθησιν, γνωμικῶς ἀποθνήσκων τόν θάνατον· μή δυνάμενος πνεύματι τάς πράξεις θανατῶσαι τοῦ σώματος, ἵνα ζῇ τήν ἐν πνεύματι μακαρίαν ζωήν. Εἰ γάρ κατά σάρκα ζῆτε, μέλλετε ἀποθνήσκειν, φησίν ὁ θεῖος Ἀπόστολος· εἰ δέ πνεύματι τάς πράξεις τοῦ σώματος θανατοῦτε, ζήσεσθε. Μή τοίνυν τόν λύχνον, ἤγουν τό φωτιστικόν τῆς γνώσεως λόγον, ἀνάπτοντες, διά θεωρίας καί πράξεως ὑπό τόν μόδιον θήσωμεν· ἵνα μή κατακριθῶμεν, ὡς περιγράφοντες τῷ γράμματι τήν τῆς σοφίας ἀπερινόητον δύναμιν· ἀλλ᾿ ἐπί τήν λυχνίαν, λέγω τήν ἁγίαν Ἐκκλησίαν, ἐν τῷ ὕψει τῆς ἀληθοῦς θεωρίας, πᾶσι τό φῶς τῶν θείων δογμάτων πυρσεύουσαν.

 

(672) Ταύτην τυχόν τήν ἁγίαν Ἐκκλησίαν καί ὁ νόμος τυπικῶς προκαταγγέλλων, λυχνίαν χρυσῆν ὅλην αὐτήν, καί τορευτήν γενέσθαι προσέταξε· τό μέν, ὡς μηδέν διάκενον ἔχουσαν, καί τῆς τοῦ λόγου δυνάμεως ἄμοιρον· τό δέ, ὡς τῶν ὑλικῶν πάντων περιττωμάτων παντελῶς ἀπεξεσμένην, καί μηδέν ἐπίγειον ἔχουσαν. Ἥνπερ μετά τινος ἐξαλλαγῆς θαυμαστῶς διαθρήσας ὁ μέγας Ζαχαρίας, φησί πρός τῷ λαμπαδίῳ·  Καί ἑπτά λύχνοι ἐπάνω αὐτῆς. Τούς ἑπτά λύχνους ἐνταῦθα καθ᾿ ἕτερον τρόπον ἐκληπτέον ἡμῖν, παρ᾿ ὅν ἤδη τόν ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ λύχνον προλαβών ἐξέδωκεν ὁ λόγος. Οὐ γάρ πάντες τε καί πάντα τά τήν αὐτήν ἐκφώνησιν ἔχοντα, καθ᾿ ἕνα καί τόν αὐτόν πάντως νοηθήσεται τρόπον· ἀλλ᾿ ἕκαστον τῶν λεγομένων πρός τήν ὑποκειμένην δῆλον ὅτι τῷ τόπῳ τῆς ἁγίας Γραφῆς δύναμιν νοητέον, εἰ μέλλοιμεν ὀρθῶς τοῦ σκοποῦ τῶν γεγραμμένων καταστοχάζεσθαι.

 

Λύχνους οὖν ἐνταῦθα φάναι τήν ἁγίαν Γραφήν ὑπονοῶ, τάς ἐνεργείας τοῦ ἁγίου Πνεύματος· ἤγουν χαρίσματα τοῦ Πνεύματος, ἅπερ δωρεῖσθαι τῇ Ἐκκλησίᾳ πέφυκεν ὁ Λόγος, ὡς κεφαλή τοῦ παντός σώματος. Καί ἐπαναπαύσεται γάρ ἐπ᾿ αὐτόν, φησί, Πνεῦμα Θεοῦ, πνεῦμα σοφίας καί συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καί ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καί εὐσεβείας· ἐμπλήσει αὐτόν πνεῦμα φόβου Θεοῦ. Ἡ δέ τῆς Ἐκκλησίας κεφαλή κατά τήν ἐπίνοιαν τῆς ἀνθρωπότητός ἐστιν ὁ Χριστός. Ἄρα τῇ Ἐκκλησίᾳ δεδώρηται ὁ κατά φύσιν ἔχων τό Πνεῦμα, τάς ἐνεργείας τοῦ Πνεύματος, ὡς Θεός. Ἐμοί γάρ ὁ Λόγος γενόμενος ἄνθρωπος, ἐμοί καί τήν ὅλην πραγματεύεται σωτηρίαν· διά τῶν ἐμῶν ἐμοί τά οἰκεῖα αὐτῷ κατά φύσιν ἀντιδούς· δι᾿ ὅν καί ἄνθρωπος γέγονε· καί ὡς λαμβάνων δι᾿ ἐμέ, ποιεῖται τῶν οἰκείων τήν ἔκφανσιν· καί ἑαυτῷ μέν τήν ἐμήν ὡς φιλάνθρωπος λογιζόμενος χάριν· ἐμοί δέ τήν οἰκείαν αὐτοῦ κατά φύσιν κατορθωμάτων ἐπιγραφόμενος δύναμιν· δι᾿ ὅν καί νῦν λαμβάνειν λέγεται, τό φύσει προσόν ἀνάρχως καί ὑπέρ λόγον. Τό γάρ Πνεῦμα τό ἅγιον ὥσπερ φύσει κατ᾿ οὐσίαν ὑπάρχει τοῦ Θεοῦ καί Πατρός, οὕτως καί τοῦ Υἱοῦ φύσει κατ᾿ οὐσίαν ἐστίν, ὡς ἐκ τοῦ Πατρός οὐσιωδῶς, δι' Υἱοῦ γεννηθέντος, ἀφράστως ἐκπορευόμενον· καί τῇ λυχνίᾳ, τουτέστι τῇ Ἐκκλησίᾳ, καθάπερ λύχνους τάς οἰκείας ἐνεργείας δωρούμενον. Λύχνου γάρ τρόπον τό σκότος λύοντος, πᾶσα τοῦ Πνεύματος ἐνέργεια τήν πολύτροπον γένεσιν τῆς ἁμαρτίας ἐξωθεῖσθαι τῆς Ἐκκλησίας καί ἐπελαύνειν πέφυκε. Ποιεῖται γάρ ἡ μέν σοφία, τῆς ἀνοίας ἀναίρεσιν· ἡ δέ σύνεσις, τῆς ἀνεπιγνωμοσύνης ἀφαίρεσιν· ἡ δέ βουλή, τῆς ἀδιακρισίας κατάργησιν· ἡ δέ ἰσχύς, τῆς ἀσθενείας ἐξήλωσιν· ἡ δέ γνῶσις, τῆς ἀγνωσίας ἀφανισμόν· ἡ δέ εὐσέβεια, τῆς ἀσεβείας, καί τῆς ἐπ᾿ αὐτῆ τῶν ἐνεργειῶν φαυλότητος διωγμόν· ὁ δέ φόβος, τῆς καταφρονήσεως ἀπελαύνει τήν πώρωσιν. Φῶς γάρ οὐ μόνον τά προστάγματα, ἀλλά καί τά ἐνεργήματα τυγχάνει τοῦ Πνεύματος.

 

(673) Λύχνοι δέ πάλιν τυγχάνουσι, παντί τῷ βίῳ διά τῆς Ἐκκλησίας τό φῶς τῆς σωτηρίας πυρσεύοντες, καί οἱ συμπληροῦντες βαθμοί τήν κατ᾿ αὐτήν εὐκοσμία. Οἶον, ὁ σοφός τῶν θείων καί ὑψηλῶν δογμάτων καί μυστηρίων διδάσκαλος, λύχνος ἐστίν, ἐκκαλύπτων τά τέως τοῖς πολλοῖς μή φαινόμενα. Ὁ μετά συνέσεως καί ἐπιστήμης κατακούων τῆς ἐν τοῖς τελείοις λαλουμένης σοφίας, ἄλλος ὑπάρχει λύχνος, ὡς συνετός ἀκροατής, φυλάττων ἐν ἑαυτῷ τῆς τῶν λαλουμένων ἀληθείας τό φῶς. Ὁ δέ μετά βουλῆς διακρίνων ἁρμοδίους τοῖς πράγμασι τούς καιρούς, καί τοῖς λόγοις τούς ἐπιβάλλοντας τρόπους ἐπινοῶν, καί μή συγχωρῶν ἀλλήλοις ἀπροσφόρως ἐμπεσόντας συγχεῖσθαι, καί οὗτος ὡς θαυμαστός σύμβουλος, ἄλλος ὑπάρχων δέδεικται λύχνος. Ὁ δέ τάς προσβολάς τῶν ἀκουσίων πειρασμῶν, κατά τόν μακάριον Ἰώβ καί τούς γενναίους μάρτυρας, ἀκατασείστῳ φέρων τῷ φρονήματι, λύχνος ἐστίν ἰσχυρός, ἀκατάσβεστον καί αὐτός φυλάττων τό φῶς τῆς σωτηρίας, ἐν τῷ τρόπῳ τῆς κατ᾿ ἀνδρείαν ὑπομονῆς φυλαττόμενον, ὡς τόν Κύριον ἰσχύν ἔχων καί ὕμνησιν. Ὁ δέ γινώσκων τοῦ πονηροῦ τά μηχανήματα, καί τάς συπλοκάς τῶν ἀφανῶν πολέμων οὐκ ἀγνοῶν· καί οὗτος τῷ φωτί τῆς γνώσεως περιλαμπόμενος, ἄλλος πέφυκε λύχνος, τῷ μεγάλῳ Ἀποστόλῳ προσηκόντως φθεγγόμενος·  Οὐ γάρ αὐτοῦ τά νοήματα ἀγνοοῦμεν. Ὁ δέ τόν κατ᾿ ἐντολήν βίον εὐσεβῶς τοῖς τρόποις πιστούμενος. Ὁ δέ τῇ προσδοκίᾳ τῆς κρίσεως, τοῖς πάθεσι πρός τήν ψυχήν δι᾿ ἐγκρατείας ἀποτειχίσας τήν εἴσοδον, ἄλλος γέγονε λύχνος· διά σπουδῆς τῷ φόβῳ τοῦ Θεοῦ τάς ἐπιτριβείσας αὐτῷ τῶν παθῶν κηλῖδας ἐκκαθαιρόμενος· καί τήν τῶν παρά φύσιν ἀποβολῇ μολυσμῶν, διαυγῆ καί λαμπρόν τόν βίον ποιούμενος.

 

Τήν μέν οὖν κάθαρσιν τοῖς ἀξίοις τῆς τῶν ἀρετῶν καθαρότητος, διά φόβου καί εὐσεβείας καί γνώσεως ποιεῖται τό Πνεῦμα τό ἅγιον· τόν δέ φωτισμόν, τῆς τῶν ὄντων καθ᾿ οὕς ὑπάρχουσι λόγους γνώσεως, δι᾿ ἰσχύος, καί βουλῆς, καί συνέσεως δωρεῖται τοῖς ἀξίοις φωτός· τήν δέ τελειότητα, διά τῆς παμφαοῦς καί ἁπλῆς καί ὁλοσχεροῦς σοφίας χαρίζεται τοῖς ἀξίοις θεώσεως, πρός τήν τῶν ὄντων αἰτίαν ἀναμέσως αὐτούς ἀνάγων κατά πάντα τρόπον, ὡς ἔστιν ἀνθρώπῳ δυνατόν, ἐκ μόνων τῶν θείων τῆς ἀγαθότητος ἰδιωμάτων γνωριζομένους· καθ᾿ ἥν ἐκ Θεοῦ μέν ἑαυτούς· ἐξ ἑαυτῶν δέ γινώσκοντες τόν Θεόν, οὐκ ὄντος τινός μέσου τοῦ διατειχίζοντος· σοφίας γάρ πρός Θεόν μέσον οὐδέν· τήν ἀναλλοίωτον ἕξουσιν ἀτρεψίαν, τῶν μέσων αὐτοῖς πάντων ὁλικῶς διαβαθέντων, ἐν οἷς ὑπῆρχεν ὁ περί τήν γνῶσίν ποτε τοῦ σφάλλεσθαι κίνδυνος· καί πρός αὐτήν τήν ἄπειρον καί ἐπάπειρον, καί ἀπειράκις ἀπείρως κατά φύσιν ἐπέκεινα πάντων ἀκρότητα δι᾿ ἀφασίας, (676) ἀῤῥήτου τε σιγῆς καί ἀγνωσίας, ἀφθέγκτως τε καί ἀπερινοήτως ἀναχθεῖσι κατά τήν χάριν.

 

Καί ἑπτά ἐπαρυστρίδες τοῖς ἑπτά λύχνοις τοῖς ἐπάνω αὐτῆς. Ὁ μέν δή περί τῶν λύχνων, ὡς κατ᾿ ἐμέ φάναι, κατά δύο ἐπιβολάς, ἀποδέδοται τῆς θεωρίας ὁ λόγος· ὁ δέ τῶν ἐπαρυστρίδων, ἐντεῦθεν ἀρχθήσεται. Φασίν οὖν εἶναι τήν ἐπαρυστρίδα, σκεῦός τι σκυφοειδές, ἐν ᾧ τό τοῖς λύχνοις ἐπιχεόμενον οἱ ἄνθρωποι βάλλειν εἰώθασιν ἔλαιον, πρός ἀποτροφήν τοῦ φωτός καί συντήρησιν. Οὐκοῦν κατά τόν τῆς ἀναγωγῆς λόγον, ἐπαρυστρίδες εἰσί τῶν ἑπτά λύχνων τῆς ὁραθείσης λυχνίας, αἱ δεκτικαί τῶν διατρεφόντων τε καί συντηρούντων τούς ἑπτά λύχνους, ἤγουν τάς ἐνεργείας τοῦ Πνεύματος, διαφόρων λόγων τε καί τρόπων καί ἠθῶν ὑπάρχουσιν ἕξεις τε καί διαθέσεις, τῶν εἰληφότων ἐν τῆ Ἐκκλησίᾳ τήν τῶν χαρισμάτων διαίρεσιν. Ὡς γάρ ἐλαίου χωρίς ἄσβεστον διατηρηθεῖναι λύχνον ἀμήχανον· οὕτως ἕξεως χωρίς, προσφόροις, καί λόγοις καί τρόποις, καί ἤθεσι, νοήμασί τε αὖ καί λογισμοῖς καθήκουσι τά καλά διατρεφούσης, ἄσβεστον διαφυλαχθῆναι τό φῶς τῶν χαρισμάτων ἀμήχανον. Πᾶν γάρ χάρισμα πνευματικόν, προσφυοῦς χρῄζει τῆς ἕξεως, ἀπαύστως ἐπιχεούσης αὐτῷ καθάπερ ἔλαιον, τήν ὕλην τήν νοεράν· ἵνα διαμείνῃ κατά τήν ἕξιν τοῦ δεξαμένου κρατούμενον.

 

Ἐπαρυστρίδες οὖν τῶν ἑπτά λύχνων τῆς λυχνίας, αἱ πρόσφοροι τῶν θείων χαρισμάτων τῆς ἁγίας Ἐκκησίας ὑπάρχουσιν ἕξεις· ἀφ᾿ ὧν, ὡς ἔκ τινων ἀγγείων, κατά τάς ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ φρονίμους παρθένους, ταῖς λαμπάσι τῶν χαρισμάτων ἐπιχέουσι, τό τῆς ἀγαλλιάσεως ἔλαιον, οἱ σοφοί τῶν δεδομένων καλῶν καί ἄγρυπνοι φύλακες.

 

Καί δύο ἐλαῖαι ἐπάνω αὐτῆς· μία ἐκ δεξιῶν τοῦ λαμπαδίου αὐτῆς, καί μία ἐξ εὐωνύμων. Καλῶς καί πάνυ γε προσφυῶς, ὅλην πρός ἑαυτόν νεύουσαν ὁμαλῶς τήν ὅρασιν διεσκεύασεν ὁ λόγος. Εἰπών γάρ λυχνίαν, καί λαμπάδιον, καί λύχνους, καί ἐπαρυστρίδας, ἐπήγαγε καί ἐλαίας δύο. Ἔδει γάρ ἀληθῶς τῷ φωτί συνεπινοηθῆναι φυσικῶς τήν γεννητικήν τῆς τό φῶς συντηρούσης δυνάμεως αἰτίαν, ἵνα μή τό φῶς ἀπογένηται τῆς λυχνίας δι᾿ ἀτροφίαν σβεννύμενον. Αἱ δύο τοιγαροῦν ἐλαῖαι τῆς χρυσῆς λυχνίας, τουτέστι, τῆς ἁγίας καθολικῆς Ἐκκλησίας, αἱ δύο Διαθῆκαι τυγχάνουσιν· ἀφ᾿ ὧν ὡς ἐξ ἐλαιῶν τινων ἐκπιεζομένη δι᾿ εὐσεβοῦς ζητήσεως καί ἐρεύνης, ἐκδίδοται καθάπερ ἔλαιον, ἡ τό φῶς τῶν θείων χαρισμάτων ἐκτρέφουσα δύναμις τῶν νοημάτων· ἧς [marg. δυνάμεως δηλονότι] κατ᾿ ἀναλογίαν τῆς οἰκείας, δυνάμεως ἡ  τοῦ καθ᾿ ἕκαστον ἕξις πληρουμένη, τό φῶς ἄσβεστον τῆς ἀναλογούσης αὐτῷ διαφυλάττει χάριτος· καθάπερ ἐλαίῳ, τοῖς ἐκ τῶν Γραφῶν νοήμασι συντηρούμενον. Ὡς γάρ ἐλαίας χωρίς οὐκ ἔστιν οὐδαμῶς εὑρεῖν φύσει κατ᾿ ἀλήθειαν γνήσιον (677) ἔλαιον· ἄγγους δέ δίχα, κρατεῖσθαι τοῦ δεχομένου τό ἔλαιον οὐ δυνατόν· ἐλαίῳ δέ μή τρεφόμενον, σβέννυται πάντως τό λυχναῖον φῶς· οὕτως τῶν ἁγίων Γραφῶν χωρίς οὐκ ἔστιν κατ᾿ ἀλήθειαν δύναμις νοημάτων θεοπρεπής· ἕξεως δέ δίχα καθάπερ ἄγγους νοημάτων δεκτικῆς, οὐδαμῶς ἄν συσταίη νόημα θεῖον· θείοις δέ νοήμασι μή τρεφόμενον τό φῶς τῆς ἐν τοῖς χαρίσμασι γνώσεως, ἄσβεστον οὐ συντηρεῖται τοῖς ἔχουσιν.

 

Οὐκοῦν καλῶς τήν ὅρασιν ἀνάγων πρός θεωρίαν πνευματικήν, ὁ λόγος παρείκασε· τήν μέν λυχνίαν, τῇ Ἐκκλησίᾳ· τό δέ λαμπάδιον τῷ σαρκωθέντι Θεῷ, καί τήν ἡμετέραν φύσιν ἀτρέπτως ἑαυτῷ καθ᾿ ὑπόστασιν περιθεμένῳ· τούς δέ λύχνους τούς ἑπτά, τοῖς τοῦ Πνεύματος χαρίσμασιν, ἤγουν ἐνεργείαις, ὡς ὁ μέγας ἀπέδειξε σαφῶς Ἡσαΐας· τάς δέ τῶν λύχνων ἐπαρυστρίδας, ταῖς δεκτικαῖς τῶν θείων τῆς Γραφῆς νοημάτων ἕξεσι, τῶν δεξαμένων τά θεῖα χαρίσματα· τάς δέ δύο ἐλαίας, ταῖς δυσί Διαθήκαις, ἐξ ὧν ἡ τῶν θείων νοημάτων ἐνεργουμένη σοφῶς ἐκδίδοσθαι πέφυκε δύναμις· δι᾿ ἧς τό φῶς τῶν θείων μυστηρίων  ἄσβεστον συντηρεῖται τρεφόμενον.

 

Καί μία, φησίν, ἐκδεξιῶν τοῦ λαμπαδίου αὐτῆς, καί μία ἐξ εὐωνύμων. Δεξιάν οἶμαι λέγειν τόν προφήτην, τό πνευματικώτερον τοῦ λόγου μέρος· εὐώνυμον δέ, τό σωματικώτερον. Εἰ δέ τό σωματικώτερον τοῦ λόγου μέρος δηλοῖ τό ἀριστερόν· τό δέ πνευματικώτερον μέρος σημαίνει τό δεξιόν· τήν Παλαιάν Διαθήκην τήν ἐξ εὐωνύμων ἐλαίαν ὑπολαμβάνω σημαίνειν, ὡς τῆς πρακτικῆς μᾶλλον προνοουμένην φιλοσοφίας· τήν ἐκ δεξιῶν δέ, τήν Νέαν Διαθήκην, ὡς καινοῦ μυστηρίου διδάσκαλον, καί τῆς ἐν ἑκάστῳ τῶν πιστῶν θεωρητικῆς ἕξεως ποιητικήν. Ἡ μέν γάρ ἀρετῆς τρόπους· ἡ δέ, γνώσεως λόγους παρέχεται, τοῖς τά θεῖα φιλοσοφοῦσι. Καί ἡ μέν, τῆς τῶν ὁρωμένων ὁμίχλης ὑφαρπάζουσα, πρός τό συγγενές ἀνάγει τόν νοῦν, πάσης καθαρόν ὑλικῆς φαντασίας γεγενημένον· ἡ δέ, τῆς ὑλικῆς προσπαθείας αὐτόν ἀποκαθαίρει, τῷ τῆς ἀνδρείας τόνῳ καθάπερ σφύρᾳ τινί, τούς πρός τό σῶμα τῆς γνώμης κατά τήν σχέσιν ἐκκρουόμενον ἥλους. Καί ἡ μέν Παλαιά, σῶμα πρός ψυχήν λογισθέν διά μέσων διαβιβάζει [Fr. ἀναβιβάζει] τῶν ἀρετῶν, κωλύουσα τοῦ πρός σῶμα τόν νοῦν καταβιβάζεσθαι· ἡ δέ Νέα πρός τόν Θεόν ἀναβιβάζει, τῷ πυρί τῆς ἀγάπης πυρούμενον. Καί ἡ μέν, ταυτόν ἐργάζεται τῷ νοΐ τό σῶμα κατά τήν θέσει κίνησιν· ἡ δέ ταυτόν τῷ Θεῷ τόν νοῦν ἀποτελεῖ κατά τήν ἕξιν τῆς χάριτος· τοσαύτην ἔχοντα πρός τόν Θεόν τήν ἐμφέρειαν, ὥστε δι᾿ αὐτοῦ τόν Θεόν γνωρίζεσθαι· τόν ἐξ ἑαυτοῦ κατά φύσιν οὐδαμῶς τό παράπαν οὐδενί γινωσκόμενον, ὡς ἔκ τινος εἰκόνος ἀρχέτυπον.

 

Ταῦτα μέν ὧδε κατά τοῦτον ἐχέτω τόν τρόπον. Εἰ δέ βούλεταί τις καί εἰς τόν καθ᾿ ἕκαστον ἄνθρωπον λαμβάνειν τῶν εἰρημένων δύναμιν, οὐκ ἀπορήσει πάντως καλῶν καί εὐσεβῶν θεωρημάτων. Λυχνίαν γάρ δυνήσεται νοεῖν τήν ἑκάστου ψυχήν· (680) χρυσῆν ὅλην, ὡς κατά φύσιν νοεράν τε καί λογικήν· ἄφθαρτόν τε καί ἀθάνατον· καί τῷ βασιλικωτάτῳ κράτει τῆς αὐτεξουσιότητος τετιμημένην· ἔχουσαν ἐφ᾿ ἑαυτῆς τό λαμπάδιον τῆς πίστεως, ἤγουν τόν σάρκα γενόμενον Λόγον πιστευόμενον αὐτῇ βεβαίως, καί ἀληθῶς ὑπ᾿ αὐτῆς λατρευόμενον· ἐφ᾿ ἥν ὁ λύχνος τοῦ λόγου τῆς γνώσεως ἀναπτόμενος τίθεται, κατά τήν αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ καί Λόγου διδαχήν καί παραίνεσιν. Φησίν γάρ· Οὐδείς ἄπτει λύχνον καί τιθέασιν αὐτόν ὑπό τόν μόδιον· ἀλλ᾿ ἐπί τήν λυχνίαν, καί λάμπει πᾶσι τοῖς ἐν τῷ οἴκῳ· λύχνον λέγων τυχόν, τόν κατά πρᾶξιν ἐν πνεύματι τῆς γνώσεως λόγον· ἤγουν τόν νόμον τοῦ πνεύματος· μόδιον δέ, τό χοϊκόν φρόνημα τῆς σαρκός, ἤγουν τόν ἐμπαθῆ νόμον τοῦ σώματος· ὑφ᾿ ὅν οὐ δεῖ ποιεῖσθαι τόν νόμον τῆς χάριτος· ἀλλ᾿ ἐπί τήν ψυχήν· τήν ὄντως χρυσῆν λυχνίαν· ἵνα λάμπων ταῖς ἀστραπαῖς τῶν ἔργων τῆς δικαιοσύνης καί τῶν σοφῶν νοημάτων, πᾶσι τοῖς ἐν τῇ οἰκίᾳ, τουτέστιν, Ἐκκλησίᾳ, ἤ τῷδε τῷ κόσμῳ, μιμητάς τοῦ καλοῦ τούς θεωμένους καθίστησι· δοξάζοντας καί αὐτούς διά τῶν ἔργων τῆς ἀρετῆς, ἀλλ᾿ οὐ ψιλῇ προφορᾷ λόγων, τόν ἐν οὐρανοῖς Πατέρα, τουτέστι τόν Θεόν, τόν ἐν τοῖς ὑψώμασι τῶν μυστικῶν θεωρημάτων τῆς γνώσεως, τήν τῶν κατά τήν ἀρετήν φαινομένων ἔργων τῆς δικαιοσύνης ἐν τοῖς ἁγίοις γεννῶντα μεγαλοπρέπειαν. Ὅπως ἴδωσιν ὑμῶν τά καλά ἔργα, φησί, καί δοξάσωσι τόν Πατέρα ὑμῶν τόν ἐν οὐρανοῖς.

 

Οὕτω μέν οὖν νοήσει, κατά τόν ἀποδοθέντα τρόπον τήν ὁραθεῖσαν λυχνίαν καί τό λαμπάδιον· τούς ἑπτά δέ λύχνους ἐκδέξεται, τήν τῶν διαφόρων χαρισμάτων τοῦ Πνεύματος εἶναι διαίρεσιν, κατά τήν προαποδοθεῖσαν ἐξήγησιν, ἥν μυστικῶς ἐπιλάμπειν καί ἐπαναπαύεσθαι τῷ κατά Χριστόν δι᾿ ἀρετῆς τελειουμένῳ καί γνώσεως· ἐπειδή Χριστόν οἶδεν ὁ λόγος τόν ζῶντα κατά Χριστόν, καί τοῖς αὐτοῖς τρόποις καί λόγοις, καθώς ἐστιν ἀνθρώπῳ θεμιτόν, διαφαινόμενον· οἷα δή καί αὐτόν ἔχοντα σοφίαν τε σύνεσιν βουλήν τε καί ἰσχύν, καί γνῶσιν, καί εὐσέβειαν, καί φόβον, δι᾿ ὧν, ὡς δι᾿ ὀφθαλμῶν νοητῶν ἐπιβλέπειν λέγεται πᾶσαν τῆς ἑκάστου καρδίας τήν γῆν ὁ Θεός.  Ἑπτά γάρ εἰσιν οὗτοι ὀφθαλμοί Κυρίου, φησίν, οἱ ἐπιβλέποντες ἐπί πᾶσαν τήν γῆν.

 

Καί ἑπτά ἐπαρυστρίδες τοῖς λύχνοις τοῖς ἐπάνω αὐτῆς. Ἐπαρυστρίδες εἰσίν, αἱ κατά πρᾶξιν καί θεωρίαν ἕξεις, τῶν ἀξίων τῆς ἐν τοῖς θείοις χαρίσμασι διαιρέσεως· ἀφ᾿ ὧν, ὡς ἐξ ἀγγείων τινῶν ἐπιχέοντες καθάπερ ἔλαιον τῶν μυστικῶν νοημάτων τήν δύναμιν, τό φῶς χαρισμάτων τοῦ Πνεύματος φυλάττουσιν ἄσβεστον.

 

Τάς δέ δύο ἐλαίας νοήσει, καθώς προέφην, τάς δύο Διαθήκας· τήν μέν Παλαιάν, ἐξ εὐωνύμων τοῦ λαμπαδίου· τήν τῷ γνωστικῷ τῆς ψυχῆς, ἤγουν θεωρητικῷ, καθάπερ ἔλαιον γεννῶσαν τούς (681) κατά τήν πρᾶξιν τρόπους τῶν ἀρετῶν· τήν δέ νέαν ἐκ δεξιῶν, τήν τῷ παθητικῶ τῆς ψυχῆς, ἤγουν πρακτικῷ καθάπερ ἔλαιον ἀεννάως γεννῶσαν τούς κατά τήν θεωρίαν πνευματικούς λόγους τῶν γνώσεων· ἵνα δι᾿ ἀμφοῖν καλῶς κατακριβωθῇ τό τῆς σωτηρίας ἡμῶν μυστήριον· ἐπίδειξιν μέν λόγου, τόν βίον· δόξαν δέ βίου, τόν λόγον ποιούμενον· καί τήν μέν πρᾶξιν θεωρίαν ἐνεργουμένην·  τήν δέ θεωρίαν, πρᾶξιν μυσταγωγουμένην· καί συντόμως εἰπεῖν, τήν μέν ἀρετήν φανέρωσιν γνώσεως· τήν δέ γνῶσιν, ἀρετῆς συντηρητικήν ἐργαζόμενον δύναμιν· καί δι᾿ ἀμφοῖν, ἀρετῆς λέγω καί γνώσεως, μίαν σοφίαν συνισταμένην ἐπιδεικνύμενον· ἵνα γνῶμεν, ὅτι συμφωνοῦσιν ἀλλήλαις διά πάντων αἱ δύο Διαθῆκαι, κατά τήν χάριν πλέον εἰς ἑνός μυστηρίου συμπλήρωσιν, ἤ ὅσον ψυχή καί σῶμα εἰς ἑνός ἀνθρώπου γένεσιν, κατά τήν σύνθεσιν ἀλλήλοις συμβαίνουσιν.

 

Εἰ δέ τις, ταῖς κατά νοῦν θεωρίαις φιλοτιμούμενος, ἐκλαβών εἴποι, τάς δύο ἐλαίας εἶναι τούς δύο νόμους, τόν τε φυσικόν λέγω καί τόν πνευματικόν· οὐκ ἔξω βέβηκε τῆς ἀληθείας. Ὁ μέν γάρ φυσικός νόμος, ὡς ἐξ ἀριστερῶν τοῦ λαμπαδίου, τουτέστι τοῦ σαρκωθέντος Θεοῦ Λόγου, διά τῆς συγγενοῦς αἰσθήσεως τούς ἐν τοῖς αἰσθητοῖς πρός ἀρετήν τρόπους νοηθήσεται τῷ λόγῳ προσάγων· ὁ δέ νοερός, ἤγουν πνευματικός ἐκ δεξιῶν, διά τῆς συγγενοῦς νοήσεως τούς ἐν τοῖς οὖσι πρός γνῶσιν πνευματικήν λόγους ἀναλεγόμενος· δι᾿ ὧν [marg. δύο νόμων δηλονότι] τάς διαφόρους ἕξεις τῶν πνευματικῶν χαρισμάτων καθάπερ λύχνων ἐπαρυστρίδας, πρακτικῶν καί γνωστικῶν θεωρημάτων πληρώσαντες, ἄσβεστον τό φῶς τῆς ἀληθεάις φυλάττομεν.

 

Γνωστικώτερον δέ τυχόν ὁ τόπος οὗτος τῆς Γραφῆς κατανοούμενος, διά τῶν δύο ἐλαιῶν τῶν ἐκ δεξιῶν τοῦ λαμπαδίου, καί ἐξ εὐωνύμων, τήν πρόνοιαν δηλοῖ καί τήν κρίσιν· ὧν ἕστηκε μέσος ὡς ἐπί λυχνίας χρυσῆς, τῆς ἁγίας καθολικῆς Ἐκκλησίας· ἤτοι τοῦ καθ᾿ ἕκαστον ἁγίου ψυχῆς, πᾶσιν πυρσεύων τῆς ἀληθείας τό φῶς, ὁ τό πᾶν ὡς Θεός περιέχων Λόγος· καί τούς κατά πρόνοιαν καί κρίσιν ἀληθινούς καί γενικωτάτους τῆς τῶν ὄντων συνοχῆς ἀποκαλύπτων λόγους· καθ᾿ οὕς, τό πρό πάντων τῶν αἰώνων προωρισμένον, ἐπ᾿ ἐσχάτων δέ τῶν χρόνων ἐπιτελεσθέν τῆς σωτηρίας ἡμῶν μυστήριον συνέστηκεν· ὧν, τήν μέν πρόνοιαν, καθάπερ ἐλαίαν ἐκ δεξιῶν τοῦ λαμπαδίου τυγχάνουσαν, ἐν τῷ ἀφράστῳ τρόπῳ τῆς τοῦ Λόγου πρός τήν λογικῶς ἐψυχωμένην σάρκα καθ᾿ ὑπόστασιν ἑνώσεως, διά μόνης καθορῶμεν τῆς πίστεως· τήν δέ κρίσιν ἐξ εὐωνύμων ὑπάρχουσαν, ἐν τῷ μυστηρίῳ τῶν ὑπέρ ἡμῶν σαρκωθέντος Θεοῦ ζωοποιῶν παθημάτων ἀῤῥήτως κατανοοῦμεν. Τό μέν γάρ ὡς ἀγαθός προηγουμένως κατά θέλησιν γέγονεν, οἷα δή φύσει πάντων ὑπάρχων Σωτήρ· τό δέ, καθ᾿ ἑκούσιον ἀνοχήν ἐφεπομένως ὑπέμεινεν, ὡς Λυτρωτής. Οὐ γάρ ἵνα πάθῃ προηγουμένως ὁ Θεός γέγονεν ἄνθρωπος· ἀλλ᾿ ἵνα τόν ἄνθρωπον σώσῃ διά παθημάτων· ὑφ᾿ ἅ, διά τήν παράβασιν (684) τῆς θείας ἐντολῆς, ἑαυτόν ὁ κατ᾿ ἀρχάς ἀπαθής ὑπάρχων, πεποίηκεν ἄνθρωπος.

 

Δεξιόν οὖν τό κατά πρόνοιαν τῆς τοῦ Λόγου σαρκώσεως ὑπάρχει μυστήριον, ὡς ἐνεργητικόν τῆς ὑπέρ φύσιν χάριτι πρό τῶν αἰώνων προωρισθείσης τῶν σωζομένων θεώσεως· ἧς οὐδείς τό παράπαν κατά φύσιν τῶν ὄντων ἐφικέσθαι δυνήσεται λόγος· εὐώνυμον δέ, τό κατά κρίσιν τοῦ ζωοποιοῦ πάθους τοῦ κατά σάρκα παθεῖν βουληθέντος Θεοῦ, σαφῶς ὑπάρχει μυστήριον· ὡς ἐνεργητικόν μέν τῆς τῶν ἐπεισαχθέντων ἐκ τῆς παρακοῆς τῇ φύσει παρά φύσιν πάντων ἰδιωμάτων καί κινημάτων παντελοῦς ἀναιρέσεως· ποιητικόν δέ, τῆς τῶν προηγουμένως κατά φύσιν ἁπάντων ἰδιωμάτων τε καί κινημάτων ἀνελλιποῦς ἀποκαταστάσεως· καθ᾿ ἥν οὐδείς τό παράπαν τῶν ὄντων κίβδηλος εὑρεθήσεται λόγος· ἐξ ὧν, προνοίας τέ φημι καί κρίσεως, ἤγουν σαρκώσεώς τε καί πάθους, διά τό στεῤῥόν τε καί καθαρόν καί ἀδιάφθορον τῆς κατά τήν πρᾶξιν ἀνδρικῆς ἀρετῆς καί ἀτρεψίας, διά τε τό διαφανές καί λαμπρόν τῆς μυστικῆς θεωρίας καί γνώσεως, ὡς ἐκ μέσου δύο χαλκῶν ὀρέων ἐκβέβηκεν ἱππείων ἁρμάτων δίκην, ἡ ἁγία τετράς τῶν Εὐαγγελίων, τῶν πᾶσαν διειληφότων καί περιοδευσάντων τήν γῆν, καί τήν πληγήν τῆς παραβάσεως τοῦ Ἀδάμ ἰασαμένων, καί ἀναπαυσάντων τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ διά πίστεως, καί τῆς ἐπ᾿ αὐτῇ κατά τόν βίον καλῆς πολειτείας· (685) ἐν γῇ Βοῤῥᾶ, τουτέστιν ἐν τοῖς ἔθνεσιν, ἐν οἷς ὁ ζόφος ἐκράτει τῆς ἀγνοίας, καί τῆς ἁμαρτίας τήν φύσιν ἐτυράννει τό σκότος.

 

Ἤ πάλιν ἡ τοῖς ἁγίοις Εὐαγγελίοις τῶν τεσσάρων γενικῶν ἀρετῶν ἰσάριθμος δύναμις, πᾶσαν διαλαβοῦσα καθάπερ γῆν τῶν πιστῶν τήν καρδίαν, καί περιοδεύσασα τήν ἐγγενομένην αὐτοῖς ἐκ τῶν παθῶν τῆς ἀτιμίας πληγήν· καί ἀναπαύσασα τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ διά τῆς πρακτικῆς τῶν ἐντολῶν ἐνεργείας, ἐν γῇ βοῤῥᾷ, τουτέστιν, ἐν τῇ σαρκί, διά τῶν ἔργων τῆς δικαιοσύνης φαινόμενον δείξασα τόν νόμον τοῦ πνεύματος.

 

Ἤ πάλιν τάς δύο ἐλαίας νοητέον, τήν θεωρίαν καί τήν πρᾶξιν· ὧν, τῆς μέν θεωρίας, ἡ κατά σάρκωσιν πρόνοια δίδωσι φαίνεσθαι τόν λόγον· τῆς δέ πράξεως, ἡ κατά τό πάθος κρίσις δίδωσιν ἐνεργεῖσθαι τόν τρόπον· ὡς τῆς μέν κατά ψυχήν ἐκ δεξιῶν οὔσης τοῦ Λόγου· τῆς δέ κατά σῶμα ἐξ εὐωνύμων ὑπαρχούσης· καί τῆς μέν, τόν νοῦν πρός τήν τοῦ Θεοῦ καλούσης συγγένειαν· τῆς δέ, τῷ πνεύματι τήν αἴσθησιν ἁγιαζούσης, καί τῶν παθῶν αὐτῆς τούς τύπους ἀφαιρουμένης.

 

Ἤ πάλιν, πίστιν καί ἀγαθήν συνείδησιν τάς δύο νοητέον ἐλαίας, ὧν ἕστηκε μέσος ὁ Λόγος· κατά μέν τήν πίστιν, ὀρθῶς παρά τῶν πιστῶν προσκυνούμενος· κατά δέ τήν ἀγαθήν συνείδησιν, διά τῆς εἰς ἀλλήλους εὐαρεστήσεως, εὐσεβῶς λατρευόμενος.

 

Ἤ τούς δύο λαούς, τόν ἐξ ἐθνῶν λέγω καί τόν ἐξ Ἰουδαίων, ἐλαίαις δύο παρείκασεν ὁ Λόγος· οὕς καί πιότητος υἱούς, ὥσπερ ἑρμηνεύων τάς ἐλαίας, διά τήν ἐν πνεύμαατι γέννησιν, καί τήν πρός θέωσιν χάριν τῆς υἱοθεσίας προσηγόρευσεν· ὧν μέσος ἕστηκε ὁ σαρκωθείς Θεός, ὡς ἐπί λυχνίας, τῆς μιᾶς καί μόνης καθολικῆς Ἐκκλησίας, καταλλάσσων αὐτούς ἑαυτῷ τε καί ἀλλήλοις, καί ποιῶν φωτός τοῦ κατ᾿ ἀρετήν τε καί γνῶσιν γεννητικούς.

 

Τυχόν δέ καί τήν ψυχήν καί τό σῶμα διά τῶν δύο ἐλαιῶν παρῃνίξατο μυστικῶς ὁ λόγος· τήν μέν, ὡς λόγοις ἀληθοῦς γνώσεως κομῶσαν κατά τήν ἐλαίαν· τό δέ, ὡς ἀρετῶν πράξεσι πεπυκασμένον.

 

Εἰ δέ καί τούς δύο   κόσμους διά τῶν δύο ἐλαιῶν ὁ τῆς Γραφῆς αἰνίττεται λόγος, καλῶς ἄν ἔχοι καί οὕτω νοούμενος· ὧν ἵσταται μέσος ὡς Θεός ὁ Λόγος· τόν μέν νοητόν ἐν τῷ αἰσθητῷ φαίνεσθαι τοῖς τύποις μυστικῶς διαγράφων· τόν δέ αἰσθητόν, ἐν τῷ νοητῷ τοῖς λόγοις ὄντα νοεῖσθαι διδάσκων.

 

Εἰ δέ καί τήν παροῦσαν ζωήν καί τήν μέλλουσαν ἡ κατά τάς ἐλαίας διετύπωσεν ὅρασις, καλῶς ἄν ἔχοι καί οὕτως τῆς θεωρίας ὁ τρόπος· ὧν ἵσταται μέσος ὁ Λόγος, τῆς μέν ἀπάγων, διά τῆς ἀρετῆς· πρός δέ τήν ἐπανάγων, διά τῆς γνώσεως. Ὅπερ νοήσας τυχόν ὁ θαυμαστός Ἀμβακούμ, φησίν· (688) Ἐν μέσῳ δύο ζωῶν γνωσθήσῃ· ζωάς [Fr. δύο ζώων γνωσθήσῃ· ζῶα] λέγων, ὥσπερ τά ὄρη τά χαλκᾶ, καί τάς ἐλαίας ὁ μέγας Ζαχαρίας, τούς δύο κόσμους, ἤγουν αἰῶνας· ἤ τάς προσφυεῖς αὐτῶν ζωάς· ἤ τήν ψυχήν καί τό σῶμα· ἤ τήν πρᾶξιν καί τήν θεωρίαν· ἤ τήν ἕξιν τοῦ καλοῦ καί τήν ἐνέργειαν· ἤ τόν νόμον καί τούς προφήτας· ἤ τήν Παλαιάν ὅλην καί τήν Νέαν Διαθήκην· ἤ τούς δύο λαούς· τόν ἐξ ἐθνῶν καί τόν ἐξ Ἰουδαίων· ἤ τούς δύο νόμους· τόν φυσικόν καί τόν πνευματικόν· ἤ τήν πίστιν καί τήν ἀγαθήν συνείδησιν· ὧν μέσος ἵσταται διά πάντων ὑμνούμενος καί δοξαζόμενος ὁ Λόγος, καί πρός μίαν τοῦ καλοῦ τά πάντα σύμπνοιαν ἄγων, ὡς πάντων Θεός· καί διά τοῦτο πάντα ποιήσας, ἵνα πάντων γένηται τῆς καθ᾿ ἕνωσιν πρός ἄλληλα τοῦ καλοῦ ταυτότητος δεσμός ἀδιάλυτος.

 

Λυχνίαν δέ κατά τήν ὅρασιν τυχόν τήν Ἐκκλησίαν, καί τήν ψυχήν εἶπεν ὁ λόγος, ὡς ἐπίκτητον φύσει τό τῆς χάριτος φῶς ἔχουσαν καί ἐπισκευαστόν· διότι μόνου τοῦ Θεοῦ κατά φύσιν ἐστί τό ἀγαθόν· ἐξ οὗ κατά μετοχήν πάντα φωτίζεταί τε καί ἀγαθύνεται, τά φωτός κατά φύσιν καί ἀγαθότητος δεκτικά.

 

Καί ταῦτα μέν περί τούτων, συμμετρίας φροντίζων διῆλθεν ὁ λόγος· αὐτός δέ παρ᾿ ἑαυτοῦ σύν Θεῷ τά κρείττω τούτοις ἐπιθεωρήσας, φαίδρυνον, ὅσιε Πάτερ, ταῖς ἀειφανέσι τῆς σῆς διανοίας ἀκτῖσι τήν ἀμβλυωποῦσάν μου ψυχήν.

 

 

 

ΣΧΟΛΙΑ

 

α΄. Τίς ἡ λυχνία;

 

β΄. Πῶς ἀκίβληλος χρυσός ἐστιν ἡ Ἐκκλησία;

 

γ΄. Πῶς καθαρά;

 

δ΄. Πῶς ἀμίαντος;

 

ε΄. Πῶς ἄχραντος;

 

στ΄. Πῶς ἀμείωτος;

 

ζ΄. Τί τό λαμπάδιον τῆς λυχνίας;

 

η΄. Οὐ πᾶς ἄνθρωπος εἰς τοῦτον ἐρχόμενος τόν κόσμον, φησίν, ὑπό τοῦ Λόγου πάντως φωτίζεται· πολλοί γάρ ἀφώτιστοι διαμένουσι, καί τοῦ κατ᾿ ἐπίγνωσιν ἀμέτοχοι φωτός· ἀλλά δῆλον ὅτι, πᾶς ἄνθρωπος κατ᾿ οἰκείαν γνώμην εἰς τόν ἀληθῆ κόσμον τῶν ἀρετῶν ἐρχόμενος· πᾶς γάρ ὁ κατ᾿ ἀλήθειαν διά τῆς αὐθαιρέτου γεννήσεως, εἰς τοῦτον ἐρχόμενος τῶν ἀρετῶν τόν κόσμον, ὑπό τοῦ Λόγου πάντως φωτίζεται, λαμβάνων ἕξιν ἀρετῆς ἀμετακίνητον, καί γνώσεως ἀληθοῦς ἐπιστήμην ἄπταιστον.

 

θ΄. Πῶς καί λύχνος ἐστίν ὁ σαρκωθείς Θεός Λόγος;

 

ι΄. Τίς ὁ μόδιος, ὑφ᾿ ὅν ὁ λύχνος οὐ γίνεται καλυπτόμενος;

 

ια΄. Εἰς τήν αἴσθησιν τήν γυναῖκα· καί εἰς τήν ἡδονήν, τόν ὄφιν ἐθεώρησεν· ἄμφω γάρ πρός τόν λόγον κατά διάμετρον ἀφεστήκασιν.

 

ιβ΄. (689) Ὅτι λαβοῦσα τόν νοῦν ἡ αἴσθησις ὑποχείριον, διδάσκει πολύθεον, δι᾿ ἑκάστης αἰσθήσεως τῇ περί τά πάθη δουλείᾳ ὡς Θεῖον τό προσφυές αἰσθητόν θεραπεύουσα.

 

ιγ΄. Τίνας τούς λύχνους ὁ Λόγος φησίν;

 

ιδ΄. Fr. Βλέπε τῆς χάριτος τό μέγεθος· βλέπε θεολογίας ἀπέραντον τό πέλαγος.

 

ιε΄. Τίνων εἰσί κατορθωτικά τοῦ Πνεύματος τά χαρίσματα;

 

ιστ΄. Τίνες εἰσί κατ᾿ ἄλλον θεωρίας τρόπον οἱ λύχνοι;

 

ιζ΄. Τήν πρακτικήν φιλοσοφίαν φόβος, εὐσέβειά τε καί γνῶσις ἐργάζονται. Τήν δέ φυσικήν ἐν πνεύματι θεωρίαν, ἰσχύς, καί βουλή, καί σύνεσις κατορθοῦσι· τήν δέ μυστικήν θεολογίαν σοφία μόνη θεία χαρίζεται.

 

ιη΄. Μέσα καλεῖ τήν τῶν αἰσθητῶν καί τῶν νοητῶν οὐσίαν· δι᾿ ὧν πρός τόν Θεόν ὡς αἰτίαν τῶν ὄντων ὁ ἀνθρώπινος νοῦς ἀνάγεσθαι πέφυκεν.

 

ιθ΄. Τίνες εἰσί κατά τήν ἀναγωγήν, αἱ τῶν λύχνων ἐπαρυστρίδες;

 

κ΄. Τίνες αἱ δύο τυγχάνουσιν ἐλαῖαι;

 

κα΄. Ἀνακεφαλαίωσις τῶν θεωρηθέντων ὁριστική καί σύντομος.

 

κβ΄. Τί τό δεξιόν, καί τό ἀριστερόν;

 

κγ΄. Ἡ Παλαιά, φησίν, Διαθήκη, πράξεως καί ἀρετῆς ὑπάρχουσα σύμβολον, συμφωνεῖν τό σῶμα τῷ νοΐ παρασκευάζει κατά τήν κίνησιν· ἡ δέ Νέα, θεωρίας καί γνώσεως οὖσα ποιητική, τόν μυστικῶς αὐτῆς ἀντεχόμενον νοῦν, τοῖς θείοις καταφαιδρύνει χαρίσμασιν.

 

κδ΄.  Ἄλλης θεωρίας τρόπος ἰδικός, εἰς τήν ἑκάστου ψυχήν ἀναφέρων, τήν τε λυχνίαν καί τά τῆς λυχνίας.

 

κε΄. Τίς ὁ λύχνος;

 

κστ΄. Ἐκείνων ὁ Θεός, φησίν, λέγεταί τε καί γίνεται κατά τήν χάριν Πατήρ, τῶν μόνην ἐχόντων καθαράν τήν γνωμικήν ἐν πνεύματι γέννησιν· καθ᾿ ἥν, ὥσπερ ψυχῆς πρόσωπον τόν ἐν ἀρεταῖς τοῦ γεννήσαντος Θεοῦ χαρακτῆρα φαινόμενον ἔχοντες κατά τόν βίον, τούς θεωμένους τῇ μεταβολῇ τῶν τρόπων δοξάζειν τόν Θεόν παρασκευάζουσι, τόν οἰκεῖον βίον πρός μίμησιν παρέχοντες αὐτοῖς ἐξαίρετον ἀρετῆς ἐξεμπλάριον. Οὐ γάρ λόγῳ ψιλῷ Θεός δοξάζεσθαι πέφυκεν· ἀλλ᾿ ἔργοις δικαιοσύνης πολλῷ πλείονα λόγου βοῶσι τήν θείαν μεγαλοπρέπειαν.

 

κζ΄. Τίνας εἶναι δεῖ νοεῖν τούς ἑπτά λύχνους;

 

κη΄. Τίνες αἱ ἐπαρυστρίδες;

 

κθ΄. Τίνες αἱ δύο ἐλαῖαι;

 

λ΄. Ἡ μέν Παλαιά, φησί τῷ γνωστικῷ χορηγεῖ τούς τρόπους τῶν ἀρετῶν· ἡ δέ Νέα, τῷ πρακτικῶ γνώσεως ἀληθοῦς λόγους χαρίζεται.

 

λα΄. Fr. Ὅτι τό πρακτικόν, τό τῆς ψυχῆς παθητικόν λέγει.

 

λβ΄. Ὁ τῇ πράξει σωματουμένην, φησί, τήν γνῶσιν, (692) καί τῇ γνώσει τήν πρᾶξιν δεικνύς, τόν ἀκριβῆ τρόπον εὗρε τῆς ἀληθοῦς θεουργίας. Ὁ δ᾿ ὁποτέραν τούτων τῆς ἑτέρας ἔχων διαζευγμένην, ἤ τήν γνῶσιν ἀνυπόστατον ἐποίησε φαντασίαν, ἤ τήν πρᾶξιν ἄψυχον κατέστησεν εἴδωλον· γνῶσις γάρ ἄπρακτος, φαντασίας οὐδέν διενήνοχεν, ὑφεστῶσαν αὐτήν τήν πρᾶξιν οὐκ ἔχουσα· καί πρᾶξις ἀλόγιστος, ἀψύχῳ ταυτόν εἰδώλῳ καθέστηκεν, ψυχοῦσαν αὐτήν γνῶσιν οὐκ ἔχουσα.

 

λγ΄. Ὥσπερ ψυχή καί σῶμα ποιεῖ κατά σύνθεσιν ἄνθρωπον· οὕτω πρᾶξις καί θεωρία μίαν κατά σύνοδον σοφίαν ἀποτελεῖ γνωστικήν· καί Παλαιά καί Νέα Διαθήκη, μυστήριον ἕν ἀπεργάζεται.

 

λδ΄. Ἀριστερός μέν ὁ φυσικός νόμος διά τήν αἴσθησιν· προσάγει δέ τῷ Λόγῳ τούς τρόπους τῶν ἀρετῶν, καί ποιεῖ γνῶσιν ἐνεργουμένην. Ὁ δέ πνευματικός νόμος, ὡς δεξιός μέν ἐστι διά τόν νοῦν· μίγνυσι δέ τῇ αἰσθήσει τούς ἐν τοῖς οὖσι πνευματικούς λόγους, καί ποιεῖ πράξιν λελογισμένην.

 

λε΄. Ἡ πρόνοια, φησίν, ἐν τῷ καθ᾿ ὑπόστασιν ἑνωθῆναι σαρκί τόν Λόγον δείκνυται· ἡ δέ κρίσις, ἐν τῷ παθεῖν ὑπέρ ἡμῶν σαρκί καταδέξασθαι φαίνεται· δι᾿ ὧν, ἑνώσεως καί πάθους, ἡ τοῦ παντός σωτηρία συνέστηκεν.

 

λστ΄. Ἡ μέν σάρκωσις, φησίν, εἰς τήν τῆς φύσεως σωτηρίαν γέγονε· τά δέ πάθη, πρός λύτρωσιν τῶν διά τήν ἁμαρτίαν τῶ θανάτῳ κατεχομένων.

 

λζ΄. Τό μυστήριον, φησί, τῆς ἐνανθρωπήσεως, τά μέν παρά φύσιν ἀφίστησιν ἰδιώματα τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως· τά δέ κατά φύσιν ἀποκαθίστησιν.

 

λη΄. Πρόνοιαν καί κρίσν, σάρκωσίν τε καί πάθος, ὄρη χαλκᾶ νενόηκεν· ἐξ ὧν ἡ τῶν Εὐαγγελίων ἐκβαίνει τετράς.

 

λθ΄. Γῆν Βοῤῥᾶ τά ἔθνη νενόηκεν· ἅτινα ὡς ἐν χώρᾳ σκότους ὑπῆρχόν ποτε τῇ πλάνῃ τῆς ἀγνοίας· νῦν δέ γεγόνασιν ἐν χώρᾳ φωτός, τῇ ἐπιγνώσει τῆς ἀληθείας, κατά τήν χάριν τῆς ἁγίας τῶν Εὐαγγελίων τετράδος, ὡς στοιχείων ἀφθάρτων, κατά τόν ἔσω καί νοερόν ἄνθρωπον εἰς ζωήν αἰώνιον ἀναπλασθέντες διά τῆς πίστεως.

 

μ΄. Ἄλλη θεωρία τῶν τεσσάρων ἁρμάτων.

 

μα΄. Ἄλλη θεωρία τῶν ἐλαιῶν.

 

μβ΄. Ὁ μέν θεωρητικός, φησί, τόν κατά τήν πρόνοιαν λόγον τῆς σαρκώσεως ἔχει φαινόμενον· ὁ δέ πρακτικός, τόν κατά τήν κρίσιν τῶν παθημάτων τοῦ Λόγου τρόπον ἐνεργούμενον δείκνυσιν.

 

μγ΄. Εἰς τάς ἐλαίας ἄλλη θεωρία.

 

μδ΄. Εἰς τάς αὐτάς ἄλλη θεωρία.

 

με΄.  Ἄλλη περί τῶν αὐτῶν θεωρία.

 

μστ΄. Ἄλλη περί τῶν δύο ἐλαιῶν θεωρία.

 

μζ΄.  Ὁ τόν φαινόμενον κόσμον νοῶν, θεωρεῖ τόν νοούμενον· τυποῖ γάρ τῇ αἰσθήσει τά νοητά φανταζόμενος, καί κατά νοῦν σχηματίζει τούς θεαθέντας λόγους· καί μεταφέρει πρός μέν αἴσθησιν πολυειδῶς τοῦ νοητοῦ κόσμου τήν σύστασιν· πρός δέ νοῦν, τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου πολυπλόκως τήν σύνθεσιν· (693) καί νοεῖ, ἐν μέν τῷ νοητῷ τόν αἰσθητόν, μετενέγκας πρός τόν νοῦν τοῖς λόγοις τήν αἴσθησιν· ἐν δέ τῷ αἰσθητῷ τόν νοητόν, πρός τήν αἴσθησιν ἐπιστημόνως τοῖς τύποις μετεγκλώσας τόν νοῦν.

 

μη΄. Ἄλλη περί τῶν αὐτῶν θεωρία.

 

 

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  ΞΔ΄.

 

Ποίαν ἔννοιαν ἔχει τό ῥητόν τό ἐν τῷ Ἰωνᾷ τῷ προφήτῃ περί τῆς Νινευή φάσκον· " Ἐν ᾗ κατοικοῦσιν πλείους ἤ δώδεκα μυριάδες ἀνδρῶν, οἵτινες οὐκ ἔγνωσαν δεξιάν αὐτῶν οὐδέ ἀριστεράν αὐτῶν, ἐπειδή ἀπό τοῦ γράμματος οὐχ εὑρίσκω μίαν παθραμυθίαν; Οὐ γάρ εἶπε Παῖδας, ἵνα περί νηπίων νομίσω, ἀλλ᾿ Ἄνδρας. Ποῖος δέ ἀνήρ ἔχων ἀβλαβεῖς τάς φρένας, ἀγνοεῖ δεξιάν αὐτοῦ ἤ ἀριστεράν αὐτοῦ; ἀλλ᾿ [Fr. ἤ ἀριστεράν· ἀλλ᾿] εἰπέ τίνες οἱ ἄνδρες, καί τίς ἡ δεξιά, καί τίς ἡ ἀριστερά, κατά τόν τῆς ἀναγωγῆς λόγον.

 

Ἀπόκρισις.

 

Οὐδέν τῶν ἀναγεγραμμένων τῇ Γραφῇ προσώπων, ἤ τόπων, ἤ χρόνων, ἤ ἑτέρων πραγμάτων, ἐμψύχων τε καί ἀψύχων, αἰσθητῶν τε καί νοητῶν, κατά τόν αὐτόν ἀεί νοούμενον τρόπον ἔχει συμβαίνουσαν ἑαυτῇ δι᾿ ὅλου τήν ἱστορίαν καί τήν θεωρίαν. Διό χρή τόν ἀπταίστως τήν θείαν τῆς ἁγίας Γραφῆς ἐξασκούμενον εἴδησιν, ταῖς διαφοραῖς τῶν γινομένων ἤ λεγομένων, διαφόρως ἐκδέχεσθαι τῶν ἀπηριθμημένων ἕκαστον· καί τήν ἁρμόζουσαν αὐτῷ κατά τόν τόπον ἤ τόν χρόνον δεόντως θεωρίαν προσνέμειν. Πολύσημον γάρ ἐστι ἑκάστου τῶν ἐν τῇ Γραφῇ σημαινομένων τό ὄνομα, κατά τήν δύναμιν τῆς Ἑβραΐδος φωνῆς· ὅπερ κἀνταῦθα σαφῶς εὑρίσκομεν.

 

Ἑρμηνεύεται γάρ Ἰωνᾶς κατά διαφόρους ἐκφωνήσεις· Ἀνάπαυσις καί δόμα Θεοῦ, ἴαμα Θεοῦ, καί Θεοῦ χάρις αὐτοῖς, καί πόνος Θεοῦ, καί περιστερά, καί φυγή κάλλους, καί διαπόνησις αὐτῶν. Γίνεται δέ οὗτος καί ἐν Ἰόππῃ, καί ἐν θαλάσσῃ, καί ἐν κήτει, καί ἐν Νινευῇ, καί ὑπό τήν κολόκυνταν. Ἑρμηνεύεται δέ Ἰόππη, κατασκοπή χαρᾶς, καί καλλονή θαυμαστή, καί χαρά δυνατή. Οὐκοῦν Ἰωνᾶς ὁ προφήτης, τύπον φέρει καί τοῦ Ἀδάμ, καί τῆς κοινῆς φύσεως, καί τοῦ Χριστοῦ, καί τῆς προφητικῆς χάριτος, καί τοῦ ἀγνώμονος, καί ἐπί παντί καλῷ διαπονουμένου καί ταῖς θείαις ἀεί βασκαίνοντος χάρισι λαοῦ τῶν Ἰουδαίων. Οἷον, τοῦ μέν Ἀδάμ, φέρει τύπον καί τῆς κοινῆς φύσεως, φεύγων ἐξ Ἰόππης εἰς θάλασσαν, καί διά τοῦτο κατά τήν τῆς προσηγορίας αὐτοῦ δύναμιν, φυγή κάλλους καλούμενος. Ἰόππης δέ δηλοῖ τυπούμενον ἐν αὐτῇ τόν (696) παράδεισον, τόν ὄντως κατασκοπήν χαρᾶς καί ὄντα καί ὀνομαζόμενον· καί χαράν δυνατήν καί καλλονήν θαυμασίαν, διά τόν ἐν αὐτῷ πλοῦτον τῆς ἀφθαρσίας· ὅστις ποτ᾿ ἄν ἦν ὁ παράδεισος οὗτος ὁ χειρί Θεοῦ φυτευθείς. Ἐφύτευσε γάρ, φησί, Κύριος ὁ Θεός παράδεισον ἐν Ἐδέμ, καί ἔθετο ἐκεῖ τόν ἄνθρωπον ὅν ἔπλασε· καί τίνα τά ξύλα τά ἐν αὐτῷ, εἴτε θεωρούμενα, εἴτε νοούμενα· καί τί τό ἐν μέσῳ τοῦ παραδείσου ξύλον τῆς ζωῆς· ὧν πάντων ἐσθίειν πρόσταγμα λαβών ὁ Ἀδάμ, τυχόν οὐδέ ἥψατο· Ἀπό παντός γάρ ξύλου, φησί, τοῦ ἐν τῷ παραδείσῶ βρώσει φάγῃ.

 

Σημαίνει δέ πάλιν ἡ Ἰόππη, τήν ἀρετήν καί τήν γνῶσιν· καί τήν ἐπ᾿ αὐταῖς σοφίαν· τήν ἀρετήν μέν, ὅταν ἑρμηνεύεται καλλονή θαυμαστή· τήν δέ γνῶσιν, ὅταν ὡς κατασκοπή χαρᾶς λαμβάνεται· τήν δέ σοφίαν, ὁπηνίκα τήν δυνατήν σημαίνει χαράν· καθ᾿ ἥν τελειούμενος ἄνθρωπος, τήν ἀνεκλάλητον λαμβάνει χαράν· τήν δυνατήν, καί ὄντως συνεκτικήν τῆς κατά θεόν καί θείας τοῦ ἀνθρώπου συστάσεως· εἴπερ ἡ σοφία ξύλον ζωῆς ἐστι πᾶσι τοῖς ἀντεχομένοις αὐτῆς, κατά τό γεγραμμένον· καί τοῖς ἐπερειδομένοις ἐπ᾿ αὐτήν, ὡς ἐπί Κύριον, ἀσφαλής. Φεύγουσαν γάρ ἀεί τήν Ἰόππην, τουτέστι, τήν ἕξιν τῆς ἀρετῆς καί τῆς γνώσεως, καί τῆς ἐπ᾿ αὐταῖς σοφίας τήν χάριν, ὥσπερ ὁ Ἀδάμ τόν παράδεισον διά τῆς παρακοῆς, ὁρῶμεν τήν φύσιν τῶν ἀνθρώπων· διά τό τήν διάνοιαν αὐτῆς ἐπιμελῶς ἐγκεῖσθαι τοῖς πονηροῖς, καί εἰς τήν θάλασσαν· λέγω δέ τήν ἅλμην τῆς ἁμαρτίας, ἑκουσίως κατασυρομένην· ὡς πρός τοῦτον τόν κόσμον ἐκπεσών τοῦ παραδείσου ὁ προπάτωρ Ἀδάμ κατεκυλίσθη, καί τήν ἄστατον τῶν ὑλικῶν, καί ἅλμην ἄλλως φέρουσάν τε καί φερομένην πλάνην τε καί σύγχυσιν ἐπιμελῶς περιέπουσαν· ἧς τοσοῦτόν εστι τό κέρδος τοῖς ἀντεχομένοις αὐτῆς, ὅσον μόνον ποντισθῆναι, καί ὑπό τοῦ κήτους καταποθῆναι, καί περιχυθῆναι ὕδωρ ἕως ψυχῆς· καί ἀπό τῆς ἐσχάτης ἀβύσσου κυκλωθῆναι, καί δύναι τήν κεφαλήν εἰς σχισμάς ὀρέων, καί κατελθεῖν εἰς γῆν, ἧς οἱ μοχλοί αὐτῆς κάτοχοι αἰώνιοι· ὡς πυθμένα δῆλον ὅτι τῆς ἐσχάτης ἀβύσσου τυγχάνουσαν· τήν γῆν τήν σκοτεινήν ὄντως καί γνοφεράν, γῆν σκότους αἰωνίου· ἐν ᾗ οὐκ ἔστι φέγγος, οὐδέ ὁρᾷν ζωήν βροτῶν, ὥς πού φησιν ὁ μέγας καί τοῖς μεγάλοις ὑπέρ ἀληθείας ἄθλοις διηγωνισμένος Ἰώβ. 

 

Σημαίνει γοῦν τόν Ἀδάμ ὁ προφήτης, ἤγουν τήν κοινήν φύσιν τῶν ἀνθρώπων, ἐν ἑκάστῳ ταῦτα τυπῶν μυστικῶς· τήν, ὡς ἐξ Ἰόππης τῶν θείων ἐξολισθήσασαν ἀγαθῶν, καί πρός τήνδε τοῦ βίου καθάπερ θάλασσαν τήν ταλαιπωρίαν κατενεχθεῖσαν· καί τῷ ἀστάτῳ καί πολυφλοίσβῳ πελάγει τῆς τῶν ὑλικῶν προσπαθείας καταποντισθεῖσαν· καί ὑπό τοῦ κήτους τοῦ νοητοῦ καί ἀπλήστου θηρός τοῦ διαβόλου (697) καταποθεῖσαν· καί τό ὕδωρ πανταχόθεν τῶν ἐν κακίᾳ πειρασμῶν περιχυθέν δεξαμένην ἕως ψυχῆς· ὡς περιχεθεῖσαν δηλαδή τοῖς πειρασμοῖς τῆς ζωῆς· καί ὑπό τῆς ἐσχάτης ἀβύσσου κυκλωθῆναι· τουτέστιν, ὑπό τῆς παντελοῦς ἀγνοίας καταδεθεῖσαν τόν νοῦν, καί περικλυσθῆναι τῷ πολλῷ βάρει τῆς κακίας τόν λογισμόν· καί καταδύσαι τήν κεφαλήν εἰς σχισμάς ὀρέων· τουτέστι, τόν πρῶτον κατά τήν πίστιν περί μονάδος λόγον, ὡς κεφαλήν τοῦ παντός σώματος τῶν ἀρετῶν, ὡς εἴς τινας σχισμάς ἀφεγγεῖς ὀρέων τάς διανοίας τῶν πονηρῶν δυνάμεων κατακλεισθεῖσαν καί εἰς πολλάς δόξας καί φαντασίας καταμερισθεῖσαν. Σχισμάς γάρ ὀρέων, τῶν ἐν τῷ βάθει που τῆς ἐσχάτης ἀβύσσου τῆς  ἀγνοίας κειμένων τῆς πονηρίας πνευμάτων περί πλάνην ἐννοίας εἶπεν, ὁ λόγος·  καί κατελθοῦσαν εἰς τήν γῆν, ἧς οἱ μοχλοί αὐτῆς κάτοχοι αἰώνιοι· τουτέστι, πρός τήν πάσης αἰσθήσεως θείας ἔρημον, καί ζωτικῆς κινήσεως ἀρετῶν ἐστερημένην ἕξιν κατενεχθεῖσαν· τήν μηδεμίαν παντελῶς ἔχουσαν αἴσθησιν ἀγαθότητος, καί Θεοῦ κατ᾿ ἔννοιαν ἐφέσεως κίνησιν· ἐφ᾿ ἧς βέβηκεν καθάπερ ἄβυσσος, τῆς ἀγνοίας ὁ ζόφος καί τό ἀνήκεστον βάθος τῆς κακίας· καί τά ὄρη τῆς πλάνης ἐῤῤίζωται· τά πνευματικά λέγω τῆς πονηρίας· ὦν πρότερον ταῖς σχισμαῖς εἰσδῦσα, γέγονεν ὕστερον βάσις διά τήν κακίστην ἕξιν ἡ φύσις τῶν ἀνθρώπων, ὡς δεκτική τῆς αὐτῶν πλάνης καί πονηρίας. Τήν ἔχουσαν καθάπερ αἰωνίους μοχλούς, τάς ἐνδιαθέτους προσπαθείας τῶν ὑλικῶν τάς οὐκ ἐώσας τήν διάνοιαν τοῦ σκότους τῆς ἀγνοίας ἀπαλλαγεῖσαν, τό φῶς ἰδεῖν τῆς ἀληθοῦς ἐπιγνώσεως· ἥντινα τυχόν ἕξιν, ὡς μικρῷ πρόσθεν ἔφην, ὁ μέγας Ἰώβ αἰνιττόμενος ἔφη, γῆν σκοτεινήν καί γνοφεράν· γῆν σκότους αἰωνίου. Σκοτεινήν μέν, ὡς πάσης ἀληθοῦς ἔρημον γνώσεώς τε καί θεωρίας· γνοφεράν δέ ὡς πάσης ἀρετῆς ἐστερημένην καί πράξεως· Ἐν ᾗ, φησίν, οὐκ ἔστι φέγγος, δηλαδή γνώσεως καί ἀληθείας· οὐδέ ὁρᾷν ζωήν βροτῶν· τήν λογικοῖς δηλονότι πρέπουσαν ἀγωγήν.

 

Ἐν τούτοις μέν γίνεται τυχόν, ὁπηνίκα τά πάθη τυπῶν ἐν ἑαυτῷ τῆς ἀνθρωπότητος ὁ προφήτης, εἰς ἅπερ ἐλεεινῶς ἑαυτήν κατεσκεύασε, τά τῆς κοινῆς οἰκειούμενος φύσεως· καί ἐφαρμόζεται δεόντως αὐτῷ τυποῦντι τόν Ἀδάμ, τῆς προσηγορίας ὁ νοῦς, φυγή κάλλους ἑρμηνευόμενος. Ἡνίκα δέ τόν δι᾿ ἡμᾶς ἐν τοῖς ἡμῶν καθ᾿ ἡμᾶς διά σαρκός νοερῶς ἐψυχωμένης χωρίς μόνης ἁμαρτίας γενόμενον Θεόν προδιατυποῖ, καί τό τῆς οἰκονομίας, καί τῶν κατ᾿ αὐτήν παθημάτων προδιαγράφει μυστήριον· τήν μέν ἀπ᾿ οὐρανῶν εἰς τόν κόσμον τοῦτον σημαίνει κάθοδον, διά τῆς ἐξ Ἰόππης εἰς τήν θάλασσαν μεταβάσεως· τό δέ τοῦ θανάτου καί τῆς ταφῆς καί τῆς ἀναστάσεως μυστήριον, ὑπό τοῦ κήτους δηλοῖ καταπινόμενος, καί μετά τρεῖς ἡμέρας καί τρεῖς νύκτας ἀπαθής ἐκδιδόμενος. Καί διά τοῦτο προσφόρως κατά τήν τῆς κλήσεως δύναμιν ἀνάπαυσις καί ἴασις Θεοῦ καί Θεοῦ χάρις αὐτοῖς· τυχόν δέ, καί πόνος Θεοῦ διά τό (700) πάθος τό ἑκούσιον, καλῶς ὀνομαζόμενος. Τήν γάρ ἀληθινήν τῶν ἐν ὀδύναις κεκοπωμένων ἀνάπαυσιν, καί τήν ἴασιν τῶν συντετριμμένων, καί τήν χάριν τῆς τῶν ἁμαρτημάτων ἀφέσεως, Χριστόν Ἰησοῦν τόν ἀληθινόν Θεόν ὁ προφήτης διά τῶν οἰκείων δραμάτων μυστικῶς προδιέγραψεν. Αὐτός γάρ ὁ Κύριος ἡμῶν καί Θεός γενόμενος ἄνθρωπος, καί τῶ πελάγει τοῦ βίου τοῦ καθ᾿ ἡμᾶς ἐνδημήσας, ὡς ἀπ᾿ οὐρανοῦ τῆς Ἰόππης ἑρμηνευομένης κατασκοπή χαρᾶς, εἰς τήν θάλασσαν τοῦδε τοῦ κόσμου, κατά τό γεγραμμένον, Ὅς ἀντί τῆς προκειμένης αὐτῷ χαρᾶς ὑπέμεινε σταυρόν, αἰσχύνης καταφρονήσας· καί εἰς τήν καρδίαν τῆς γῆς, ἔνθα διά τοῦ θανάτου καταπιών εἶχεν ὁ πονηρός καθειργμένους, καταβάς ἑκουσίως, καί διά τῆς ἀναστάσεως ἀνασπάσας, πρός οὐρανόν ὅλην τήν κεκρατημένην φύσιν ἀναγαγών, ἀνάπαυσις ἡμῶν κατ᾿ ἀλήθειαν ὑπάρχει, καί ἴασις καί χάρις· ἀνάπαυσις μέν, ὡς τόν νόμον τῆς ἐν σαρκί διά τήν πρόσκαιρον ζωήν περιστατικῆς λύων δουλείας· ἴασις δέ, ὡς τό σύντριμμα τοῦ θανάτου καί τῆς φθορᾶς διά τῆς ἀναστάσεως ἐξιασάμενος· χάρις δέ, ὡς τῆς ἐν πνεύματι διά πίστεως υἱοθεσίας, καί τῆς ἐπαξίως ἑκάστου κατά τήν θέωσιν χάριτος διανομεύς. Ἔδει γάρ, ἔδει κατά ἀλήθειαν εἰς ἐκείνην γενέσθαι τήν γῆν τό φῶς, καί τήν δύναμιν τοῦ Θεοῦ καί Πατρός, ἐν ᾗ τό σκότος ὑπῆρχε, καί οἱ μοχλοί αἰώνιοι· ἵνα τό σκότος λύσας τῆς ἀγνοίας, οἶα δή πνευματικόν φῶς ὑπάρχων, καί τούς μοχλούς τῆς κακίας συντρίψας, ὡς ἐνυπόστατος Θεοῦ δύναμις, τήν τούτοις δεινῶς ὑπό τοῦ πονηροῦ κατησφαλισμένην ἐλευθερώσῃ φύσιν, δωρούμενος αὐτῇ φῶς ἀληθοῦς γνώσεως ἄσβεστον, καί δύναμιν ἀρετῶν ἀναφαίρετον [Fr. ἀκαθαίρετον].

 

Ὁπηνίκα δέ τήν προφητικήν χάριν ὡς ἔκ τινος Ἰόππης, τῆς τέως ἐνδόξου νομιζομένης τῆς τοῦ νόμου λατρείας, εὐαγγελικῶς εἰς τά ἔθνη μεταβαίνουσαν, καί τόν Ἰουδαϊκόν λαόν διά τήν αὐτῶν ἀπιστίαν, τῆς κατ᾿ αὐτήν χαρᾶς ἔρημον καταλιμπάνουσαν· καί διά πολλῶν θλίψεων, κινδύνων τε καί περιστάσεων, καί πόνων καί διωγμῶν καί θανάτων, τήν τῶν ἐθνῶν καθάπερ Νινευή πρός τόν Θεόν ἐπιστρέφουσαν Ἐκκλησίαν ἑαυτῷ τυποῖ, μυστικῶς ὁ προφήτης τήν Ἰόππην ἀφίησι· τῆς κατά νόμον δηλαδή λατρείας ἀφιστάμενος, τήν χάριν σημαίνων τῆς προφητείας καί ἐν τῇ θαλάσσῃ γινομένην τῶν ἀκουσίων περιστάσεων, καί τῶν ἐπ᾿ αὐταῖς ἀγώνων καί πόνων, καί κινδύνων· καί ὑπό τοῦ κήτους τοῦ θανάτου καταπινομένην μέν, οὐδαμῶς δέ παντελῶς διαφθειρομένην. Οὐ γάρ ἴσχυσεν τόν δρόμον τῆς εὐαγγελικῶς τοῖς ἔθνεσι καταγγελθείσης κωλῦσαι χάριτος τῶν ὄντων οὐδέν· οὐ θλίψις, οὐ στενοχωρία, οὐ διωγμός, οὐ λιμός, οὐ κίνδυνος, οὐ μάχαιρα· τοὐναντίον μέν οὖν, διά τούτων ἡ χάρις ἐβεβαιώθη, πάντων τῶν ἐπαναστάντων κρατήσασα· καί ἐν τῷ πάσχειν, πλέον τούς δρῶντας νικήσασα, καί τήν φύσιν πλανωμένην ἐπέστρεψεν ἐπί Θεόν ζῶντα καί ἀληθινόν, (701) ὥσπερ Ἰωνᾶς τήν Νινευή. Κἄν ἐδόκει διά τῆς ἐπηρείας τῶν διωγμῶν καλύπτειν τήν χάριν ὁ πονηρός, ὡς τόν προφήτην τό κῆτος·  ἀλλ᾿ εἰς τέλος κατέχειν οὐκ ἠδυνήθη, τῆς ἐνεργούσης τήν χάριν δυνάμεως ἀλλοιῶσαι τήν ἰσχύν οὐ δυνάμενος· ὅθεν καί λαμπροτέραν μᾶλλον ἐποίει μετά τήν πεῖραν τῶν ἐναντίων τήν χάριν, ἐν τοῖς αὐτῆς φοιτηταῖς διαφαίνεσθαι· τοσοῦτον, ὅσον αὐτός ταῖς προβολαῖς τήν οἰκείαν ἐπεφθείρετο δύναμιν· ὁρῶν ἑαυτῷ παντάπασιν τήν χάριν οὐ μόνον ἀνάλωτον, ἀλλά καί τήν φυσικήν τῶν καταγγελλόντων αὐτήν τοῖς ἔθνεσι ἁγίων ἀσθένειαν, ἰσχύν τῆς αὐτοῦ καθαιρετικήν δυνάμεως γενομένην, καί παντός ὕψους ἐπαιρομένου κατά τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ παντελῶς ἀφανιστικήν· καί τῷ δοκεῖν σωματικῶς ἁλῶναι ταῖς ἐπηρείαις μᾶλλον πνευματικῶς δυναμουμένην· ὅπερ ἐκ τοῦ παθεῖν τῇ πείρᾳ μαθών ὁ ἐν καινότητι τοῦ Πνεύματος, ἀλλ᾿ οὐ παλαιότητι γράμματος, τῆς ἐν Χριστῷ πρός τά ἔθνη διάκονος προφητικῆς γενόμενος χάριτος, Παῦλος ἡ μεγάλη σάλπιγξ τῆς ἀληθείας, Ἔχομεν, φησί, τόν θησαυρόν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσι· θησαυρόν λέγων, τόν λόγον τῆς χάριτος· ὀστράκινον δέ σκεῦος, τό σῶμα τοῦτο τό παθητόν· ἤ τήν ἐν τῶ λόγῳ τῷ κατά προφοράν νομιζομένην ἰδιωτείαν, τήν πᾶσαν τοῦ κόσμου τήν σοφίαν νικήσασαν· ἤ χωρήσασαν, καθώς ἐστιν ἐφικτόν, τήν ἀχώρητον τῷ κόσμῳ παντάπασιν τοῦ Θεοῦ σοφίαν, καί τοῦ κατ᾿ αὐτήν [Fr. καθ᾿ ὅσον] φωτός τῆς ἀληθοῦς ἐπιγνώσεως τήν οἰκουμένην ὅλην πληρώσασαν. Ἵνα ἡ ὑπερβολή τῆς δυνάμεως ᾗ τοῦ Θεοῦ, καί μή ἐξ ἡμῶν· ἐν παντί, θλιβόμενοι, ἀλλ᾿ οὐ στενοχωρούμενοι· ἀπορούμενοι, ἀλλ᾿ οὐκ ἐξαπορούμενοι· διωκόμενοι, ἀλλ᾿ οὐκ ἐγκαταλειπόμενοι· καταβαλλόμενοι, ἀλλ᾿ οὐκ ἀπολλύμενοι. Πάντοτε τήν νέκρωσιν τοῦ Ἰησοῦ ἐν τῷ σώματι περιφέροντες, ἵνα καί ἡ ζωή τοῦ Ἰησοῦ ἐν τῷ σώματι ἡμῶν φανερωθεῖ. Ἀεί γάρ ἡμεῖς οἱ ζῶντες εἰς θάνατον παραδιδόμεθα διά Ἰησοῦν, ἵνα ἡ ζωή τοῦ Ἰησοῦ φανερωθῇ ἐν τῇ θνητῇ σαρκί ἡμῶν. Ὥστε ὁ θάνατος ἐν ἡμῖν ἐνεργεῖται· ἡ δέ ζωή, ἐν ὑμῖν. Ὑπέρ ἀληθείας γάρ τόν ἐν τοῖς παθήμασι καθ᾿ ἑκούσιον γνώμην ἀνευθύνως ὑπομένοντες θάνατον, οἱ τοῦ λόγου τῆς χάριτος γενόμενοι κήρυκες, τήν ἐν πνεύματι κατ᾿ ἐπίγνωσιν ἀληθείας ζωήν ἐνήργουν τοῖς ἔθνεσιν· ὥσπερ δή, καί ὁ ταύτην τήν χάριν προδιατυπώσας ἐν ἑαυτῷ μυστικῶς πέπονθεν Ἰωνᾶς, τούς τοσούτους αὐτός ἀνατλάς κινδύνους, ἵνα πρός τόν Θεόν ἐκ πλάνης ἐπιστρέψῃ τούς Νινευΐτας· καί διά τοῦτο κατά τήν ἑνοῦσαν τῷ ὀνόματι δύναμιν, Θεοῦ δόμα καί Θεοῦ πόνος καλῶς ἑρμηνευόμενος. Δόμα γάρ Θεοῦ, καί δῶρον ὡς ἀληθῶς προσφιλές, καί φιλάνθρωπον· καί θεῖος πόνος, καί ἐπαινούμενος, ἡ πρός τά ἔθνη χάρις τῆς προφητείας ἐστίν. Δόμα μέν, ὡς φῶς δωρουμένη γνώσεως ἀληθοῦς, καί ζωῆς ἀφθαρσίαν παρεχομένη τοῖς ὑποδεχομένοις αὐτήν· Θεοῦ δέ πόνος, ὡς πείθουσα τοῖς ὑπέρ ἀληθείας ἐγκαλλωπίζεσθαι πόνοις, τούς αὐτῆς διακόνους, (704) καί πλέον ἐμπλατύνεσθαι διδάσκουσα τοῖς παθήμασιν, ἤ ταῖς ἀνέσεσιν, τούς τῆς ἐν σαρκί ζωῆς ἄγαν φροντίζοντας ὑπόστασιν αὐτοῖς ὑπερβαλλούσης κατά πνεῦμα δυνάμεως, ποιουμένη τήν κατά φύσιν τῆς σαρκός περί τό πάσχειν ἀσθένειαν.

 

Ὁ γάρ λόγος τῆς χάριτος, διά πολλῶν πειρασμῶν πρός τήν τῶν ἀνθρώπων φύσιν, ἤγουν τήν τῶν ἐθνῶν Ἐκκλησίαν, ὥσπερ Ἰωνᾶς διά πολλῶν θλίψεων πρός Νινευή διαβάς τήν πόλιν τήν μεγάλην, ἔπεισε τόν βασιλεύοντα νόμον τῆς φύσεως ἐξαναστῆναι τοῦ θρόνου· τῆς προτέρας περί τό κακόν δηλαδή κατά τήν αἴσθησιν ἕξεως, καί περιελέσθαι τήν στολήν αὐτοῦ· τόν ἐπί τοῖς ἤθεσιν λέγω τῆς κοσμικῆς δόξης ἀποθέσθαι τύφον· καί περιβαλέσθαι σάκκον, τό πένθος δηλαδή καί τήν δυσχερῆ καί τραχεῖαν τῆς κακοπαθείας, καί βίῳ τῷ κατά Θεόν πρέπουσαν ἀναγωγήν· καί καθῆσαι ἐπί σποδοῦ. Σποδός ἐστιν, ἡ πτωχεία τοῦ πνεύματος, ἐφ᾿ ἧς καθέζεται πᾶς εὐσεβῶς ζῇν διδασκόμενος, καί τήν μάστιγα τῆς συνειδήσεως ἔχων ἐπί τοῖς πλημμεληθεῖσιν αὐτόν καταικίζουσαν. Καί οὐ μόνον τόν βασιλέα πείθει πιστεῦσαι τῷ Θεῷ κηρυττόμενος ὁ λόγος τῆς χάριτος, ἀλλά καί τούς ἄνδρας, τούς συμπληροῦντας δηλαδή τήν φύσιν ἀνθρώπους, ἕνα πληροφορῶν ὁμολογεῖν εἶναι Θεόν τῶν πάντων ποιητήν καί κριτήν, καί κηρύξαι πιστῶς παρασκευάζων, τήν τελείαν δηλαδή τῶν προτέρων ἀποχήν πονηρῶν ἐπιτηδευμάτων· καί ἐνδύσασθαι σάκκους, ἀπό μικροῦ ἕως μεγάλου αὐτῶν· τήν νεκρωτικήν δηλαδή τῶν παθῶν κακοπάθειαν προθύμως μετελθεῖν· μικρούς δέ καί μεγάλους ἐνταῦθα κατά τόν τῆς ἀναγωγῆς λόγον ὑπονοῶ κεκλῆσθαι, τούς ἐν ἥττονι κακίᾳ, καί μείζονι φωραθέντας ὑπό τοῦ λόγου.

 

Καί ἐπίστευσαν οἱ ἄνδρες Νινευή, φησί, τῷ Θεῷ, καί ἐκήρυξαν νηστείαν, καί ἐνεδύσαντο σάκκους ἀπό μικροῦ καί ἕως μεγάλου αὐτῶν. Καί ἤγγισεν ὁ λόγος πρός τόν βασιλέα τῆς Νινευή, καί ἐξανέστη ἀπό τοῦ θρόνου αὐτοῦ, καί περιείλετο τήν στολή αὐτοῦ ἀφ᾿ ἑαυτοῦ, καί περιεβάλετο σάκκον· καί ἐκάθησεν ἐπί σποδοῦ. Καί ἐκηρύχθη καί ἐῤῥέθη ἐν τῇ Νινευῇ παρά τοῦ βασιλέως καί παρά τῶν μεγιστάνων αὐτοῦ, λεγόντων· Οἱ ἄνθρωποι καί τά κτήνη καί οἱ βόες, καί τά πρόβατα μή γευσάσθωσαν μηδέν, μηδέ νεμέσθωσαν· καί ὕδωρ μή πιέτωσαν. Βασιλεύς ἐστιν, τῆς φύσεως ἔφην, ὁ νόμος τῆς φύσεως· ἄρχοντες δέ τούτου τυγχάνουσι, τό τε λογικόν καί θυμικόν καί ἐπιθυμητικόν· οἱ ἄνδρες δέ τυγχάνουσι   ταύτης τῆς πόλεως, τουτέστιν τῆς φύσεως, κατά μίαν ἐπιβολήν, οἱ περί τόν λόγον πταίοντες, καί περί Θεοῦ καί τῶν θείων ἐσφαλμένην γνῶσιν κατέχοντες· κτήνη δέ, οἱ κατά τήν ἐπιθυμίαν διαμαρτάνοντες, καί διά τῶν σωματικῶν παθημάτων ἀχθοφοροῦντες τήν ἡδονήν· βόες δέ, οἱ πᾶσαν τοῦ θυμοῦ τήν κίνησιν πρός τήν τῶν γηΐνων καταβαλόντες κτήσιν· φασίν γάρ τό αἷμα τοῦ βοός πινόμενον θάνατον (705) ἐπάγειν παραυτίκα τῷ πίνοντι· θυμοῦ δέ προδήλως σύμβολον ὑπάρχει τό αἷμα. Πρόβατα δέ φασιν εἶναι, ψεκτά δηλαδή, τούς ἀνοήτως κατά μόνην τήν αἴσθησιν πρός πάθος νεμομένους ὡς πόαν τήν τῶν ὁρατῶν θεωρίαν. Ψεκτῶς γάρ κεῖσθαι ταῦτα πάντα κατά τοῦτον τῆς Γραφῆς τόν τόπον ὑπονοοῦμεν, ἕως ὁ λόγος λαβών, πρός τό κρεῖττον αὐτά μεταβάλοι. Ὅθεν τούτοις ἐπάγει φάσκων ὁ Λόγος· Μή γευσάσθωσαν, μηδέ νεμέσθωσαν· καί ὕδωρ μή πιέτωσαν· λύων δηλαδή τάς προτέρας ἐφ᾿ ἑκάστῳ τῶν εἰρημένων συστατικάς τῶν παθῶν αἰτίας, μεθ᾿ ἅς ἀναιρουμένας τήν πρός τό κρεῖττον μεταβολήν τῶν ποτε τοῖς κακοῖς ἐπιτηδεύμασιν ἐνεσχημένων, ἐπιδεικνύμενος, ἐπιφέρει· Καί περιεβάλοντο σάκκους οἱ ἄνθρωποι, καί τά κτήνη, καί ἀνεβόησαν πρός Κύριον τόν Θεόν ἐκτενῶς· καί ἀπέστρεψεν ἕκαστος ἐκ τῆς ὁδοῦ αὐτοῦ πονηρᾶς, καί ἀπό τῆς ἀδικίας τῆς ἐν χερσίν. Ἀνθρώπους, ὡς ἔφην, λέγεσθαι νοήσομεν, τούς ἐνεχομένους κατά ἐσφαλμένην τοῦ λόγου κρίσιν ὑπό τῶν ψυχικῶν παθημάτων· κτήνη δέ, τούς καθ᾿ ἡδονήν κατά τήν τοῦ θυμοῦ καί τῆς ἐπιθυμίας παράχρησιν, τοῖς σωματικοῖς προσηλωμένους παθήμασιν, πάντας καθάπερ σάκκους περιβαλλομένους τήν νέκρωσιν τῶν ἐπί γῆς μελῶν, ἤγουν παντός τοῦ χοϊκοῦ νόμου τε καί φρονήματος· καί ἀναβοῶντας ἐκτενῶς· τουτέστιν, μεγάλῃ τῇ φωνῆ, ἤγουν τῇ κατά τῆς ἀνομίας παῤῥησίᾳ ἐξαγορεύοντας τῶν προτέρων ἁμαρτημάτων τήν ἄδειαν· καί ἀφισταμένους ὡς ὁδοῦ τινος τοῦ κατά συνήθειαν δρόμου· καί τῆς ὡς ἐν χερσίν ταῖς πράξεσιν ἐνεργουμένης ἀδικίας.

 

Οὕτω μέν οὖν εἰς τήν  κοινήν φύσιν, ἤγουν τήν τῶν ἐθνῶν Ἐκκλησίαν ἡ Νινευή νοουμένη, διά παντός δείκνυσιν ἐν αὐτῇ κηρύττοντα τόν Ἰωνάν· τουτέστι τόν λόγον τῆς προφητικῆς χάριτος· καί καθ᾿ ἑκάστην ἡμέραν πρός τόν Θεόν ἐπιστρέφοντα τούς πεπλανημένους. Εἰ δέ πρός τήν τοῦ καθ᾿ ἕκαστον θεωρίαν τήν Νινευή νοοῦμεν, τήν ἑκάστου ψυχήν εἶναι φαμεν τήν πόλιν τήν μεγάλην, πρός ἥν ἀποτέλλεται παρανομοῦσαν ὁ τοῦ Θεοῦ λόγος, κηρύττων μετάνοιαν πρός ζωήν. Ταύτης δέ βασιλέα νοοῦμεν τόν νοῦν· ἄρχοντας δέ, τάς ἐμφύτους δυνάμεις· ἀνθρώπους δέ, τούς ἐμπαθεῖς λογισμούς· κτήνη δέ, τά περί τό σῶμα κατ᾿ ἐπιθυμίαν κινήματα· βόας δέ, τάς κατά τόν θυμόν περί τά ὑλικά πλεονεκτικάς κινήσεις· πρόβατα δέ, τά κατά τήν αἴσθησιν χωρίς διανοίας ἀντιληπτικά τῶν αἰσθητῶν κινήματα. Καί τόν μέν βασιλέα νοῦν ὡς ἀπό θρόνου τινός τῆς κατά τήν προτέραν ἄγνοιαν ἐξανιστάμενον ἕξεως, καί ὥσπερ στολήν τήν ψευδῆ περί τῶν ὄντων δόξαν ἀποτιθέμενον· καί ὡς σάκκον περιβαλλόμενον, τόν ἐπί τοῖς κακῶς φρονηθεῖσι μετάμελον· καί ἐπί σποδοῦ καθήμενον, τῆς κατά τήν πτωχείαν τοῦ πνεύματος ἕξεως· καί προστάσσοντα τοῖς ἀνθρώποις καί τοῖς κτήνεσι καί τοῖς βουσί καί τοῖς προβάτοις νηστεύειν τῆς τε κατά κακίαν βρώσεως, καί τῆς κατά τήν ἄγνοιαν πόσεως· τουτέστι πράξεως κακῶν ἀποσχέσθαι, καί τῆς κατ᾿ αἴσθησιν πεπαπληνημένης (708) θεωρίας· καί περιβάλλεσθαι [Fr. περιβαλέσθαι] σάκκους, τουτέστι, τήν νεκρωτικήν μέν τῶν παρά φύσιν παθῶν, περιποιητικήν δέ τῶν κατά φύσιν ἀρετῶν τε καί γνώσεων ἕξιν· καί ἀναβοῆσαι πρός τόν Θεόν ἐκτενῶς· ἐξαγορεῦσαι δῆλον ὅτι συντόμως τά πρότερα, καί ἱλεώσασθαι τῇ ταπεινώσει τήν συγχώρησιν δοῦναι τῶν προλαβόντων δυνάμενον· καί αἰτῆσαι πρός τήν τῶν κρειττόνων ἐνέργειαν, καί φυλακήν προαιρέσεως δύναμιν ἄτρεπτον, τόν ἑτοίμως ταύτην τοῖς αἰτοῦσι δωρούμενον· καί ὥσπερ ὁδοῦ πονηρᾶς, τῆς προτέρας πλάνης κωλῦσαι τήν διάνοιαν· καί τήν ἐπινοητικήν τῆς κακίας ἕξιν, τῶν κατά ψυχήν πρακτικῶν ἀποθέσθαι δυνάμεων.

 

Εἰς ταύτην δέ τήν πόλιν τήν μεγάλην, τουτέστι, τήν κοινήν φύσιν τῶν ἀνθρώπων, καί τήν ἐξ ἐθνῶν Ἐκκλησίαν· ἤ τήν τοῦ καθ᾿ ἕκαστον ψυχήν, διά τοῦ λόγου τῆς ἀρετῆς καί τῆς γνώσεως, ἤγουν πίστεως καί ἀγαθῆς συνειδήσεως σωζομένην, ὑπάρχουσιν πλείους ἤ δώδεκα μυριάδες ἀνθρώπων, οἵτινες οὐκ ἔγνωσαν δεξιά αὐτῶν, ἤ ἀριστεράν αὐτῶν. Δώδεκα μυριάδας ἐνταῦθα λέγειν ὑπονοῶ τήν Γραφήν κατά τούς τῆς ἀναγωγῆς λόγους, τούς περί χρόνου καί φύσεως λόγους· ἤγουν τήν μετά τῶν οὐκ ἄνευ εὐπεριληπτικήν τῆς ὁρωμένης φύσεως γνῶσιν. Εἰ γάρ ὁ δώδεκα ἀριθμός, ἐκ πέντε καί ἑπτά συντιθέμενος ἀποτελεῖται· ἡ δέ φύσις ὑπάρχει πενταδική διά τήν αἴσθησιν· ὁ δέ χρόνος ἐστίν ἑβδοματικός· ἄρα φύσιν καί χρόνον ὁ δώδεκα δηλοῖ σαφῶς ἀριθμός. Σεσημειωμένως δέ, πλείους ἤ δώδεκα μυριάδας εἶπεν ἀνθρώπων, ἵνα γνῶμεν περιγραφέντα τοῦτον τόν ἀριθμόν, καί ὑπερβαθέντα τοῖς πλείοσιν ἀορίστως, τό ὑπέρ δώδεκα ἀριθμόν δι᾿ ἑαυτῶν ποιουμένοις ποσόν.

 

Οὐκοῦν ἡ τοῦ Θεοῦ πανεύφημος Ἐκκλησία, τούς κατά τήν ἀρετήν καί τήν γνῶσιν παρελθόντας μέν τούς κατά χρόνον καί φύσιν λόγους, πρός δέ τήν τῶν αἰωνίων καί νοητῶν διαβάντας μεγαλοπρέπειαν ἔχουσα, πλείους ἤ δώδεκα μυριάδας ἀνδρῶν ἔχει, μή γινώσκοντας δεξιάν αὐτῶν, ἤ ἀριστεράν αὐτῶν. Ὁ γάρ διά τήν ἔννομον ἀρετήν τῶν ἐν σαρκί παθῶν ὡς ἀριστερῶν ποιούμενος λήθην, καί διά τήν ἄπταιστον γνῶσιν ἐπί τοῖς κατορθώμασι, τῆ νόσῳ τῆς φυσιούσης οἰήσεως ὡς δεξιᾶς οὐχ ἁλισκόμενος, ἀνήρ γέγονε μή γινώσκων δεξιάν αὐτοῦ, ὡς δόξης οὐκ ἐρῶν λυομένης· οὐδέ ἀριστεράν, ὡς τῆς σαρκός οὐκ ἐρεθιζόμενος πάθεσι.

 

Ξεξιάν οὖν, ὡς ἔοικεν, εἶπεν ὁ Λόγος, τήν ἐπί τοῖς δῆθεν κατορθώμασι κενοδοξίαν· ἀριστεράν δέ, τήν ἐπί τοῖς αἰσχροῖς πάθεσιν ἀκολασίαν. Τούτους δέ πᾶσα ψυχή ταῖς θεωρίαις τῶν νοητῶν λαμπρυνομένη κέκτηται τούς ἄνδρας, μή γινώσκοντας δεξιάν αὐτῶν καί ἀριστεράν. Πᾶσα γάρ ψυχή, τῆς περί φύσιν καί χρόνον θεωρίας, τήν διανοητικήν συστείλασα δύναμιν, τόν δώδεκα παρελθόντας ἀριθμόν ἔχει καθάπερ ἄνδρας τούς φυσικούς λογισμούς, οἷα δή λοιπόν μηκέτι τοῖς ὑπό φύσιν καί χρόνον πονουμένους λόγους· πρός δέ, τήν τῶν θείων μυστηρίων (709) κατανόησιν καί ἐπιστήμην ἀσχολουμένους· καί διά τοῦτο μή γινώσκοντας δεξιάν αὐτῶν, ἤ ἀριστεράν αὐτῶν. Ἡ γάρ κατά λόγον γνῶσις τῶν ἀρετῶν· ἤγουν ἡ κατ᾿ ἐνέργειαν ἀληθής τῆς τῶν ἀρετῶν αἰτίας ἐπίγνωσις, ἄγνοιαν παντελῆ πέφυκε ποιεῖν, τῆς ὡς δεξιᾶς καί ἀριστερᾶς ἑκατέρωθεν παρακειμένης τῇ μεσότητι τῶν ἀρετῶν ὑπερβολῆς καί ἐλλείψεως.

 

Εἰ γάρ οὐδέν ἐν τῷ λόγῳ παντελῶς πέφυκεν εἶναι παράλογον· σαφῶς ὁ πρός τόν λόγον τῶν ἀρετῶν ἀναχθείς, τήν τῶν παραλόγων οὐδαμῶς ἐπιγνώσεται θέσιν. Οὐ γάρ δυνατόν ἄμφω κατ᾿ αὐτόν ἅμα καταθρῆσαι τά ἀντικείμενα· καί θατέρῳ ἅμα τό ἕτερον γνῶναι συνεμφαινόμενον.

 

Εἰ γάρ ἀπιστίας ἐν τῇ πίστει λόγος οὐδείς· οὐδέ σκότους αἰτία κατά φύσιν ὑπάρχει τό φῶς, οὐδέ Χριστῷ συνενδείκνυσθαι πέφυκεν ὁ διάβολος· δῆλον ὡς οὐδέ τῷ λόγῳ τό παράπαν συνυπάρχει τι παράλογον. Εἰ δέ τῷ λόγῳ συνεῖναι παντελῶς οὐ δύναται τό παράλογον· ὁ πρός τόν λόγον τῶν ἀρετῶν ἀναχθείς, τήν τῶν παράλογων, ὡς ἔφην, οὐκ ἐπίσταται θέσιν· μόνην ὡς ἔστιν, ἀλλ᾿ οὐχ ὡς νομίζεται, γινώσκων τήν ἀρετήν. Καί διά τοῦτο, μήτε τήν δεξιάν διά τῆς ὑπερβολῆς· μήτε ἀριστεράν, διά τῆς ἐλλείψεως ἐπιστάμενος· ἐπ᾿ ἀμφοῖν γάρ θεωρεῖται σαφῶς τό παράλογον. Εἰ γάρ ὅρος ὑπάρχει καί μέτρον τῶν ὄντων ὁ λόγος· ἴσον πρός ἀλογίαν ἐστί, καί διά τοῦτο παράλογον, τό παρά τόν ὅρον καί παρά τό μέτρον· ἤ πάλιν, ὑπέρ τόν ὅρον κινεῖσθαι καί ὑπέρ τό μέτρον. Ἐπίσης γάρ ἄμφω τοῖς οὕτω κινουμένοις, τοῦ κυρίως ὄντος φέρει τήν ἔκπτωσιν. Τό μέν ἄδηλον αὐτούς ποιεῖσθαι τοῦ δρόμου πεῖθον τήν κίνησιν και ἀόριστον, οὐκ ἔχουσαν σκοπόν τόν Θεόν δι᾿ ἀμετρίαν νοός, ὡς τέλος αὐτοῖς προεπινοούμενον, τοῦ δεξιοῦ, δεξιώτερον ἀναπλαττομένους· τό δέ παρά τόν σκοπόν, πρός μόνην τήν αἴσθησιν αὐτούς πεῖθον τοῦ δρόμου ποιεῖσθαι τήν κίνησιν, δι᾿ ἀτονίαν νοός προεπινοούμενον τέλος νομίζοντας τό κατ᾿ αἴσθησιν αὐτοῖς περιγραφόμενον. Ἅπερ ἀγνοεῖ μή πάσχων, ὁ μόνῳ τῷ λόγῳ τῆς ἀρετῆς συνημμένος, καί πᾶσαν αὐτῷ τῆς κατά νοῦν οἰκείας δυνάμεως περιγράψας κίνησιν· καί διά τοῦτο μηδέν ὑπέρ τόν λόγον, ἤ παρά τόν λόγον διανοεῖσθαι δυνάμενος.

 

Εἰ δέ τις καί πρός ὑψηλοτέραν ἔννοιαν ἀνατεῖναι φιλοτίμως βούλεται τόν νοῦν, δεξιάν νοήσει πάντως, τούς τῶν ἀσωμάτων λόγους· ἀριστεράν δέ, τούς τῶν σωμάτων· οὕς ὁ πρός τήν αἰτίαν τῶν ὄντων ἀσχέτως ἀναταθείς νοῦς, ἀγνοήσει παντελῶς, μηδέν θεωρῶν λόγον ἐν τῷ κατά πᾶσαν αἰτίαν ὑπέρ πάντα λόγον ὄντι Θεῷ· πρός ὅν ἀπό τῶν ὄντων ἁπάντων συσταλείς, οὐδένα τῶν ἀφ᾿ ὧν ἀπέστη λόγον ἐπίσταται· μόνον τό πρόν ὅν λόγον γέγονε κατά χάριν ἀνερμηνεύτως θεώμενος.

 

(712) Τούτων, καί τῶν τοιούτων οἶδεν ὁ Θεός φείδεσθαι· καί διά τούς τοιούτους, τοῦ κόσμου παντός, ἀνδρῶν κατ᾿ ἀλήθειαν μή γινωσκόντων τήν ψεκτήν αὐτῶν δεξιάν, ἤ ἀριστεράν· ἐπειδή πάντα σχεδόν ἐπαινετῶς λαμβάνεται τῇ Γραφῇ, καί ψεκτῶς· κἄν ὁ βάσκανος, καί πάσης φιλανθρωπίας ἐχθρός, καί ἐπί τῇ σωτηρίᾳ τῶν ἀνθρώπων διαπονούμενος· καί διά τοῦτο πρός αὐτήν ἀπομάχεσθαι τοῦ Θεοῦ τήν ἀγαθότητα τολμῶν, ἀγνώμων, ἀχάριστός τε καί μισάνθρωπος λαός τῶν Ἰουδαίων διαπρίεται, καί τῆς ζωῆς [Fr. τήνζωήν] ἀπολέγεται· καί πένθους ὑπόθεσιν ποιεῖ τήν ἐν Χριστῷ τῶν ἐθνῶν σωτηρίαν· ἧς διά τήν ἄγνοιαν πολλῷ κρείττονα τήν κολόκυνταν ἡγούμενος, ἐπένθει ξηρανθεῖσαν θεώμενος ὑπό τοῦ σκώληκος. Εἶπον γάρ προλαβών, ὅτι καί τήν τῶν Ἰουδαίων μανίαν, ἐν ἑαυτῷ τυπικῶς ὁ μέγας προδιέγραψεν Ἰωνᾶς, οὐκ αὐτός τι πάσχων, μή γένοιτο, τῶν Ἰουδαίοις προσόντων, ἀλλ᾿ ἐν ἑαυτῷ τήν ἐκείνων προδιελέγχων ἀσέβειαν· δι᾿  ἥν τῆς προτέρας δόξης, ὡς ἔκ τινος Ἰόππης ἐξέπεσαν. Διά τοῦτο μυστικῶς τό Πνεῦμα τό ἅγιον, τοιαύτην αὐτῷ προσηγορίαν ἐπέθηκε, δυναμένην κατά τήν διάφορον αὐτῆς ἑρμηνείαν, ἐνδείξασθαι τήν πάντων τῶν ἐν αὐτῷ προτυπουμένων διάθεσιν. Ὅταν οὖν ἐν αὐτῷ τυπικῶς τήν τῶν Ἰουσαίων ἐλέγχει παραφροσύνην, λυπουμένην μέν ἐπί τῇ σωτηρίᾳ τῶν ἐθνῶν, καί συγχεομένην ἐπί τῷ παραδόξῳ τῆς κλήσεως· ἀπολεγομένην τε καί βλασφήμως παρά τήν θείαν βούλησιν τῆς ζωῆς προτιμῶσαν τόν θάνατον διά τήν ξηρανθεῖσαν κολόκυνταν, ἑρμηνεύεται διαπόνησις αὐτῶν· ἥν στηλιτεύων ὁ λόγος φησίν, Ἴδεν ὁ Θεός τά ἔργα αὐτῶν· περί τῶν Νινευϊτῶν δηλαδή φάσκων, ὅτι ἀπέστρεψαν ἀπό τῶν ὁδῶν αὐτῶν τῶν πονηρῶν, καί μετενόησε τοῦ ποιῆσαι αὐτοῖς, καί οὐκ ἐποίησε. Καί ἐλυπήθη Ἰωνᾶς, καί εἶπε· Νῦν δέσποτα Κύριε, λάβε δή τήν ψυχήν μου ἀπ᾿ ἐμοῦ, ὅτι καλόν τό ἀποθανεῖν με, ἤ ζῇν. Καί αὖθις· Καί προσέταξε Κύριος ὁ Θεός σκώληκι ἑωθινῇ τῇ ἐπαύριον, καί ἐπάταξε τήν κολόκυνταν, καί ἀπεξηράνθη.  Καί ἐγένετο ἅμα τῷ ἀνατεῖλαι τόν ἥλιον, καί ἐπάταξεν ὁ ἥλιος ἐπί τήν κεφαλήν Ἰωνᾶ, καί ὠλιγοψύχησε, καί ἀπελέγετο τήν ζωήν αὐτοῦ, καί εἶπε· Καλόν μοι ἦν ἀποθανεῖν με, ἤ ζῇν.

 

Νινευή τοίνυν ἐστίν, ἡ τῶν ἐθνῶν Ἐκκλησία, ἡ δεξαμένη τόν λόγον τῆς χάριτος, καί ἀποστραφεῖσα τήν προτέραν πλάνην τῶν εἰδώλων, καί διά τοῦτο σωθεῖσα, καί τῆς τῶν οὐρανῶν ἀξιωθεῖσα δόξης. Ἡ δέ σκηνή ἥν ἐξελθών ἀπό τῆς πόλεως ἑαυτῷ πεποίηκεν Ἰωνᾶς, εἰκονίζει τήν κάτω Ἱερουσαλήμ, καί τόν ἐν αὐτῇ χειροποίητον ναόν. Ἡ δέ κολόκυντα, τήν ἐν μόνῳ τῷ γράμματι πρόσκαιρον τοῦ νόμου τῆς σωματικῆς λατρείας σκιάν προδιέγραφε, μηδέν τό σύνολον ἔχουσαν μόνιμον καί τόν νοῦν φαιδρῦναι δυνάμενον. Ὁ δέ σκώληξ ἐστίν, ὁ Κύριος ἡμῶν καί Θεός Ἰησοῦς Χριστός, ὡς αὐτός περί ἑαυτοῦ ἐν τῷ προφήτῃ Δαβίδ φησί, Σκώληξ εἰμί, καί οὐκ ἄνθρωπος· (713) σκώληξ διά τήν προσληφθεῖσαν ἄσπορον σάρκα, καί γενόμενος ἀληθῶς καί λεγόμενος. Ὡς γάρ ὁ σκώληξ συνδυασμόν οὐκ ἔχει, καί μίξιν προκαθηγουμένην αὐτοῦ τῆς γενέσεως, οὕτως οὐδέ τῆς κατά σάρκα γεννήσεως τοῦ Κυρίου, προκαθηγήσατο μίξις. Πρός δέ, καί ὡς δέλεαρ πρός τήν ἀπάτην τοῦ διαβόλου τῷ τῆς θεότητος ἀγκίστρῳ περιθέμενος αὐτήν, ἵν᾿ ὡς ἄπληστος ὁ νοητός δράκων, διά τήν φύσιν εὐχείρωτον τήν σάρκα περιχανών, τῷ τῆς θεότητος ἀγκίστρῳ περισπαρῇ· καί ὅλον ἐμέσῃ διά τῆς ἐξ ἡμῶν ἁγίας τοῦ Λόγου σαρκός, καταποθεῖσαν ἤδη τήν φύσιν τήν ἀνθρωπίνην· ἵν᾿ ὡς κατέπιε πρότερον δελεάσας ἐλπίδι θεότητος τόν ἄνθρωπον, οὕτως ἀνθρωπότητος προσλήμματι δελεασθείς, ὕστερον ἐμέσῃ τόν ἀπατηθέντα διά προσδοκίαν θεότητος, ἀπατηθείς ἀνθρωπότητος προσδοκίᾳ· καί φανῇ τό ὑπερβάλλον τῆς θείας δυνάμεως, διά τῆς ἀσθενείας τῆς ἡττηθείσης φύσεως νικώσης τήν ἰσχύν τοῦ νικήσαντος· καί δειχθῇ πλέον νικῶν ὁ Θεός τόν διάβολον προβολῇ τῆς σαρκός χρώμενος, ἤ τόν ἄνθρωπον ὁ διάβολος φύσιν θεότητος ὑπισχνούμενος. Οὗτος ὁ σκώληξ ἐπάταξε τήν κολοκύνταν, καί ἀπεξήρανε· τήν νομικήν λέγω λατρείαν κατήργησεν ὡς σκιάν, καί τήν ἐν αυτῇ τῶν Ἰουδαίων ἀπεξήρανεν οἴησιν.

 

Καί ἐγένετο τῇ ἐπαύριον ἅμα τῷ ἀνατεῖλαι τόν ἥλιον. Ἐπαύριον μέν, ὅτι μετά τήν πάροδον τῶν κατά νόμον τυπικῶν αἰνιγμάτων, καί τόν ὡρισμένον χρόνον τῆς κατ᾿ αὐτόν σωματικῆς λατρείας, τοῦ καινοῦ μυστηρίου χάρις ἀνέτειλεν, ἡμέραν ἄλλην ποιοῦσα γνώσεως ὑψηλῆς, καί ἀρετῆς ἐνθέου, τῆς καί τῶν ἀντεχομένων αὐτῆς θεωτικήν. Μετά γάρ τό πατάξαι τόν σκώληκα τοῦτον τήν κολόκυνταν, καί τόν ἥλιον τοῦτον· ὁ αὐτός γάρ καί σκώληξ ἐστί καί ἥλιος δικαιοσύνης· τό μέν, ὡς ἀσπόρως κατά σάρκα τικτόμενος, καί πᾶσαν διαφεύγουσαν ἔννοιαν ἔχων τήν σύλληψιν· τό δέ, ὡς ὑπό γῆν δι᾿ ἐμέ κατά τό τοῦ θανάτου καί τῆς ταφῆς μυστήριον γενόμενος· καί ὡς φῶς ἀΐδιον φύσει δι᾿ ἑαυτόν ὑπάρχων, ἐκ νεκρῶν ἀνατείλας διά τῆς ἀναστάσεως, προσέταξεν ὡς Θεός πνεύματι καύσωνος συγκαίοντι, καί ἐπάταξεν ὁ ἥλιος ἐπί τήν κεφαλήν Ἰωνᾶ. Μετά γάρ τήν ἀνατολήν τοῦ ἡλίου τῆς δικαιοσύνης, ἤγουν τήν ἀνάστασιν τοῦ Κυρίου καί τήν ἀνάληψιν, ὁ συγκαίων καύσων τῶν πειρασμῶν ἐπῆλθεν, ἀμετανοήτοις μείνασι τοῖς Ἰουδαίοις, καί ἐπάταξεν αὐτούς εἰς κεφαλάς αὐτῶν κατά δικαίαν κρίσιν, ἐπιστρέψας, κατά τό γεγραμμένον, τόν πόνον αὐτῶν εἰς τάς κεφαλάς αὐτῶν· καθώς αὐτοί προλαβόντες ηὔξαντο καθ᾿ ἑαυτῶν, εἰπόντες·  Τό αἷμα αὐτοῦ ἐφ᾿ ἡμᾶς, καί ἐπί τά τέκνα ἡμῶν. Σαφῶς γάρ μετά τήν ἀνάστασιν καί τήν ἀνάληψιν τοῦ Σωτῆρος, πνεῦμα καύσωνος ἄγαν συγκαίοντος, ἡ διά τῶν ἐθνῶν ἐκδίκησις ἐπῆλθεν αὐτοῖς· καί παντός τοῦ ἔθνους καθάπερ κεφαλήν τήν δόξαν, καί τό κράτος πατάξας, κατέλαβεν ὁ ἥλιος ὁ ἐμός· πρός ὅν τούς ὀφθαλμούς τῆς διανοίας ἐπιμύσαντες, τό φῶς τῆς ἀληθείας αὐτοῖς ἐπιλάμψαν οὐκ ἔγνωσαν.

 

(716) Ἤ πάλιν, πνεῦμα καύσωνός ἐστιν ἐξεγειρόμενον τοῖς ἀπειθοῦσι τῷ λόγῳ τῆς χάριτος Ἰουδαίοις, ἡ τόν ὑετόν ἀνέχουσα τῆς γνώσεως, καί τῆς προφητείας τήν δρόσον, καί τήν φυσικήν τῶν εὐσεβῶν νοημάτων τῆς καρδίας ἀποξηραίνουσα πηγήν, ἐγκατάλειψις, ἐπαγομένη δικαίως αὐτοῖς, ὡς πλήσασι τάς χεῖρας αἵματος ἀθώου, καί τῶ ψεύδει προδεδωκόσι τήν ἀλήθειαν· καί ἐπί σωτηρίᾳ τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων ἀτρέπτως ἐν εἴδει τῷ καθ᾿ ἡμᾶς παραγενόμενον τόν Θεόν Λόγον ἀπαρνησαμένοις· καί διά τοῦτο παραδοθεῖσι  τῇ αὐτονομίᾳ τῆς πλάνης· ἐν ᾗ καθ᾿ οἷον δήποτε τρόπον οὐκ ἔστιν εὑρεῖν εὐσεβείᾳ καί φόβῳ Θεοῦ κατεικασμένην διάθεσιν· ἀλλά ξηράν, καί ἄνικμον γνώμην, καί παντί μοχθηρῷ πάθει πεποιωμένην· ἥν χαρακτηρίζειν οἶδεν ὁ τῦφος, πάθος ἐπάρατον ὑπάρχον, καί ἐκ δύο κακῶν κατά σύνθεσιν συνιστάμενον, ὑπερηφανίας καί κενοδοξίας· ὧν μέν ὑπερηφανία, τήν αἰτίαν ἀρνεῖται τῆς ἀρετῆς καί τῆς φύσεως· ἡ δέ κενοδοξία, τήν τε φύσιν καί αὐτήν νόθον τήν ἀρετήν καθίστησιν. Οὐδέν γάρ τῷ ὑπερηφάνῳ  κατά Θεόν διαπράττεται, καί οὐδέν τῷ κενοδόξῳ κατά φύσιν προέρχεται. Τούτων μίξις ὁ τῦφος καθέστηκε· πρός μέν Θεόν ἔχων τήν καταφρόνησιν, καθ᾿ ἥν πέφυκε βλασφήμως διαβάλλειν τήν πρόνοιαν· πρός δέ τήν φύσιν κεκτημένος τήν ἀλλοτρίωσιν· καθ᾿ ἥν πάντα τά τῆς φύσεως παρά τήν φύσιν μεταχειρίζεται, τῷ κατά παράχρησιν τρόπῳ, τήν τῆς φύσεως παραφθείρων εὐπρέπειαν. Καί συντόμως εἰπεῖν, τῷ τυφωνικῷ δαίμονι διά τήν εἰς Χριστόν ἀπιστίαν συγχωρηθείς καταδεθῆναι τήν διάνοιαν ὁ τῶν Ἰουδαίων λαός, ἐπίσης Θεόν καί ἀνθρώπους μεμίσηκε· τόν μέν Θεόν, σαρκός ἡδονῆς ἔχων κατώτερον, καί διά τοῦτο τήν ἐν πνεύματι λατρείαν ἀποπεμπόμενος· τούς δέ ἀνθρώπους, τούς μή σαρκί τό γένος καταγομένους ἐξ Ἰακώβ ἀλλοτρίους παντάπασιν ἡγούμενος εἶναι τοῦ Κτίσαντος· καί διά τοῦτο, θείας εὐαρεστήσεως μελέτην ποιοιούμενος τήν καθ᾿ ἡμῶν μιαιφονίαν· ἀγνοήσας, ὡς ἔοικεν, ὁ μάταιος, διά τήν ἄνοιαν, ὡς οὐ τοσοῦτον δύναται τό σῶμα πρός οἰκείωσιν Θεοῦ καί γένους ἀγχιστείαν, ὅσον ψυχή, τόν αὐτόν ταῖς λοιπαῖς ἐπικομίζουσα χαρακτῆρα τῆς πίστεως, καί τήν πρός πάντας κατά τήν γνώμην περί τό καλόν ἐνδιάθετον ταυτότητα· καθ᾿ ἥν, ὁ μέν τῆς σαρκός νόμος παντελῶς ἀποσβέννυται· μόνος δέ διά πνεύματος ὁ τοῦ Θεοῦ λόγος περιφανῶς διαφαίνεται, κατά νοῦν πάντας ἑνοποιῶν πρός ἑνός ἐπίγνωσιν Θεοῦ, καί μίαν τήν εἰς ἀλλήλους ἀγάπην καί σύμπνοιαν καθ᾿ ἥν, οὐδείς οὐδενός κεχώρισται παντελῶς πνευματικῶς, κἄν ἀλλήλων σωματικῶς κατά τήν θέσιν τῶν τόπων κακράν διεστήκασιν.

 

Πνεῦμα γοῦν καύσωνός ἐστιν ὁ τῦφος, (717) μισόθεον ὁμοῦ καί μισάνθρωπον πάθος· ἀποξηραίνει γάρ τήν καρδίαν τῶν ἀπίστων, τούς περί θεότητος εὐσεβεῖς λογισμούς, καί τούς ὀρθούς περί φύσεως λόγους ἀπομαραίνων, κατά τήν εἰκόνα τοῦ καύσωνος. Φασί γάρ τοῦτον γίνεσθαι τόν ἄνεμον κατά μίξιν ἀνατολικοῦ καί νοτίου πνεύματος· καί διά τοῦτο ξηραίνοντα τῆς γῆς τήν παρεσπαρμένην ἰκμάδα. Καλεῖσθαι δέ φασιν αὐτόν καί Εὐροκλύδωνα καί Τυφονικόν· τό μέν, ὡς ταραχήν πανταχόθεν γῆς καί θαλάττης ἐγείροντα· τό δε, ὡς αὐχμώδους σκότους ποιητικόν· ὅπερ πέφυκε ποιεῖν καί ὁ τῦφος. Ἐπάγει γάρ μεγάλην ταραχήν τῇ ψυχῇ, καί σκότους ἀγνοίας πληροῖ τήν διάνοιαν. Τοῦτον ἐξήγειρεν ὁ Θεός τόν καύσωνα μετά τήν εἰς Χριστόν παροινίαν· τουτέστι, παρεχώρησεν ἐπελθεῖν τοῖς Ἰουδαίοις, πρόσφορον κεκτημένοις αὐτῷ τήν διάθεσιν, ἵνα γένηται πᾶσι κατάδηλος αὐτῶν ἡ περί Θεόν καί ἀνθρώπους προαίρεσις.Ὅθεν ἀγνοίας ζόφῳ καταπιεσθέντες, εἰς τήν ἀντίθετον [Fr. et. Seg ἀντίθεον] τῷ Θεῷ μοῖραν ἑαυτούς ἑκουσίως ἀπέωσαν· ἄλλο μέν οὐδέν τό σύνολον ἔχοντες, πλήν τό διαπονεῖσθαι καί ἀδημονεῖν, ἐπί τε τῇ κατά πίστιν σωτηρίᾳ καί δόξῃ τῶν ἐθνῶν, ἐπί τε τῇ καθαιρέσει τῶν παρ᾿ αὐτοῖς κατά σάρκα νομίμων, λέγοντες· Νῦν, Κύριε, λάβε δή τάς ψυχάς ἀφ᾿ ἡμῶν, ὅτι καλόν ἡμῖν ἀποθανεῖν, ἤ ζῇν, διά τήν ξηρανθεῖσαν κολόκυνταν· λέγω δέ, τήν ἐν σκιαῖς τοῦ νόμου λατρείαν καταργηθεῖσαν· τήν ὑπό νύκτα, καί γενομένην καί ἀπογενομένην· ὡς μηδένα, τοῖς τῶν συμβόλων αἰνίγμασί τε καί τύποις μόνοις περιγραφομένην, φωτισμόν ἔχουσαν νοητόν ψυχῆς διάνοιαν λαμπρύναι δυνάμενον.

 

Ἀλλ᾿ ἡμεῖς πνευματικῶς διά πίστεως, καί τῆς παρομαρτούσης αὐτῇ δικαιοσύνης, τήν πνευματικήν ἀσπασώμεθα Νινευή· φημί δέ τήν ἐξ ἐθνῶν Ἐκκλησίαν, τήν ὡς ἀληθῶς Πόλιν μεγάλην τῷ Θεῷ καθεστῶσαν, ὡς γέγραπται· καί διά τῶν ὁρισθεισῶν αὐτῇ πρός ἐπιστροφήν τριῶν ἡμερῶν τῆ μετανοίᾳ διασωθεῖσαν· καί πολῖται ταύτης τῆς πόλεως τῆς τῷ Θεῷ μεγάλης διά τῆς μετανοίας, καί τῆς ἐπί τό κρεῖττον μεταβολῆς γενέσθαι σπουδάσωμεν. Ἐπιτετηρημένως γάρ φησι μεγάλην εἶναι τῷ Θεῷ τήν πόλιν ὁ λόγος οὗτος φάσκων, Ἡ δέ Νινευή, ἧν πόλις μεγάλη τῷ Θεῷ. Ποῦ τῆς Γραφῆς ὁ Ἰουδαῖος περί τῆς κάτω πόλεως Ἱερουσαλήμ ἀληθείας φροντίζων τοῦτο κείμενον ἐπί λέξεως εὑρίσκει τό ῥητόν; Οὐδαμοῦ γάρ ἔγωγε πᾶσαν πολλάκις ἀναγνούς τήν ἁγίαν Γραφήν, κείμενον ηὗρον τό,  Καί Ἱερουσαλήμ(720) ἦν πόλις μεγάλη τῷ Θεῷ. Τίς δέ λόγου δυνάμει καί νοημάτων πλούτῳ θαῤῥῶν, περιγράψας μετρῆσαι δυνήσοιτο τό μέγεθος τῆς τῷ Θεῷ καί οὔσης καί λεγομένης μεγάλης πόλεως; Ἐμοί μέν τοῦτο παντελῶς ἄπορον· οἶμαι δέ, καί παντί συνετῷ τήν διάνοιαν, καί μικρόν γοῦν ἐπῃσθημένῳ τῆς θείας μεγαλειότητος, καί τῷ Θεῷ τάς θείας ψήφους ἐμφερεῖς εἶναι δοκεῖν οὐκ ἀγνοῶν. Πῶς δέ τῷ Θεῷ μεγάλη πόλις ἐστίν, ἡ πρώτη πόλις τῶν Ἀσσυρίων, ἔνθα τῆς πλάνης ὑπῆρχεν ἡ σύγχυσις· ἔνθα τῆς εἰδωλομανίας ἵδρυτο τό βασίλειον· ἡ πολύ πόῤῥω τυγχάνουσα τῆς λεγομένης ἁγίας γῆς, καί τῷ σωματικῷ Ἰσραήλ ἐπηγγελμένης, εἰ μή τό μέγεθος τῆς μηδενί λόγῳ περιγραφομένης πίστεως τῆς ἐξ ἐθνῶν Ἐκκλησίας ἐνιδών ὁ Θεός, τό μέλλον ὥσπερ ὄν ἀπεδέξατο, καί τό τέως ἀλλότριον εἰσῳκήσατο· καί τό ποτε διά τήν ἀθεΐαν φαυλότατον, ἔνθεον τῷ λόγῳ καθέστηκε καί τιμιώτατον, καί μηδενί λόγῳ τό μέλλον ὁριζόμενον ἔχον, διά τοῦ προφήτου φήσας διαῤῥήδην, Καί Νινευή ἦν πόλις μεγάλῃ τῷ Θεῷ· πρός ἦν ἀποσταλείς ὁ τῆς προφητικῆς χάριτος λόγος, τήν μακαρίαν καταστροφήν ἐκήρυξεν, εἰπών· Ἔτι τρεῖς ἡμέραι, καί  Νινευή καταστραφήσεται. Κατά τοῦτον γενόμενος τῆς τῶν ἡμερῶν προσθεσμίας τόν τόπον, τά μέν ἄλλα δοκῶ μοι παρήσειν, ὅσα δυνατόν ῥηθῆναι τοῖς τόν λόγον ἀνάγουσι· μονώτατον δέ σκοπεῖν μετά τῆς ἀκριβοῦς σημειώσεως, καί εἰπεῖν ὅπερ τυχόν οὐκ ἔξω βαῖνον εὑρεθήσεται τῆς ἀληθείας λεγόμενον.

 

Τοίνυν ἀκούων ὁριστικῶς, Ἔτι τρεῖς ἡμέραι, καί Νινευή καταστραφήσεται, τοῦ προφήτου κηρύττοντος, ἀπαράλλακτον ἐκδέχομαι κατά τῆς Νινευή τήν ἀπόφασιν· μᾶλλον δέ κυριώτερον εἰπεῖν, ὑπέρ τῆς Νινευή τήν ἐπίσκεψιν ἔσεσθαι. Νοῶ γάρ, ὅτι μετά τρεῖς ἡμέρας, ἅσπερ τυπικῶς ἐν τῇ  κοιλίᾳ τοῦ κήτους ὑπάρχων, ἐν αὐτῷ προλαβών τήν τριήμερον ταφήν τοῦ Κυρίου καί ἀνάστασιν προδιέγραψεν ὁ προφήτης, ἄλλας ἐξεδέχετο τρεῖς ἡμέρας ὁ λόγος, ἐν αἷς ἔμελλε τῆς ἀληθείας ἀποδειχθῆναι τό φῶς, καί ἡ τῶν προῤῥηθέντων ἀληθής τῶν μυστηρίων ἔκβασις, καί ἡ καταστροφή γενέσθαι πάντως τῆς πόλεως, οὐκέτι μέλλουσαν προτυπούσας τήν ἀλήθειαν τῆς τοῦ Σωτῆρος ταφῆς καί ἀναστάσεως, (721) ἀλλ᾿ ἐπί τῶν πραγμάτων ἐνεργεθεῖσαν δεικνυούσας σαφῶς τήν ἀλήθειαν· ἧς προδιατύπωσις ἦν, ἡ προλαβοῦσα κατά τόν Ἰωνᾶν ἐν τῶ κήτει τριάς τῶν ἡμερῶν. Εἰ γάρ πᾶς τύπος προσδοκωμένης ἀληθείας ἐστί· κατά δέ τόν τύπον τρεῖς ἡμέρας πεποίηκεν ἐν τῇ  κοιλίᾳ τοῦ κήτους Ἰωνᾶς, δῆλον ὡς τύπος πραγματειωδῶς ἐφεπομένην πάντως καινοπρεπῶς τήν ἀλήθειαν δεικνύναι τό μυστήριον ἔμελλε· καί τρεῖς ἡμέρας καί τρεῖς νύκτας ἐν τῇ καρδίᾳ τῆς γῆς πεποιηκέναι τόν Κύριον, κατά τήν αὐτοῦ τοῦ Κυρίου φωνήν, φάσκοντος· Ὥσπερ ἦν Ἰωνᾶς ἐν τῇ κοιλίᾳ τοῦ κήτους τρεῖς ἡμέρας καί τρεῖς νύκτας, οὕτως ἔσται καί ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ καρδίᾳ τῆς γῆς τρεῖς ἡμέρας καί τρεῖς νύκτας. Τό γάρ εἰπεῖν, Ἔτι τρεῖς ἡμέραι, δηλοῖ κατ᾿ ἐπίκρυψιν, ὡς παρῆλθον ἄλλαι τρεῖς ἡμέραι, ἐπεί οὐκ ἄν ἔκειτο τό, Ἔτι· τουτέστι, γενήσονται πάλιν τρεῖς ἡμέραι, καί Νινευή καταστραφήσεται. Οὐκοῦν ὁ τύπος οὐ κατέστρεψε τήν Νινευή κατά τήν θείαν ἀπόφασιν· ἀλλ᾿ ἡ ἀλήθεια, περί ἧς εἶπεν, Ἔτι τρεῖς ἡμέραι· ὡσανεί ἔλεγεν· Ἔτι τρεῖς ἡμέραι, κατά τόν [Fr. μετά τόν] ἐμοί δειχθέντα τύπον, γενήσονται, μυστικωτέρας ταφῆς καί μείζονος ἀναστάσεως· καί Νινευή καταστραφήσεται.

 

Ἀλλ' ἐρεῖ τις τυχόν διαπορῶν λόγος, Πῶς ἀληθεύει καταστροφῆς ψῆφον διδούς ὁ Θεός, καί μή καταστρέφων; πρός ὅν φαμεν, ὡς ἀληθεύει τήν αὐτήν καταστρέφων, καί σώζων· τό μέν, τῇ ἀποθέσει τῆς πλάνης ποιῶν· τό δέ, τῇ προσλήψει [ἄλ. προλήψει] κατορθῶν τῆς ἀληθοῦς ἐπιγνώσεως. Μᾶλλον δέ, τήν μέν πλάνην ἀποκτένων διά τῆς πίστεως πάλιν ζωογονουμένης· τήν δέ σωτηρίαν, τῷ θανάτῳ τῆς πλάνης πραγματευόμενος. Νινεϋῇ γάρ ἑρμηνεύεται μελάνωσις αὐχμηρά, καί ὡραιότης λειοτάτη. Οὐκοῦν συμφώνως τῇ δυνάμει τῆς ἑρμηνείας, τήν μέν ἐκ τῆς παραβάσεως τῇ φύσει προσγενομένην  αὐχμηράν τῆς πλάνης μελάνωσιν, μετά τήν τριήμερον ταφήν καί ἀνάστασιν ὁ Κύριος κατέστρεψε· τήν δέ ἐξ ὑπακοῆς πίστεως λειοτάτην ὡραιότητα τῆς φύσεως ἀνενεώσατο· πάλιν τό κάλλος ἐν τῇ φύσει κατά τήν ἀνάστασιν δείξας τῆς ἀφθαρσίας ἄγαν λειότατον, καί μηδενί τό παράπαν ὑλικῷ τραχυνόμενον. Ἁρμόσει δέ καί πρός τήν κοινήν φύσιν τοῦτο λεγόμενον, καί πρός τήν ἁγίαν Ἐκκλησίαν, καί πρός τήν τοῦ καθ᾿ ἕκαστον ψυχήν, ἀποθεμένην (724) διά πίστεως καί ἀγαθῆς συνειδήσεως, τοῦ παλαιοῦ Ἀδάμ καί χοϊκοῦ τήν εἰκόνα, καί ἐνδυσαμένην τήν εἰκόνα τοῦ ἐπουρανίου.

 

Τοιγαροῦν δέδεικται σαφῶς, ὅτι πολύτροπον ἔχει τήν ἐπ᾿ αὐτῷ θεωρίαν ὁ προφήτης, κατά τήν δύναμιν τοῦ ὀνόματος· τοῖς τόποις δηλονότι τῆς αὐτοῦ Γραφῆς προσφόρως ἁρμοζούσης κατά τήν ἑρμηνείαν ἐμφάσεως. Σημαίνει γάρ ὡς μέν φυγή κάλλους ἑρμηνευόμενος, τόν Ἀδάμ, καί τήν κοινήν φύσιν· ὡς δέ ἀνάπαυσις, καί ἴασις Θεοῦ καί πόνος Θεοῦ λεγόμενος, τόν Κύριον ἡμῶν καί Θεόν, κατά τήν ἀποδοθεῖσαν τῆς ἐξηγήσεως δύναμιν· τήν δέ τοῦ κηρύγματος χάριν, διά τοῦ ἐν αὐτῇ πλούτου τοῦ Πνεύματος μηνύων, περιστερά λέγεται, καί δόμα Θεοῦ, καί πόνος Θεοῦ διά τούς πολλούς ἀγῶνας τῶν γενομένων ταύτης τῆς ἀληθοῦς  κλήσεως λειτουργῶν. Τήν δέ τῶν Ἰουδαίων κατά τῆς ἀληθείας ὑπεμφαίνων μανίαν, ἑρμηνεύτεται διαπόνησις αὐτῶν, ὅπερ ἐστί φθόνος ἐπ᾿ ἀλλοτρίοις ἀγαθοῖς, τίκτων λύπην τοῖς ἔχουσιν· ὅπερ κακόν εἰς φύσιν τοῖς Ἰουδαίοις μετέπεσε, τό πρός Θεόν καί ἀνθρώπους μίσος ἀνελομένοις· καί διά τοῦτο, μόνην τήν δι᾿ αἵματος καί φόνων ἀναιδεῖς [Fr. ἀνέδην] φθοράν ἐπιζητοῦσι τῆς φύσεως.

 

Ἀλλ᾿ ἐπειδή τρέχων ὁ λόγος, τήν περί τῆς πορείας τῶν τριῶν ἡμερῶν θεωρίαν παρέλειψε· φησί γάρ· Ἡ Νινευή ἦν πόλις μεγάλη τῷ Θεῷ, ὡσεί πορείας ὁδοῦ ἡμερῶν τριῶν, εἰ δοκεῖ, δι᾿ ὀλίγων τήν ἔλλειψιν ἀναπληρώσωμεν.

 

Τήν τοίνυν πορείαν τῆς ὁδοῦ τῶν τριῶν ἡμερῶν, ὑποληπτέον εἶναι τούς διαφόρους βίους δρόμου τοῦ κατά Θεόν· ἤγουν τήν ἑκάστῳ γενικῷ νόμῳ πρέπουσαν ἀγωγήν. Νόμους δέ λέγω νῦν γενικούς, τόν φυσικόν καί τόν γραπτόν, καί τόν τῆς χάριτος. Ἰδιάζουσαν γάρ τούτων ἕκαστος ἀναστροφήν ἔχει βίου καί δρόμον πρόσφορον, ὅτι καί τήν ἐξ αὐτοῦ κατά τήν γνώμην γενομένην [Fr. γενωμένην] τῶν ἀγομένων διάθεσιν ἔχει διάφορον. Ἄλλην γάρ ἄλλος ἑκάστῳ τῶν ὑπ᾿ αὐτόν πέφυκε δημιουργεῖν τήν διάθεσιν. Οἷον, ὁ μέν φυσικός νόμος, ὅταν οὐκ ἔχῃ πλεονεκτοῦσαν τόν λόγον τήν αἴσθησιν, ἀδιδάκτως ἀσπάζεσθαι πάντας πείθει τό συγγενές καί ὁμόφυλον, αὐτήν ἔχοντας τήν φύσιν, τῆς τῶν δεομένων ἐπικουρίας διδάσκαλον· κἀκεῖνο βούλεσθαι πᾶσιν ἅπαντας, ὅπερ ἕκαστος ἑαυτῷ παρά τῶν ἄλλων γινόμενον εἶναι δοκεῖ καταθύμιον· καί τοῦτο διδάσκων ὁ Κύριος, φησίν· Ὅσα θέλετε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, ὁμοίως καί ὑμεῖς ποιεῖτε αὐτοῖς. Ἐφ᾿ ὧν γάρ ἡ φύσις λόγῳ βραβεύεται, τούτων μίαν πέφυκεν εἶναι διάθεσις. Ὧν δέ ἡ διάθεσις ἡ αὐτή, καί κατ᾿ ἦθος τρόπος, καί ὁ τοῦ βίου δρόμος εἷς ὑπάρχειν προδήλως πέφυκεν.Ὧν δέ τρόπος ἠθῶν καί βίου δρόμος ἐστίν ὁ αὐτός, εἷς δηλονότι καί αὐτός κατά τήν γνώμην τῆς πρός ἀλλήλους σχέσεως ὑπάρχει δεσμός, κατά μίαν τήν γνώμην ἄγων τούς πάντας πρός τόν ἕνα λόγον τῆς φύσεως· ( 725) ἐν ᾧ παντελῶς οὐκ ἔστιν ἡ νῦν κρατοῦσα τῆς φύσεως διά τήν φιλαυτίαν διαίρεσις.

 

Ὁ δέ γραπτός νόμος, φόβῳ τῶν ἐπιτιμίων ἐπέχων τάς ἀτάκτους τῶν ἀφρονεστέρων ὁρμάς, ἐθίζει διδάσκων πρός μόνην αὐτούς ὁρᾷν τήν τοῦ ἴσου διανομήν, καθ᾿ ἥν τῆς δικαιοσύνης τό κράτος χρόνῳ βεβαιωθέν, εἰς φύσιν μεθίσταται· ποιοῦν τόν μέν φόβον, διάθεσιν ἡρέμα κατά μικρόν τῇ περί τό καλόν γνώμῃ κρατουμένην· ἕξιν δέ τήν συνήθειαν τῇ λήθῃ τῶν προτέρων καθαιρομένην, καί τό φιλάλληλον ἑαυτῇ συναποτίκτουσαν, καθ᾿ ὅ τοῦ νόμου γίνεσθαι τό πλήρωμα πέφυκε, πάντων ἀλλήλοις κατά τήν ἀγάπην συναρμοσθέντων. Πλήρωμα γάρ νόμου καθέστηκεν ἡ κατ᾿ ἀγάπην διάλληλος συνοχή πάντων τῶν μετειληφότων τῆς φύσεως, φέρουσα τῷ κατ᾿ ἀγάπην πόθῳ κατεστεμμένον τόν λόγον τῆς φύσεως· καί τῇ προσθήκῃ τοῦ πόθου, τόν τῆς φύσεως καταφαιδρύνουσα νόμον. Νόμος γάρ φύσεώς ἐστι, λόγος φυσικός τοῖς τρόποις τήν αἴσθησιν λαβών ὑποχείριον. Γραπτός δέ νόμος ἐστίν, ἤγουν γραπτοῦ νόμου πλήρωσις, λόγος φυσικός προσλαβών λόγον πνευματικόν τῆς πρός τό συγγενές ἀλληλουχίας ἐπίκουρον. Διό φησιν, Ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς ἑαυτόν· ἀλλ᾿ οὐ, Σχοίης τόν πλησίον σου ὡς ἑαυτόν. Τό μέν γάρ, τήν πρός τό εἶναι μόνον δηλοῖ τοῦ συγγενοῦς συνοχήν· τό δέ, τήν πρός τό εὖ εἶναι σημαίνει πρόνοιαν.

 

Ὁ δέ τῆς χάριτος νόμος, αὐτόν ἀμέσως διδάσκει τούς ἀγομένους μιμεῖσθαι τόν Θεόν, ὅς τοσοῦτον ὑπέρ ἑαυτόν ἡμᾶς, εἰ θέμις εἰπεῖν, καί ταῦτα διά τήν ἁμαρτίαν ὄντας ἐχθρούς, ἠγάπησεν, ὥστε καί   εἰς τήν καθ᾿ ἡμᾶς οὐσίαν ἐλθεῖν ἀτρέπτως, ὑπέρ πᾶσαν οὐσίαν ὄντα καί φύσιν ὑπερουσίως καταδέξασθαι, καί ἄνθρωπον γενέσθαι, καί τῶν ἀνθρώπων ἕνα χρηματίσαι βούλεσθαι· καί τήν ἡμετέραν κατάκρισιν οἰκείαν ποιῆσαι μή παραιτήσασθαι· καί τοσοῦτον ἡμᾶς θεῶσαι κατά χάριν, ὅσον κατ᾿ οἰκονομίαν αὐτός φύσει γέγονεν ἄνθρωπος· ἵνα μή μόνον μάθωμεν ἀλλήλων ἀντέχεσθαι φυσικῶς, καί ὡς ἑαυτούς ἀλλήλους ἀγαπᾷν πνευματικῶς· ἀλλά καί ὑπέρ ἑαυτούς ἀλλήλων κήδεσθαι θεϊκῶς· καί ταύτην τῆς εἰς ἀλλήλους ἀγάπης ἀπόδειξιν ποιεῖσθαι, τό κατ᾿ ἀρετήν ὑπέρ ἀλλήλων τόν ἑκούσιον προθυμεῖσθαι θάνατον. Οὐκ ἔστι γάρ ταύτης ἄλλη μείζων ἀγάπης, φησίν, ἵνα τις θῇ τήν ψυχήν αὐτοῦ ὑπέρ τῶν φίλων αὐτοῦ.

 

Οὐκοῦν ὁ μέν τῆς φύσεως νόμος ἐστίν, ἵνα συνελών εἴπω, λόγος φυσικός τήν αἴσθησιν λαβών ὑποχείριον, πρός ἀφαίρεσιν τῆς ἀλογίας· καθ᾿ ἥν [marg. ἀλογίαν δηλονότι], τῶν φυσικῶς συνημμένων ἐστίν ἡ διαίρεσις.  Ὁ δέ γραπτός νόμος ἐστί, λόγος φυσικός μετά τήν κατ᾿ αἴσθησιν τῆς ἀλογίας ἀφαίρεσιν προσλαβών καί πόθον πνευματικόν, τῆς πρός τό συγγενές ἀλληλουχίας συνεκτικόν. Ὁ δέ τῆς χάριτος νόμος, ὑπέρ φύσιν καθέστηκε λόγος, (728) πρός θέωσιν ἀτρέπτως τήν φύσιν μεταπλάττων, καί ὡς ἐν εἰκόνι δεικνύς ἀκαταλήπτως τῇ φύσει τῶν ἀνθρώπων τό ὑπέρ οὐσίαν καί φύσιν ἀρχέτυπον· καί τήν τοῦ ἀεί εὖ εἶναι διαμονήν παρεχόμενος.

 

Εἰ δέ τοῦτον ἔχει τόν τρόπον ὁ περί τῶν τριῶν νόμων λόγος, εἰκότως ἡ μεγάλη τοῦ Θεοῦ πόλις Ἐκκλησία· ἤγουν ἡ τοῦ καθ᾿ ἕκαστον ψυχή, πορείας ὁδοῦ τριῶν καθέστηκεν ἡμερῶν· ὡς δεκτική καί χωρητική τῆς κατά φύσιν καί νόμον καί πνεῦμα δικαιοσύνης. Ἐν τούτοις γάρ τοῖς τρισί νόμοις, ὁ πᾶς περιέχεται τῆς Ἐκκλησίας διάκοσμος· πλάτει τε τῷ κατ᾿ ἀρετήν, [πλάτει] καί μήκει τῷ κατά γνῶσιν· καί τῷ κατά σοφίαν βάθει μυστικῆς θεολογίας περιγραφόμενος. Ἀλλά ταύτης κατά διάθεσιν, ὡς ὁ τῶν Ἰουδαίων λαός, μή χωρισθῶμεν τῆς πόλεως, τό σῶμα καθάπερ σκηνήν στέργοντες, καί τήν πρόσκαιρον τοῦ σώματος ὥσπερ κολόκυνθαν ἡδονήν περιέποντες· ἵνα μή ἄν τῆς συνειδήσεως ὁ σκώληξ πλήξας, ἀποξηράνῃ τήν καθ᾿ ἡδονήν ἠπατημένην διάθεσιν· καί ἡ διά τῶν ἀκουσίων πειρασμῶν ἐπελθοῦσα καθάπερ πνεῦμα καύσωνος τῶν κακῶς ἡμῖν βεβιωμένων ἔκτισις, ἀπειπώμεθα τήν ζωήν, καί πρός τήν θείαν δυσανασχετήσωμεν κρίσιν.

 

Ἕκαστος γάρ ἡμῶν τῶν ἠττημένων τῇ ἀπάτῃ τῶν ὑλικῶν, καί ταῖς ἡδοναῖς χαιρόντων τοῦ σώματος, σκώληκος δίκην τοῦ Θεοῦ τόν λόγον δέχεται, καί τήν συνείδησιν αὐτόν πλήττοντα τέως· καί ῥίζης δίκην κολοκύνθης τήν πρός τήν ἡδονήν αὐτοῦ διεσθίοντα σχέσιν· καί οὕτως διά τῆς τελείας ἀνατολῆς τοῦ φωτισμοῦ τῶν λογίων τοῦ πνεύματος, ἀποξηραίνοντα τήν καθ᾿ ἁμαρτίαν ἐνέργειαν· καί πνεύματι καύσωνος, τῇ μνήμῃ τῶν αἰωνίων κολάσεων, καθάπερ κεφαλήν τήν κατ᾿ αἴσθησιν ἐν ταῖς προσβολαῖς ἀρχήν τῶν παθῶν τῆς κακίας πατάσσοντα·  ἵνα μάθωμεν προνοίας λόγους καί κρίσεως, τῶν προσκαίρων, ὧν τῇ στερήσει λυπεῖσθαι τό γένος εἴωθεν τῶν ἀνθρώπων, τά αἰώνια προκρινούσης. Εἰ γάρ τόν ἄνθρωπον διά τήν σκηνήν καί τήν  κολοκύνθαν λυπούμενον· λέγω δέ τήν σάρκα καί τήν τῆς σαρκός ἡδονήν· τῆς δέ Νινευή ἀντεχόμενον τόν Θεόν εἰσήγαγε τῆς Γραφῆς ὁ λόγος, δῆλον ὡς τῶν τοῖς ἀνθρώποις τιμίων καί ἐπεράστων, τό τῷ Θεῷ φανέν προσφιλές,  πάντων τῶν ὁποσοῦν ὄντων πολλῷ κρεῖττόν ἐστι καί τιμιώτερον· ἤπου γε τῶν οὐκ ὄντων, καί μόνῃ προλήψει κατ᾿ ἐσφαλμένην κρίσιν εἶναι δοκούντων, ὧν οὐδείς τό παράπαν ἐστί κατά τήν ὕπαρξιν λόγος· μόνη δέ φαντασία τόν νοῦν φενακίζουσα· καί σχῆμα τοῖς οὐκ οὖσι διάκενον, ἀλλ᾿ οὐχ ὑπόστασιν τῷ πάθει παρεχομένη.

 

 

 

ΣΧΟΛΙΑ

 

α΄. Ποσαχῶς ἑρμηνεύεται Ἰωνᾶς.

 

β΄. Ποσαχῶς ἑρμηνεύται Ἰόππη.

 

γ΄. Πόσοις ἀναλογεῖ πνευματικῶς θεωρούμενος Ἰωνᾶς.

 

(729) δ΄. Τίνος ἀναλογίαν ἔχει  νοουμένη πνευματικῶς ἡ Ἰόππη.

 

ε΄. Κατ᾿ ἄλλην ἐπιβολήν τοῖς καθ᾿ ἕκαστα πρόφορος θεωρία περί τῆς Ἰόππης.

 

στ΄. Πολυταράχου ζάλης.

 

ζ΄. Κεφαλήν λέγει τόν πρῶτον περί μονάδος λόγον, ὡς ἀρχήν πάσης ἀρετῆς· τάς δέ σχισμάς τῶν ὀρέων, τάς διανοίας τῶν πνευμάτων τῆς πονηρίας, ὑφ᾿ ὧν κατεπόθη διά τῆς παραβάσεως ὁ ἡμέτερος νοῦς.

 

η΄. Γῆν λέγει κατωτάτην, τήν μηδαμῶς γνώσεως αἰσθανομένην θείας, ἤ τῆς κατ᾿ ἀρετήν ζωῆς τήν οἱανοῦν κίνησιν ἔχουσαν, ἕξιν.

 

θ΄. Ἄβυσσον καλεῖ τήν ἄγνοιαν ἐπικειμένην τῇ ἕξει τῆςκακίας· ἐφ᾿ ᾗ βέβηκεν καθάπερ γῇ, τά τῆς κακίας πελάγη.

 

ι΄. Γῆν μέν τήν παγίαν τῆς κακίας ἕξιν εἶπεν· αἰωνίους δέ μοχλούς, τάς συγκρατούσας τήν χειρίστην ἕξιν ἐμπαθεῖς προσπαθείας τῶν ὑλικῶν.

 

ια΄. Φέγγος λέγει τήν ἀληθῆ γνῶσιν· ζωήν δέ βροτῶν, τήν πρέπουσαν λογικοῖς πολιτείαν, ἧς ὁ τήν κακήν ἕξιν ἔχων ἐστερῆται.

 

ιβ΄. Ἐνταῦθα τήν θάλασσαν, εἰς τόν κόσμον τοῦτον ἔλαβεν· εἰς ὅν διά σαρκός ὁ Κύριος γέγονεν.

 

ιγ΄. Ἀνάπαυσιν λέγει τόν Κύριον, ὡς τῶν ἐπ᾿ ἀρετῇ πόνων λυτήριον· ἴασιν δέ Θεοῦ, ὡς ἰατρόν τῆς ἐκ τοῦ θανάτου πληγῆς· Θεοῦ δέ χάριν, ὡς ἀπολύτρωσιν· καί Θεοῦ πόνον, ὡς τῶν ἡμῶν ἀναδοχέα παθῶν.

 

ιδ΄. Fr. Πῶς ἐστι χάρις ὁ Κύριος ἡμῶν καί Θεός· ἴδε, Νεῖλε, καί μή σαλεύου, τῷ· Πλήρης χάριτος καί ἀληθείας.

 

ιε΄. Πῶς δηλοῖ τήν προφητικήν χάριν Ἰωνᾶς.

 

ιστ΄. Ὅτι δαπανᾷ, φησί, προσβάλλουσαν τήν πονηράν δύναμιν, ἡ τῶν ἁγίων ὑπομονή.

 

ιζ΄. Ὅτι σωματικῶς οἱ ἅγιοι πάσχοντες, καί τόν ὑπέρ ἀληθείας ἑκουσίως ὑπερχόμενοι θάνατον τῆς σαρκός, τήν κατά πίστιν ἐν πνεύματι ζωήν ἐνήργουν τοῖς ἔθνεσι.

 

ιη΄. Ὅτι τῆς καθ᾿ ὑπερβολήν θείας δυνάμεώς ἐστιν ὑπόθεσις, ἡ κατά φύσιν τῶν ἁγίων ἀσθένεια· ἧς ἥττονα τόν ὑπερήφανον διάβολον ὁ Κύριος ἔδειξεν.

 

ιθ΄. Τόν βασιλέα φησίν εἶναι, τόν φυσικόν νόμον· τόν δέ θρόνον, τήν ἐμπαθῆ κατ᾿ αἴσθησιν ἕξιν· τήν δέ στολήν, τήν τῆς κενῆς δόξης περιβολήν· τόν δέ σάκκον, τό κατά τήν μετάνοιαν πένθος· τήν δέ σποδόν, τήν ταπεινοφροσύνην.

 

κ΄. Ἀνθρώπους λέγει, τούς περί τόν λόγον· κτήνη δέ, τούς περί τήν ἐπιθυμίαν· βόας δέ, τούς περί τόν θυμόν· πρόβατα δέ τούς περί τήν θεωρίαν τῶν ὀρατῶν πταίοντας.

 

κα΄. Ὅτι καί τήν ἑκάστου ψυχήν ἡ Νινευή σημαίνει.

 

(732) κβ΄. Οὐκ ἄνευ εἰσί, χρόνος καί τόπος· ὧν χωρίς οὐδέν ἔστιν τῶν γενητῶν.

 

κγ΄. Τούς περί ἀρετῆς καί γνώσεως λόγους ἔχουσα ἡ Ἐκκλησία, καί ἡ τοῦ καθ᾿ ἕκαστον ψυχή, ὡς ὑπερβαίνοντας χρόνον καί φύσιν, πλέον ἔχει τῶν δώδεκα μυριάδων· ὁ γάρ τῆς ἀρετῆς λόγος, τήν σαρκός ὡς ἀριστερᾶς οὐκ οἶδεν ἁμαρτίαν· ὁ δέ τῆς γνώσεως λόγος, τήν ψυχῆς ὡς δεξιάν οὐ γινώσκει κακίαν.

 

κδ΄. Αἰτία τῶν ἀρετῶν ἐστιν ὁ Θεός· τούτου δέ κατ᾿ ἐνέργειαν γνῶσίς ἐστιν, ἡ τοῦ κατ᾿ ἀλήθειαν ἐπεγνωκότος τόν Θεόν πρός τό πνεῦμα κατά τήν ἕξιν ἀλλοίωσις.

 

κε΄. Ὁ κατά φύσιν λόγος, φησί, διά μέσων τῶν ἀρετῶν πρός τόν νοῦν ἀνάγειν πέφυκε τόν ἐπιμελούμενον πράξεως· ὁ δέ νοῦς, πρός τήν σοφίαν εἰσάγει διά θεωρίας τόν ἐφιέμενον γνώσεως· τό δέ παράλογον πάθος, πρός τήν αἴσθησιν πείθει κατασύρεσθαι τόν ἀμελοῦντα τῶν ἐντολῶν· ἧς τέλος ἐστί, τό πρός τήν ἡδονήν καθηλωθῆναι τόν νοῦν.

 

κστ΄. Ἀπιστίαν λέγει τήν ἄρνησιν τῶν ἐντολῶν· πίστιν δέ, τήν αὐτῶν συγκατάθεσιν, τό δέ σκότος, τοῦ καλοῦ τήν ἄγνοιαν, τό δέ φῶς, τήν τούτου ἐπίγνωσιν. Χριστόν δέ κέκληκεν, τήν οὐσίαν αὐτῶν καί τήν ὑπόστασιν· τόν διάβολον δέ, τήν πάντων γεννητικήν τῶν κακῶν χειρίστην ἕξιν.

 

κζ΄. Ἀρετήν λέγει, ἀπαθεστάτην καί παγίαν περί τό καλόν ἕξιν· ἧς ἐφ᾿ ἑκάτερα καθέστηκεν οὐδέν, Θεοῦ φερούσης χαρακτῆρα, ᾧ οὐδέν ἐστιν ἐναντίον.

 

κη΄. Εἰ λόγος διώρισεν, ὡς πέφυκεν, ἑκάστου τῶν ὄντων τήν γένεσιν· οὐδέν τῶν ὄντων ἑαυτοῦ φυσικῶς ἤ ὑπερβέβηκεν, ἤ ὑποβέβηκεν. Οὐκοῦν ὄρος μέν τῶν ὄντων ἐστίν, ἡ κατ᾿ ἔφεσιν τῆς αἰτίας ἐπίγνωσις· μέτρον δέ, ἡ ἐφικτή τοῖς οὖσι κατ᾿ ἐνέργειαν τῆς αἰτίας ἐκμίμησις.

 

κθ΄.  Τό ὑπέρ τόν ὄρον φέρεσθαι, καί τό μέτρον, φησί, τῶν κινουμένων τήν ἔφεσιν, ἀνόνητον ποιεῖ τόν δρόμον,  μή καταντώντων εἰς Θεόν, ἐν ᾧ ἡ κατ᾿ ἔφεσιν πάντων ἵσταται κίνησις, ἀνθυπόστατον δεχομένη τέλος Θεοῦ τήν ἀπόλαυσιν.

 

λ΄. Τό ὑπέρ τόν ὄρον καί τό μέτρον· καί παρά τόν ὄρον καί τό μέτρον δηλονότι.

 

λα΄. Τῷ λόγῳ δηλονότι.

 

λβ΄. Ὅτι καί τούς τῶν ἀσωμάτων καί τούς τῶν σωμάτων ἀφίησι  λόγους, ὁ πρός τόν Θεόν ἀναδραμών κατ᾿ ἔκστασιν νοῦς. Οὐ γάρ πέφυκέ τι Θεῷ τῶν μετά Θεόν ἅμα συγκατοπτεύεσθαι.

 

λγ΄. Πῶς καί εἰς τόν Ἰουδαϊκόν λαόν δύναται ληφθῆναι τυπικῶς Ἰωνᾶς.

 

λδ΄  Πῶς ἑρμηνευόμενος Ἰωνᾶς προδιελέγχει τυπικῶς τόν Ἰουδαϊκόν λαόν.

 

λε΄. Ὅτι νενίκηκεν μᾶλλον ὁ Κύριος τήν τυράννου δύναμιν σαρκός ἀσθένειαν προβαλλόμενος, ἥπερ τόν Ἀδάμ ὁ διάβολος ἀξίαν θεότητος ὑποσχόμενος.

 

(733) λστ΄. Σκώληξ ἐστίν ὁ Κύριος διά τήν ἄσπορον σάρκα· ἥλιος δέ, καί ὡς διά τήν δύσιν τῆς ταφῆς, καθ᾿ ἥν ὑπό γῆν γέγονε ὡς ἄνθρωπος ὁ Λόγος, καί ὡς φύσει κατ᾿ οὐσίαν φῶς ὑπάρχων καί Θεός.

 

λζ΄. Ὅτι τό πνεῦμα τοῦ καύσωνος, οὐ μόνον τούς πειρασμούς, ἀλλά καί τήν ἐγκατάλειψιν τοῦ Θεοῦ, τήν ἀφαιρουμένην τῶν Ἰουδαίων τήν τῶν θείων χαρισμάτων χορηγίαν δηλοῖ.

 

λη΄. Ὑπερηφανίας ἴδιόν φησι, τό ἀρνεῖσθαι τόν Θεόν ἀρετῆς εἶναι γενέτην καί φύσεως· κενοδοξίας δέ, τό μερίζειν τήν φύσιν πρός τήν ὕφεσιν· ὧν ὁ τῦφος εἶναι γέννημα πέφυκεν, ἕξις κακίας ὑπάρχων σύνθετος, Θεοῦ μέν ἄρνησιν ἑκούσιον ἔχουσα, καί τῆς κατά τήν φύσιν ἰσοτιμίας ἄγνοιαν.

 

λθ΄. Ἡ διά πνεύματος κατά ψυχήν ἀγχιστεία, σαρκός μέν λύει τήν σχέσιν τῆς προαιρέσεως· Θεῷ δέ προσδεσμεῖ κατά πόθον προσηλωθεῖσαν.

 

μ΄. Νύκτα φησί, τά νομικά σύμβολα, ὑφ᾿ ἅ ὁ νόμος τελεῖ· ἐν τοἷς οὐκ ἔστιν εὑρεῖν ψυχῆς φωτισμόν μή νοουμένοις πνευματικῶς.

 

μα΄. Ὅτι διά τό μέγα, καί μηδενί λόγῳ μετρούμενον τῆς θείας οἰκονομίας μυστήριον, ἡ τῶν ἐθνῶν Ἐκκλησία, φησί, πόλις μεγάλη τῷ Θεῷ προσηγορεύθη.

 

μβ΄. Κατά μέν τήν οὐσίαν ἡ ἀλήθεια, φησί, προσηγεῖται τῶν τύπων· κατά δέ τήν ἔκφανσιν, οἱ τύποι χρονικῶς προηγοῦνται τῆς ἀληθείας. Οὐκοῦν ἐπειδή προλαβών ἐν ἑαυτῶ τυπικῶς τήν ἀλήθειαν προδιέγραψεν Ἰωνᾶς, μείνας ἐν τῇ κοιλίᾳ τοῦ κήτουςς τρεῖς ἡμέρας καί τρεῖς νύκτας· Ἔτι τρεῖς ἡμέραι, φησί, τάς τρεῖς ἡμέρας τῆς τοῦ Κυρίου ταφῆς καί ἀναστάσεως λέγων, μεθ᾿ ἅς, ἡ τῶν ἐθνῶν καταστραφήσεται πλάνου καί ἀγνωσία.

 

μγ΄. Δηλονότι τῆς πίστεως.

 

μδ΄. Ἐπίτομος ἔκθεσις τῆς ἑρμηνείας τοῦ ὀνόματος Ἰωνᾶ, κατά τήν ἐπικειμένην αὐτῷ περί ἑκάστου τῶν ἐκφερομένων προσώπων τε καί τρόπων δύναμιν.

 

με΄. Νόμος δηλονότι.

 

μστ΄. Ἔργον εἶναι τοῦ φυσικοῦ νόμου φησί, τήν γνωμικήν πάντων πρός πάντας ὁμόγνωμον σχέσιν.

 

νζ΄. Κανόνες ἀποδεικτικοί τῆς τοῦ φυσικοῦ νόμου χαρακτηριστικῆς ἰδιότητος.

 

μη΄. Ὁ γραπτός νόμος, φησί, κωλύων φόβῳ τήν ἀδικίαν, ἐθίζει πρός τό δίκαιον· χρόνῳ δέ, τό ἔθος ποιεῖ διάθεσιν φιλοδίκαιον· ὑφ᾿ ἧς ἡ παγία πρός τό καλόν ἕξις ἐπιγίνεται, λήθην προλαβούσης πονηρίας ἐπάγουσα.

 

μθ΄. Ὅροι τῆς ἑκάστου τῶν προῤῥηθέντων νόμων ἐνεργείας ἀποδεικτικοί.

 

ν΄. Ὅτι τό μέν σχεῖν ὡς ἑαυτόν τόν πλησίον, μόνης ἐστί φροντίδος τῆς πρός τό εἶναι ζωῆς, ὅοερ φυσικοῦ νόμου καθέστηκε. Τό δέ τόν πλησίον ἀγαπᾷν ὡς ἑαυτόν, καί τοῦ πρός τό εὖ εἶναι κατ᾿ ἀρετήν ἐστι προνοεῖσθαι τοῦ πέλας· ὅπερ ὁ γραπτός ἐπιτρέπει νόμος. Τό δέ ὑπέρ ἑαυτόν ἀγαπῆσαι τόν πλησίον, τοῦ νόμου τῆς χάριτός ἐστιν ἰδιώτατον.

 

να΄. (736) Ὅροι κατ᾿ ἐπιτομήν ἀποδεικτικοί τῆς τῶν τριῶν ἡμερῶν κατορθωτικῆς τῶν καλῶν ἰδιότητος.

 

νβ΄. Ἡ ὁδός τῶν τριῶν ἡμερῶν ἐστί φησιν, ἡ διά τῶν τριῶν νόμων τοῦ φυλάττοντος αὐτούς κατά δικαιοσύνην τελείωσις.

 

νγ΄. Ἄλλη θεωρία λεπτοτέρα περί τῆς σκηνῆς καί τῆς κολοκύνθης καί τοῦ σκώληκος καί τοῦ καύσωνος καί τοῦ ἡλίου.

 

νδ΄. Ὁ κωλυόμενος τῶν πρός ἡδονήν σώματος ἀφορμῶν, φησί, μανθάνει προνοίας λόγους ἐπεχούσης τήν ἐξαπτικήν ὕλην τῶν παθῶν. Ὁ δέ τάς πρός ὀδύνην σώματος δεχόμενος μάστιγας, διδάσκεται κρίσεως λόγους, προλαβόντων μολυσμῶν ἀκουσίοις πόνοις αὐτόν καθαιρούσης.

 

 

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΞΕ΄.

 

Ἐν τῇ δευτέρᾳ τῶν Βασιλειῶν γέγραπται· " Ὅτι ἐγένετο λιμός ἐν ταῖς ἡμέραις Δαβίδ τρία ἔτη· ἐνιαυτός ἐχόμενος ἐνιαυτοῦ. Καί ἐξεζήτησε Δαβίδ τό πρόσωπον Κυρίου. Καί εἶπε Κύριος· Ἐπί Σαούλ, καί ἐπί τόν οἶκον αὐτοῦ ἡ ἀδικία· περί οὗ ἐθανάτωσε τούς Γαβαωνίτας, καί εἶπεν αὐτοῖς· Τί ποιήσω ὑμῖν, καί ἐν τίνι ἐξιλάσομαι, καί εὐλογήσετε τήν κληρονομίαν Κυρίου; Καί εἶπον πρός τόν βασιλέα· Ὁ ἀνήρ, ὅς συνετέλεσεν ἡμᾶς, καί ἐλογίσατο ἐξολοθρεῦσαι ἡμᾶς, ἀφανίσωμεν αὐτόν, τοῦ μή ἑστάναι ἐν παντί ὁρίῳ Ἰσραήλ. Δότε ἡμῖν ἑπτά ἄνδρας ἐξ τῶν υἱῶν αὐτοῦ, καί ἐξηλιάσομεν αὐτούς τῷ Κυρίῳ ἐν τῷ βουνῷ Σαούλ. Καί ἔλαβεν ὁ βασιλεύς τούς δύο υἱούς Ῥεσφᾶς, θυγατρός Ἀϊᾶ παλλακῆς Σαούλ· καί τούς πέντε υἱούς Μερώβ θυγατρός Σαούλ, οὕς ἔτεκε τῷ Ἐσδριήλ, καί ἔδωκεν αὐτούς ἐν χειρί τῶν Γαβαωνιτῶν· καί ἐξηλίασαν αὐτούς ἐν ὄρει ἐναντίον Κυρίου, καί ἔπεσον ἐκεῖ οἱ ἑπτά ἐπιτοαυτό· καί ἐθανατώθησαν ἐν ἡμέραις θερισμοῦ, ἐν ἀρχῆ θερισμοῦ κριθῶν. Καί ἔλαβε Ῥεσφά θυγάτηρ Ἀϊᾶ τό σάκκον, καί διέστρωσεν αὐτόν ἑαυτῇ ἐπί τήν πέτραν, ἕως ἔσταξαν ἐπ᾿ αὐτούς ὕδατα Θεοῦ ἐξ οὐρανοῦ. Καί ἐποίησαν πάντα ὅσα ἐνετείλατο ὁ βασιλεύς. Καί ἐπήκουσεν ὁ Θεός τῇ γῇ μετά ταῦτα." Διατί τί μετά τόν θάνατον Σαούλ ὁ Δαβίδ ἀπῃτήθη δίκας, λιμοῦ κρατήσαντος τήν γῆν, ἕως ἔδωκε τούς ἐκ τοῦ σπέρματος Σαούλ ἑπτά ἄνδρας θανατωθῆναι τοῖς Γαβαωνίταις. Τίς ἡ τούτων δύναμις τῶν λόγων, καί πῶς πνευματικῶς αὐτούς θεωρήσομεν.

 

 

 

(737) Ἀπόκρισις.

 

Ἡ μέν ἀκριβής γνῶσις τῶν λογίων τοῦ Πνεύματος, μόνοις ἀποκαλύπτεσθαι πέφυκε τοῖς ἀξίοις Πνεύματος· οἵ διά πολλήν τῶν ἀρετῶν ἐπιμέλειαν, τῆς τῶν παθῶν αἰθάλης τόν νοῦν ἐκκαθάραντες, ἐσόπτρου δίκην καθαροῦ τε καί διαυγοῦς, ἅμα τῇ πρώτῃ προσβολῇ καθάπερ πρόσωπον ἐντυπουμένην αὐτοῖς καί ἐμπίπτουσαν, τήν τῶν θείων ὑποδέχονται γνῶσιν. Οἷς δέ κατ᾿ ἐμέ  τήν τῶν παθῶν κηλῖσιν ὁ βίος κατέστικται, μόλις κἄν ἐξ εἰκότων τινῶν στοχασμῶν τεκμηριῶσαι τήν τῶν θείων γνῶσίν ἐστι δυνατόν· μή ὅτι γε νοῆσαί τε καί φράσαι ταύτην δι᾿ ἀκριβείας ἀπαυθαδιάζεσθαι. Καί οἶδ σαφῶς ἔγω γε, ὅτι πάσχων αὐτός γινώσκεις τά θεῖα μᾶλλον τίμιε πάτερ, καί πείρᾳ λαβών ἔχεις τούτων τήν ἐπιστήμην, ᾔπερ ἐγώ λέγει ἐπίσταμαι, μηδέν ἐκ τοῦ παθεῖν ἀποφήνασθαι περί τῶν θείων δυνάμενος. Πλήν καί τό κατά δύναμιν οὐκ ἀπόβλητον, καί μάλισθ᾿ ὑμῖν τοῖς ἐπιτάξασι, καί τόνδε μοι περί τῶν ὑπέρ δύναμιν τοῦ λέγειν πόνον ἐπιθεμένοις.

 

Σαούλ τοίνυν ἐστί κατά τόνδε τῆς Γραφῆς τόν τόπον, ὁ βασιλεύων κατά δύναμιν ἐντολῆς σαρκίνης τῶν σαρκικῶν Ἰουδαίων ἐν γράμματι νόμος· ἤγουν ὁ βασιλεύων τῶν ἀγομένων μόνῳ τῷ γράμματι τοῦ νόμου σωματικός τρόπος ἤ λογισμός. Αἰτητός γάρ ᾅδης κατά μίαν ἐπιβολήν Σαούλ ἑρμηνεύεται. Τῆς γάρ ἐν πνεύματι Θεοῦ κατ᾿ ἀρετήν διεξαγομένης ζωῆς τε καί βασιλείας, προτιμήσας τήν φιλήδονον ζωήν ὁ τῶν Ἰουδαίων λαός, ᾐτήσατο τόν ᾅδην, ἤγουν τήν ἄγνοιαν, ἀντί τῆς γνώσεως αὐτοῦ βασιλεύειν. Πᾶς γάρ ὁ τῆς θείας ἐκπεπτωκώς ἀγάπης, τόν ἐν τῇ σαρκί νόμον ἔχει διά τῆς ἡδονῆς βασιλεύοντα· τόν μηδεμίαν θείαν ἐντολήν φυλάξαι δυνάμενον, ἤ μηδέ βουλόμενον.

 

Κατ᾿ ἄλλον δέ τρόπον Σαούλ ἑρμηνεύεται, δεδανεισμένος, ἤ δάνειον. Οὐ γάρ ἐδόθη ὁ γραπτός νόμος τοῖς λαβοῦσιν εἰς κτῆσιν περιουσίας, ἀλλ᾿ εἰς παιδαγωγίαν προσδοκωμένης ἐπαγγελίας. Διό καί δούς τῷ Σαούλ τήν βασιλείαν ὁ Θεός, ἐν τῇ πρός αὐτόν διαθήκῃ, αἰώνιον οὐ καθυπέσχετο τήν βασιλείαν. Πᾶν γάρ δάνειον, οὐ γίνεται τῷ λαβόντι κτῆμα περιουσίας, ἀλλά πρόφασις καμάτου καί πόνου [Fr. καί πόνων], εἰς ἄλλης περιουσίας συλλογήν. Ἡ δέ τοῦ Σαούλ παλλακή Ῥεσφά, δρόμος ἑρμηνεύεται στόματος. Δρόμος δέ στόματός ἐστιν, ἡ κατά μόνην τήν ἐν λόγῳ προφοράν τοῦ νόμου μάθησις· ἥν εἰσοικίζεται παρανόμως, (740) ὁ μόνην τήν σωματικήν τοῦ νόμου περιέπων λατρείαν· ἀφ᾿ οἷς οὐδέν εὐσεβές γεννᾷ καί φιλόθεον. Ὁ γάρ μόνην τήν σωματικήν τοῦ νόμου κατά προφοράν λόγου μάθησιν ἐξασκούμενος, νόμιμον οὐκ ἔχει τήν πρός τόν λόγον, ἤγουν τήν μάθησιν τοῦ νόμου συμβίωσιν. Ὅθεν δυσγενῆ καί ἀπόβλητα καθέστηκεν αὐτοῦ τά γεννώμενα. Γεννᾶται γάρ αὐτῷ διά τήν παράνομον κοίτην ἐκ τῆς Ῥεσφᾶς ὁ Ἐρμονθί καί ὁ Μεμφιβοσθέ, ὅπερ ἐστίν Ἀνάθεμα αὐτῶν, καί Αἰσχύνη στόματος αὐτῶν. Ἐρμονθί γάρ κατά μίαν ἐπιβολήν, Ἀνάθεμα ἑρμηνεύεται· καί Μεμφιβοσθέ, αἰσχύνη στόματος αὐτῶν. Ἀνάθεμα δέ αὐτῶν ἐστίν, ἡ διά στόματος καθ᾿ ἁμαρτίαν φθορά τῆς τῶν παθῶν ἐνεργείας. Μεμφιβοσθέ δέ ἐστιν, ἡ παρά φύσιν τοῦ νοῦ πρός κακίαν κίνησις· ἤγουν ἡ κατά νοῦν ἐπινοητική τῶν φαύλων ἐνθύμησις· αἰσχύνη νοῦ, καί οὖσα καί λεγομένη.

 

Ἤ πάλιν ἀνάθεμα αὐτῶν ἐστι, τόπος τοῦ νῦν κρατοῦντος ἐπιτιμίου τῆς φύσεως· τουτέστιν ὁ κόσμος οὗτος, ὡς χωρίον θανάτου καί φθορᾶς διά τήν ἁμαρτίαν γενόμενος· εἰς ὅν ἐκ τοῦ παραδείσου μετά τήν παράβασιν τῆς θείας ἐντολῆς ὁ πρώτος κατέπεσεν ἄνθρωπος· ὅντινα κόσμον κατά τήν τῆς γνώμης φιλήδονον σχέσιν, ἤγουν τήν κοσμικήν προσπάθειαν, γεννᾷν πέφυκεν ἐκ τῆς κατά μόνην τήν ἐν λόγῳ τοῦ νόμου προφοράν μαθήσεως, ὁ μή διαβαίνων κατά νοῦν πρός τήν ἔνδον ἐν πνεύματι τοῦ νομικοῦ γράμματος θείαν εὐπρέπειαν. Αἰσχύνη δέ στόματος αὐτῶν ἐστιν, ἡ κατά νοῦν φιλόκοσμος μελέτη τῶν λογισμῶν καί φιλοσώματος. Ἐν ᾧ γάρ ὁ κόσμος ἐκ τῆς φαινομένης τῷ γράμματι τοῦ νόμου σωματικῆς διαπλάσεως, κατά τήν γνωμικήν σχέσιν γεννᾶσθαι πέφυκεν, ἤγουν ἡ τόν κόσμον φιλοῦσα διάθεσις· καί ἡ κατά νοῦν φιλόκοσμος μελέτη τῶν λογισμῶν εἰκότως συγγεννᾶται φιλοσώματος.

 

Ἤ πάλιν, ἀνάθεμα αὐτῶν ἐστιν, ἡ πρόσυλος καί ἀκαλλής τῶν παθῶν καί ἀδιατύπωτος κίνησις· αἰσχύνη δέ στόματός ἐστιν, ἡ τοῖς πάθεσιν εἶδος ἐπάγουσα, καί τό καθ᾿ ἡδονήν πρός αἴσθησιν διαπλάττουσα κάλλος τοῦ νοῦ κίνησις. Χωρίς γάρ τῆς κατά νοῦν ἐπινοητικῆς δυνάμεως, πρός διάπλασιν μορφῆς οὐδαμῶς ἄγεται πάθος. Οὐκοῦν ὁ μόνῳ τῶ γράμματι τοῦ νόμου περιγράφων τῆς θείας ἐπαγγελίας τήν δύναμιν, παλλακήν, ἀλλ᾿ οὐ γυναῖκα νόμιμον ἔχει τοῦ νόμου τήν μάθησιν. Ὅθεν ἐξ ἀνάγκης ἡ τοιαύτη μάθησις, οὐ δι᾿ ἑαυτήν, ἀλλά διά τόν αὐτήν σωματικῶς ἐκδεχόμενον, ἤγουν συγγενόμενον γεννᾶ τό ἀνάθεμα καί τήν αἰσχύνην. Ὁ γάρ διά τρυφήν σωματικήν καί ἀνάπαυσιν, τάς θυσίας καί τάς ἑορτάς· τά τε Σάββατα καί τάς νεομηνίας κατά τόν νόμον τόν Θεόν διατεταχέναι πιστεύων· πάντη τε (741) καί πάντως ὑπό τήν ἐνοχήν γενήσεται τῆς τῶν παθῶν ἐνεργείας, καί τήν αἰσχύνην τῆς τῶν ἐπ᾿ αὐτοῖς αἰσχρῶν λογισμῶν ῥυπαρίας· ὑπό τε τόν φθειρόμενον ἔσται κόσμον, καί τήν ἐν λογισμοῖς φιλοσώματον μελέτην· ὑπό τε τήν ὕλην τῶν παθῶν καί τό εἶδος, μηδέν ἄλλο πλήν τῶν φθειρομένων τίμιον ἔχειν δυνάμενος· καί διά τοῦτο τυχόν κακῶς γεννῶν τήν Μερώβ, τήν γεννῶσαν υἱούς πέντε τῷ Ἐσδριήλ. Μερώβ δέ, πλησμονή φάρυγγος ἑρμηνεύεται, ἥ τίς ἐστιν ἡ γαστριμαργία. Μόνη γάρ αὕτη παρά τῆς ἐντολῆς Ἰουδαϊκῶς λαβοῦσα τήν ἄδειαν, τούς κατά παράχρησιν τρόπους γεννᾷ τῶν αἰσθήσεων τῷ Ἐσδριήλ· ἤγουν τῷ θεωρητικῷ μέρει τῆς ψυχῆς. Ἐσδριήλ γάρ ἑρμηνεύεται θεία δύναμις ἤ βοητός ἰσχυρός, ἤ βλέψις δυνατή· ὅπερ ἐστίν, ὁ κατ᾿ εἰκόνα μέν Θεοῦ γενόμενος νοῦς· τήν δέ γαστριμαργίαν ὡς τοῦ κατ᾿ ἐντολήν σαρκός νόμου, τουτέστι τοῦ γράμματος, γέννημα, παραπεισθείς συνοικισάμενος. Πεισθείς γάρ ὁ νοῦς θείας ἐντολῆς εἶναι διαταγήν κατά τόν ἐν γράμματι νόμον τήν κατά σάρκα τρυφήν, ἄλλην οὐ προσίεται πλήν αὐτῆς πρός συμβίωσιν· ὡς θείαν, καί νόμου τοῦ βασιλεύοντος αὐτήν ἡγησάμενος γέννημα, καί τούς κατά παράχρησιν ἐξ αὐτῆς τῶν αἰσθήσεων συνίστησι τρόπους. Ἐπειδάν γάρ τό θεωρητικόν τῆς ψυχῆς, τήν τρυφήν κατά τόν ἐν γράμματι νόμον ὡς θείαν διά τήν ἐντολήν ἀσπάσηται πρός συμβίωσιν, τήν τῶν αἰσθήσεων παρά φύσιν μετέρχεται χρῆσιν· μηδεμιᾶς συγχωροῦν κατά φύσιν διαφαίνεσθαι τήν χρῆσιν τῆς ἐνεργείας.

 

Ὁ τοίνυν σωματικῶς τοῦ νόμου τήν μάθησιν ἐξασκούμενος, οἷα δή παλλακήν, ἀλλ᾿ οὐ νόμιμον ἔχων γυναῖκα τῶν θείων τήν εἴδησιν· καί γεννῶν ἐξ αὐτῆς τό ἀνάθεμα τῆς τῶν παθῶν ἐνεργείας, καί τήν αἰσχύνην τῆς τῶν ἐπ᾿ αὐτοῖς λογισμῶν ἀηδίας [ἄλλ. ἀειδίας]· καί ἐκ τῆς Μερώβ, τουτέστι τῆς Σαούλ θυγατρός γαστριμαργίας, ἔκγονα λαμβάνων τούς κατά παράχρησιν τρόπους τῶν αἰσθήσεων· τούς ἐν τῇ φύσει τῶν ὄντων, ἤγουν τούς κατά φύσιν ὡς Γαδαωνίτας ἀποκτείνειν εἴωθε λόγους καί λογισμούς. Γαβαωνῖται γάρ ἑρμηνεύονται, ὀρεινοί ἤ μετέωροι. Δηλοῦσι δέ σαφῶς οὗτοι, τούς κατά τήν φυσικήν θεωρίαν ὑψηλοτέρους λόγους, ἤ τούς ἐφ᾿ ἡμῖν κατά φύσιν λογισμούς· οὕς ἀποκτείνειν Σαούλ, καί εἴ τις νῦν κατά διάθεσιν ἄλλος ὑπάρχει Σαούλ, διά τήν ἐν μόνῳ τῷ νομικῷ γράμματι πλάνην, τούς κατά φύσιν ἀποπέμπεσθαι καί παραχαράττειν οὐ (744) παραιτούμενος λόγους. Οὐδείς γάρ μόνῃ προσανέχων τῇ σωματικῇ τοῦ νόμου λατρεία, φυσικόν τό παράπαν δύναιτ᾿ ἄν παραδέξασθαι λόγον ἤ λογισμόν· ὅτι μηδέ πέφυκε ταυτόν εἶναι τῇ φύσει τά σύμβολα, κατά φύσιν ὁρᾷν τῶν ὄντων τήν γέννησιν οὐδέποτε δύναται σαφῶς, ὁ τοῖς τοῦ νόμου συμβόλοις ὡς πρωτοτύποις προστετηκώς· καί διά τοῦτο παραλόγως τούς κατά φύσιν ἀποπέμπεται λόγους· μή λογιζόμενος, ὅτι χρή περιποιεῖσθαι τούς ὑπό Ἰησοῦ διασωθέντας, ὑπέρ ὧν καί πρός τούς ἐπαναστάντας αὐτοῖς πέντε βασιλεῖς, τόν φοβερόν ἐκεῖνον συνεκρότησε πόλεμον· ἐν ᾧ καί οὐρανός αὐτός κατά τῶν ἐπαναστάντων τοῖς Γαβαωνίταις διά λίθων χαλάζης τῷ Ἰησοῦ συνεμάχησεν· οὕς κατέστηκε ξυλοφόρους καί ὑδροφόρους τῆς θείας σκηνῆς, τουτέστι, τῆς διά τῆς σκηνῆς προδιατυπωθείσης ἁγίας Ἐκκλησίας, ὁ σαρκωθείς Λόγος. Οὗτος γάρ, οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ ἀποκτείνας τούς κατ᾿ αἴσθησιν αὐτοῖς ἐπανισταμένους ἐμπαθεῖς τρόπους καί λογισμούς. Ἀεί γάρ τούς κατά φυσικήν θεωρίαν λόγους, ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος Ἰησοῦς περιποιεῖται, προκαθιστῶν αὐτοῦ τῆς θείας τῶν  μυστηρίων σκηνῆς ξυλοφόρους καί ὑδροφόρους· οἷα δή τῆς ἐξαπτικῆς τοῦ φωτισμοῦ θείας γνώσεως ὕλης, καί τῆς ῥυπτικῆς τῶν παθῶν καθάρσεως, καί τῆς ἐν πνεύματι ξωτικῆς διαδόσεως ἀφορμῆς χορηγός. Φυσικῆς γάρ θεωρίας χωρίς, ἐν οὐδενί κατ᾿ οὐδένα τρόπον οὐδαμῶς συντηρεῖσθαι πέφυκεν τῶν μυστηρίων ἡ δύναμις.

 

Εἰ δέ καί τήν Ἐθνικήν μοῖραν δηλοῦσιν οἱ Γαβαωνῖται, προσχωροῦσαν τῷ κληροδότῃ τῶν θείων ἐπαγγελιῶν Ἰησοῦ καί σωζομένην· διδασκομένην τε ξυλοφορεῖν καί ὑδροφορεῖν· τουτέστι, τόν περί σταυροῦ καί τῆς δι᾿ ὕδατος θείας ἀναγεννήσεως μυστικόν καί σωτήριον λόγον πρακτικῶς τοῖς ὤμοις τῶν ἀρετῶν περιφέρειν, καί χορηγεῖν τῇ θείᾳ κιβωτῷ τῆς εὐσεβοῦς πίστεως, ξύλων δίκην, διά μέν τῆς πρακτικῆς, τῶν ἐπί γῆς μελῶν τήν νέκρωσιν· διά θεωρίας δέ, καθάπερ ὕδωρ τήν ἐπιῤῥοήν τῆς ἐν πνεύματι γνώσεως, οὐκ ἄτοπον, οὐδέ τῆς εὐσεβείας ἀλλότριον.

 

Εἴτε γοῦν τούς κατά τήν φυσικήν θεωρίαν λόγους, εἴτε τήν σωζωμένην διά πίστεως μερίδα τῶν ἐθνῶν προτυποῦσιν οἱ Γαβαωνῖται, τόν Ἰουδαϊκῶς ζῇν κατά τόν ἐν μόνῳ τῷ γράμματι νόμον προῃρημένον, ἔχουσιν ἐχθρόν, καί τοῦ σωζομένου πολέμιον. Ὁ γάρ Θεόν τήν  κοιλίαν ἡγούμενος, καί ὡς ἐπί δόξῃ τῇ αἰσχύνῃ καλλωπιζόμενος, μόνων οἶδεν ὡς θείων ἀνέχεσθαι διά σπουδῆς τῶν παθῶν τῆς ἀτιμίας· καί διά τοῦτο μόνα περιέπει τά χρονικά· τουτέστι, τήν ὕλην καί τό εἶδος, καί τήν κατά παράχρησιν πενταπλῆν ἐνέργειαν τῶν αἰσθήσεων. Τά μέν ὡς Ῥεσφᾶς τῆς παλλακῆς τέκνα· τά δέ, ὡς γῆς ἀτίμου θυγατρός ἔκγονα Μερώβ. Τῇ γάρ ὕλῃ καί τῷ εἴδει συμπλακεῖσα κατά μίξιν ἡ αἴσθησις, ἀποτελεῖν μέν πάθος· ἀποκτενεῖν δέ καί συντελεῖν τούς κατά φύσιν (745) πέφυκεν λογισμούς. Οὐ γάρ πέφυκε πάθει συνεμφαίνεσθαι τό παράπαν φύσεως λόγος, ὥσπερ οὔτε φύσει συναποτίκτεσθαι κατά τήν γένεσιν πάθος.

 

Οὐκοῦν ὁ μόνου τοῦ γράμματος τῆς γραφῆς ἀντεχόμενος κατά τόν Σαούλ, καί τούς κατά φύσιν ἀποπέμπεται λόγους, καί τήν μυστικῶς προκεκηρυγμένην τῶν ἐθνῶν οὐ προσδέχεται κλῆσιν, πρός μόνην κεχῃνώς κατά νόμον, ὡς οἴτεται, τῆς σαρκός τήν ἀπόλαυσιν. Ταύτης οὖν κρατούσης τῶν κατά μόνην τήν αἴσθησιν ζώντων, τῆς κατά νόμον σωματικῆς διαθέσεως, ὁ λιμός οὐ διαδείκνυται τῆς θείας ἐν πνεύματι γνώσεως. Λιμός γάρ ἐστιν, ὡς ἀληθῶς, ἔκλειψις τῶν κατ᾿ αὐτήν τήν πεῖραν ἐγνωσμένων ἀγαθῶν, καί ἀπορία καί σπάνις παντελής τῶν τήν ψυχήν συγκρατούντων πνευματικῶν βρωμάτων. Πῶς γάρ λιμόν ἡγήσεταί τις ἤ ζημίαν, τήν τῶν καθάπαξ αὐτῷ μηδαμῶς ἐγνωσμένων ἀφαίρεσιν; Ὅθεν ζῶντος Σαούλ, οὐ γίνεται λιμός· ὅτι μηδέ πέφυκε ζῶντος τοῦ κατά νόμον γράμματος, καί βασιλεύοντος τῶν ὑλικῶν τήν διάνοιαν Ἰουδαίων, τῆς πνευματικῆς γνώσεως διαγνωσθῆναι τήν ἔνδειαν· ὁπηνίκα δέ τῆς εὐαγγελικῆς χάριτος διαλάμψῃ τό σέλας, καί λάβῃ τήν βασιλείαν τῶν πνευματικῶν τήν διάνοιαν Δαβίδ ὁ πανεύφημος, ὅς ἐστιν ὁ κατά πνεῦμα νόμος, μετά τόν θάνατον Σαούλ, ἤγουν μετά τήν τοῦ γράμματος τελευτήν· ἑρμηνεύτεται γάρ ὁ Δαβίδ, ἐξουδένωσις, καί ἰσχυρός ὁράσει· τό μέν γάρ λέγεται κατ᾿ Ἰουδαίους πλεονεκτοῦντος τό πνεῦμα τοῦ γράμματος· τό δέ, κατά Χριστιανούς προσαγορεύεται, νικήσαντος τό γράμμα τοῦ πνεύματος· τηνικαῦτα διαγινώσκεται τῆς ἐν πνεύματι γνώσεως ὁ λιμός· κοινῶς μέν ἐν τῷ πιστῷ λαῷ, καί τῇ ψυχῇ τοῦ καθ᾿ ἕκαστον ἰδικῶς, ὅταν τῆς ἐν πνεύματι μυστικῆς θεωρίας τήν ἐκτός προφαινομένην τοῦ γράμματος προκρίνει προβολήν· καί οἷον εἰπεῖν, τήν ψυχήν τῆς Γραφῆς ἀτιμωτέραν ποιεῖται τοῦ σώματος. Λιμώττει γάρ ἐπ᾿ ἀληθείας τῶν πιστῶν καί ἐπεγνωκότων τήν ἀλήθειαν ὁ λαός, καί ἡ ψυχή τοῦ καθ᾿ ἕκαστον ἀφεμένη τῆς ἐν τῇ χάριτι πνευματικῆς θεωρίας, καί γενομένη τῆς τυπικῆς ἐν τῶ γράμματι δουλείας, μή διατρέφουσα τόν νοῦν ταῖς τῶν νοημάτων μεγαλονοΐαις· ἀλλά πληροῦσα τήν αἴσθησιν ἐμπαθοῦς φαντασίας ταῖς σωματικαῖς τῶν γραφικῶν συμβόλων διατυπώσεσι. Διό θείας γνώσεως μάλιστα γίνεται λιμός, τρία ἔτη, ἐνιαυτός ἐχόμενος ἐνιαυτοῦ. Πᾶς γάρ τήν πνευματικήν τῆς θείας Γραφῆς θεωρίαν μή προσιέμενος, τόν τε φυσικόν ταύτῃ κατά τούς Ἰουδαίους συναπώσατο νόμον· καί τόν ἐν τῇ χάριτι νόμον ἠγνόησε, καθ᾿ ὅν δίδοται τοῖς κατ᾿ αὐτόν ἀγομένοις ἡ θέωσις.

 

Οὐκοῦν ὁ λιμός τῶν τριῶν ἐτῶν δηλοῖ τόν ἐν τοῖς τρισί νόμοις, τῷ τε φυσικῷ λέγω, καί τῷ γραπτῷ, καί τῷ τῆς χάριτος, ἀναλόγως ἑκάστῳ γενομένην τῆς γνώσεως ἔνδειαν, τοῖς οὐκ ἐπιμελουμένοις τῆς αὐτῶν κατά τήν θεωρίαν ἀναγωγῆς. Ἐπιμελεῖσθαι γάρ παντελῶς οὐ δύναται τῆς τῶν Γραφῶν ἐπιστήμης, ὁ τούς μέν φυσικούς τῶν ὄντων κατά τήν θεωρίαν ἀπωθούμενος λόγους· ἀντεχόμενος δέ μόνων τῶν ὑλικῶν συμβόλων, καί μηδεμίαν αὐτοῖς ἐπινοῶν ὑψηγορίαν πνευματικήν. Κρατούσης γάρ μόνης τῆς (748) ἱστοριώδους τῶν Γραφῶν ἀφηγήσεως, τό τῶν προσκαίρων καί χρονικῶν τῆς διανοίας οὐκ ἀπεγένετο κράτος· ἀλλ᾿ ἔτι ζῶσι τά τέκνα τοῦ ἀποθανόντος Σαούλ, καί τά ἔκγονα, ἑπτά ὄντα τόν ἀριθμόν· τουτέστιν ἡ σωματική τοῦ νόμου λατρεία καί πρόσκαιρος, ἐξ ἧς ἡ ἐμπαθής εἴωθεν ἀπογεννᾶσθαι τοῖς φιλοσωμάτοις κατά τήν ἀποδοθεῖσαν αἰτίαν διάθεσις, ἐπίκουρον ἔχουσα τῆς πλάνης τήν πρόδηλον ἐν τοῖς συμβόλοις διαταγήν. Διά ταύτην οἶμαι τήν αἰτίαν μή γίνεσθαι λιμόν ἐν ταῖς ἡμέραις Σαούλ· τουτέστιν, ἐν τῷ χρόνῳ τῆς νομικῆς κατά σάρκα λατρείας, τήν ἔνδειαν μή διαγνωσθῆναι τῆς ἐν πνεύματι γνώσεως· ἀλλ᾿ ἐν τῷ χρόνῳ τῆς εὐαγγελικῆς χάριτος· καθ᾿ ὅν, ὅταν μή πᾶσαν πνευματικῶς τήν Γραφήν ἐκλαμβάνωμεν, μετά τήν πάροδον τῆς τοῦ γράμματος δυναστείας, λιμώττομεν πάντως, τῆς Χριστιανοῖς πρεπούσης μυστικῆς κατά πνεῦμα λατρείας οὐκ ἀπολαύοντες. Ἐπάν δέ λαβόντες αἴσθησιν κατά τόν Δαβίδ, ζητήσωμεν τό πρόσωπον Κυρίου, διδασκόμεθα σαφῶς, ὅτι διά τό μή παραδέξασθαι τούς κατά φύσιν λόγους πρός ἐπίβασιν τῆς ἐν πνεύματι μυστικῆς θεωρίας, ἀλλ᾿ ἔτι τῶν ἐν τῷ γράμματι τοῦ νόμου σωματικῶν ἀντέχεσθαι λογισμῶν, ἡ χάρις ἀφῃρέθη τῆς γνώσεως.

 

Καί ἐζήτησε, φησί, Δαβίδ τό πρόσωπον Κυρίου. Καί εἶπε Κύριος· Ἐπί τόν οἶκον Σαούλ ἡ ἀδικία, περί οὗ ἐθανάτωσε τούς Γαβαωνίτας. Δαβίδ ἐστι, πᾶς νοῦς κατά Χριστόν διορατικός, ἀεί ζητῶν τό πρόσωπον Κυρίου. Πρόσωπον δέ Κυρίου καθέστηκεν ἡ κατά τήν ἀρετήν τῶν θείων ἀληθής θεωρία καί γνῶσις, ἥν ζητῶν διδάσκεται τήν αἰτίαν τῆς κατ᾿ αὐτήν ἐνδείας καί ἀπορίας· καί κελεύεται δοῦναι πρός θάνατον τούς δύο υἱούς Σαούλ τούς ἐκ τῆς παλλακίδος Ῥεσφᾶς, καί τούς πέντε τῆς αὐτοῦ θυγατρός Μερώβ υἱούς. Σαούλ ἐστι, καθώς ἔφην, αἰτητός ᾅδης, ἤγουν ἄγνοια ποθητή. Ποθουμένη δέ σαφῶς ἐστιν ἄγνοια, τό γράμμα τό νομικόν, ἤγουν τό σωματικόν τῆς ἐν νόμῳ λατρείας κράτος, ὅπερ ἐστί τό τοῦ νόμου σωματικόν· ἤ νοῦς μόνης κατ᾿ αἴσθησιν ἀντεχόμενος σωματικῶς τῆς ὕλης τοῦ γράμματος. Ῥεσφᾶ δέ ἐστι, κατά τήν αὐτῆς ἑρμηνείαν, δρόμος στόματος, ὅπερ ἐστίν ἡ τοῦ νόμου κατά μόνην τήν ἐν λόγῳ προφοράν ἐκμάθησις. Δρόμον δέ ἀληθῶς ἔχει στόματος, ἀλλ᾿ οὐ διανοίας, ὁ τῆς πνευματικῆς τοῦ νόμου θεωρίας ἀλλότριος. Υἱοί δέ τῆς Ῥεσφᾶς ὑπάρχουσιν, Ἐρμονθί καί Μεμφιβοσθέ. Ἐρμονθί δέ ἐστιν, ἀνάθεμα αὐτῶν, ὅπερ ἐστίν ἡ καθ᾿ ἁμαρτίαν διά σώματος φθορά τῆς τῶν παθῶν ἐνεργείας· ἤ ὁ τόπος, τουτέστιν ὁ κόσμος, ἐν ᾧ τῆς παραβάσεως ἐδόθη τό ἐπιτίμιον· ἤγουν ἡ καθ᾿ ἡδονήν πρός τόν κόσμον ἐνδιάθετος σχέσις· ἤ τυχόν, ἡ πρόσυλος καί ἀκαλλής τῶν παθῶν καί ἀδιάπλαστος κίνησις. Μεμφιβοσθέ δέ, αἰσχύνη σώματος αὐτῶν, ὅπερ ἐστίν ἡ παρά φύσιν τοῦ νοῦ περί κακίαν κίνησις· ἤγουν ἡ ἐπινοητική τῶν παθῶν ἐνθύμησις· ἤ τυχόν, ἡ φιλόκοσμος μελέτη τῶν λογισμῶν καί φιλοσώματος. Ἤ πάλιν, ἡ τοῖς πάθεσιν εἶδος ἐπάγουσα, καί τό καθ᾿ ἡδονήν πρός αἴσθησιν διαπλάττουσα κάλλος τοῦ νοῦ κίνησις. Τούτους γάρ γεννᾷν τούς υἱούς (749) πέφυκεν ἐκ τῆς κατά μόνην τήν ἐν λόγῳ προφοράν ἐκμαθήσεως, ὅ τε γραπτός νόμος, καί ὁ μόνῳ προσκαθήμενος τῷ γράμματι τοῦ νόμου νοῦς. Μερώβ δέ, κατά τήν αὐτῆς ἑρμηνείαν ἐστίν (ἡ τοῦ Σαούλ θυγάτηρ), ἡ πλησμονή τοῦ φάρυγγος· ὅπερ δηλοῖ τό τῆς γαστριμαργίας πάθος. Μόνην γάρ οἶδε γεννᾷν σώματος τρυφήν, καί τήν τῶν ὑλικῶν ἀπολαυστικήν διάθεσιν, ὅ τε νόμος κατά τό γράμμα, τοῖς συμβόλοις τούς κατ᾿ αὐτόν λατρεύοντας περιγράφων· ὅ τε νοῦς, διά τήν φιλόσαρκον ζωήν, κατά τό γράμμα τόν νόμον τοῖς τύποις περιορίζων. Πέντε δέ τῆς Μερώβ θυγατρός Σαούλ υἱοί καθεστήκασιν, οἱ κατά πράχρησιν ἐμπαθεῖς πέντε τρόποι τῶν πέντε αἰσθήσεων· οὕς τίκτειν πάντως εἴωθε τῷ Ἐσδριήλ, ἤγουν τῷ θεωρητικῷ μέρει, ἡ μόνου τοῦ σώματος κατά νόμον διά τρυφῆς ἐπιμελουμένη διάθεσις.

 

Τούτους τούς δύο τοῦ Σαούλ υἱούς (ἤγουν τήν ὕλην καί τό εἶδος), καί τούς πέντε τοῦ Σαούλ υἱωνούς, ἤγουν τούς περί τήν ὕλην καί τό εἶδος κατά παράχρησιν πέντε τρόπους τῶν αἰσθήσεων (λέγω δή τήν ἐμπαθῆ τε καί παρά φύσιν πρός τά αἰσθητά τῶν αἰσθήσεων συμπλοκήν, ἤγουν τά ὑπό χρόνον καί ῥεῦσιν), μετά τήν τελευτήν Σαούλ (τουτέστι, μετά τήν πάροδον τῆς ἐν νόμῳ κατά τό γράμμα σωματικῆς λατρείας, καί τήν τῆς ἀγνοίας διάβασιν), παραδίδωσι θανατωθῆναι κατά τόν θεῖον χρηματισμόν, Δαβίδ ὁ θαυμάσιος τοῖς Γαβαωνίταις (τουτέστι, τοῖς κατά τήν φυσικήν θεωρίαν ὑψηλοτέροις λόγοις καί λογισμοῖς, ὁ πνευματικός νόμος, ἤ νοῦς, τήν ἐν τοῖς συμβόλοις πρός αἴσθησιν καί σῶμα καθολικωτάτην τῶν ὑπό χρόνον σχέσιν ἀφανίσαι καί θανατῶσαι), κατά τό ὕψος γινομένοις τοῦ βουνοῦ Σαούλ· λέγω δή, τοῦ νόμου τῆς πνευματικῆς θεωρίας. Εἰ γάρ μή φυσικῶς πρότερόν τις τήν ἐν τοῖς συμβόλοις τῶν θείων καί νοητῶν διασκοπήσας ἀπέμφασιν, ἐλθεῖν ποθήσῃ κατά νοῦν, ἔξω παντελῶς τῶν θείων ἀδύτων τήν αἴσθησιν θέμενος, πρός τήν τῶν νοητῶν εὐπρέπειαν, τῆς ἐν τοῖς τύποις ἀπολυθῆναι καθάπαξ οὐ δύναται σωματικῆς ποικιλίας· καθ᾿ ἥν ἕως βέβηκε τοῦ γράμματος ἀντεχόμενος, τήν ἐκ τοῦ λιμοῦ τῆς γνώσεως εἰκότως ἀπορίαν οὐ παραμυθεῖται· τῆς Γραφῆς τήν γῆν, ἤγουν τό σῶμα, κατά τόν ἀπατηλόν ὄφιν ἐσθίειν ἑαυτόν καταδικάσας· ἀλλ᾿ οὐ κατά Χριστόν τόν νοῦν, ἤγουν τῆς Γραφῆς τό πνεῦμα καί τήν ψυχήν, τουτέστι τόν οὐράνιον καί ἀγγελικόν ἄρτον (λέγω δή, τήν ἐν Χριστῷ τῶν Γραφῶν πνευματικήν θεωρίαν καί γνῶσιν) [ἄλλ. βρῶσιν] βρωματιζόμενος· ἥν δίδωσι δαψιλῶς ἐποιχορηγουμένην τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν ὁ Θεός, κατά τό γεγραμμένον· Ἄρτον οὐρανοῦ ἔδωκεν αὐτοῖς· ἄρτον ἀγγέλων ἔφαγεν ἄνθρωπος.

 

Χρή τοιγαροῦν τήν κατ᾿ αἴσθησιν πρός σῶμα τῆς Γραφῆς ἐκδοχήν, ὡς παθῶν προδήλως καί τῆς πρός τά χρονικά καί ῥέοντα σχετικῆς διαθέσεως οὖσαν γεννητικήν (ἤγουν τῆς πρός τά αἰσθητά τῶν αἰσθήσεων ἐμπαθοῦς ἐνεργείας), ὡς Σαούλ τέκνα καί ἔκγονα, διά τῆς φυσικῆς, ὡς ἐν ὄρει τῇ τῶν θείων ἀναγωγῇ λογίων [ἄλλ. λόγων], ἀφανίσας θεωρίας, εἴπερ ἐμφορηθῆναι θείας ἐφιέμεθα χάριτος. Εἰ γάρ ἐπί (752) Σαούλ ἡ ἀδικία, κατά τόν θεῖον χρησμόν, καί ἐπί τόν οἶκον αὐτοῦ, ὑπέρ οὗ ἐθανάτωσε τούς Γαβαωνίτας, δῆλον ὡς ἀδικεῖ τήν ἀλήθειαν, ὅ τε νόμος κατά μόνον τό γράμμα νοούμενος, καί ὁ τῶν Ἰουδαίων λαός, καί εἴ τις ἐκείνων μιμητής ὑπάρχει κατά διάνοιαν (τοῦτον γάρ οἶδεν ὁ λόγος οἶκον Σαούλ εἶναι), μόνῳ τῷ γράμματι περιγράφων τοῦ νόμου τήν δύναμιν, καί μή δεχόμενος πρός τήν φανέρωσιν τῆς μυστικῶς ἐγκεκρυμμένης τῷ γράμματι γνώσεως, τήν φυσικήν θεωρίαν, μέσην ὑπάρχουσαν τύπων καί ἀληθείας· τῶν μέν τούς ἀγομένους ἀπάγουσαν· πρός δέ τήν, ἐπανάγουσαν· ἀλλ᾿ οἷον ταύτην πάμπαν ἀρνούμενος, καί τῆς τῶν θείων αὐτήν ἔξω ποιούμενος μυσταγωγίας.

 

Ταύτην τοιγαροῦν χρή τήν σωματικήν τοῦ νόμου καί πρόσκαιρον ἐκδοχήν, ὡς ὑπό χρόνον καί ῥέουσαν ἀποκτένειν διά τῆς φυσικῆς θεωρίας, ὡς ἐν ὄρει τῷ ὕψει τῆς γνώσεως, τούς τῶν θείων ἐπιμελητάς θεαμάτων. Καί ἐκάλεσε γάρ, φησί, Δαβίδ τούς Γαβαωνίτας, καί εἶπεν αὐτοῖς· Τί ποιήσω ὑμῖν, καί ἐν τίνι ἐξιλάσομαι, καί εὐλογήσετε τήν κληρονομίαν Κυρίου; Καί εἶπον πρός τόν βασιλέα· Ὁ ἀνήρ ὅς συνετέλεσεν ἡμᾶς, καί ἐδίωξεν ἡμᾶς, καί ἐλογίσατο ἐξολοθρεῦσαι ἡμᾶς, ἀφανίσομεν αὐτόν τοῦ μή ἑστάναι αὐτόν ἐν παντί ὁρίῳ Ἰσραήλ. Δότε ἡμῖν ἑπτά ἄνδρας, ἐκ τῶν υἱῶν αὐτοῦ, καί ἐξηλιάσομεν αὐτούς τῷ Κυρίῳ ἐν τῷ βουνῷ Σαούλ. Καί ἔλαβεν ὁ βασιλεύς τούς δύο υἱούς Ῥεσφῶς θυγατρός Ἀϊᾶ, παλλακής Σαούλ, τόν Ἐρμονθί, καί τόν Μεμφιβοσθέ, καί τούς πέντε υἱούς Μερώβ θυγατρός Σαούλ οὕς ἔτεκε τῷ Ἐσδιήλ. Καί ἔδωκεν αὐτούς ἐν χειρί τῶν Γαβαωνιτῶν, καί ἐξηλίασαν αὐτούς ἐν τῷ ὄρει ἔναντι Κυρίου. Καί ἔπεσιν ἐκεῖ οἱ ἑπτά ἐπιτοαυτό, καί ἐθανατώθησαν ἐν ἡμέραις θερισμοῦ, ἐν ἀρχῇ θερισμοῦ κριθῶν. Ποῦ κατά τήν ἱστορίαν εὑρίσκομεν, ὡς ἠφάνισαν τόν Σαούλ οἱ Γαβαωνῖται, τοῦ μή ἑστάναι αὐτόν ἐν παντί ὁρίῳ Ἰσραήλ· τοῦ υἱοῦ Ἰωνάθαν υἱοῦ Σαούλ Μαριβαάλ παρά τῷ βασιλεῖ Δαβίδ διασωθέντος, καί ἄλλων πολλῶν τῆς συγγενείας Σαούλ ὡς ἐν τῇ βίβλῳ φέρεται τῶν Παραλειπομένων; (753) Πῶς δέ τούς ἐκ τοῦ σπέρματος αὐτοῦ λαβόντες ἑπτά ἄνδρας, Αὐτόν, εἶπον ἀφανίσομεν, τοῦ μή ἑστάναι αὐτόν ἐν παντί ὁρίῳ Ἰσραήλ, πρό τούτου πολλούς ἀποθανόντα χρόνους; Ἀλλ᾿, ὡς ἔοικε, παρεμίγη τῷ ῥητῷ τῆς ἱστορίας τό παράλογον, ἵνα τό τῆς διανοίας ἀληθές τῶν γεγραμμένων ζητήσωμεν. Οὐκοῦν τόν σωματικόν νοῦν τῆς Γραφῆς, τουτέστι τόν Σαούλ, ἀφανίζει παντελῶς ἐκ παντός ὁρίου Ἰσραήλ, ὁ πράξει διά τῆς φυσικῆς θεωρίας, ὡς διά τινων Γαβανιτῶν, ἀποκτένων τήν γεννωμένην ἐκ τοῦ γραπτοῦ νόμου πρός τήν ἄστατον ὕλην, καί ῥέουσαν τῇ ψυχῇ, φιλήδονον σχέσιν καί φιλοσώματον· κατασφάττων ὡς τέκνα Σαούλ καί ἔκγονα, τήν χαμαίζηλον τοῦ νόμου διάνοιαν, διά μέσης τῆς φυσικῆς θεωρίας, ὡς ἐν ὄρει τῷ ὕψει τῆς γνώσεως, καί φανεράν ποιούμενος ἐνώπιον Κυρίου, δι᾿ ἐξομολογήσεως δηλαδή, τήν πρός σῶμα τοῦ νόμου προτέραν ἐκδοχήν. Τοῦτο γάρ ἐξηλιάσαι νοεῖσθαι δύναται τοῖς φιλομαθέσιν ἔναντι Κυρίου· εἰς φῶς ἀγαγόντες, διά τῆς γνώσεως δηλαδή, τήν κατά τό γράμμα πεπλανημένην τοῦ νόμου πρόληψιν. Πᾶς γάρ ἀποκτείνας τήν σωματικήν τοῦ νόμου διάνοιαν, τό γράμμα τοῦ νόμου σαφῶς ἐπέκτεινε καί ἠφάνισε, τοῦ μή ἑστάναι ἐν παντί ὁρίῳ Ἰσραήλ· τουτέστιν, ἐν παντί λόγῳ πνευματικῆς θεωρίας. Εἰ γάρ Ἰσραήλ νοῦς ὁρῶν Θεόν ἑρμηνεύεται, δῆλον ὡς τό σωματικόν τοῦ νόμου καθάπαξ ἐν οὐδενί τρόπῳ πνευματικῆς θεωρίας ὑφέστηκε, τοῖς τό πνεῦμα προτιμῶσι τοῦ γράμματος· εἴπερ Πνεῦμα, κατά τό γεγραμμένον, ἐστίν ὁ Θεός, καί τούς προσκυνοῦντας αὐτόν, ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν, ἀλλ᾿ οὐ γράμματι. Τό γράμμα γάρ ἀποκτένει· τό δέ πνεῦμα ζωοποιεῖ. Διό χρή τό ἀποκτένειν πεφυκός, ἀποκτένεσθαι πνεύματι ζωοποιῷ. Συνυπάρχειν γάρ κατ᾿ ἐνέργειαν ἀλλήλοις ἅμα κατά τό αὐτό τό σωματικόν τοῦ νόμου καί τό θεῖον, ἤγουν τό γράμμα καί τό πνεῦμα, παντελῶς ἀμήχανον· ὅτι μηδέ συμφωνεῖν πέφυκε τῷ παρεχομένῳ κατά φύσιν ζωήν, τό ταύτην ἀφαιρεῖσθαι δυνάμενον.

 

(756) Οὐκοῦν κατά μέν τήν ἱστορίαν τοῦτον λαμβάνοντες τόν τόπον, οὐχ εὑρίσκομεν τήν Γραφήν ἀληθεύουσαν. Ποῦ γάρ ἠφάνισαν οἱ Γαβαωνῖται τόν Σαούλ παντός ὁρίου Ἰσραήλ, πολλῆς μετά τοῦτο συγγενείας εὑρισκομένης ἐν τῷ λαῷ; Κατά δέ τήν θεωρίαν νοοῦντες, σαφῶς εὑρίσκομεν, ὅτι διά μέσης τῆς φυσικῆς θεωρίας, ἐν τῷ ὕψει τῆς γνώσεως, ὁ γραπτός παντελῶς ἀπογίνεται νόμος, ἤγουν ὁ σωματικός ἐν τοῖς συμβόλοις κατά τήν λατρείαν θεσμός. Ποῦ γάρ ἔτι στήσεται περιτομή  σαρκός νοουμένου τοῦ νόμου πνευματικῶς; ποῦ τά Σάββατα, καί τῶν μηνῶν αἱ ἀρχαί; ποῦ τῶν ἑορτῶν αἱ πανηγύρεις; ποῦ τῶν θυσιῶν, καί τῆς ἀργίας τῆς γῆς, καί τῆς λοιπῆς τοῦ νόμου κατά τήν σωματικήν λατρείαν [fort. add. καταστάσεως] ἡ παράδοσις; Οἴδαμεν γάρ φυσικῶς ἐπιβάλλοντες τοῖς πράγμασιν, ὡς οὐκ ἔστι τελειότης ἡ τῆς ἐκ Θεοῦ κατά φύσιν ἀρτιότητος περιαίρεσις. Οὐ γάρ ποιεῖ τελειότητα φύσις διά τέχνης κολοβουμένη, καί διά περινοίας ἀποτιθεμένη τό προσόν αὐτῇ θεόθεν κατά λόγον δημιουργίας· ἵνα μή τήν τέχνην Θεοῦ πρός βεβαίωσιν δικαιοσύνης ἰσχυροτέραν εἰσαγάγωμεν, καί τήν περινενοημένην τῆς φύσεως ἔλλειψιν ἀναπληρωτικήν ποιώμεθα, τῆς ἐν δικαιοσύνῃ κατά τήν δημιουργίαν ἐλλείψεως· ἀλλ᾿ ἐκ τῆς τυπικῆς τοῦ περιτεμνομένου μυρίου θέσεως, διδασκόμεθα ποιεῖσθαι γνωστικῶς τήν περιτομήν τῆς κατά ψυχήν ἐμπαθοῦς διαθέσεως· καθ᾿ ἥν μᾶλλον τῇ φύσει συντρέχειν ἡ γνώμη ῥυθμίζεται, τόν ἐμπαθῆ τῆς ἐπικτήτου γενέσεως νόμον διορθουμένη. Περιτομή γάρ ἐστι μυστική, τῆς ἐμπαθοῦς κατά νοῦν περί τήν ἐπείσακτον γένεσιν σχέσεως παντελής περιαίρεσις. Τό δέ Σάββατον τελεία παθῶν ἐστιν ἀπραξία, καί τῆς περί τά πεποιημένα καθολική τοῦ νοῦ παῦλα κινήσεως, καί πρός τό Θεῖον τελεία διάβασις· ἐν ᾧ τόν δι᾿ ἀρετῆς καί γνώσεως κατά τό θεμιτόν ἀφικόμενον, οὐ δεῖ καθάπερ ξύλα τήν οἱανοῦν παντελῶς ὕλην ἐξαπτική ἐνθυμεῖσθαι παθῶν· οὔτε μή φύσεως τό παράπαν ἀναλέγεσθαι λόγους, ἵνα μή πάθεσιν ἡδόμενον, ἤ φύσεως ὅροις μετρούμενον, κατά τούς Ἕλληνας τόν Θεόν δογματίζωμεν· ὅνπερ ἡ τελεία μόνη κέκραγε σιγή, καί ἡ παντελής καθ᾿ ὑπεροχήν ἀγνωσία παρίστησι. Τάς δέ νεομηνίας εἶναί φαμεν, τούς ἐν τῷ δρόμῳ τῶν κατ᾿ ἀρετήν καί γνῶσιν ἡμερῶν διαφόρους φωτισμούς, οἷς προτροπάδην ἅπαντας ἐνθέοντες τούς αἰῶνας, τόν δεκτόν ἐνιαυτόν τοῦ Κυρίου πληροῦμεν, τῷ τῆς χρηστότητος στεφάνῳ κοσμούμενον. Στέφανος δέ χρηστότητός ἐστι πίστις καθαρά λίθων τιμίων δίκην, ταῖς τῶν δογμάτων ὑψηγορίαις καί λόγοις διηνθισμένη πνευματικοῖς καί νοήμασι, τόν θεοφιλῆ καθάπερ κεφαλήν διασφίγγουσα νοῦν. Ἤ μᾶλλον στέφανος πάλιν χρηστότητός ἐστιν αὐτός ὁ τοῦ Θεοῦ λόγος, ὁ τῇ ποικιλίᾳ τῶν κατά πρόνοιαν καί κρίσιν τρόπων, ἤγουν ἐγκρατείᾳ τῶν ἑκουσίων καί ὑπομονῇ τῶν ἀκουσίων παθῶν, ὡς κεφαλήν τόν νοῦν περιγράφων, καί τῇ μετοχῇ τῆς κατά τήν θέωσιν χάριτος, αὐτός ἑαυτοῦ τόν νοῦν ποιῶν ὡραιότερον.

 

(757) Τῶν ἑορτῶν δέ, τήν μέν πρώτην, πρακτικῆς εἶναι φιλοσοφίας σύμβολον, πρός ἀρετήν ὡς ἀπ᾿ Αἰγύπτου τῆς ἁμαρτίας τούς ὑπ᾿ αὐτῆς κρατουμένους διαβιβάζουσαν· τήν δέ δευτέραν, τῆς ἐν πνεύματι φυσικῆς τύπον ὑπάρχειν θεωρίας, τήν περί τῶν ὄντων εὐσεβῆ δόξαν, ὡς ἀπαρχήν θέρους τῷ Θεῷ προσκομίζουσαν· τήν δέ τρίτην, θεολογίας εἶναι μυστήριον, τήν πάντων τῶν ἐν τοῖς γεγονόσι πνευματικῶν λόγων γνωστικήν ἕξιν, καί τήν κατ᾿ οἰκονομίαν τοῦ σαρκωθέντος Λόγου παντελῆ διά τῆς χάριτος ἀναμαρτησίαν, καί τήν ἐπ᾿ αὐταῖς ἐν τῷ ἀγαθῷ τελείαν καί ἀθάνατον ἀτρεψίαν περιέχουσαν, ὡς σαλπίγγων καί ἱλασμοῦ καί σκηνοπηγίας ποιητικήν.

 

Ταύτην ἔχω τέως κατά μίαν ἐπιβολήν ἐκ τῆς τῶν ἡμερῶν τιμῆς τήν ὑπόνοιαν. Οὐ γάρ δή τιμᾶσθαι θέλων ὁ Θεός ἡμέρας ὑπό τῶν ἀνθρώπων, προσέταξε τιμηθῆναι τό τε Σάββατον, καί τάς νεομηνίας, καί τάς ἑορτάς. Οὕτω γάρ ἄν λατρεύειν τῇ κτίσει παρά τόν κτίσαντα κατά νόμον ἐντολῆς ἐξεδίδαξεν, οἰομένους σεπτάς εἶναι φύσει τάς ἡμέρας, καί διά τοῦτο προσκυνητάς· ἀλλ᾿ ἑαυτόν τιμᾶσθαι συμβολικῶς διά τῶν ἡμερῶν παρεδήλωσεν. Αὐτός γάρ ἐστι Σάββατον μέν, ὡς τῶν ἐν σαρκί τῆς ψυχῆς μόχθων ἀνάπαυσις, καί τῶν κατά δικαιοσύνην πόνων κατάπαυσις· Πάσχα δέ, ὡς ἐλευθερωτής τῶν τῇ πικρᾷ δουλείᾳ κεκρατημένων τῆς ἁμαρτίας. Πεντηκοστή δέ, ὡς ἀρχή καί τέλος τῶν ὄντων, καί λόγος, ᾧ τά πάντα φύσει συνέστηκεν. Εἰ γάρ μετά τήν εἰς ἑαυτήν ἑβδοματικήν τῆς ἑβδομάδος περίοδόν ἐστιν ἡ Πεντηκοστή, πενταδική δέ σαφῶς ὑπάρχει δεκάς ἡ Πεντηκοστή· προδήλως ἄρα τῶν ὄντων ἡ φύσις κατά τόν ἑαυτῆς λόγον ὑπάρχουσα πενταδική διά τάς αἰσθήσεις, μετά τήν φυσικήν τοῦ χρόνου καί τῶν αἰώνων διάβασιν, ἐν τῷ Θεῷ ἔσται, τῷ κατά φύσιν ἑνί, μή δεχομένη πέρας· ἐν ᾧ παντελῶς οὐκ ἔστι διάστασις. Φασί γάρ τινες εἶναι μονάδα [Fr. δεκάδα] τόν λόγον, ὡς πρόνοιαν κατά πρόοδον τῇ δεκάδι τῶν ἐντολῶν πλατυνόμενον. Ὁπηνίκα δέ συναφθῇ τῷ λόγῳ κατά χάριν ἡ φύσις, οὐκ ἔσται τά ὧν οὐκ ἄνευ, τῆς τῶν φύσει κινουμένων ἀλλοιωτικῆς ἀπογενομένης κινήσεως. Δεῖ γάρ τήν πεπερασμένην στάσιν, ἐν ᾗ γίνεσθαι πέφυκεν ἐξ ἀνάγκης κατ᾿ ἀλλοίωσιν τῶν κινουμένων ἡ κίνησις, δέξασθαι τέλος τῇ παρουσίᾳ τῆς ἀπεράντου στάσεως, ἐν ᾗ παύεσθαι πέφυκε τῶν κινουμένων ἡ κίνησις. Ἐν ᾧ γάρ πέρας κατά φύσιν οὐκ ἔστι, καί ἀλλοιωτική πάντως ἡ τῶν ἐν αὐτῷ καθέστηκεν κίνησις· ἐν ᾧ δέ πέρας κατά φύσιν οὐκ ἔστιν, οὐδεμία παντελῶς ἀλλοιωτική τῶν ἐν αὐτῷ γνωσθήσεται κίνησις. Οὐκοῦν ὁ μέν κόσμος τόπος ἐστί πεπερασμένος, καί στάσις περιγεγραμμένη· ὁ δέ χρόνος, περιγραφομένη καθέστηκε κίνησις· ὅθεν καί ἀλλοιωτική τῶν ἐν αὐτῷ καθέστηκεν ἡ κατά τήν ζωήν κίνησις. Ὁπινήκα δέ τόν τόπον διελθοῦσα, καί τόν χρόνον κατ᾿ ἐνέργειάν τε καί ἔννοιαν, ἡ φύσις (ἤγουν τά ὧν οὐκ ἄνευ, τουτέστι τήν (760) πεπερασμένην στάσιν καί κίνησιν), ἀμέσως συναφθῆ τῇ Προνοίᾳ, λόγον εὑρίσκει τήν Πρόνοιαν κατά φύσιν ἁπλοῦν καί στάσιμον, καί μηδεμίαν ἔχοντα πάντη περιγραφήν, καί διά τοῦτο παντελῶς οὔτε κίνησιν. Διόπερ ἐν μέν τῷ κόσμῳ ὑπάρχουσα χρονικῶς ἡ φύσις, ἀλλοιωτικήν ἔχει τήν κίνησιν, διά τήν τοῦ κόσμου πεπερασμένην στάσιν, καί τήν καθ᾿ ἑτεροίωσιν τοῦ χρόνου φθοράν· ἐν δέ τῷ Θεῶ γινομένη, διά τήν φυσικήν τοῦ ἐν ᾧ γέγονε μονάδα, στάσιν ἀεικίνητον ἕξει, καί στάσιμον ταυτοκινησίαν, περί τό ταυτόν καί ἕν καί μόνον ἀϊδίως γινομένην· ἥν οἶδεν ὁ λόγος ἄμεσον εἶναι περί τό πρῶτον αἴτιον τῶν ἐξ αὐτοῦ πεποιημένων μόνιμον ἵδρυσιν.

 

Πεντηκοστῆς οὖν ἐστι τό μυστήριον, ἡ πρός τήν Πρόνοιαν ἄμεσος τῶν προνοουμένων ἕνωσις, ἤγουν ἡ πρός τόν λόγον κατά τήν τῆς Προνοίας ἐπίπνοιαν φύσεως ἕνωσις, καθ᾿ ἥν οὐδεμία τό παράπαν ἐστίν χρόνου καί γενέσεως ἔμφασις. Σάλπιγξ δέ πάλιν ἡμῶν ἐστι ὁ λόγος, ὡς τάς θείας καί ἀῤῥήτους ἡμῖν ἐνηχούμενος γνώσεις· ἱλασμός δέ, ὡς ἐν ἑαυτῶ τά ἡμέτερα, καθ᾿ ἡμᾶς γενόμενος, διαλύων ἐγκλήματα, καί τῇ δωρεᾷ τῆς χάριτος ἐν πνεύματι, τήν ἁμαρτήσασαν φύσιν θεοποιῶν· σκηνοπηγία δέ, ὡς τῆς ἡμῶν κατά τήν θεομίμητον ἕξιν περί τό καλόν ἀτρεψίας πῆξις, καί τῆς πρός ἀθανασίαν μεταποιήσεως συνεκτικός ὑπάρχων δεσμός.

 

Σφαγαῖς δέ ζώων ἀλόγων, καί ῥαντισμοῖς αἱμάτων ἡδόμενον τόν Θεόν, καί οἷον τῆς θεραπείας μισθόν, τήν τῶν ἁμαρτημάτων παρεχόμενον τοῖς προσφέρουσιν ἄφεσιν, τῇ Γραφῆ φυσικῶς ἐπιβάλλοντες, οὐ πιστεύομεν, ἵνα μή Θεόν ἐμπαθῆ λάθωμεν σέβοντες, ὡς ἐμπαθῶς ἐκείνων διά πολλῆς ἐφιέμενον τῆς σπουδής, περί ἅ καί ἀνθρώπους περιπαθῶς ἔχοντας ἄν θεωρήσωμεν, ὡς ἀκολάστους καί ἀκρατεῖς διαβάλλομεν. Θυσίας γάρ πνευματικάς εἶναι γινώσκομεν, οὐ μόνον τήν τῶν παθῶν νέκρωσιν, σφαττομένων τῇ μαχαίρᾳ τοῦ πνεύματος, ὅπερ ἐστί ῥῆμα Θεοῦ, καί πάσης τῆς ἐν σαρκί ζωῆς ὡς αἵματος τήν κατά πρόθεσιν κίνησιν [κένωσιν]· ἀλλά καί τῶν κατά φιλοσοφίαν ἠθῶν, καί πασῶν τῶν κατά φύσιν δυνάμεων, προσαγωγήν, ἀφιερουμένων Θεῷ, καί τῷ πυρί τῆς ἐν πνεύματι χάριτος πρός τήν θείαν λῆξιν ὁλοκαυτουμένων. Οὕτως ἕκαστον τῶν ἐμφερομένων τῇ Γραφῇ συμβόλων φυσικῶς ἑποτεύοντες, ὡς ἐν ὄρει τῶ ὕψει τῆς μυστικῆς θεωρίας, καθάπερ ἄνδρας ἑπτά τῶν υἱῶν Σαούλ, τήν χρονικήν ἀποκτένομεν καί πρόσκαιρον τοῦ νόμου παράδοσιν· καί ἀφανίζομεν τόν Σαούλ, τουτέστι τόν ἐν μόνῳ τῷ ῥητῷ τῆς Γραφῆς χοϊκόν νοῦν, τοῦ μή ἑστάναι αύτόν ἐν παντί ὁρίῳ Ἰσραήλ· τουτέστι, τρόπῳ θεωρίας πνευματικῆς. Οὗτος γάρ ζῶν ἐπ᾿ ἀληθείας, συντελεῖ, καί διώκει, καί ἀπόλλυσι, σαρκί μόνῃ τόν νόμον περιγράφων, (761) τούς κατά φύσιν λόγους καί λογισμούς· τιμῶν ὡς θεῖα τά πάθη τῆς ἀτιμίας, ἅπερ οἱ κατά φύσιν λογισμοί, λαμβάνοντες ἄδειαν ὑπό τοῦ νόμου τοῦ πνεύματος, ἀποκτένουσιν ἐπιτοαυτό καί θανατοῦσιν ἐν ἀρχῆ θερισμοῦ κριθῶν. Ἀρχή δέ θερισμοῦ κριθῶν ἐστιν, ἡ κατά τήν πρακτικήν φιλοσοφίαν μετά τινος συμμέτρου λόγου τῶν ἀρετῶν συλλογή· καθ᾿ ἥν τό γεῶδες τῶν Γραφῶν ἀποκτένεσθαι πέφυκε, και πᾶν χοϊκόν παντελῶς ἀφανίζεσθαι κίνημα. Ἅμα γάρ τις τήν τῶν ἀρετῶν λογικῶς μετέλθοι φιλοσοφίαν, ἅμα καί τήν τῶν Γραφῶν πρός τό πνεῦμα φυσικῶς μετήνεγκεν ἐκδοχήν, ἐν καινότητι πνεύματος πρακτικῶς διά τῶν ὑψηλῶν θεωρημάτων τῷ Θεῷ λατρεύων, καί οὐ παλαιότητι γράμματος, διά τῆς κατ᾿ αἴσθησιν πρός σῶμα ταπεινοτέρας τοῦ νόμου παραδοχῆς, τροφεύς παθῶν κατά τούς Ἰουδαίους γινόμενος, καί ἁμαρτίας θεραπευτής. Πράξει γάρ χρή, διά τῶν κατά φύσιν λογισμῶν, τήν ἐμπαθῆ καί  σωματικήν τοῦ νόμου διάνοιαν διαχειρίζεσθαι, καθώς ὁ τῆς Γραφῆς ὑφηγεῖται λόγος, φάσκων· Καί ἔλαβεν ὁ βασιλεύς τούς δύο υἱούς Ῥεσφᾶς θυγατρός Ἀΐα παλλακῆς τοῦ Σαούλ, τόν Ἐρμονθί καί τόν Μεμφιβοσθέ· καί τούς πέντε υἱούς τῆς Μερώβ τῆς θυγατρός Σαούλ, οὕς ἔτεκε τῶ Ἐσδριήλ· καί ἔδωκεν αὐτούς ἐν χειρί τῶν Γαβαωνιτῶν. Χείρ ἐστι τῶν Γαβαωνιτῶν, ἡ κατ᾿ ἀρετήν πρᾶξις τῶν φυσικῶν λογισμῶν, δι᾿ ἧς οἱ υἱοί Ῥεσφᾶς Ἐρμονθί καί Μεμφιβοσθέ, τουτέστιν, ἡ ἐκ τῆς ἐν μόνῃ τῇ προφορᾷ τοῦ λόγου σωματικῆς τοῦ νόμου διδαχῆς γεννωμένη τῶν παθῶν ἐνέργεια, καί ἡ τῶν λογισμῶν ἀκόλαστος κίνησις, ἀποκτένονται. Πρός δέ καί οἱ πέντε υἱοί τῆς Μερώβ, τουτέστιν, οἱ ἐκ τῆς τρυφῆς γεννώμενοι κατά τήν παρά φύσιν τῆς ἐνεργείας χρῆσιν ἀκόλαστοι πέντε τρόποι τῶν πέντε αἰσθήσεων· οὕς ἀποκτένειν ἐπιτοαυτό πέφυκεν ὡς ἐν ὄρει τῷ ὕψει τῆς πνευματικῆς θεωρίας, ἐν ἀρχῇ θερισμοῦ κριθῶν, ὅπερ ἐστίν ἐν προοιμίοις τῆς κατ᾿ ἀρετήν πράξεως, ἤ τῆς κατά φύσιν εὐσεβοῦς θεωρίας, πᾶς νοῦς κατά Θεόν ὑψηλός καί μετέωρος· κατά τό αὐτό, τήν τε τῶν παθῶν κατασφάττων ἐνέργειαν, καί τήν τῶν λογισμῶν ἄσχημον κίνησιν. Πρός δέ καί τούς κατά παράχρησιν τῆς τῶν αἰσθήσεων ἐνεργείας ἀκολάστους τρόπους.

 

Καί ἔπεσον, φησίν, ἐπί τό αὐτό οἱ ἑπτά, καί ἐθανατώθησαν ἐν ἀρχῇ θερισμοῦ κριθῶν. Καί ἔλαβε Ῥεσφά θυγάτηρ Ἀΐα τόν σάκκον, καί διέστρωσεν αὐτόν ἑαυτῇ ἐπί τήν πέτραν, ἕως ἔσταξεν ἐπ᾿ αὐτούς ὕδατα Θεοῦ ἐξ οὐρανοῦ. Ῥεσφά, καθώς ἔφην, ἐστίν ἑρμηνευομένη, δρόμος στόματος, ὅπερ ἐστίν ἡ κατά μόνην τοῦ λόγου προφοράν σωματική τοῦ νόμου διδαχή, ἡ μετά τόν θάνατον τῶν ἐξ αὐτῆς γεννωμένων παθῶν, καί τήν φανέρωσιν τήν ἐν ὄρει τῷ ὕψει γενομένην τῆς φυσικῆς θεωρίας ἐν τῇ τοῦ καθ᾿ ἕκαστον καρδίᾳ τῶν αὐτῇ προκατειλημμένων, καθάπερ σάκκον τήν μετάνοιαν στρώννυσιν ἐπί τήν πέτραν (λέγω δέ τόν λόγον τῆς κατά Κύριον πίστεως), τόν ἐν πνεύματι διά τῆς (764) μετανοίας, κατά Χριστόν ἐπιμελουμένη θεσμῶν ἔχουσα κατ᾿ ὀφθαλμούς ἡμέρας καί νυκτός διά τῆς μνήμης, ὡς τέκνα, τήν ἐν σαρκί τοῦ νόμου προτέραν ἀναγωγήν, ἕως στάξουσιν ὕδατα Θεοῦ ἐξ οὐρανοῦ· τουτέστιν, ἕως καταπεμφθῶσιν αἱ θεῖαι τῶν Γραφῶν γνώσεις ἐκ τοῦ ὕψους τῆς πνευματικῆς θεωρίας, αἱ σβεστικαί μέν τῶν παθῶν, ἀνανεωτικαί δέ τῶν ἀρετῶν. Πέφυκε γάρ ἡ τοῦ νόμου μάθησις, πρός Χριστόν τήν ἀληθῆ καί στεῤῥάν πέτραν διά τῆς μετανοίας προσχωροῦσα, τόν θεῖον τῆς πνευματικῆς τῶν Γραφῶν γνώσεως ὑετόν ὑποδέχεσθαι, κατά τό πρόσταγμα τοῦ βασιλέως Δαβίδ· τουτέστι, τοῦ ἰσχυροῦ τήν ὅρασιν νοῦ. Φησί γάρ· Καί ἐποίησε [ἄλλ. ἐποίησαν] πάντα ὅσα ἐνετείλατο ὁ βασιλεύς. Καί ἐπήκουσεν ὁ Θεός τῇ γῇ μετά ταῦτα. Οὐκοῦν ἡ τῶν θείων Γραφῶν μάθησις, κατά τήν ἐντολήν Δαβίδ τοῦ βασιλέως (τουτέστι τοῦ πνευματικοῦ νόμου, ἤ τοῦ ἰσχυροῦ τήν ὅρασιν νοῦ), διά μέσης τῆς μετανοίας, ἧς ὁ σάκκος ὑπάρχει σύμβολον, κατά τήν πρᾶξιν τῶν ἀρετῶν, ἐπί τήν πέτραν, ἤγουν Χριστόν, μεταφερομένη, τόν θεῖον ἐκκαλεῖσθαι τῆς γνώσεως πέφυκεν ὑετόν· ἐπακοῦσαί τε τόν Θεόν τῇ γῇ τῆς καρδίας, εἴωθε δυσωπεῖν, καί δοῦναι θείους χαρισμάτων ὄμβρους, καί τῶν ἐν δικαιοσύνῃ καρπῶν χορηγῆσαι τήν ἀφθονίαν, καί λῦσαι τήν καθάπερ λιμόν τήν προλαβοῦσαν τῶν θείων ἀγνωσίαν, καί ποιῆσαι χώραν πλήρη τῶν πνευματικῶν ἀγαθῶν· τήν ψυχήν σίτῳ βρίθουσαν, καί οἴνῳ, καί ἐλαίῳ· τῷ μέν, ὡς λόγῳ πρακτικῆς γνώσεως στηριζομένην· τῷ δέ,  ὡς θείῳ πόθῳ, καί ἀνανεωτικῷ τῆς κατ᾿ ἔφεσιν πρός Θεόν ἑνωτικῆς ζέσεως, εὐφραινομένην· τῷ δέ, ὡς λείῳ καί ὁμαλῷ, καί διαυγεῖ καί φωτιστικῷ, καί παντός γεώδους ἐλευθέρῳ κινήματος, τῆς ἀπαθείας τρόπῳ τε καί λόγῳ, τό πρόσωπον ἱλαρυνομένην τῶν ἀρετῶν.

 

Ἀλλά καί ἡμεῖς, κατά τόν μέγαν Δαβίδ, ἀφανίσωμεν τόν Σαούλ ἐκ παντός ὁρίου Ἰσραήλ· τουτέστι, τόν γεώδη καί σωματικόν τοῦ νόμου θεσμόν· ἤτουν τόν Ἰουδαϊκόν τῆς λατρείας τρόπον, καί τόν ἐν μόνῳ τῷ ῥητῷ πρόχειρον τῆς ὅλης γραφῆς καί σωματικώτερον νοῦν, ἐκ παντός τρόπου θεωρητικῆς μυσταγωγίας· καί μετέλθωμεν πρός τήν πνευματικήν τῶν νοουμένων ἐκθέωσιν· καί περιποιησώμεθα τούς Γαβαωνίτας, τουτέστι, τούς κατά φύσιν τῶν ὄντων λόγους· οὕς ἀπαθεῖς διετήρησεν ὁ ἀληθινός κληροδότης τῶν θείων ἐπαγγελιῶν Ἰησοῦς· δι᾿ οὕς ἀναιρουμένους ὑπό Σαούλ, τόν θεῖον ἀνέσχε τῆς μυστικῆς γνώσεως ὑετόν ὁ Θεός· καί ἀποκτείνωμεν δι᾿ αὐτῶν τῶν Γαβαωνιτῶν, τῆς φυσικῆς δηλαδή θεωρίας, ὥσπερ ἄνδρας ἑπτά τῶν υἱῶν Σαούλ, τήν ἐμπαθῆ τοῦ νόμου, πρόσυλόν τε καί χρονικήν ἐκδοχήν, ἥν τίκτειν πέφυκεν ἡ Ῥεσφά, στόματος ὑπάρχουσα δρόμος (ὅπερ ἐστίν ἡ σωματική τοῦ νόμου μάθησις)· καί ἡ Μερώβ, πλησμονή φάρυγγος ἑρμηνευομένη, τουτέστιν, ἡ τρυφή τῆς γαστρός. Ἡ μέν τόν Μεμφιβοσθέ τίκτουσα καί τόν Ἐρμονθί (τόν μέν αἰσχύνη στόματος ἑρμηνευόμενον· τόν δέ, ἀνάθεμα αὐτῶν), ἤγουν τήν ἕξιν τῶν παθῶν καί τήν ἐνέργειαν· ἡ δέ, τούς πέντε υἱούς τῷ Ἐσδριήλ, τῷ θεωρητικῷ (765) δηλαδή τῆς ψυχῆς μέρει, τούς κατά παράχρησιν ἐμπαθεῖς πέντε τρόπους τῶν ἐν ἡμῖν αἰσθήσεων· οὕς διά τῆς φυσικῆς ἀναιροῦντες θεωρίας, ὠργισμένον τόν Θεόν ἱλεούμεθα, πρός τό πνεῦμα μετενεχθέντες ἀπό τοῦ γράμματος· καί τούς θείους ἐκκαλούμεθα τῆς γνώσεως ὄμβρους· καί τῶν ἐξ αὐτῆς δαψιλῶς τῆς δικαιοσύνης καρπῶν ἀπολαύομεν. Τό γάρ γράμμα τοῦ νόμου, καθάπερ τινά Σαούλ, ἤ τήν ἐκ τοῦ γράμματος γεννωμένην πρόσυλον ἐκδοχήν τοῖς χοϊκοῖς τήν διάνοιαν, ὡς τέκνα Σαούλ καί ἔκγονα, διά μέσης τῆς φυσικῆς θεωρίας πρός τό ὕψος τῆς πνευματικῆς μυσταγωγίας ἀναγαγόντες, πᾶν σωματικόν τοῦ νόμου καί πρόσκαιρον νόημα, καί κυριώτερον εἰπεῖν, χοϊκόν ἀποκτείνομεν, εἴπερ καί ἡμεῖς μετά τοῦ Θεοῦ τόν Σαούλ μεμισήκαμεν, καί ἐξουδενώκαμεν αὐτόν, τοῦ μή βασιλεύειν ἐπί Ἰσραήλ· ἤγουν τόν κατά σάρκα προφανῆ τῆς Γραφῆς τρόπον, τουτέστι τόν Ἰουδαϊσμόν, ἀπωσάμεθα, τοῦ μή βασιλεύειν πρός σαρκός δουλείαν τῆς ἐν ἡμῖν νοερᾶς δυνάμεως.

 

Δεῖ γάρ τόν Σαούλ (ἤγουν τόν σωματικόν τοῦ νόμου θεσμόν) μισηθῆναι καί ἀπωσθῆναι τῆς βασιλείας, ὡς τόν Ἀγάγ βασιλέα Ἀμαλήκ, καί τά πίονα τῶν ποιμνίων καί βουκολίων, καί τήν ἄμπελον καί τήν ἐλαίαν (τά τοῦ θυμοῦ λέγω καί τῆς ἐπιθυμίας ὑπεκκαύματα, καί τά περιποιητικά τῆς τρυφῆς αἴτια) περιποιούμενον, καί αὐτόν ζῶντα τόν Ἀγάγ πρός τήν γῆν μεταφέροντα τῆς ἐπαγγελίας (τουτέστι τόν μόσχον, ἤγουν τό χοϊκόν φρόνημα τῆς σαρκός), εἰς τόν τῆς θείας ἐπιγνώσεως τόπον· λέγω δή τήν καρδίαν· μόσχος γάρ ὁ Ἀγάγ ἑρμηνεύεται· μόσχος ἐκεῖνος τυχόν, ὅν ὁ μωρός καί ἀσύνετος Ἰσραήλ κατά τήν ἔρημον χωνεύσας ἐθεοποίησε, καί τῆς θείας θεραπείας τήν ἡδονήν τῆς γαστρός προετίμησεν· ὅντινα μόσχον Μωϋσῆς ἀφανίζει, καί Σαμουήλ· ὁ μέν λεαίνων καί διασπείρων ὑπό τό ὕδωρ, ὁ δέ μαχαίρᾳ πνευματικῇ κατασφάττων· τουτέστιν, ἡ ζῶσα καί ἐνεργής τοῦ ἁγίου Πνεύματος χάρις (τοῦτο γάρ Μωϋσῆς), καί ἡ διά τῶν ἐντολῶν ὑπακοή τοῦ Θεοῦ· τοῦτο γάρ Σαμουήλ. Μωϋσῆς γάρ ὕδωρ ἑρμηνεύεται σπαίρων· καί Σαμουήλ ὑπακοή Θεοῦ, ὅπερ ἐστί πίστις ἀληθής, καί βίος ἔνθεος.

 

(768) Οὐκοῦν τό κράτος τῆς ἁμαρτίας, ἤγουν τό φρόνημα τῆς σαρκός, ἡ χάρις ἀφανίζειν πέφυκε τοῦ ἁγίου βαπτίσματος, καί ἡ κατ᾿ ἐνέργειαν ὑπακοή τῶν θείων ἐντολῶν, ἀποκτένειν τῇ μαχαίρᾳ τοῦ πνεύματος (ἤγουν τῷ ῥήματι τῆς θείας ἐν πνεύματι γνώσεως)· βοῶσα μυστικῶς πρός τό πάθος τῆς ἁμαρτίας, ὡς ὁ μέγας πρός τόν Ἀγάγ Σαμουήλ· Καθώς ἠτέκνωσε γυναῖκας ἡ μάχαιρά σου, ἀτεκνωθήσεται σήμερον ἐκ γυναικῶν ἡ μήτηρ σου. Πολλάς γάρ τό πάθος τῆς γαστριμαργίας, ὡς ἐν μαχαίρᾳ, τῷ λείῳ τῆς ἡδονῆς λογισμῷ ἠτέκνωσεν ἀρετάς. Τῆς μέν γάρ σωφροσύνης διά τῆς ἀκρασίας ἀποκτένει τά σπέρματα· τῆς δικαιοσύνης δέ διά τῆς πλεονεξίας διαφθείρει τήν ἰσονομίαν· τῆς φιλανθρωπίας δέ διά τῆς φιλαυτίας τήν ἐκ φύσεως διατέμνει συνέχειαν· καί συντόμως εἰπεῖν, πάντων τῶν κατ᾿ ἀρετήν γεννημάτων ἀναιρετικόν ἐστι τῆς γαστριμαργίας τό πάθος. Τοῦτο δέ μόνη, καθώς ἔφην, ἀναιρεῖ τό πάθος, ἥ τε τοῦ βαπτίσματος χάρις, καί ἡ καθ᾿ ὑπακοήν Θεοῦ τῶν ἐντολῶν ἀγωγή. Τόν οὖν τούτου τοῦ πάθους περιποιητικόν ἐν γράμματι νόμον μεταμελεῖται χρίσας εἰς βασιλέα τοῦ Ἰσραήλ ὁ Θεός, καί μεταφέρει τό κράτος τῆς βασιλείας, καί δίδωσι τῷ Δαβίδ (τῷ εὐαγγελίῳ δηλαδή καί πνευματικῷ νόμῳ), τουτέστι, τῷ υἱῷ Ἰεσσαί. Ἑρμηνεύεται δέ Ἰεσσαί, Θεοῦ ποίησις. Οὐκοῦν τό ἅγιον Εὐαγγέλιον, γέννημα τυγχάνει τῆς ποιήσεως, ἤγουν τῆς τοῦ Θεοῦ διά σαρκός αὐτουργίας, τῆς ἐχούσης εἰς τούς ἀπείρους αἰῶνας τήν βασιλείαν· καθ᾿ ἥν ἔχομεν ἀγαλλίασιν ἀκατάλυτον, καί τήν εὐφροσύνην ὡς ἡμέραν οὖσαν ἀνέσπερον καί ἀτελεύτητον. Φησί γάρ· Αὕτη ἡ ἡμέρα ἥν ἐποίησεν ὁ Θεός· ἀγαλλιασώμεθα καί εὐφρανθῶμεν ἐν αὐτῇ· ἡμέρα λέγων, τήν εὐαγγελικήν χάριν, ἤ τό μυστήριον αὐτοῦ τοῦ ταύτην ποιησαμένου τήν χάριν, ἐν ᾧ βούλεται πάντας ἡμᾶς, κατά τόν θεῖον Ἀπόστολον, ὡς ἐν ἡμέρᾳ γνώσεως καί ἀληθείας εὐσχημόνως περιπατεῖν. Ἡμέρα γάρ ἀϊδίου φωτός ἐστιν ὁ Χριστός, ἐν ᾧ δεῖ πάντας τούς αὐτῷ πεπιστευκότας, διά τῆς τῶν ἀρετῶν εὐσχημοσύνης καλῶς πολιτεύεσθαι. (769) Οὗτος γάρ ἐστιν ὁ πεποιημένος ἄνευ σπορᾶς ὑπό Θεοῦ μόνος τό κατά σάρκα, καί τῶν κατά φύσιν θεσμῶν καινοτομήσας τούς νόμους, καί κατά πρόσωπον πάντων τῶν λαῶν ἡτοιμασμένος, καί φῶς εἰς ἀποκάλυψιν ἐθνῶν καί δόξαν λαοῦ Ἰσραήλ. Φῶς γάρ ἐστιν ἀληθῶς ἐθνῶν ὁ Κύριος ἡμῶν, ἀποκαλύπτων αὐτοῖς, διά τῆς ἀληθοῦς ἐπιγνώσεως, τούς τῷ ζόφῳ τῆς ἀγνοίας ἐπιμεμυκότας ὀφθαλμούς τῆς διανοίας· καί θείας ἀγωγῆς πάλιν ἑαυτόν ἑτοιμάσας τοῖς πιστοῖς λαοῖς ἀγαθόν ἀρετῆς ἐξεμπλάριον· προσώπου τοῦ κατ᾿ ἀρετήν ὑπογραμμός αὐτοῖς γενόμενος καί ὑποτύπωσις· πρός ὅν ἀφορῶντες, ὡς ἀρχηγόν τῆς σωτηρίας ἡμῶν, τάς ἀρετάς κατά μίμησιν, ὡς ἡμῖν ἐστι δυνατόν, κατορθοῦμεν διά τῆς πράξεως. Ἀλλά καί δόξα λαοῦ Ἰσραήλ αὐτός ἐστιν ὁ θεός καί Λόγος, ὡς τῷ θείῳ τῆς γνώσεως φωτί διά τῆς μυστικῆς θεωρίας καταφαιδρύνων τόν νοῦν. Ἤ τυχόν λαούς φησιν ὁ λόγος, τούς κατά φύσιν λόγους· πρόσωπον δέ τούτων, τήν ἄπταιστον δόξαν, ἧς ἑτοιμασία, φῶς πρός ἐπίγνωσιν αὐτός καθέστηκεν ὁ λόγος, ὡς κτίστης τῆς φύσεως· ἔθνη δέ, τά παρά φύσιν πάθη, ἅπερ ἀποκαλύπτει λανθάνοντα, φῶς δωρούμενος γνώσεως, καί παντελῶς ἐξωθεῖται τῆς φύσεως. Δόξα δέ γίνεται τοῦ Ἰσραήλ ὁ Λόγος, ὡς τῶν παρά φύσιν παθῶν ἀποκαθαίρων τόν νοῦν, καί τοῖς κατά φύσιν λόγοις κατακοσμῶν· πρός δέ, καί τῷ διαδήματι τῆς κατά τήν θέωσιν ἀτρεψίας ἐπισφίγγων. Δόξα γάρ ἀληθῶς ὑπάρχει τοῦ Ἰσραήλ, ἥ τε τῶν παρά φύσιν ἀπαλλαγή παθῶν, καί τῶν κατά φύσιν λόγων κατόρθωσις, καί τῶν ὑπέρ φύσιν ἐπίκτησις ἀγαθῶν. Ὁ τοῦτον τόν νοητόν Δαβίδ προσδεχόμενος, κἄν φθονῆται ὑπό τοῦ Σαούλ, ἀλλ᾿ οὐχ ἁλίσκεται· ἀλλά καί τοὐναντίον, διά πολλήν φιλανθρωπίαν ὡς ἀπαθής, καί μισούμενος θεραπεύει τῇ κιθάρᾳ τοῦ πνεύματος, τόν ἐχθρόν πονηρῷ καταπνιγόμενον πνεύματι· καί ποιεῖ σώφρονα, λύων αὐτόν, καθάπερ δαίμονος πονηροῦ, τῆς κακῆς τοῦ χοϊκοῦ φρονήματος ἐπιληψίας. Πᾶς γάρ διά φθόνον μισῶν, καί κακῶς διαθρυλλῶν ταῖς διαβολαῖς τόν ἐν τοῖς ἀγῶσι τῶν ἀρετῶν, καί τῇ περιουσίᾳ τοῦ λόγου τῆς πνευματικῆς γνώσεως δυνατώτερον, Σαούλ ἐστι πονηρῶ καταπνιγόμενος πνεύματι, μή φέρων τό κλέος τῆς κατ᾿ ἀρετήν καί γνῶσιν εὐδαιμονίας τοῦ κρείττονος· καί διά τοῦτο πλέον μαινόμενος, ὅτι μή δύναται τόν εὐεργέτην διαχειρίσασθαι. Πολλάκις δέ καί αὐτόν ἀποπέμπεται πικρῶς τόν φίλτατον Ἰωνάθαν· τόν ἔμφυτον λέγω κατά συνείδησιν λογισμόν, τόν ἄδικον μῖσος ἐλέγχοντα, καί τοῦ μισουμένου φιλαλήθως ἀφηγούμενον τά κατορθώματα, κατά τόν πάλαι καί μάταιον ὄντως Σαούλ· πρός ὅν φησι Σαμουήλ, ὡς παραβάτην τῶν θείων ἐντολῶν· Μεματαίωταί σοι, ὅτι παρέβης τήν ἐντολήν μου, ἥν ἐνετείλατό σοι ὁ Θεός. Σαούλ, ὡς προέφην, ἐστίν, ἤ ὁ γραπτός νόμος, ἤ ὁ κατά τόν γραπτόν νόμον πολιτευόμενος λαός τῶν Ἰουδαίων. Ἀμφοτέρων γάρ οὕτω χοϊκῶς ἀλλήλοις συνπεπλεγμένων (772) ἀφίσταται τό πνεῦμα Κυρίου, ὅ ἐστιν ἡ πνευματική θεωρία καί ἡ γνῶσις, καί ἐπέρχεται πνεῦμα πονηρόν (τουτέστι, τό ὑλικόν φρόνημα), ταῖς ἀλλεπαλλήλοις τῶν ὑπό γένεσιν καί φθοράν ταραχαῖς καί δινήσεσιν, ὡς ἐπιλήπτους τῆ ἀστασίᾳ τῶν λογισμῶν καταπνίγον. Ὅ τε γάρ νόμος χοϊκῶς πρός μόνον τό γράμμα νοούμενος, ἐπίληπτός ἐστι μυρίαις δονούμενος ἐναντιώσεσι, καί μηδεμίαν ἔχων πρός ἑαυτόν συμφωνίαν· ὅ τε Ἰουδαΐζων νοῦς, τῇ ἀστάτῳ περιφορᾷ τῶν ὑλικῶν ἐπιμαινόμενος, ἀστάτως ἐξ ἀνάγκης καί αὐτός τήν οἰκείαν συμμεταβαλλομένην ἔχει διάθεσιν. Ὁπηνίκα δέ Δαβίδ, ὁ κατ᾿ ἀλήθειαν φύσει μουσικός, ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς, ἐπᾴσει τῷ πνεύματι τῆς μυστικῆς θεωρίας, τόν τε νόμον, καί τόν Ἰουδαῖον· τόν μέν ἀντί χοϊκοῦ ποιεῖ πνευματικόν· τόν δέ μετάγει πρός πίστιν ἐξ ἀπιστίας. Ἔστιν οὖν κατά τόν Σαούλ, ὅ τε νόμος, καί ὁ τῶν Ἰουδαίων λαός, καί ἐπίληπτος καί σώφρων. Ἐπίληπτος γάρ ὁ νόμος ἐστίν, ὡς ἔφην, χοϊκῶς λαμβανόμενος· καί ἐπίληπτος ὁ Ἰουδαῖός ἐστι, χοϊκῶς τῷ Θεῷ λατρεύειν βουλόμενος· καί πάλιν σώφρων ὁ νόμος ἐστί, πνευματικῶς νοούμενος· καί ὁ Ἰουδαῖος ὡσαύτως σώφρων ἐστίν, ἐκ τῆς σωματικῆς λατρείας ἐπί τήν πνευματικήν τοῦ Θεοῦ θεραπείαν μεταφερόμενος.

 

Σημειωτέον δέ, ὅτι τούς ὑπό Ἰησοῦ διασωζομένους, ἀποκτένει Σαούλ. Οὕς γάρ περιποιεῖται τό πνεῦμα τῆς Γραφῆς, ἀποκτένειν τό γράμμα πέφυκε. Διό τοῦτον, λέγω δή τόν γραπτόν νόμον, μεταμελεῖται χρίσας βασιλεύειν τοῦ Ἰσραήλ ὁ Θεός, ὑπό Ἰουδαίων σαρκικῶς λαμβανόμενον, καί δίδωσι τῷ πνεύματι τό κράτος τῆς βασιλείας, τῷ πλησίον τοῦ γράμματος, καί ἀγαθῷ ὑπέρ τό γράμμα. Καί δώσω, φησί, τήν βασιλείαν τῷ πλησίον σου τῷ ἀγαθῷ ὑπέρ σέ. Καί γάρ ὁ Δαβίδ ἦν πλησίον τοῦ Σαούλ, οὕτω τῷ γράμματι τοῦ νόμου τό πνεῦμα σοφῶς παραπέπηγεν· ὅπερ μετά τόν θάνατον τοῦ γράμματος, πέφυκε διαφαίνεσθαι.

 

Παρακαλέσωμεν οὖν καί ἡμεῖς τόν νοητόν Δαβίδ, ἐπηχῆσαι τῇ κιθάρᾳ τῆς πνευματικῆς θεωρίας καί γνώσεως ἐπιληπτευόμενον τοῖς ὑλικοῖς τόν ἡμέτερον νοῦν, καί ἀπελάσαι τό πονηρόν πνεῦμα τῆς πρός αἴσθησιν ὑλικῆς περιπετείας, ἵνα δυνηθῶμεν νοῆσαι τόν νόμον πνευματικῶς, καί τόν ἐν αὐτῷ κεκρυμμένον μυστικόν λόγον εὑρεῖν, καί κτῆμα ποιήσασθαι διαρκές πρός ἐφόδιον ἀϊδίου ζωῆς· ὅπως μή τόν δεδανεισμένον ἐν γράμματι συμβολικόν ἔχωμεν νόμον, ἀποροῦντες τῆς κατά χάριν ἐν πνεύματι γνώσεως· καί μόνην στέργωμεν, ὡς μή βλέποντες, τήν περί τῶν θείων ἐρώτησιν, ἐστερημένοι τῆς τῶν μυστικῶν λογίων κατ᾿ ἀλήθειαν παμφαοῦς αὐτοψίας. Ἄμφω γάρ λέγεται Σαούλ, πρός τήν Ἑλλάδα φωνήν μεταφερόμενος. Ἑρμηνεύεται γάρ πρός τοῖς εἰρημένοις, καί δεδανεισμένος, καί ἐρώτησις· (773) ἅπερ δέ καί ὁ γραπτός ὑπάρχων καθέστηκε νόμος·  τό μέν, ὡς μή οἰκειότατον κτῆμα τῆς φύσεως, καί τῇ κατ᾿ αὐτήν ὑπάρξει παντελῶς συμπαρατεινόμενος· τό δέ, ὡς περί γνῶσιν ἀληθῆ κινῶν ἡμᾶς καί πρωτότυπον σοφίαν, τούς μή νομίζοντας τήν ἐρώτησιν κατάληψιν εἶναι τῆς ζητουμένης τῶν θείων ἀρχετυπίας· ἀλλά μόνον διά τῶν ἐν νόμῳ σωματικῶν συμβόλων, ὡς δι᾿ ἐρωτήσεώς τινος πρός τήν τῶν θείων ἀγαθῶν ἐπειγομένους κατάληψιν· ἵνα παυσώμεθα τῆς κατά τήν ἐρώτησιν φροντίδος (ἐν ᾗ τυχόν ἐστι πολλάκις καί πλάνησις), ἐν τῇ τῶν ζητουμένων ἀληθείᾳ γενόμενοι, καί τῆς αὐτῶν μεταποιηθῶμεν μακαριότητος, φαινομένης ἐν ἡμῖν ἀναλλοιώτως κατά τήν μέθεξιν, καί τό κατ᾿ αὐτήν εἶδος τῆς ἡμῶν γνώρισμα ποιουμένης ὑπάρξεως·  ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Θεῷ καί Σωτῆρι ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα εἰς τούς αἰῶνας. Ἀμήν.

 

 

 

ΣΧΟΛΙΑ.

 

α΄. Νοῦς εἰς ἄκρον διά τῶν ἀρετῶν καθαιρόμενος, τούς τῶν ἀρετῶν πέφυκεν εἰκότως ἐκδιδάσκεσθαι λόγους· τήν ἐξ αὐτῶν θειωδῶς χαρακτηρισθεῖσαν γνῶσιν, οἰκεῖον ποιούμενος πρόσωπον. Καθ᾿ ἑαυτόν γάρ ἀνείδεός τε καί ἀχαρακτήριστος πᾶς καθέστηκε νοῦς, μορφήν ἔχων ἐπίκτητον, ἤ τήν ἐκ τῶν ἀρετῶν ὑποστᾶσαν ἐν πνεύματι γνῶσιν, ἤ τήν ἐκ τῶν παθῶν ἐπισυμβαίνουσαν ἄγνοιαν.

 

β΄. Ὁ τήν νοῦ μορφήν τήν ἐξ ἀρετῶν ἐν πνεύματι θείαν δεξάμενος γνῶσιν, τά θεῖα λέγεται παθεῖν, ὅτι μή φύσει κατά τήν ὕπαρξιν, ἀλλά χάριτι κατά τήν μέθεξιν ταύτην προσέλαβεν. Ὁ δέ τήν ἐκ χάριτος μή δεξάμενος γνῶσιν, κἄν λέγῃ τι γνωστικόν, οὐκ οἶδε κατά τήν πεῖραν τοῦ λεγομένου τήν δύναμιν. Ψιλή γάρ μάθησις, τήν καθ᾿ ἕξιν γνῶσιν οὐ δίδωσιν.

 

γ΄. Καλῶς κατά τόνδε τῆς Γραφῆς εἶπε τόν τόπον λαμβάνεσθαι τόν Σαούλ· διά τό κατά πολλούς ἐν ἄλλοις τόποις λαμβάνεσθαι τρόπους, πρός τήν ἐκ τῆς ἱστορίας ἀναδεικνυμένην θεωρίαν προσφυῶς ἁρμοζόμενον.

 

δ΄. Ὥσπερ, φησίν, ὁ παλλακῇ συναπτόμενος, νόμιμον οὐ κέκτηται τόν γάμον· οὕτως ὁ σωματικῶς τήν νομικήν ἐξασκούμενος μάθησιν, νόμιμον τήν πρός αὐτήν οὐκ ἔχει συμβίωσιν· νόθα γεννῶν ἐξ αὐτῆς δόγματα, καί τῇ τῆς σαρκός ζωῇ συμφθειρόμενα.

 

ε΄.  Ὁ πρός σῶμα, φησίν, τήν Γραφικήν ἐκδεχόμενος μάθησιν, τήν κατ᾿ ἐνέργειαν ἐξ αὐτῆς ἁμαρτίαν διδάσκεται, καί τήν κατά νοῦν τῆς ἁμαρτίας μελέτην· τρυφήν, καί συνουσίας ἀκρατεῖς, καί φόνους, (776) καί πᾶσαν τοῦ Θεοῦ βδελύττεσθαι τήν κτίσιν ἐκ τοῦ γράμματος τοῦ νόμου μανθάνεται.

 

στ΄.  Θεωρία κατ᾿ ἄλλην ἐπιβολήν. Ἀνάθεμα λέγεται καί ὁ κόσμος οὗτος, ὁ καταδίκης χωρίον· ὅν γεννᾷν τῇ προσπαθείᾳ πέφυκεν, ὁ μή πρός τό πνεῦμα τοῦ νόμου κατά νοῦν διαβαίνων.

 

ζ΄.  Ὅτι πρός ὅ σχετικῶς, φησί, διακείμεθα, πρός ἐκεῖνο καί τήν κατά νοῦν μελέτην κεκτήμεθα.

 

η΄.  Κατ᾿ ἄλλην θεωρίαν, ὅτι ἀνάθεμά ἐστι, καί ἡ τῶν παθῶν ἀνείδωλος κίνησις· αἰσχύνη δέ στόματος, ἡ τό πάθος εἰδοποιοῦσα πρός αἴσθησιν τοῦ νοῦ κίνησις, καί ταῖς ἐπινοίαις ὕλην ἁρμόδιον τῷ πάθει πορίζουσα.

 

θ΄.  Κατά συναίρεσιν τάς τρεῖς θεωρίας τοῦ κειμένου ἐξέδωκεν.

 

ι΄. Ὁ πεισθείς θείαν εἶναι διαταγήν τό σωματικῶς κατά νόμον τρυφᾷν, τήν γαστριμαργίαν ὡς Θεοῦ δῶρον λαμβάνει μετά χαρᾶς πρός συμβίωσιν· ἐξ ἧς γεννᾷ τούς μολύνοντας τῇ παραχρήσει τήν ἐνέργειαν τῶν αἰσθήσεων τρόπους.

 

ια΄. Ἐπίτομος τῶν προθεωρηθέντων ἐπανάληψις, δι᾿ ἧς δείκνυσιν ὅτι ὁ σωματικῶς ἐκλαμβάνων τόν νόμον, τήν αὐτοῦ παλλακεύεται μάθησιν· καί γεννᾷ τήν τε τῶν παθῶν ἕξιν καί τήν ἐνέργειαν· καί ὡς θείαν εἰσοικίζεται τήν γαστριμαργίαν, πρός γένεσιν τῶν ῥυπαινόντων τῇ παραχρήσει τάς αἰσθήσεις τρόπων· εἰς ἀναίρεσιν τῶν ἐν τοῖς οὖσι φυσικῶν λόγων τε καί σπερμάτων.

 

ιβ΄. Ὁ τοῖς συμβόλοις τοῦ νόμου, φησίν, ἐναπομένων, οὐ δύναται κατά λόγον τήν τῶν ὄντων φύσιν ὁρᾷν, καί τούς τεθέντας οὐσιωδῶς ὑπό δημιουργοῦ τοῖς οὖσι λόγους περιποιεῖσθαι, διά τό τῶν συμβόλων πρός τήν τῶν ὄντων φύσιν διάφορον.

 

ιγ΄. Ξυλοφοροῦσι μέν οἱ λόγοι τῆς φύσεως, ὕλη πρός τήν γνῶσιν τῶν θείων γινόμενοι· ὑδροφοροῦσι δέ ῥύψιν ποιοῦντες παθῶν, καί διάδοσιν τῆς ἐν πνεύματι ζωτικῆς ἐνεργείας.

 

ιδ΄. Ἄλλη θεωρία τῶν αὐτῶν, εἰσηγουμένη διά τῶν Γαβαωνιτῶν τήν κλῆσιν τῶν ἐθνῶν.

 

ιε΄. Ὕλην εἶπε καί εἶδος κατά θεωρίαν τόν Ἐρμονθί καί τόν Μεμφιβοσθέ, καί πενταπλῆν παράχρησιν τῶν αἰσθήσεων, τούς πέντε τῆς Μερώβ υἱούς· οὕς ἀλλήλοις συνάψας, ἤγουν ὕλῃ καί εἴδει προσπλέξας τήν αἴσθησιν διά τήν πρός σάρκα τοῦ νόμου σύστασιν, ὁ μόνον τόν νοῦν περιγράφων τῷ γράμματι, τό μέν σαρκικόν πάθος ἀποτελεῖ· τούς δέ φυσικούς διαφθείρει λόγους.

 

ιστ΄. Ὅτι πάθος καί φύσις κατά τόν τοῦ εἶναι λόγον, οὐδαμῶς ἀλλήλοις συνυπάρχουσι.

 

ιζ΄. Ὁ μή πιστεύων, φησί, τήν Γραφήν εἶναι πνευματικήν, τήν οἰκείαν κατά τήνγνῶσιν πενίαν οὐκ αἰσθάνεται.

 

ιη΄. Ὅταν, φησίν, ὁ Δαβίδ εἰς τόν νόμον λαμβάνεται, κατ᾿ Ἰουδαίους, τό γράμμα δηλῶν, ἑρμηνεύεται ἐξουδένωσις, διά τήν πρός σάρκα τῶν θείων νομίμων παράδοσιν· κατά δέ Χριστιανούς τό πνεῦμα (777) σημαίνων, ἑρμηνεύεται ἰσχυρός ὁράσει, διά τήν κατά νοῦν θεωρίαν τῆς γνώσεως.

 

ιθ΄.  Ψυχήν τῆς Γραφῆς εἶπε, τό πνεῦμα· σῶμα δέ, τό γράμμα.

 

κ΄.  Τούς τρεῖς ἐνιαυτούς λέγει, τούς τρεῖς νόμους, τόν τε γραπτόν, καί τόν φυσικόν, καί τόν χάριτος, ἐχομένους ἀλλήλων. Ὁ τοίνυν τόν γραπτόν νόμον λαμβάνων σωματικῶς, ἀρεταῖς τήν ψυχήν οὐ διατρέφει· καί ὁ τοῖς λόγοις τῶν ὄντων οὐκ ἐπιβάλλων, τῇ ποικίλῃ τοῦ Θεοῦ σοφίᾳ τόν νοῦν οὐχ ἑστιᾷ φιλοτίμως· καί ὁ τό μέγα τῆς καινῆς χάριτος μή γινώσκων μυστήριον, τῇ ἐλπίδι τῆς μελλούσης θεώσεως οὐκ ἀγάλλεται. Οὐκοῦν ἡ ἔλλειψις τῆς κατά τόν γραπτόν νόμον πνευματικῆς θεωρίας ἔχει παρεπομένην αὐτῇ τήν ἔνδειαν τῆς κατά τόν φυσικόν νόμον νοουμένης ποικίλης σοφίας τοῦ Θεοῦ, ἐφεπομένην ἔχουσαν τῆς κατα τό καινόν μυστήριον χάριτι δοθησομένης θεώσεως πάντως τήν ἄγνοιαν.

 

κα΄. Ὁ πνευματικῶς μή νοῶν τόν νόμον, κἄν ἀποθανόντα ἔχῃ τόν νόμον διά τό μή λατρεύειν σωματικῶς, ἀλλά τά χαμαίζηλα ἔχει τοῦ νόμου νοήματα· τά τέκνα τοῦ Σαούλ περιέπει καί τά ἔκγονα· διό τῷ λιμῷ τῆς γνώσεως βασανίζεται.

 

κβ΄. Ὥσπερ τό πρόσωπον χαρακτηριστικόν ἐστι τοῦ καθ᾿ ἕκαστον· οὕτω καί ἡ πνευματική γνῶσις ἐμφατικῶς χαρακτηρίζει τό θεῖον· ἥν ὁ ζητῶν, λέγεται ζητεῖν τό πρόσωπον Κυρίου.

 

κγ΄. Ὡς ἰσχυρός ὁράσει, καί νοῦς διορατικός ὁ Δαβίδ ἑρμηνεύεται.

 

κδ΄. Ὁ κατασαρκούμενος κατά τό γράμμα τοῦ νόμου ταῖς ἐναίμοις θυσίαις, ποθουμένην ἄγνοιαν ἔχει, πρός μόνην σαρκός ἡδονήν τήν ἐντολήν ἐκδεχόμενος.

 

κε΄. Ὁ μέν σωματικῶς, φησί, κατά νόμον λατρεύων, καθάπερ ὅλην γεννᾷ τήν κατ᾿ ἐνέργειαν ἁμαρτίαν· καί ὡς εἶδος, τήν ἐπ᾿ αὐτῇ κατά νοῦν συγκατάθεσιν ταῖς προσφόροις ἡδοναῖς τῶν αἰσθήσεων ὑλικῶς διαπλάττεται. Ὁ δέ πνευματικῶς τήν Γραφήν ἐκδεχόμενος, ὡς μέν ὕλην, τήν ἐνέργειαν· ὡς εἶδος δέ, τῆς ἁμαρτίας τήν συγκατάθεσιν μετά τῶν κατά παράχρησιν πρός ἡδονήν τῆς αἰσθήσεως τρόπων, ὡς υἱούς καί υἱωνούς τοῦ νομικοῦ γράμματος θανατοῖ διά τῶν φυσικῶν λογισμῶν ἐν τῷ ὕψει τῆς θεωρίας.

 

κστ΄. Ὅτι χωρίς φυσικῆς θεωρίας, οὐδείς τήν πρός τά θεῖα τῶν νομικῶν συμβόλων ἀπέμφασιν διαγινώσκει.

 

κζ΄.  Τό ἐξηλιάσαι νενόηκεν, ἀντί τοῦ φανερῶσαι κατά τό ὕψος τῆς θεωρίας τό γράμμα τοῦ νόμου νεκρόν, διά τῆς ἐν πνεύματι γνώσεως.

 

κη΄. Ὅριον Ἰσραήλ νενόηκε, πάντα λόγον τε καί τρόπον πνευματικῆς θεωρίας· ἐν ᾧ στῆναι οὐ δύναται παντελῶς ἡ σωματική τοῦ νόμου παράδοσις.

 

κθ΄. Τό μέν πνεῦμα, φησί, ζωῆς ὑπάρχει παρεκτικόν· τό δέ γράμμα, ζωῆς ἐστιν ἀφαιρετικόν. Οὐκοῦν οὐ δύναται καί τό γράμμα πράττειν κατά τό (780) αὐτό, καί τό πνεῦμα· ὥσπερ οὐδέ τό ζωοποιόν τῷ φθοροποιῷ συνυπάρχει.

 

λ΄.  Φυσικόν ἡ ἀκροβυστία, φησί· πᾶν δέ φυσικόν, θείας ἔργον δημιουργίας ἐστίν. Ἔστι δέ θείας ἔργον δημιουργίας καί λίαν καλόν, κατά τήν φάσκουσαν φωνήν· Εἶδεν ὁ Θεός πάντα ὅσα ἐποίησε, καί ἰδού καλά λίαν. Ὁ δέ νόμος, ὡς ἀκάθαρτον περιαιρεῖσθαι κελεύων τήν ἀκροβυστίαν διά περιτομῆς, τόν Θεόν εἰσάγει διά τέχνης τό οἰκεῖον διορθούμενον ἔργον· ὅπερ καί ἐννοεῖν ἀσεβέστατον. Οὐκοῦν ὁ τοῖς συμβόλοις τοῦ νόμου φυσικῶς ἐπιβάλλων, οἶδεν ὡς οὐ τήν φύσιν ὁ Θεός διορθοῦται διά τῆς τέχνης, ἀλλά τό ἐπιπειθές λόγῳ τῆς ψυχῆς παθητικόν περιτέμνεσθαι κελεύει, τό διά τοῦ σωματικοῦ μορίου τυπικῶς δηλούμενον· ὅπερ γνῶσις διά τῆς κατά τήν πρᾶξιν ἀνδρείας γνώμης ἀποτίθεσθαι πέφυκεν. Ὁ γάρ περιτέμνων ἱερεύς, σημαίνει τήν γνῶσιν, τήν ἔχουσαν καθάπερ σίδηρον κατά τοῦ πάθους τήν τοῦ λόγου κατά τήν πρᾶξιν ἀνδρείαν. Ἀφανίζεται γοῦν ἡ σωματική τοῦ νόμου παράδοσις, πλεονεκτοῦντος τό γράμμα τοῦ πνεύματος.

 

λα΄. Ὅρος  τῆς κατά περιτομήν μυστικῆς θεωρίας.

 

λβ΄.  Ὅρος τῆς κατά Σάββατον μυστικῆς νομοθεσίας, ἐν ᾧ, τί τό Σάββατόν ἐστι, παρίστησι μυστικῶς, καί τίς ὁ κατ᾿ αὐτό πνευματικός λόγος ἐστίν, ὅτι παθῶν καί τῆς περί τήν φύσιν τῶν ὄντων τοῦ νοῦ κινήσεώς ἐστιν ἀνάπαυσις.

 

λγ΄.  Θεόν δῆλον ὅτι.

 

λδ΄.  Τί σημαίνουσιν αἱ νεομηνίαι.

 

λε΄.  Ὅρος τοῦ στεφάνου τῆς χρηστότητος.

 

λστ΄.  Ἄλλος ὅρος τοῦ αὐτοῦ μυστικώτερος.

 

λζ΄.  Ἐνταῦθα τήν ἐγκράτειαν ἔργον εἶναι λέγει τῆς Προνοίας, ὡς τῶν γνωμικῶν καθαρτικήν παθῶν· τήν ὑπομονήν δέ τῆς κρίσεως εἶναι κατόρθωμά φησιν, ὡς τοῖς ἀκουσίοις ἀντιτασσομένην πειρασμοῖς.

 

λη΄.  Πρώτην ἑορτήν, τό Πάσχα λέγει.

 

λθ΄.  Δευτέραν ἑορτήν λέγει τήν Πεντηκοστήν.

 

μ΄.  Τρίτην λέγει, τήν ἐν ἑβδόμῳ μηνί, τήν τοῦ Ἱλασμοῦ.

 

μα΄.  Σκόπει, πῶς ὁ νόμος ἀπόλλυσι τούς νοοῦντας αὐτόν σωματικῶς, τῇ κτίσει λατρεύειν παρά τόν κτίσαντα πείθων· καί ἡγεῖσθαι φύσει σεπτά τά δι᾿ αὐτούς γεγονότα, τόν δι᾿ ὅν αὐτοί γεγόνασιν ἀγνοήσαντας.

 

μβ΄.  Πῶς ἐστι Σάββατον ὁ Θεός.

 

μγ΄.  Πῶς ὁ Θεός καί Πάσχα ἐστί μυστικόν.

 

μδ΄.  Μυστήριον τῆς κατά τήν Πεντηκοστήν ἑορτῆς, ἐν ᾧ μυστικῶς τήν τῶν δηλουμένων πνευματικήν ἐμυσταγώγησε δύναμιν, τόν Θεόν Πεντηκοστήν προσαγορεύσας. Ὡς γάρ ἡ μονάς στάσιμος μένουσα μετά (781) τήν εἰς ἑαυτήν ἑβδοματικήν τῆς ἑβδομάδος συνέλιξιν, ἀποτελοῦσα τήν Πεντηκοστήν· καί πάλιν ταῖς εἰς αὐτήν προσόδοις γινομένη δεκάς διά πεντάδος ἰσοπλασιασθείσης αὐτῇ ποιοῦσα τήν Πεντηκοστήν, ἀρχή καί τέλος ἐστί τῶν ἑαυτῆς· τό μέν, ὡς πρό παντός ποσοῦ· τό δέ, ὡς ὑπέρ ποσόν· οὕτω καί ὁ Θεός, ᾧ τήν μονάδα κατ᾿ εἰκασίαν τυπικήν ἀναλογεῖν ἔφησεν, ἀρχή καί τέλος ἐστί τῶν ὄντων, καί λόγος, ᾧ τά πάντα συνέστηκεν· ἀρχή μέν, ὅτι πρό πάσης οὐσίας ἐστί καί κινήσεως· τέλος δέ ὅτι ὑπέρ πᾶσαν οὐσίαν καί κίνησιν· λόγος δέ, ὅτι πάντων κατ᾿ αἰτίαν προνοητικός ἐστιν, ὡς πρός ὑποκείμενον εἶδος συνοχή, καθ᾿ ἥν τῶν ὄντων ἕκαστον ἔχει τήν ἐν τῷ ἑαυτοῦ λόγῳ διαμονήν. Ὅταν οὖν λάβωσι πέρας οἱ χρόνοι καί οἱ αἰῶνες, οἷς ἀναλογεῖν τήν ἑβδομάδα φησίν, αὐτός ἔσται τότε μονώτατος ὁ Θεός, δίχα τῆς τῶν οὐκ ἄνευ, τουτέστι, τόπων καί χρόνων μεσιτείας, συγκρατῶν δι᾿ ἑαυτοῦ καθ᾿ ἕνωσιν ἀληθῆ τῶν ὄντων ἐν τοῖς σωζομένοις ὕπαρξιν· ἤγουν τήν φύσιν τήν γενητήν, ἥν τῇ πεντάδι παρείκασεν, οὐ μόνον διά τάς αἰσθήσεις, αἷς ὑποπίπτειν πέφυκεν, ἀλλά διά τήν καθολικήν ἐπιστήμην, ἥτις ἐν τῇ περιλήψει τῆς τῶν νοερῶν τε καί λογικῶν, αἰσθητικῶν τε καί ζώντων, καί ὄντων ἀπταίστου καθέστηκε γνώσεως. Οὐκοῦν παύσεταί ποτε, τῆς τε κατά τόπον στάσεως, καί τῆς κατά χρόνον κινήσεως, ὡς ὑπέρ τά δι᾿ αὐτήν γεγονότα (τουτέστι, τόπον  καί χρόνον) διά τῆς πρός τόν Θεόν, δι᾿ ὅν καί γέγονεν, ἀληθοῦς συναφείας ἐν τοῖς σωζομένοις γενομένη τῶν ὄντων ἡ φύσις. Αὐτόν γάρ τόν Θεόν, κατά τόν τῆς Προνοίας λόγον, τῇ δεκάδι τῶν ἐντολῶν ἴδιον ποιησαμένη ποιόν (τουτέστι, τῆς ἐκ χάριτος κατά τήν θέωσιν ἰδιότητος γνώρισμα), τῆς τε κατά τήν στάσιν ἐν τόπῳ περιγραφῆς, καί τῆς ἐν χρόνῳ κατά τήν κίνησιν ἐλευθερωθήσεται στάσιν ἀεικίνητον λαβοῦσα, τήν ἀπέραντον τῶν θείων ἀπόλαυσιν, καί κίνησιν στάσιμον, τήν ἐπ᾿ αὐτοῖς ἀκόρεστον ὄρεξιν.

 

με΄.  Τῷ ἑβδόμῳ μηνί τρεῖς εἰσιν ἑορταί· σαλπίγγων καί ἱλασμοῦ καί σκηνοπηγίας· ὧν ἡ μέν σάλπιγξ, νόμου καί προφητῶν, καί τῆς ἐξ αὐτῶν κηρυττομένης γνώσεως τύπος ἐστίν, ὁ δέ ἱλασμός, τῆς τοῦ Θεοῦ πρός τόν ἄνθρωπον διά σαρκώσεως σύμβολον ὑπάρχει καταλλαγῆς. Ὁ γάρ ὑποδύς ἑκουσίως τήν τοῦ κατακριθέντος κατάκρισιν, διελύσατο τήν ποτε πρός αὐτόν κυρωθεῖσαν ἔχθραν. Ἡ δέ σκηνοπηγία, προτύπωσίς ἐστιν ἀναστάσεως, καί τῆς πάντων πρός ἀτρεψίαν μεταποιήσεως.

 

μστ΄. Ὁ ψιλαῖς ταῖς ἐναίμοις χαίρων θυσίαις, φησί, περί τά πάθη σπουδάζειν ὡς ἐμπαθής παρασκευάζει τούς θύοντας· φιλεῖ γάρ χαίρειν τό γνησίως σέβον, οἷς χαίρει τό προσκυνούμενον.

 

μζ΄.  Ὅτι θυσίας οἶδεν ὁ λόγος, φησί, τήν τῶν παθῶν σφαγήν, καί τήν τῶν φυσικῶν δυνάμεων προσαγωγήν· ὧν τοῦ μέν λόγου τύπος ἐστίν ὁ κριός· (784) τοῦ δέ θυμοῦ φέρει σύμβολον, ὁ ταῦρος· τῆς δέ ἐπιθυμίας, ἡ αἴξ ὑπάρχει δήλωσις.

 

μη΄.  Ὁ χοϊκός δῆλον ὅτι νοῦς τῆς Γραφῆς, κρατῶν τῆς ψυχῆς, τούς φυσικούς ἀποβάλλεται λόγους, τῇ παραχρήσει τῶν κατά φύσιν δυνάμεων αὐτούς ἐξαφανίζων.

 

μθ΄.  Ἅμα τις, φησί, παύσηται κατ᾿ αἴσθησιν πρός σῶμα τήν Γραφήν ἐκδεχόμενος, ἅμα καί πρός πνεῦμα κατά νοῦν διά μέσης ἀνατρέχει τῆς φύσεως, ἐκεῖνα πράττων πνευματικῶς, ἅπερ ὁ Ἰουδαῖος ἐπιτελῶν ἔχει τόν Θεόν ὀργιζόμενον.

 

ν΄.  Τίς ἐστιν χείρ τῶν Γαβαωνιτῶν, ᾗ παραδίδωσι Δαβίδ τούς ἐκ σπέρματος Σαούλ.

 

να΄.  Τόν ἐξηλιασμόν εἶναι λέγει, τήν φανέρωσιν, ἥν τά πάθη πάσχουσιν, ὑπό τῶν ὑψηλῶν τῆς φύσεως λογισμῶν κατά τήν ὑψηλήν θεωρίαν θριαμβευόμενα.

 

νβ΄.  Ἡ πρός σῶμα τοῦ νόμου διδαχή, φησί, κατ᾿ ὀφθαλμούς ἔχουσα διά μετανοίας νεκρά τά σωματικά τοῦ νόμου νοήματα, τῷ κατά Χριστόν λόγῳ παρακαθημένη, δίκην ὑετῶν τούς οὐρανίου δέχεται τῆς γνώσεως φωτισμούς.

 

νγ΄.  Σίτῳ δῆλον ὅτι.

 

νδ΄.  Οἴνῳ δῆλον ὅτι.

 

νε΄.  Ἐλαίῳ δῆλον ὅτι.

 

νστ΄. Τόν σῖτον ἔφη ψυχῆς εἶναι στήριγμα, ὡς γνῶσιν ὄντα πνευματικήν· τόν οἶνον δέ, καρδίας εὐφραντικόν, ὡς τῆς πρός Θεόν ἐρωτικῆς ἑνώσεως ποιητικόν· τό δέ ἔλαιον, προσώπου πληρωτικόν ἱλαρότητος εἴρηκεν, ὡς τῆς λαμπρυνούσης τόν νοῦν κατά τήν ἀπάθειαν πνευματικῆς χάριτος χαρακτηριστικόν.

 

νζ΄. Ὁ Ἀμαλήκ ἐστιν ἡ γαστριμαργία· ταύτης ἐστί βασιλεύς, τό φρόνημα τό χοϊκόν· τούτου βουκόλια ἐστι καί ποίμνια, αἱ θρεπτικαί τῶν παθῶν ὕλαι· ἄμπελος δέ, ἡ προπετής τοῦ λογισμοῦ κίνησις· ἐλαία δέ, ἡ καθ᾿ ἡδονήν ἐκπυρωτική τῆς ἐπιθυμίας λειότης, ἅπερ μεταφέρει ὡς εἰς γῆν ἁγίαν, τήν ἕξιν τῆς θεοσεβείας, ὁ τῷ σωματικῷ τοῦ νόμου παρακαθήμενος· ὑπέρ ὧν καθάπερ μισθόν δέχεται τήν θείαν ἀποστροφήν.

 

νη΄.  Μωρός ὡς ἄθεος ἐκλήθη ὁ τῶν Ἰουδαίων λαός· ἀσύνετος δέ, ὡς κακοπράττων, ὅπερ ἐστίν ἀσεβής καί ἁμαρτωλός.

 

νθ΄.  Τό τῆς γαστριμαργίας πάθος, φησί, τά θεῖα τῶν ἀρετῶν ἀποκτένειν γεννήματα πέφυκε· αὐτό δέ, ἥ τε χάρις τῆς πίστεως, καί ἡ ὑπακοή τῶν θείων ἐντολῶν, διά τοῦ κατά τήν γνῶσιν ἀποκτένει λόγου.

 

ξ΄.  Πῶς ἐστι φῶς.

 

ξα΄. Πῶς ἐστιν ἑτοιμασία κατά πρόσωπον πάντων τῶν λαῶν ὁ Κύριος.

 

ξβ΄. Πῶς ἐστι καί δόξα τοῦ Ἰσραήλ ὁ Κύριος.

 

ξγ΄. Κατ᾿ ἄλλην θεωρίαν, τίνες οἱ λαοί, καί τίς ἡ κατά πρόσωπον αὐτῶν ἑτοιμασία τοῦ λαοῦ.

 

ξδ΄. Τίνα πάλιν τά ἔθνη τυγχάνουσιν, ἅπερ ἀποκαλύπτει παραγινόμενος ὁ Λόγος.

 

ξε΄.  (785) Πῶς δόξα λέγεται πάλιν τοῦ Ἰσραήλ ὁ Λόγος.

 

ξστ΄.  Ἅμα, φησίν, ἀποκτείνει τις τόν ἐν τῷ γράμματι τοῦ νόμου σωματικόν νοῦν, βασιλεύοντα δέχεται τόν ἐν τῷ πνεύματι λόγον.

 

ξζ΄. Τόν Δαβίδ ἔλαβε καί εἰς τόν Κύριον, καί εἰς τό Εὐαγγέλιον, καί εἰς τόν πνευματικόν νόμον· καί εἰς τήν γνῶσιν, καί εἰς τήν θεωρίαν, καί εἰς τήν λεγομένην πρᾶξιν, καί εἰς τόν νέον λαόν· καί κατά πολλούς θεωρίας τρόπους, προσφόρως τοῖς τόποις πρός τήν ὑποκειμένην ἥρμοσε χρείαν.

 

ξη΄. Ὁ τούς τύπους ἀλλά μή τά ἀρχέτυπα τῶν μυστηρίων ἔχων, καί τήν ἐρώτησιν, ἀλλά μή τήν γνῶσιν τῶν ἐν πνεύματι φωτισμῶν, εἰληφώς δάνειον, τό ὁμολογούμενον τοῖς προειρημένοις, τήν κατ᾿ αἴσθησιν ἐν τοῖς συμβόλοις τοῦ νόμου πεῖραν· κατά ψυχήν λιμώττων τοῦ πνεύματος, καί τήν ὥσπερ ὁδηγίαν ἐρώτησιν τῆς κατά ἀλήθειαν γνώσεως μυωπάζων.

 

ξη΄. Μεταξυλογία ἐστί, τό ἐν ᾗ τυχόν ἐστι παλλάκις καί πλάνησις.

 

ο΄. Μακαριότητος δῆλον ὅτι, τούς κατά μέθεξιν αὐτῆς  ἀξιωθέντας χαρακτηριζούσης, καί ἐξ αὐτῆς γνωρίμους αὐτούς καθιστῶσα.