Αγιος Μάξιμος ο Ομολογητής Κεφάλαια διάφορα Θεολογικά τε και Οικονομικά και περί Αρετής και Κακίας

ΕΚΑΤΟΝΤΑΣ  ΠΕΜΠΤΗ.

 

α΄.  Ὁ κατά φύσιν λόγος, διά μέσων τῶν ἀρετῶν, (1349) πρός τόν νοῦν ἀνάγειν πέφυκε τόν ἐπιμελούμενον πράξεως· ὁ δέ νοῦς πρός τήν σοφίαν εἰσάγει διά θεωρίας τόν ἐφιέμενον γνώσεως. Τό δέ παράλογον πάθος, πρός τήν αἴσθησιν πείθει καταφέρεσθαι τόν ἀμελοῦντα τῶν ἐντολῶν, ἧς τέλος ἐστί, τό πρός τήν ἡδονήν καθηλωθῆναι τόν νοῦν.  

β΄.  Ἀρετήν καλεῖ, τήν ἀπαθεστάτην καί παγίαν περί τό καλόν ἕξιν, ἧς ἐφ᾿ ἑκάτερα καθέστηκεν οὐδέν, Θεοῦ φερούσης χαρακτῆρα, ᾧ οὐδέν ἐστιν ἐναντίον. Αἰτία δέ τῶν ἀρετῶν ἐστιν ὁ Θεός· τούτου δέ κατ᾿ ἐνέργειαν γνῶσις, ἡ τοῦ κατ᾿ ἀλήθειαν ἐπεγνωκότος τόν Θεόν πρός τό πνεῦμα κατά τήν ἕξιν ἀλλοίωσις.  

γ΄.  Εἰ ὁ λόγος διώρισεν ὡς πέφυκεν ἑκάστου τήν γένεσιν, οὐδέν τῶν ὄντων ἑαυτό φυσικῶς ἤ ὑπερβέβηκεν ἤ ὑποβέβηκεν. Οὐκοῦν ὅρος μέν τῶν ὄντων ἐστίν, ἡ κατ᾿ ἔφεσιν τῆς αἰτίας ἐπίγνωσις· μέτρον δέ, ἡ ἐφικτή τοῖς οὖσι κατ᾿ ἐνέργειαν τῆς αἰτίας ἐκμίμησις. Τό δέ ὑπέρ τόν ὅρον φέρεσθαι καί τό μέτρον τῶν κινουμένων τήν ἔφεσιν, ἀνόνητον ποιεῖ τόν δρόμον, μή καταντώντων εἰς Θεόν, ἐν ᾧ ἡ κατ᾿ ἔφεσιν πάντων ἵσταται κίνησις, αὐθυπόστατον δεχομένη τέλος τοῦ Θεοῦ τήν ἀπόλαυσιν. Τό δέ παρά τόν ὄρον φέρεσθαι καί τό μέτρον τῶν κινουμένων τήν ἔφεσιν, ἀνόνητον ποιεῖ τόν δρόμον, ἀντί Θεοῦ καταντώντων πρός τήν αἴσθησιν, ἐν ᾗ καθ᾿ ἡδονήν βέβηκεν ἡ τῶν παθῶν ἀνυπόστατος ἀπόλαυσις.  

δ΄. Ὁ πρός τήν αἰτίαν τῶν ὄντων ἀσχέτως ἀνατιθείς νοῦν, ἀγνοήσει παντελῶς, μηδένα θεωρῶν λόγον, ἐν τῷ κατά πᾶσαν αἰτίαν ὑπέρ πάντα λόγον ὄντι κατ᾿ οὐσίαν Θεῷ· πρός ὅν ἀπό τῶν ὄντων ἁπάντων συσταλείς, οὐδένα τῶν ἀφ᾿ ὧν ἀπέστη λόγων, ἐπίσταται μόνον τόν πρός ὅν γέγονε κατά χάριν, ἀνερμηνεύτως θεώμενος. Καί γάρ καί τούς τῶν ἀσωμάτων καί τούς τῶν σωμάτων ἀφίησι λόγους, ὁ πρός τόν Θεόν ἀναδραμών κατ᾿ ἔκστασιν νοῦς. Οὐ γάρ πέφυκέ τι Θεῷ τῶν μετά Θεόν, ἅμα συγκατοπτεύεσθαι.  

ε΄.  Ἐπάρατον ὄντως πάθος ὁ τῦφος, καί ἐκ δύο κακῶν κατά σύνθεσιν συνιστάμενον, ὑπερηφανίας φημί καί κενοδοξίας· ὧν ἡ μέν ὑπερηφανία, τήν αἰτίαν ἀρνεῖται τῆς ἀρετῆς καί τῆς φύσεως· ἡ δέ κενοδοξία, τήν τε φύσιν, καί αὐτήν νόθον τήν ἀρετήν καθίστησιν. Οὐδέν γάρ τῷ ὑπερηφάνῳ κατά Θεόν διαπράττεται, καί οὐδέν τῷ κενοδόξῳ κατά φύσιν προέρχεται.  

στ΄. Ὑπερηφανίας ἴδιον, τό ἀρνεῖσθαι τόν Θεόν ἀρετῆς εἶναι γενέτην καί φύσεως· κενοδοξίας δέ, τό μερίζειν τήν φύσιν πρός ὕφεσιν· ὧν ὁ τῦφος εἶναι γέννημα πέφυκεν, ἕξις κακίας ὑπάρχων σύνθετος, Θεοῦ ἄρνησιν ἑκούσιον ἔχουσα, καί τῆς κατά φύσιν ἰσοτιμίας ἄγνοιαν.  

ζ΄. (1352) Ὑπερηφανίας καί κενοδοξίας μίξις, ὁ τῦφος καθέστηκε· πρός μέν τόν Θεόν ἔχων τήν καταφρόνησιν, καθ᾿ ἥν πέφυκε βλασφήμως διαβάλλειν τήν πρόνοιαν· πρός δέ τήν φύσιν κεκτημένος τήν ἀλλοτρίωσιν, καθ᾿ ἥν πάντα τά τῆς φύσεως παρά τήν φύσιν μεταχειρίζεται, τῷ κατά παράχρησιν τρόπῳ τήν τῆς φύσεως παραφθείρων εὐπρέπειαν.

 

η΄. Τό πνεῦμα τοῦ καύσωνος, οὐ μόνον τούς πειρασμούς, ἀλλά καί τήν ἐγκατάλειψιν τοῦ Θεοῦ, τήν ἀφαιρουμένην τῶν Ἰουδαίων τήν τῶν θείων χαρισμάτων χορηγίαν, δηλοῖ. Ἡ δέ διά πνεύματος κατά ψυχήν ἀγχιστεία, σαρκός μέν λύει τήν σχέσιν τῆς προαιρέσεως, Θεῷ δέ προσδεσμεῖ κατά πόθον προσηλωθεῖσαν.  

θ΄. Ὁ μέν φυσικός νόμος, ὅταν οὐκ ἔχῃ πλεονεκτοῦσαν τόν λόγον τήν αἴσθησιν, ἀδιδάκτως ἀσπάζεσθαι πάντας πείθει τό συγγενές καί ὁμόφυλον, αὐτήν ἔχοντας τήν φύσιν τῆς τῶν δεομένων ἐπικουρίας διδάσκαλον, κἀκεῖνο βούλεσθαι πᾶσιν [male edita πᾶν] ἅπαντας, ὅπερ ἕκαστος ἑαυτῷ παρά τῶν ἄλλων γινόμενον, εἶναι δοκεῖ καταθύμιον. Καί τοῦτο διδάσκων ὁ Κύριος, φησίν,  Ὅσα θέλετε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, ὁμοίως καί ὑμεῖς ποιεῖτε αὐτοῖς.  

ι΄.  Ἔργον εἶναι τοῦ φυσικοῦ νόμου φησί, τήν γνωμικήν πάντων πρός πάντας ὁμόθυμον σχέσιν. Ἐφ᾿ ὧν γάρ ἡ φύσις λόγῳ βραβεύεται, τούτων μία πέφυκεν εἶναι διάθεσις. Ὧν δέ διάθεσις ἡ αὐτή, καί ὁ κατ᾿ ἦθος τρόπος, καί ὁ τοῦ βίου δρόμος εἷς ὑπάρχειν προδήλως πέφυκεν. Ὧν δέ τρόπος ἠθῶν βίου δρόμος ἐστίν ὁ αὐτός, εἷς δηλονότι καί ὁ αὐτός κατά τήν γνώμην τῆς πρός ἀλλήλους σχέσεως ὑπάρχει δεσμός, κατά μίαν γνώμην ἄγων τούς πάντας πρός τόν ἕνα λόγον τῆς φύσεως· ἐν ᾧ παντελῶς οὐκ ἔστιν ἡ νῦν κρατοῦσα τῆς φύσεως διά τῆς φιλαυτίας διαίρεσις. Ὁ δέ γραπτός νόμος, φόβῳ τῶν ἐπιτιμίων ἐπέχων τάς ἀτάκτους τῶν ἀφρονεστέρων ὁρμάς, ἐθίζει διδάσκων, πρόν μόνην αὐτούς ὁρᾷν τήν τοῦ ἴσου διανομήν, καθ᾿ ἥν τῆς δικαιοσύνης τό κράτος χρόνῳ βεβαιωθέν, εἰς φύσιν μεθίσταται, ποιοῦν, τόν μέν φόβον, διάθεσιν, ἠρέμα κατά μικρόν τῇ περί τό καλόν γνώμῃ συγκρατυνομένην· ἕξιν δέ, τήν συνήθειαν, τῇ λήθῃ τῶν προτέρων καθαιρομένην, καί τό φιλάλληλον ἑαυτῇ συναποτίκτουσαν.  

ια΄. Ὁ γραπτός νόμος, φησί, κωλύων φόβῳ τήν ἀδικίαν, ἐθίζει πρός τό δίκαιον· χρόνῳ δέ τό ἔθος ποιεῖ διάθεσιν φιλοδίκαιον, ὑφ᾿ ἧς παγία πρός τό καλόν ἕξις ἐπιγίνεται, λήθην προλαβούσης πονηρίας ἐπάγουσα.  

ιβ΄. Ὁ δέ τῆς χάριτος νόμος, αὐτόν ἀμέσως διδάσκει τούς ἀγομένους μιμεῖσθαι τόν Θεόν, ὅς τοσοῦτον ὑπέρ ἑαυτόν ἡμᾶς, εἰ θέμις εἰπεῖν, καί ταῦτα διά τήν ἁμαρτίαν ὄντας ἐχθρούς, ἠγάπησεν, ὥστε καί (1353) εἰς τήν καθ᾿ ἡμᾶς οὐσίαν ἐλθεῖν ἀτρέπτως, ὑπέρ πᾶσαν οὐσίαν ὄντα· καί φύσιν ὑπερουσίως καταδέξασθαι καί ἄνθρωπον γενέσθαι, καί τῶν ἀνθρώπων ἕνα χρηματίσαι βούλεσθαι, καί τήν ἡμετέραν κατάκρισιν οἰκείαν ποιῆσαι μή παραιτήσασθαι· καί τοσοῦτον ἡμᾶς θεῶσαι κατά χάριν, ὅσον κατ᾿ οἰκονομίαν αὐτός γέγονεν ἄνθρωπος· ἵνα μή μόνον μάθωμεν ἀλλήλων ἀντέχεσθαι φυσικῶς, καί ὡς ἑαυτούς ἀλλήλους ἀγαπᾷν πνευματικῶς, ἀλλά καί ὑπέρ ἑαυτούς ἀλλήλων κήδεσθαι θεϊκῶς, καί ταύτην τῆς εἰς ἀλλήλους ἀγάπης ἀπόδειξιν ποιεῖσθαι, τό κατ᾿ ἀρετήν ὑπέρ ἀλλήλων τόν ἑκούσιον προθύμως αἱρεῖσθαι θάνατον. Οὐκ ἔστι γάρ ἄλλη μείζων ταύτης ἀγάπη, φησίν, ἵνα τις θῇ τήν ψυχήν αὐτοῦ ὑπέρ φίλου αὐτοῦ.  

ιγ΄. Ὁ μέν τῆς φύσεως νόμος ἐστίν, ἵνα συνελών εἴπω, λόγος φυσικός, τήν αἴσθησιν λαβών ὑποχείριον, πρός ἀφαίρεσιν τῆς ἀλογίας· καθ᾿ ἥν τῶν φυσικῶς σηνημμένων ἐστίν ἡ διαίρεσις. Ὁ δέ γραπτός νόμος ἐστί, λόγος φυσικός μετά τήν κατ᾿ αἴσθησιν τῆς ἀλογίας ἀφαίρεσιν, προσλαβών καί πόθον πνευματικόν τῆς πρός τό συγγενές ἀλληλουχίας συνεκτικόν. Ὁ δέ τῆς χάριτος νόμος, ὑπέρ φύσιν καθέστηκεν λόγος, πρός θέωσιν ἀτρέπτως τήν φύσιν μεταλλάτων, καί ὡς ἐν εἰκόνι δεικνύς ἀκαταλήπτως τῇ φύσει τῶν ἀνθρώπων, τό ὑπέρ οὐσίαν καί φύσιν ἀρχέτυπον, καί τήν τοῦ ἀεί εὖ εἶναι διαμονήν παρεχόμενος.  

ιδ΄. Τό μέν ἔχειν ὡς ἑαυτόν τόν πλησίον, μόνης ἐστί φροντίσαι τῆς πρός τό εἶναι ζωῆς· ὅπερ φυσικοῦ νόμου καθέστηκε· τό δέ τόν πλησίον ἀγαπᾷν ὡς ἑαυτόν, καί τῆς πρός τό εὖ εἶναι κατ᾿ ἀρετήν ἐστι προνοεῖσθαι τοῦ πέλας· ὅπερ ὁ γραπτός ἐπιτρέπει νόμος· τό δέ ὑπέρ ἑαυτόν ἀγαπῆσαι τόν πλησίον, τοῦ νόμου τῆς χάριτός ἐστιν ἰδιαίτατον.  

ιε΄. Ὁ κωλυόμενος τῶν πρός ἡδονήν σώματος ἀφορμῶν, μανθάνει Προνοίας λόγους, ἐπεχούσης τήν ἐξαπτικήν ὕλην τῶν παθῶν· ὁ δέ τάς πρός ὀδύνην σώματος δεχόμενος μάστιγας, διδάσκεται κρίσεως λόγους, προλαβόντων μολυσμῶν ἀκουσίοις πόνοις αὐτόν ἐκκαθαιρούσης.  

ιστ΄. Εἰ τόν προφήτην διά τήν σκηνήν καί τήν κολόκυνθαν λυπούμενον, λέγω δέ τήν σάρκα καί τήν τῆς σαρκός ἡδονήν, τῆς δέ Νινευΐ τόν Θεόν ἀντεχόμενον ἀντεισήγαγεν ὁ τῆς Γραφῆς λόγος, δῆλον ὡς τῶν τοῖς ἀνθρώποις τιμίων καί ἐπεράστων, τόδε τῷ Θεῷ φανέν προσφιλές, πάντων τῶν ὄντων πολλῷ κρεῖττόν ἐστι καί τιμιώτερον, ἤπουγε [unus Reg. ὅπου γε] τῶν οὐκ ὄντων, καί μόνῃ προλήψει κατ᾿ ἐσφαλμένην κρίσιν εἶναι δοκούντων, ὧν οὐδείς τοπαράπαν ἐστί κατά τήν ὕπαρξιν λόγος· μόνη δέ φαντασία τόν νοῦν φενακίζουσα, καί σχῆμα τοῖς οὐκ οὖσι διάκενον, ἀλλ᾿ οὐχ ὑπόστασιν τῷ πάθει παρεχομένη.  

ιζ΄. (1356) Ἡ μέν ἀκριβής γνῶσιν τῶν λογίων τοῦ Πνεύματος, μόνοις ἀποκαλύπτεσθαι πέφυκε τοῖς ἀξίοις τοῦ Πνεύματος· οἵ διά πολλήν τῶν ἀρετῶν ἐπιμέλειαν, τῆς τῶν παθῶν αἰθάλης τόν νοῦν ἐκκαθάραντες, ἐσόπτρου δίκην καθαροῦ καί διαυγοῦς, ἅμα τῇ προσβολῇ, καθάπερ πρόσωπον ἐντυπουμένην αὐτοῖς καί ἐμπίπτουσαν τήν τῶν θείων δέχονται γνῶσιν. Οἷς δέ ταῖς τῶν παθῶν κηλῖσιν ὁ βίος κατέστικται, μόλις κἄν ἐξ εἰκότων τινῶν στοχασμῶν τεκμηριῶσαι τήν τῶν θείων γνῶσίν ἐστι δυνατόν, μή ὅτι γε νοῆσαί τε καί φράσαι ταύτην δι᾿ ἀκριβείας ἀπαυθαδίζεσθαι.  

ιη΄. Ὁ τοῦ νοῦ μορφήν τήν ἐξ ἀρετῶν ἐν Πνεύματι θείῳ δεξάμενος γνῶσιν, τά θεῖα λέγεται παθεῖν, ὅτι μή φύσει κατά τήν ὕπαρξιν, ἀλλά χάριτι κατά τήν μέθεξιν, ταύτην προσέλαβεν. Ὁ δέ τήν ἐκ χάριτος μή δεξάμενος γνῶσιν, κἄν λέγῃ τι γνωστικόν, οὐκ οἶδε κατά πείραν τοῦ λεγομένου τήν δύναμιν. Ψιλή γάρ μάθησις, τήν καθ᾿ ἕξιν γνῶσιν οὐ δίδωσι.  

ιθ΄. Νοῦς εἰς ἄκρον διά τῶν ἀρετῶν καθαιρόμενος, τούς τῶν ἀρετῶν πέφυκεν εἰκότως ἐκδιδάσκεσθαι λόγους, τήν ἐξ αὐτῶν θειωδῶς χαρακτηρισθεῖσαν γνῶσιν οἰκεῖον ποιούμενος πρόσωπον. Καθ᾿ ἑαυτόν γάρ ἀνείδεός τε καί ἀχαρακτήριστος πᾶς καθέστηκε νοῦς, μορφήν ἔχων ἐπίκτητον, ἤ τήν ἐκ τῶν ἀρετῶν ὑποστᾶσαν ἐν πνεύματι γνῶσιν, ἤ τήν ἐκ τῶν παθῶν ἐπισυμβαίνουσαν ἄγνοιαν.  

κ΄. Πᾶς ὁ τῆς θείας ἐκπεπτωκώς ἀγάπης, τόν ἐν τῇ σαρκί νόμον ἔχει διά τῆς ἡδονῆς βασιλεύοντα, τόν μηδεμίαν θείαν ἐντολήν φυλάξαι δυνάμενον ἤ βουλόμενον. Τῆς γάρ ἐν πνεύματι Θεοῦ κατ᾿ ἀρετήν διεξαγομένης ζωῆς τε καί βασιλείας, προτιμήσας τήν φιλήδονον ζωήν, τήν ἄγνοιαν ἀντί τῆς γνώσεως ἑαυτῷ ἐπεσπάσατο.  

κα΄. Ὁ μή διαβαίνων κατά νοῦν πρός τήν ἔνδον ἐν πνεύματι τοῦ νομικοῦ γράμματος θείαν εὐπρέπειαν, τήν τῆς γνώμης φιλήδονον σχέσιν, ἤγουν τήν κοσμικήν προσπάθειαν καί φιλοκοσμίαν γεννᾷν πέφυκεν, ἐκ τῆς κατά μόνην τήν ἐν λόγῳ τοῦ νόμου μαθήσεως προφοράν.  

κβ΄. Αἰσχύνη στόματός ἐστιν, ἡ κατά νοῦν φιλόκοσμος μελέτη τῶν λογισμῶν καί φιλοσώματος. Ἐν ᾧ γάρ ὁ κόσμος ἐκ τῆς ἐμφαινομένης τῷ γράμματι τοῦ νόμου σωματικῆς διαπλάσεως, κατά τήν γνωμικήν σχέσιν γεννᾶσθαι πέφυκεν· ἤγουν, ἡ τόν κόσμον φιλοῦσα διάθεσις, καί ἡ κατά νοῦν φιλήδονος μελέτη τῶν λογισμῶν. Πρός ὅ  γάρ σχετικῶς διακείμεθα, πρός ἐκεῖνο καί κατά νοῦν μελέτην κεκτήμεθα.  

κγ΄. (1357) Ἤ πάλιν αἰσχύνη στόματός ἐστιν, ἡ τοῖς πάθεσιν εἶδος ἐπάγουσα, καί τό καθ᾿ ἡδονήν πρός αἴσθησιν διαπλάττουσα κάλλος, τοῦ νοῦ κίνησις. Χωρίς γάρ τῆς κατά νοῦν ἐπινοητικῆς δυνάμεως, πρός διάπλασιν μορφῆς, οὐδαμῶς πάθος ἄγεται. Ἤ ἀνάθημά ἐστι, καί ἡ πρόσυλος καί ἀκαλλής τῶν παθῶν καί ἀδιατύπωτος κίνησις· αἰσχύνη δέ στόματος, ἡ τό πάθος εἰδοποιοῦσα πρός αἴσθησιν τοῦ νοῦ κίνησις, καί ταῖς ἐπινοίαις ὕλην ἁρμόδιον τῷ πάθει πορίζουσα.  

κδ΄. Ὁ διά τρυφήν σωματικήν καί ἀνάπαυσιν τάς θυσίας καί τάς ἑορτάς, τά τε Σάββατα καί τάς νεομηνίας κατά τόν νόμον τόν Θεόν διατεταχέναι πιστεύων, πάντη τε καί πάντως, ὑπό τήν ἐνοχήν γενήσεται τῆς τῶν παθῶν ἐνεργείας, καί τήν αἰσχύνην τῆς τῶν ἐπ᾿ αὐταῖς αἰσχρῶν λογισμῶν ῥυπαρίας· ὑπό τε τόν φθειρόμενον ἔσται κόσμον, καί τήν ἐν λογισμοῖς φιλοσώματον μελέτην· ὑπό τε τήν ὕλην τῶν φθειρομένων τίμιον ἔχειν δυνάμενος.  

κε΄. Ὁ πεισθείς θείαν εἶναι διαταγήν τό σωματικῶς κατά νόμον τρυφᾷν, τήν γαστριμαργίαν ὡς Θεοῦ δῶρον λαμβάνει πρός συμβίωσιν μετά χαρᾶς, ἐξ ἧς γεννᾷ τούς μολύνοντας τῇ παραχρήσει τήν ἐνέργειαν τῶν αἰσθήσεων τρόπους.  

κστ΄. Ἐπειδάν τό θεωρητικόν τῆς ψυχῆς τήν τρυφήν κατά τόν ἐν γράμματι νόμον ὡς θείαν διά τήν ἐντολήν ἀσπάσηται πρός συμβίωσιν, τήν τῶν αἰσθήσεων παρά φύσιν μετέρχεται χρῆσιν, μηδεμιᾶς συγχωροῦν κατά φύσιν διαφαίνεσθαι τήν χρῆσιν τῆς ἐνεργείας. Γεννᾷ γάρ τήν τε τῶν παθῶν ἕξιν καί τήν ἐνέργειαν, καί ὡς θείαν εἰσοικίζεται τήν γαστριμαργίαν, πρός γένεσιν τῶν ῥυπαινόντων τῇ παραχρήσει τάς αἰσθήσεις τρόπων, εἰς ἀναίρεσιν τῶν ἐν τοῖς οὖσι φυσικῶν λόγων τε καί σπερμάτων.  

κζ΄. Οὐδείς μόνῃ προσανέχων τῇ σωματικῇ τοῦ νόμου λατρείᾳ, φυσικόν τοπαράπαν δύναιτ᾿ ἄν παραδέξασθαι λόγον ἤ λογισμόν, ὅτι μηδέ πέφυκε ταυτόν εἶναι τῇ φύσει τά σύμβολα. Ὁ γάρ τοῖς συμβόλοις ἐναπομένων τοῦ νόμου, οὐ δύναται κατά λόγον τήν τῶν ὄντων φύσιν ὁρᾷν, καί τούς τεθέντας οὐσιωδῶς ὑπό τοῦ δημιουργοῦ τοῖς οὖσι λόγους περιποιεῖσθαι, διά τό τῶν συμβόλων πρός τήν τῶν ὄντων φύσιν διάφορον.  

κη΄. Ὁ Θεόν τήν κοιλίαν ἡγούμενος, καί ὡς ἐπί δόξῃ τῇ αἰσχύνῃ καλλωπιζόμενος, μόνων οἶδεν ὡς θείων ἀντέχεσθαι διά σπουδῆς τῶν παθῶν τῆς ἀτιμίας· καί διά τοῦτο μόνα περιέπει τά χρονικά, τουτέστι τήν ὕλην καί τό εἶδος, καί τήν κατά παράχρησιν πενταπλῆν ἐνέργειαν τῶν αἰσθήσεων. Τῇ γάρ ὕλῃ καί τῷ εἴδει συμπλακεῖσα κατά μίξιν ἡ αἴσθησις, ἀποτελεῖν μέν πάθος, ἀπεκτείνειν δέ καί ἀναιρεῖν τούς κατά φύσιν πέφυκε λόγους. Πάθος γάρ καί φύσις κατά τόν τοῦ εἶναι λόγον, οὐδαμῶς ἀλλήλοις συνυπάρχουσιν. Οὐ γάρ πέφυκε πάθει (1360) ἐμφαίνεσθαι τοπαράπαν φύσεως λόγος, ὥσπερ οὔτε φύσει συναποτίκτεσθαι κατά γένεσιν πάθος.  

κθ΄. Ὁ μή πιστεύων τήν Γραφήν εἶναι πνευματικήν, τῆς οἰκείας κατά τήν γνῶσιν πενίας οὐκ αἰσθάνεται, ἀλλά λιμῶ διαφθείρεται. Λιμός γάρ ἐστιν ὡς ἀληθῶς, ἔκλειψις τῶν κατ᾿ αὐτήν τήν πεῖραν ἐγνωσμένων ἀγαθῶν, καί ἀπορία καί σπάνις παντελής τῶν τήν ψυχήν συγκρατούντων πνευματικῶν βρωμάτων. Πῶς γάρ λιμόν ἡγήσεταί τις ἤ ζημίαν, τήν τῶν καθάπαξ αὐτῷ μηδαμῶς ἐγνωσμένων ἀφαίρεσιν;  

λ΄. Λιμώττει ἐπ᾿ ἀληθείας τῶν πιστῶν καί ἐπεγνωκότων τήν ἀλήθειαν ὁ λαός, καί ἡ ψυχή τοῦ καθ᾿ ἕκαστον ἀφεμένη τῆς ἐν τῇ χάριτι πνευματικῆς θεωρίας, καί γενομένη τῆς τυπικῆς ἐν τῷ γράμματι δουλείας, μή διατρέφουσα τόν νοῦν ταῖς τῶν νοημάτων μεγαλοφυΐαις, ἀλλά πληροῦσα τήν αἴσθησιν ἐμπαθοῦς φαντασίας, ταῖς σωματικαῖς τῶν Γραφῶν συμβόλων διατυπώσεσι.  

λα΄. Πᾶς ὁ τήν πνευματικήν τῆς ἁγίας Γραφῆς θεωρίαν μή προσιέμενος, τόν τε φυσικόν ταύτῃ καί τόν γραπτόν κατά τούς Ἰουδαίους συναπώσατο νόμον, καί τόν ἐν τῇ χάριτι νόμον ἠγνόησε, καθ᾿ ὅν δίδοται τοῖς κατ᾿ αὐτόν ἀγομένοις ἡ θέωσις. Ὁ τοίνυν τόν γραπτόν νόμον λαμβάνων σωματικῶς, ἀρεταῖς τήν ψυχήν οὐ διατρέφει· καί ὁ τοῖς λόγοις τῶν ὄντων οὐκ ἐπιβάλλων, τῇ ποικίλῃ τοῦ Θεοῦ σοφίᾳ τόν νοῦν οὐχ ἑστιᾷ φιλοτίμως· καί ὁ τό μέγα τῆς καινῆς χάριτος μή γινώσκων μυστήριον, τῇ ἐλπίδι τῆς μελλούσης θεώσεως οὐκ ἀγάλλεται. Οὐκοῦν ἡ ἔλλειψις τῆς κατά τόν γραπτόν νόμον θεωρίας, ἔχει παρεπομένην αὐτῇ τήν ἔνδειαν τῆς κατά τόν φυσικόν νόμον νοουμένης ποικίλης σοφίας τοῦ Θεοῦ, ἐφεπομένην ἔχουσαν τῆς κατά τό καινόν μυστήριον χάριτι δοθησομένης θεώσεως πάντως τήν ἄγνοιαν.  

λβ΄. Πᾶς νοῦς κατά Χριστόν διορατικός καί ἰσχυρός ὁράσει, ἀεί ἐφίεται καί ζητεῖ τό πρόσωπον Κυρίου. Πρόσωπον δέ Κυρίου καθέστηκεν, ἡ κατ᾿ ἀρετήν τῶν θείων ἀληθής θεωρία, καί γνῶσις, ἥν ζητῶν, διδάσκεται τήν αἰτίαν τῆς κατ᾿ αὐτόν ἐνδείας καί ἀπορίας. Ὥσπερ γάρ τό πρόσωπον χαρακτηριστικόν ἐστι τοῦ καθ᾿ ἕκαστον, οὕτω καί ἡ πνευματική γνῶσις ἐμφαντικῶς χαρακτηρίζει τό Θεῖον. Ἥν ὁ ζητῶν, λέγεται ζητεῖν τό πρόσωπον Κυρίου. Ὁ δέ κατασαρκούμενος κατά τό γράμμα τοῦ νόμου ταῖς ἐναίμοις θυσίαις, ποθουμένην ἄγνοιαν ἔχει, πρός μόνην (1361) σαρκός ἡδονήν ἐντολήν ἐκδεχόμενος, καί μόνης κατ᾿ αἴσθησιν ἀντεχόμενος σωματικῶς τῆς ὕλης τοῦ γράμματος.  

λγ΄. Ὁ μέν σωματικῶς κατά τόν νόμον λατρεύων, καθάπερ ὕλην γεννᾷ τήν κατ᾿ ἐνέργειαν ἁμαρτίαν, καί ὡς εἶδος τήν ἐπ᾿ αὐτῇ τοῦ νοῦ συγκατάθεσιν ταῖς προσφόροις ἡδοναῖς τῶν αἰσθήσεων ὑλικῶς διαπλάττεται.Ὁ δέ πνευματικῶς τήν Γραφήν ἐκδεχόμενος, ὡς μέν ὕλην τήν ἐνέργειαν, ὡς εἶδος δέ τῆς ἁμαρτίας τήν συγκατάθεσιν, μετά τῶν κατά παράχρησιν πρός ἡδονήν τῆς αἰσθήσεως τρόπων θανατοῖ, διά τῶν φυσικῶν λογισμῶν ἐν τῷ ὕψει τῆςθεωρίας.  

λδ΄. Τήν ὕλην καί τό εἶδος, καί τούς περί τήν ὕλην καί τό εἶδος κατά παράχρησιν πέντε τρόπους τῶν πέντε αἰσθήσεων· λέγω δέ τήν ἐμπαθῆ τε καί παρά φύσιν πρός τά αἰσθητά τῶν αἰσθήσεων συμπλοκήν, ἤγουν τά ὑπό χρόνον καί ῥεῦσιν, μετά τήν πάροδον τῆς ἐν νόμῳ κατά τό γράμμα σωματικῆς λατρείας, καί τήν τῆς ἀγνοίας διάβασιν, παραδίδωσι θανατωθῆναι τοῖς κατά φυσικήν θεωρίαν ὑψηλοτέροις λόγοις καί λογισμοῖς, ὁ πνευματικός νόμος, ἤ νοῦς· τήν ἐν τοῖς συμβόλοις πρός αἴσθησιν καί σῶμα καθολικωτάτην τῶν ὑπό χρόνον σχέσιν, ἀφανίσαι καί θανατῶσαι, κατά τό ὕψος γινομένοις τοῦ νόμου τῆς πνευματικῆς θεωρίας.  

λε΄. Χωρίς φυσικῆς θεωρίας, οὐδείς τήν πρός τά θεῖα τῶν νομικῶν συμβόλων ἀπέμφασιν διαγινώσκει. Εἰ γάρ μή φυσικῶς πρότερόν τις τήν ἐν τοῖς συμβόλοις τῶν θείων καί νοητῶν διασκοπήσας ἀπέμφασιν, ἐλθεῖν ποθήσει κατά νοῦν, ἔξω παντελῶς τῶν θείων ἀδύτων τήν αἴσθησιν θέμενος, πρός τήν τῶν νοητῶν εὐπρέπειαν, τῆς ἐν τοῖς τύποις ἀπολυθῆναι καθάπαξ οὐ δύναται σωματικῆς ποικιλίας· καθ᾿ ἥν ἕως βέβηκε τοῦ γράμματος ἀντεχόμενος, τήν ἐκ τοῦ λιμοῦ τῆς γνώσεως εἰκότως ἀπορίαν οὐ παραμυθεῖται τῆς Γραφῆς τήν γῆν, ἤγουν τό σῶμα, κατά τόν ἀπατηλόν ὄφιν ἐσθίειν ἑαυτόν καταδικάσας· ἀλλ᾿ οὐ κατά Χριστόν, τόν οὐρανόν, ἤγουν τῆς Γραφῆς τό πνεῦμα καί τήν ψυχήν, τουτέστι τόν οὐράνιον καί ἀγγελικόν ἄρτον· λέγω δέ, τήν ἐν Χριστῷ τῶν Γραφῶν πνευματικήν θεωρίαν καί γνῶσιν βρωματιζόμενος, ἥν δίδωσι δαψιλῶς ἐπιχορηγουμένην τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν  Θεός, κατά τό γεγραμμένον, Ἄρτον οὐρανοῦ ἔδωκεν αὐτοῖς, ἄρτον ἀγγέλων ἔφαγεν ἄνθρωπος.  

λστ΄. Χρή τήν κατ᾿ αἴσθησιν πρός σῶμα τῆς Γραφῆς ἐκδοχήν, ὡς παθῶν προδήλως καί τῆς πρός τά χρονικά καί ῥέοντα σχετικῆς διαθέσεως οὖσαν γεννητικήν, ἤγουν τῆς πρός τά αἰσθητά τῶν αἰσθήσεων ἐμπαθοῦς ἐνεργείας, ὡς Σαούλ τέκνα καί ἔκγονα, διά τῆς φυσικῆς ἐν ὄρει, (1364) τῇ τῶν θείων ἀναγωγῇ λογίων ἀφανίσαι θεωρίας, εἴ πως ἐμφορηθῆναι θείας ἐφιέμεθα χάριτος.  

λζ΄. Ἀδικεῖ τήν ἀλήθειαν ὅ τε νόμος κατά μόνον τό γράμμα νοούμενος, καί ὁ τῶν Ἰουδαίων λαός, καί εἴ τι ἐκείνων ὑπάρχει κατά διάνοιαν μιμητής, μόνῳ τῷ γράμματι περιγράφων τοῦ νόμου τήν δύναμιν, καί μή δεχόμενος πρός τήν φανέρωσιν τῆς μυστικῆς ἐγκεκρυμμένης τῷ γράμματι γνώσεως τήν φυσικήν θεωρίαν, μέσην ὑπάρχουσαν τύπων καί ἀληθείας· τῶν μέν, τούς ἀγομένους ἀπάγουσαν, πρός δέ τήν ἐπανάγουσαν· ἀλλ᾿ οἷον ταύτην πάμπαν ἀρνούμενος, καί τῆς τῶν θείων αὐτήν ἔξω ποιούμενος μυσταγωγίας. Ταύτην τοιγαροῦν χρή τοῦ νόμου τήν σωματικήν καί πρόσκαιρον ἐκδοχήν ὡς ὑπό χρόνον καί ῥέουσαν, ἀποκτείνειν διά τήν φυσικῆς θεωρίας, ὡς ἐν ὄρει τῷ ὕψει τῆς γνώσεως, τούς τῶν θείων ἐπιμελητάς θεαμάτων.  

λη΄. Τόν σωματικόν νοῦν τῆς Γραφῆς ἀφανίζει παντελῶς, ὁ πράξει διά τῆς φυσικῆς θεωρίας ἀποκτείνων τήν γενομένην ἐκ τοῦ γραπτοῦ νόμου, πρός τήν ἄστατον ὕλην καί ῥέουσαν τῇ ψυχῇ φιλήδονον σχέσιν καί φιλοσώματον, κατασφάττων ὡς τέκνα τοῦ Σαούλ καί ἔκγονα, τήν χαμαίζηλον τοῦ νόμου διάνοιαν, διά μέσης τῆς φυσικῆς θεωρίας, ὡς ἐν ὄρει τῷ ὕψει τῆς γνώσεως, καί φανεράν ποιούμενος ἐνώπιον Κυρίου, δι᾿ ἐξομολογήσεως δηλαδή, τήν πρός σῶμα τοῦ νόμου προτέραν ἐκδοχήν. Τοῦτο γάρ τό,  Ἐξηλιάσαι, νοεῖσθαι δύναται τοῖς φιλομαθέσιν, ἔναντι Κυρίου. Καί ἐξηλίασαν αὐτούς, φησίν, ἐν τῷ ὄρει ἔναντι Κυρίου· εἰς φῶς ἀγαγόντες, διά τῆς γνώσεως δηλαδή, τήν κατά τό γράμμα πεπλανημένην πρόληψιν· ὅπερ ἐστί, φανερῶσαι κατά τό ὕψος τῆς θεωρίας τό γράμμα τοῦ νόμου νεκρόν διά τῆς ἐν πνεύματι γνώσεως.  

λθ΄. Τό γράμμα, φησίν, ἀποκτείνει· τό δέ πνεῦμα ζωοποιεῖ. Διό χρή τό ἀποκτείνειν πεφυκός, ἀποκτείνεσθαι πνεύματι ζωοποιῷ. Συνυπάρχειν γάρ ἀλλήλοις κατ᾿ ἐνέργειαν ἅμα κατά τό αὐτό τό σωματικόν τοῦ νόμου καί τό θεῖον, ἤγουν τό γράμμα καί τό πνεῦμα, παντελῶς ἀμήχανον· ὅτι μηδέ συμφωνεῖν πέφυκε τῷ παρεχομένῳ κατά φύσιν ζωήν, τό ταύτην ἀφαιρεῖσθαι δυνάμενον.  

μ΄. Τό μέν πνεῦμα, ζωῆς ὑπάρχει παρεκτικόν· τό δέ γράμμα, ζωῆς ἐστιν ἀφαιρετικόν. Οὐκοῦν οὐ δύναται καί τό γράμμα πράττειν κατά τό αὐτό καί τό πνεῦμα, ὥσπερ οὐδέ τό ζωοποιόν τῷ φθοροποιῷ συνυπάρχειν.  

μα΄. (1365) Περιτομή ἐστι μυστική, τῆς ἐμπαθοῦς κατά νοῦν περί τήν ἐπείσακτον γένεσιν σχέσεως, παντελής περιαίρεσις. Φυσικῶς γάρ ἐπιβάλλοντες τοῖς πράγμασιν, οἴδαμεν ὡς οὐκ ἔστι τελειότης ἡ τῆς ἐκ Θεοῦ κατά φύσιν ἀρτιότητος περιαίρεσις. Οὐ γάρ ποιεῖ τελειότητα φύσις διά τέχνης κολοβουμένη, καί διά περινοίας, ἀποτιθεμένη τό προσόν αὐτῇ θεόθεν κατά λόγον δημιουργίας, ἵνα μή τήν τέχνην, Θεοῦ πρός βεβαίωσιν δικαιοσύνης ἰσχυροτέραν εἰσάγωμεν, καί τήν περινενοημένην τῆς φύσεως ἔλλειψιν, ἀναπληρωτικήν ποιώμεθα τῆς ἐν δικαιοσύνῃ κατά δημιουργίαν ἐλλείψεως· ἀλλ᾿ ἐκ τῆς τοπικῆς [gu. 65, τυπικ.] τοῦ περινενοημένου μορίου θέσεως, διδασκόμεθα ποιεῖσθαι γνωμικῶς [idid. γνωστ.] τήν περιτομήν τῆς κατά ψυχήν ἐμπαθοῦς διαθέσεως· καθ᾿ ἥν μᾶλλον τῇ φύσει συντρέχειν ἡ γνώμη ῥυθμίζεται, τόν ἐμπαθῆ τῆς ἐπικτήτου γενέσεως νόμον διορθουμένη.  

μβ΄. Φυσικόν ἡ ἀκροβυστία. Πᾶν δέ φυσικόν, θείας ἔργον δημιουργίας ἐστί, καί λίαν καλόν, κατά τήν φάσκουσαν φωνήν· Καί εἶδεν ὁ Θεός πάντα ὅσα ἐποίησε, καί ἰδού καλά λίαν. Ὁ δέ νόμος ὡς ἀκάθαρτον περιαιρεῖσθαι κελεύων τήν ἀκροβυστίαν διά περιτομῆς, τόν Θεόν εἰσάγει, διά τέχνης τό οἰκεῖον διορθούμενον ἔργον, ὅπερ κἄν ἐννοεῖν ἀσεβέστατον. Οὐκοῦν ὁ τοῖς συμβόλοις τοῦ νόμου φυσικῶς ἐπιβάλλων, οἶδεν ὡς οὐ τήν φύσιν ὁ Θεός διορθοῦται διά τέχνης, ἀλλά τό ἐπιπειθές λόγῳ τῆς ψυχῆς παθητικόν περιτέμνεσθαι κελεύει, τό διά τοῦ σωματικοῦ μορίου τυπικῶς δηλούμενον, ὅπερ γνῶσις διά τῆς κατά πρᾶξιν ἀνδρίας, τῆς γνώμης ἀποτίθεσθαι πέφυκεν. Ὁ γάρ περιτέμνων ἱρεύς, σημαίνει τήν γνῶσιν, τήν ἔχουσαν καθάπερ σίδηρον κατά τοῦ πάθους, τήν τοῦ λόγου κατά τήν πρᾶξιν ἀνδρίαν. Ἀφανίζεται γάρ ἡ τοῦ νόμου παράδοσις, πλεονεκτοῦντος τό γράμμα τοῦ πνεύματος.  

μγ΄. Τό Σάββατον, παθῶν ἐστι καί τῆς περί τήν φύσιν τῶν ὄντων τοῦ νοῦ κινήσεως ἀνάπαυσις·  ἤ τελεία παθῶν ἀπραξία, καί τῆς περί τά πεποιημένα καθολική τοῦ νοῦ παύλα κινήσεως, καί πρός τό Θεῖον τελεία διάβασις· ἐν ᾧ τόν δι᾿ ἀρετῆς καί γνώσεως κατά τό θεμιτόν ἀφικόμενον, οὐ δεῖ καθάπερ ξύλα τήν οἱανοῦν παντελῶς ὕλην ἐξαπτικήν ἐνθυμεῖσθαι παθῶν, οὔτε μήν φύσεως τοπαράπαν ἀναλέγεσθαι λόγους, ἵνα μή πάθεσιν ἡδόμενον, ἤ φύσεως ὅροις μετρούμενον, κατά τούς Ἕλληνας τόν Θεόν δογματίζωμεν· ὅνπερ ἡ τελεία μόνη κέκραγε σιγή, καί ἡ παντελής καθ᾿ ὑπεροχήν ἀγνωσία παρίστησι.  

μδ΄. (1368) Στέφανός ἐστι χρηστότητος, πίστις καθαρά, λίθων τιμίων δίκην ταῖς τῶν δογμάτων ὑψηγορίαις, καί λόγοις διηνθισμένη πνευματικοῖς καί νοήμασι, τόν θεοφιλῆ καθάπερ διασφίγγουσα νοῦν. Ἤ μᾶλλον στέφανος χρηστότητός ἐστιν, αὐτός ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὁ τῇ ποικιλίᾳ τῶν κατά πρόνοιαν καί κρίσιν τρόπων, ἤγουν ἐγκρατείᾳ τῶν ἑκουσίων, καί ὑπομονῇ τῶν ἀκουσίων παθῶν, ὡς κεφαλήν τόν νοῦν περιγράφων, καί τῇ μετοχῇ τῆς κατά θέωσιν χάριτος αὐτόν ἑαυτοῦ τόν νοῦν ποιῶν ὡραιότερον.  

με΄. Ἐνταῦθα τήν ἐγκράτειαν, ἔργον εἶναι λέγει τῆς Προνοίας, ὡς τῶν γνωμικῶν καθαρτικήν παθῶν· τήν ὑπομονήν δέ, τῆς κρίσεως εἶναι κατόρθωμά φησιν, ὡς τοῖς ἀκουσίοις ἀντιτασσομένην πειρασμοῖς, καί τῆς πρακτικῆς φιλοσοφίας ὑπάρχουσαν σύμβολον· πρός ἀρετήν, ὡς ἀπ᾿ Αἰγύπτου τῆς ἁμαρτίας, τούς ὑπ᾿ αὐτῆς κρατουμένους διαβιβάζουσαν.  

μστ΄. Οὐ τάς ἡμέρας τιμᾶσθαι θέλων ὁ Θεός ὑπό τῶν ἀνθρώπων, προσέταξε τιμηθῆναι τό τε Σάββατον, καί τάς νεομηνίας, καί τάς ἑορτάς· οὕτω γάρ ἀν λατρεύειν τῇ κτίσει παρά τόν κτίσαντα κατά νόμου ἐντολήν ἐδογμάτισεν, οἰομένους σεπτάς εἶναι φύσει τάς ἡμέρας, καί διά τοῦτο προσκυνητάς· ἀλλ᾿ ἑαυτόν τιμᾶσθαι συμβολικῶς διά τῶν ἡμερῶν παρεδήλωσεν. Αὐτός γάρ ἐστι Σάββατον μέν, ὡς τῶν ἐν σαρκί τῆς ψυχῆς μόχθων ἀνάπαυσις, καί τῶν κατά δικαιοσύνην πόνων κατάπαυσις. Πάσχα δέ, ὡς ἐλευθερωτής τῶν τῇ πικρᾷ δουλείᾳ κεκρατημένων τῆς ἁμαρτίας· Πεντηκοστή δέ, ὡς ἀπαρχή καί τέλος τῶν ὄντων, καί λόγος, ᾧ τά πάντα φύσει συνέστηκε. Σκόπει δέ πῶς ὁ νόμος ἀπόλλυσι τούς νοοῦντας αὐτόν σωματικῶς, τῇ κτίσει λατρεύειν παρά τόν Κτίσαντα πείθων, καί ἡγεῖσθαι φύσει σεπτά, τά δι᾿ αὐτούς γεγονότα, τόν δι᾿ ὅν αὐτοί γεγόνασιν ἀγνοήσαντας.  

μζ΄. Ὁ μέν κόσμος, τόπος ἐστί πεπερασμένος, καί στάσις περιγεγραμμένη· ὁ δέ χρόνος, περιγραφομένη καθέστηκε κίνησις, ὅθεν καί ἀλλοιωτή τῶν ἐν αὐτῷ καθέστηκεν ἡ κατά τήν ζωήν κίνησις. Ὁπηνίκα δέ τόν τόπον διελθοῦσα καί τόν χρόνον, κατ᾿ ἐνέργειάν τε καί ἔννοιαν ἡ φύσις, ἤγουν τά ὧν οὐκ ἄνευ, τουτέστι τήν πεπερασμένην στάσιν καί κίνησιν, ἀμέσως συναφθῇ τῇ προνοίᾳ, λόγον εὑρίσκει τήν πρόνοιαν, κατά φύσιν ἁπλοῦν τε καί στάσιμον, καί μηδεμίαν ἔχοντα πάντη περιγραφήν, καί διά τοῦτο παντελῶς οὔτε κίνησιν.  

μη΄. Ἐν μέν τῷ κόσμῳ ὑπάρχουσα χρονικῶς ἡ φύσις, (1369) ἀλλοιωτήν ἔχει τήν κίνησιν, διά τήν τοῦ κόσμου πεπερασμένην στάσιν, καί τήν καθ᾿ ἑτεροίωσιν τοῦ χρόνου φοράν· ἐν δέ τῷ Θεῷ γινομένη, διά τήν φυσικήν τοῦ ἐν ᾧ γέγονε μονάδα, στάσιν ἀκίνητον ἕξει, καί στάσιμον ταυτοκινησίαν, περί τό ταυτόν καί ἕν καί μόνον, ἀϊδίως γινομένην, ἥν οἶδεν ὁ λόγος ἄμεσον εἶναι περί τό πρῶτον αἴτιον, τῶν ἐξ αὐτοῦ πεποιημένων μόνιμον ἵδρυσιν.  

μθ΄. Μυστήριον ἐστι Πεντηκοστῆς, ἡ πρός τήν Πρόνοιαν ἄμεσος τῶν προνοουμένων ἕνωσις· ἤγουν ἡ πρός τόν λόγον κατά τήν τῆς Προνοίας ἐπίνοιαν τῆς φύσεως ἕνωσις, καθ᾿ ἥν οὐδεμία τοπαράπαν ἐστί χρόνου καί γενέσεως ἔμφασις. Σάλπιγξ δέ πάλιν ἡμῶν ἐστιν ὁ λόγος, ὡς τάς θείας καί ἀῤῥήτους ἡμῖν ἐνηχούμενος γνώσεις· ἱλασμός δέ, ὡς ἐν ἑαυτῷ τά ἡμέτερα, καθ᾿ ἡμᾶς γενόμενος, διαλύων ἐγκλήματα· καί τῇ δωρεᾷ τῆς χάριτος ἐν πνεύματι, τήν ἁμαρτήσασαν φύσιν θεοποιῶν· σκηνοπηγία δέ, ὡς τῆς ἡμῶν κατά τήν θεομίμητον ἕξιν περί τό καλόν ἀτρεψίας πρᾶξις, καί ὁ τῆς πρός ἀθανασίαν μεταποιήσεως συνεκτικός δεσμός.  

ν΄. Ὁ ψιλαῖς ταῖς ἐναίμοις χαίρων θυσίαις, περί τά πάθη σπουδάζειν ὡς ἐμπαθής παρασκευάζει τούς θύοντας. Φιλεῖ γάρ χαίρειν τό γνησίως σέβον, οἷς χαίρει τό προσκυνούμενον. Ὅθεν θυσίας οἶδεν ὁ λόγος, τήν τῶν παθῶν μᾶλλον σφαγήν, καί τήν τῶν φυσικῶν δυνάμεων προσαγωγήν· ὧν, τοῦ μέν λόγου, τύπος ἐστίν ὁ κριός· τοῦ δέ θυμοῦ φέρει σύμβολον ὁ ταῦρος· τῆς δέ ἐπιθυμίας, ἡ αἴξ ὑπάρχει δήλωσις.  

να΄. Θυσίας πνευματικάς καί γινώσκομεν, οὐ μόνον τήν τῶν παθῶν νέκρωσιν σφαττομένων τῇ μαχαίρᾳ τοῦ πνεύματος, ὅπερ ἐστί ῥῆμα Θεοῦ, καί πάσης τῆς ἐν σαρκί ζωῆς, ὡς αἵματος τήν κατά πρόθεσιν κίνησιν, ἀλλά καί τῶν κατά φιλοσοφίαν ἠθῶν, καί πασῶν τῶν κατά φύσιν δυνάμεων προσαγωγήν ἀφιερουμένων Θεῷ, καί τῷ πυρί τῆς ἐν Πνεύματι χάριτος πρός τήν θείαν λῆξιν ὁλοκαυτουμένων.  

νβ΄. (1372) Ὁ χοϊκός νοῦς τῆς Γραφῆς, κρατῶν τῆς ψυχῆς, τούς φυσικούς ἀποβάλλεται λόγους, τῇ παραχρήσει τῶν κατά φύσιν δυνάμεων αὐτούς ἐξαφανίζων. Οὗτος γάρ ζῶν, ἐπ᾿ ἀληθείας συντελεῖ καί διώκει καί ἀπόλλυσι, σαρκί μόνῃ τόν νόμον περιγράφων, τούς κατά φύσιν φημί λόγους καί λογισμούς, τιμῶν ὡς θεῖα τά πάθη τῆς ἀτιμίας, ἅπερ οἱ κατά φύσιν λογισμοί, λαμβάνοντες ἄδειαν ὑπό τοῦ νόμου τοῦ πνεύματος, ἀποκτείνουσιν ἐπιταυτό καί θανατοῦσιν.  

νγ΄. Ἅμα τις τήν τῶν ἀρετῶν λογικῶς μετέλθοι φιλοσοφίαν, ἅμα καί τήν τῶν Γραφῶν πρός τό πνεῦμα φυσικῶς μετήνεγκεν ἐκδοχήν, ἐν καινότητι γράμματος, διά τῆς κατ᾿ αἴσθησιν πρός σῶμα ταπεινοτέρας τοῦ νόμου παραδοχῆς, τροφεύς παθῶν κατά τούς Ἰουδαίους γινόμενος, καί ἁμαρτίας θεραπευτής.  

νδ΄. Ἅμα τις παύσεται κατ᾿ αἴσθησιν πρός σῶμα τήν Γραφήν ἐκδεχόμενος, ἅμα καί πρός τό πνεῦμα κατά νοῦν διά μέσης ἀνατρέχει τῆς φύσεως, ἐκεῖνα πράττων πνευματικῶς, ἅπερ σωματικῶς ὁ Ἰουδαῖος ἐπιτελῶν, ἔχει τόν Θεόν ὀργιζόμενον.  

νε΄. Πᾶς νοῦς κατά Θεόν ὑψηλός καί μετέωρος, κατά τό αὐτό, τήν τε τῶν παθῶν κατασφάττει ἐνέργειαν, καί τήν τῶν λογισμῶν ἀσχήμονα κίνησιν· πρός δέ, καί τούς κατά παράχρησιν τῆς τῶν αἰσθήσεων ἐνεργείας ἀκολάστους τρόπους. Ἀναιροῦνται γάρ τά πάθη ὑπό τῶν ὑψηλῶν τῆς φύσεως λογισμῶν, κατά τήν ὑψηλήν θεωρίαν θριαμβευόμενα.  

νστ΄. Τό κράτος τῆς ἁμαρτίας, ἤγουν τό φρόνημα τῆς σαρκός, ἡ χάρις ἀφανίζειν πέφυκε τοῦ ἁγίου βαπτίσματος· καί ἡ κατ᾿ ἐνέργειαν ὑπακοή τῶν θείων ἐντολῶν, ἀποκτείνειν τῇ μαχαίρᾳ τοῦ πνεύματος, ἤγουν τῷ ῥήματι τῆς θείας ἐν πνεύματι γνώσεως, βοῶσα μυστικῶς πρός τό πάθος τῆς ἁμαρτίας, ὡς ὁ μέγας πρός τόν Ἄγαγ, Σαμουήλ,  Ἀνθ᾿ ὧν ἠτέκνωσε γυναῖκας ἡ μάχαιρά σου, ἀτεκνωθήσεται σήμερον ἐκ γυναικῶν ἡ μήτηρ σου.  

νζ΄. Πολλάς τό πάθος τῆς γαστριμαργίας ὡς ἐν μαχαίρᾳ, τῷ τελείῳ τῆς ἡδονῆς λογισμῷ, ἠτέκνωσεν ἀρετάς. Τῆς μέν γάρ σωφροσύνης, διά τῆς  ἀκρασίας ἀποκτείνει τά σπέρματα· τῆς δικαιοσύνης δέ, διά τῆς πλεονεξίας διαφθείρει τήν ἰσονομίαν· τῆς φιλανθρωπίας δέ, διά τῆς φιλαυτίας, τήν ἐκ φύσεως διατέμνει συνέχειαν. Καί συντόμως εἰπεῖν, πάντων τῶν κατ᾿ ἀρετήν γεννημάτων ἀναιρετικόν ἐστι τῆς γαστριμαργίας τό πάθος.  

νη΄. Τό τῆς γαστριμαργίας πάθος, πάντα τά θεῖα τῶν ἀρετῶν ἀποκτείνει γεννήματα πέφυκεν· αὐτό δέ τῇ τε χάριτι τῆς πίστεως, καί τῇ ὑπακοῇ τῶν θείων ἐντολῶν, διά τοῦ κατα τήν γνῶσιν ἀποκτείνεται λόγου.  

νθ΄. (1373) Φῶς ἐστιν ὡς ἀληθῶς ἐθνῶν ὁ Κύριος ἡμῶν, ἀποκαλύπτων αὐτοῖς διά τῆς ἀληθοῦς ἐπιγνώσεως, τούς τῷ ζόφῳ τῆς ἀγνοίας ἐπιμεμυκότας ὀφθαλμούς τῆς διανοίας, καί θείας ἀγωγῆς πάλιν ἑτοιμάσας ἑαυτόν τοῖς πιστοῖς λαοῖς, ἀγαθόν ἀρετῆς ἐξεμπλάριον, προσώπου τοῦ κατ᾿ ἀρετήν, ὑπογραμμός αὐτοῖς γενόμενος καί ὑποτύπωσις, πρός ὅν ἀφορῶντες ὡς ἀρχηγόν τῆς σωτηρίας ἡμῶν, τάς ἀρετάς κατά μίμησιν, ὡς ἡμῖν ἐστι δυνατόν, κατορθοῦμεν διά τῆς πράξεως.  

ξ΄. Πᾶς ὁ διά φθόνον μισῶν καί κακῶς διαθρυλῶν, ταῖς διαβολαῖς τόν ἐν τοῖς ἀγῶσι τῶν ἀρετῶν, καί τῇ περιουσίᾳ τοῦ λόγου τῆς πνευματικῆς γνώσεως δυνατώτερον, Σαούλ ἐστι πονηρῷ καταπνιγόμενος πνεύματι, μή φέρων τό κλέος τῆς κατ᾿ ἀρετήν καί γνῶσιν εὐδαιμονίας τοῦ κρείττονος· καί διά τοῦτο πλέον μαινόμενος, ὅτι μή δύναται τόν εὐεργέτην διαχειρίσασθαι. Πολλάκις δέ καί αὐτόν ἀποπέμπεται πικρῶς τόν φίλτατον Ἰωνάθαν, τόν ἔμφυτον λέγω κατά συνείδησιν λογισμόν, τό ἄδικον μῖσος ἐλέγχοντα, καί τοῦ μισουμένου φιλαλήθως ἀφηγούμενον τά κατορθώματα.  

ξα΄. Παρακαλέσωμεν καί ἡμεῖς τόν νοητόν Δαβίδ, ἐπηχῆσαι τῇ κιθάρᾳ τῆς πνευματικῆς θεωρίας καί γνώσεως, ἐπιληπτευόμενον τοῖς ὑλικοῖς τόν ἡμέτερον νοῦν, καί ἀπελάσαι τό πονηρόν πνεῦμα τῆς πρός αἴσθησιν ὑλικῆς περιπετείας, ἵνα δυνηθῶμεν νοῆσαι τόν νόμον πνευματικῶς, καί τόν ἐν αὐτῷ κεκρυμμένον λόγον μυστικόν εὑρεῖν, καί κτῆμα ποιήσασθαι διαρκές πρός ἐφόδιοιν ζωῆς ἀϊδίου.  

ξβ΄. Πᾶς ὁ σωτηρίας  ἐρῶν, ἤ πράξει πάντως ἤ θεωρίᾳ προσανέχει. Ἀρετῆς γάρ καί γνώσεως χωρίς, οὐδαμῶς οὐδείς πώποτε τυχεῖν σωτηρίας δεδύνηται· εἴπερ ἀρετῆς μέν, τό τάσσειν τήν τοῦ σώματος κίνησιν, οἷον χαλινῷ τινι τῷ ὀρθῷ λογισμῷ τῆς πρός ἀτοπίαν φορᾶς ἐπιστημόνως ἀναχαιτιζούσης· θεωρίας δέ, τό τά καλῶς νοηθέντα τε καί κριθέντα ἐμφρόνως αἱρεῖσθαι ψηφίζεσθαι.  

ξγ΄. Ἐπειδή νοερόν μέν ἐστι τό νοοῦν, νοητόν δέ τό νοούμενον, τροφή δέ καί οἷον σύστασις τοῦ νοοῦντος τό νοούμενον· εἰκότως ὁ Θεός ἅτε νόων ὄντων τῶν ἀσωμάτων, αὐτός νοούμενος, καί νοητός αὐτοῖς καθ᾿ ὅσον ἐφικνοῦνται γινόμενος, ἔσωθεν αὐτούς, ἐλλάμπει, τοῦ νοῦ νοοῦντός τε καί τρεφομένου.  

ξδ΄. Ἕτερόν ἐστι νοητόν, καί ἕτερον νοερόν. Τό γάρ νοητόν, τροφή οἷά τις, ὡς εἴρηται, τοῦ νοεροῦ ἐστιν· (1376) εἴπερ τό νοούμενον, ὅ ἐστι νοητόν, μεῖζόν ἐστι καί προεπινοούμενον τοῦ νοοῦντος, ὅ ἐστι νοερόν. Νοερά γάρ λέγεται, ὅσα διά τό νοῦς εἶναι, νοεῖ τά ὑπέρκεινα νοητά· νοητόν γάρ ἐστι τό νοούμενον, ὅπερ καί τροφή ἐστι τοῦ νοεροῦ, ἤτοι τοῦ νοοῦντος.  

ξε΄. Ἱστέον ὡς ἔχει τά αἰτιατά, τάς τῶν αἰτίων ἐνδεχομένας εἰκόνας. Αἰτιατά, γάρ ἐστι πάντα τά παραχθέντα εἰς κτίσιν· αἴτια δέ, τά παραγαγόντα· οὐδεμία δέ ἐμφέρεια τούτων πρός ἄλληλα, αἰτίων φημί καί αἰτιατῶν.  

ξστ΄. Οὐκ ἔστιν ἀκριβής ἐμφέρεια τοῖς αἰτιατοῖς καί τοῖς αἰτίοις· ἀλλ᾿ ἔχει μέν τά αἰτιατά τάς τῶν αἰτίων ἐνδεχομένας εἰκόνας· αὐτά δέ τά αἴτια, τῶν αἰτιατῶν ἐξῄρηται, καί ὑπερίδρυται κατά τόν τῆς οἰκείας ἀρχῆς λόγον. Καί γάρ περισσῶς καί οὐσιωδῶς προένεστι τά τῶν αἰτιατῶν τοῖς αἰτίοις.  

ξζ΄. Αἰτιατά ἐστι, πάντα τά παραχθέντα εἰς κτίσιν· εἴτε ἐν οὐρανῷ, εἴτε ἐπί γῆς· αἴτια δέ, τά παραγαγόντα, τουτέστιν, αἱ τρεῖς ὑποστάσεις τῆς ἁγίας Τριάδος. Πρόδηλον οὖν, ὅτι οὐδεμία ἐμφέρεια τούτων πρός ἄλληλα, αἰτίων φημί καί αἰτιατῶν.  

ξη΄. Δέον εἰδέναι τόν καθ᾿ ἡμᾶς νοῦν, τήν μέν ἔχειν δύναμιν εἰς τό νοεῖν, δι᾿ ἧς τά νοητά βλέπει· τήν δέ ἕνωσιν ὑπεραίρουσαν τοῦ νοῦ τήν φύσιν, δι' ἧς συνάπτεται πρός τά ἐπέκεινα ἑαυτοῦ. Κατά ταύτην οὖν τά θεῖα νοητέον, οὐ καθ᾿ ἡμᾶς· ἀλλ᾿ ὅλους ἑαυτούς, ὅλων ἑαυτῶν ἐξισταμένους, καί ὅλους Θεοῦ γινομένους. Κρεῖττον γάρ εἶναι Θεοῦ, καί μή ἑαυτῶν. Οὕτω γάρ ἔσται τά θεῖα δοτά τοῖς μετά Θεοῦ γινομένοις.  

ξθ΄. Ὁ νοῦς νοεῖν βουλόμενος, κάτεισιν ἑαυτοῦ εἰς τάς νοήσεις καταβαίνων. Αἱ γάρ νοήσεις, κατώτεραί εἰσι τοῦ νοοῦντος, ὡς νοούμεναι καί καταλαμβανόμεναι, καί σκεδασμός εἰκότως καί μερισμός τῆς ἑνότητος τοῦ νοῦ αὐτοῦ. Ὁ μέν γάρ νοῦς, ἁπλοῦς καί ἀμερής· αἱ δέ νοήσεις, παμπληθεῖς καί σκεδασταί, καί οἷον εἴδη τοῦ νοῦ. Διά τοῦτο τά νοερά, τουτέστι τά νοοῦντα, ἐλάττονά ἐστι τῶν νοητῶν, ἤγουν τῶν νοουμένων. (1377) Ἕνωσιν δέ φησι τοῦ νοῦ, καθώς ἐν τοῖς ἑξῆς σαφέστερον λέγει, δι᾿ ἧς πρός τά ἐπέκεινα ἑαυτοῦ ἀνατείνεται, ἤγουν τῇ περί Θεοῦ προσβάλλει θεωρίᾳ· τό, πάντων ἐκστῆναι τῶν αἰσθητῶν καί τῶν νοητῶν, ἔτι δέ καί τῆς οἰκείας κινήσεως· εἴθ᾿ οὕτως τῆς θείας γνώσεως δέξασθαι τήν ἀκτῖνα.  

ο΄. Εἰ κινεῖται ἀναλόγως ἑαυτῷ νοερῶς τόν νοερόν, καί νοεῖ πάντως· εἰ δέ νοεῖ, καί ἐρᾷ πάντως τοῦ νοηθέντος· εἰ δέ ἐρᾷ, καί πάσχει πάντως τήν πρός αὐτό ὡς ἐραστόν ἔκστασιν· εἰ δέ πάσχει, δῆλον ὅτι καί ἐπείγεται· εἰ δέ ἐπείγεται, καί ἐπιτείνει πάντως τό σφοδρόν τῆς κινήσεως. Εἰ δέ ἐπιτείνει σφοδρῶς τήν κίνησιν, οὐχ ἵσταται μέχρις ἄν γένηται ὅλον ἐν ὅλῳ τῷ ἐραστῷ, καί ὑφ᾿ ὅλου περιληφθῇ ἑκουσίως, ὅλον κατά προαίρεσιν τήν σωτήριον περιγραφήν δεχόμενον [male edida δεδομένον]· ἵν᾿ ὅλον ὅλῳ ποιωθῇ τῷ περιγράφοντι, ὡς μηδ᾿ ὅλως λοιπόν βούλεσθαι ἐξ ἑαυτοῦ αὐτό ἐκεῖνο ὅλον γνωρίζεσθαι δύνασθαι τό περιγραφόμενον· ἀλλ᾿ ἐκ τοῦ περιγράφοντος, ὡς ἀήρ διόλου πεφωτισμένος φωτί· καί πυρί σίδηρος ὅλος ὅλῳ πεπυρακτωμένος, ἤ εἴ τι ἄλλο τῶν τοιούτων ἐστί.  

οα΄. Πολλή ἡ πρός τά νοούμενα τῶν νοούντων, καί πρός τά αἰσθητά τῶν αἰσθανομένων σχέσις. Ὁ δέ ἄνθρωπος ἐκ ψυχῆς καί σώματος τυγχάνων αἰσθητικοῦ, διά τῆς κατ᾿ ἐπαλλαγήν πρός ἑκάτερα τά τῆς κτίσεως τμήματα φυσικῆς σχέσεώς τε καί ἰδιότητος, καί περιγράφεται καί περιγράφει· τό μέν, τῇ οὐσίᾳ· τό δέ, τῇ δυνάμει. Περιγράφεσθαι γάρ τοῖς νοητοῖς καί αἰσθητοῖς ὡς ψυχή τυγχάνων καί σῶμα, καί περιγράφειν ταῦτα κατά δύναμιν πέφυκεν, ὡς νοῶν καί αἰσθανόμενος· ὁ δέ Θεός ἁπλῶς καί ἀορίστως ὑπέρ πάντα τά ὄντα ἐστί, τά περιέχοντά τε καί περιεχόμενα, ὡς πᾶσι παντελῶς ἄσχετος ὤν.  

οβ΄. Πᾶσα ἡδονή τῶν ἀπηγορευμένων, ἐκ πάθους διά μέσης αἰσθήσεως πρός τι πάντως γίνεσθαι πέφυκεν αἰσθητόν. Οὐδέ γάρ ἄλλο τί ἐστιν ἡδονή, ἤ εἶδος αἰσθήσεως, ἐν τῷ αἰσθητικῷ τινος αἰσθητοῦ μορφουμένη· ἤ τρόπος αἰσθητικῆς ἐνεργείας, κατ᾿ ἐπιθυμίαν ἄλογον συνιστάμενος. Ἐπιθυμία γάρ αἰσθήσει προστεθεῖσα, εἰς ἡδονήν μεταπίπτει, εἶδος αὐτῇ ἐπάγουσα· καί αἴσθησις κατ᾿ ἐπιθυμίαν κινηθεῖσα, ἡδονήν ἀπεργάζεται, τό αἰσθητόν προσλαβοῦσα. Γνόντες οὖν οἱ ἅγιοι, ὅτι διά μέσης σαρκός πρός τήν ὕλην ἡ ψυχή παρά φύσιν κινουμένη τήν χοϊκήν μορφήν ὑποδύεται, διά μέσης μᾶλλον ψυχῆς κατά φύσιν αὐτοί πρός τόν θεόν κινούμενοι, καί τήν σάρκα τῷ Θεῷ πρεπόντως οἰκειῶσαι διενοήθησαν, δι᾿ ἀσκήσεως ἀρετῶν ἐνδεχομένως αὐτήν ταῖς θείαις ἐμφάσεσι καλλωπίσαντες.  

ογ΄. Μεγαλοφυῶς οἱ ἅγιοι κατά τόν ἀληθῆ καί (1380) ἄπταιστον τῆς κατά φύσιν κινήσεως τρόπον, τόν παρόντα τῶν σκαμμάτων αἰῶνα διέβησαν· τήν μέν αἴσθησιν, ἁπλοῦς διά μέσου τοῦ λόγου πρός τόν νοῦν τούς τῶν ὄντων ἔχοντα λόγους ἑνώσαντες· τόν δέ νοῦν, τῆς περί τά ὄντα πάντα κινήσεως καθαρῶς ἀπολυθέντα, καί αὐτῆς τῆς καθ᾿ αὐτόν φυσικῆς ἐνεργείας ἡρεμοῦντα, τῷ Θεῷ προσκομίσαντες· καθ᾿ ὅν ὁλικῶς πρός Θεόν συναχθέντες, ὅλοι ὅλῳ Θεῷ ἐγκραθῆναι διά τοῦ πνεύματος ἠξιώθησαν, ὅλην τοῦ ἐπουρανίου κατά τό δυνατόν ἀνθρώποις, τήν εἰκόνα φορέσαντες, καί τοσοῦτον ἕλξαντες τῆς θείας ἐμφάσεως, εἰ θέμις τοῦτο εἰπεῖν, ὅσον ἐλχθέντες αὐτοί τῷ Θεῷ ἐνετέθησαν.  

οδ΄. Ἀλλήλων εἶναί φασι παραδείγματα, τόν Θεόν καί τόν ἄνθρωπον, καί τοσοῦτον τῷ ἀνθρώπῳ τόν Θεόν διά φιλανθρωπίαν ἀνθρωπίζεσθαι, ὅσον ὁ ἄνθρωπος ἑαυτόν τῷ Θεῷ δι᾿ ἀγάπης δυνηθείς ἀπεθέωσε· καί τοσοῦτον ὑπό Θεοῦ τόν ἄνθρωπον κατά νοῦν ἁρπάζεσθαι πρός τό γνωστόν, ὅσον ὀ ἄνθρωπος τόν ἀόρατον φύσει Θεόν διά τῶν ἀρετῶν ἐφανέρωσε.  

οε΄. Πᾶς ὁ τά μέλη νεκρώσας τά ἐπί γῆς, καί ὅλον ἑαυτοῦ τῆς σαρκός κατασβέσας τό φρόνημα, καί τήν πρός αὐτήν διόλου σχέσιν ἀποσεισάμενος, δι᾿ ἧς ἡ τῷ Θεῷ μόνῳ χρεωστουμένη παρ᾿ ἡμῶν ἀγάπη μερίζεται, καί ἀρνησάμενος πάντα τά τῆς σαρκός καί κόσμου γνωρίσματα, τῆς θείας ἕνεκεν χάριτος· ὥστε καί λέγειν δύνασθαι μετά τοῦ μακαρίου Παύλου τοῦ ἀποστόλου, Τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπό τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ; καί τά ἑξῆς· ὁ τοιοῦτος ἀπάτωρ καί ἀμήτωρ καί ἀγενεαλόγητος κατά τόν μέγαν Μελχισεδέκ γέγονεν, οὐκ ἔχων ὅπως ὑπό σαρκός κρατηθῇ καί φύσεως, διά τήν γεγενημένην πρός τό πνεῦμα συνάφειαν.  

οστ΄. Τό πέρας τῆς παρούσης ζωῆς, οὐ δίκαιον οἶμαι θάνατον ὀνομάζειν, ἀλλά θανάτου ἀπαλλαγήν, καί φθορᾶς χωρισμόν, καί δουλείας ἐλευθερίαν, καί ταραχῆς παῦλαν, καί πολέμων ἀναίρεσιν, καί σκότους ὑποχώρησιν, καί πόνων ἄνεσιν, καί βράσματος ἡρεμίαν, καί αἰσχύνης συγκάλυμμα, καί παθῶν ἀποφυγήν, καί πάντων, ἵνα συνελών εἴπω, τῶν κακῶν περιγραφήν· ἅπερ δι᾿ ἑκουσίου νεκρώσεως οἱ ἅγιοι κατορθώσαντες, ξένους ἐαυτούς τοῦ βίου καί παρεπιδήμους παρέστησαν. Κόσμῳ τε γάρ καί σώματι, καί ταῖς ἐξ αὐτῶν ἐπαναστάσεσι γενναίως μαχόμενοι, καί τήν ἐξ ἀμφοῖν κατά τήν τῶν αἰσθήσεων πρός τά αἰσθητά συμπλοκήν παραγενομένην ἀπάτην ἀποπνίξαντες, ἀδούλωτον ἑαυτοῖς ἐφύλαξαν τῆς ψυχῆςτό ἀξίωμα.  

οζ΄. Τεκμήριον οὐ σμικρόν τοῦ φυσικῶς ἡμῖν ἐνεσπάρθαι τήν τῆς προνοίας γνῶσιν, ἡ φύσις αὐτή δίδωσιν· (1381) ὁπηνίκα ἄν ἡμᾶς ἀδιδάκτως ὥσπερ ὠθοῦσα πρός τόν Θεόν διά τῶν εὐχῶν ἐν ταῖς ἐξαίφνης περιστάσεσιν, ἐκεῖθεν ζητεῖν τήν σωτηρίαν παρασκευάζῃ. Ὑπ᾿ ἀνάγκης γάρ ἄφνω συλληφθέντες, ἀπροαιρέτως πρίν τι σκέψασθαι, τόν Θεόν ἐπιβοώμεθα· ὡς ἄν τῆς προνοίας αὐτῆς πρός ἑαυτήν, καί λογισμῶν χωρίς, ἑλκούσης ἡμᾶς, καί τό τάχος τῆς ἐν ἡμῖν νοερᾶς νικώσης δυνάμως, καί πάντων ἰσχυροτέραν τήν θείαν προδεικνυούσης βοήθειαν. Οὐκ ἄν δέ ἡμᾶς ἦγεν ἀπροαιρέτως ἡ φύσις, ἐπί τό μή φύσιν ἔχον γίνεσθαι· πᾶν δέ τό ὁτῳοῦν φυσικῶς ἑπόμενον, ὡς πᾶσιν εὔδηλον, ἰσχυράν ἔχει καί ἀκαταμάχητον κατά τήν ἀπόδειξιν τῆς ἀληθείας τήν δύναμιν.  

οη΄. Ἐπειδή τῶν ὄντων, τά μέν ἔστιν ἀγαθά, τά δέ φαῦλα· ταῦτα δέ, ἤ παρόντα ἐστίν ἤ  μέλλοντα· προσδοκώμενον μέν ἀγαθόν, ἐπιθυμίαν καλεῖ· παρόν δέ, ἡδονήν· καί πάλιν, προσδοκώμενον μέν κακόν, φόβον· παρόν δέ, λύπην· ὡς εἶναί τε καί θεωρεῖσθαι, περί μέν τά καλά, εἴτε τά ὄντως ὄντα, εἴτε τά νομιζόμενα, τήν ἡδονήν καί τήν ἐπιθυμίαν· περί δέ τά φαῦλα, τήν λύπην καί τό φόβον. Καί γάρ ἐπιτυγχάνουσα μέν ἡ ἐπιθυμία, ἡδονήν ἐργάζεται· ἀποτυγχάνυσα δέ λύπην.  

οθ΄. Κακόν εἶναί φασι πᾶσαν λύπην τῇ ἑαυτῆς φύσει. Κἄν γάρ ὁ σπουδαῖος ἐπ᾿ ἀλλοτρίοις λυπῆται κακοῖς, ὡς ἐλεήμων, ἀλλ᾿ οὐ προηγουμένως κατά πρόθεσιν, ἀλλ᾿ ἐφεπομένως κατά περίσταστιν· Ὁ δέ θεωρητικός, κἄν τούτοις ἀπαθής διαμένει, συνάψας ἑαυτόν τῷ Θεῷ, καί τῶν τῆδε πάντων ἀλλοτριώσας.  

π΄. Οἱ ἅγιοι πάντες τοῦ θείου καί ἀπλανοῦς λόγου γνησίως ἐπειλημμένοι, τόν αἰῶνα τοῦτο διέβησαν, οὐδενί τῶν ἐν αὐτῷ τερπνῶν τό τῆς ψυχῆς ἴχνος ἐναπερείσαντες. Πρός γάρ τούς ἄκρους τῶν ἀνθρώποις ἐφικτῶν περί Θεοῦ λόγους, τῆς ἀγαθότητός τέ φημι   καί τῆς ἀγάπης, μάλα γε εἰκότως τόν νοῦν ἀναπετάσαντες· οἷς κινηθέντα τόν Θεόν, τό εἶναί τε δοῦναι τοῖς οὖσι, καί τό εὖ εἶναι χαρίσασθαι, ἐπαιδεύθησαν· εἴπερ κίνησιν ἐπί Θεοῦ τοῦ μόνου ἀκινήτου θέμις εἰπεῖν, ἀλλά μή μᾶλλον βούλησιν, τήν πάντα κινοῦσάν τε καί εἰς τό εἶναι παράγουσαν καί συνέχουσαν, κινουμένην δέ οὐδαμῶς οὐδέποτε.  

πα΄. Ἡ ψυχή οὐσία νοερά τε καί λογική ὑπάρχουσα, καί νοεῖ καί λογίζεται· δύναμιν μέν ἔχουσα τόν νοῦν· κίνησιν δέ, τήν νόησιν· ἐνέργειαν δέ, τό νόημα. Πέρας γάρ τοῦτο, τῆς τε τοῦ νοοῦντος καί τοῦ νοουμένου νοήσεώς ἐστιν, ὡς περιοριστικόν τῆς πρός ἄλληλα τῶν ἄκρων ὑπάρχον σχέσεως. Νοοῦσα γάρ ἡ ψυχή. (1384) ἵσταται τοῦ νοεῖν ἐκεῖνο τό νοηθέν μετά τήν αὐτοῦ νόησιν. Τό γάρ νοηθέν κυρίως ἅπαξ, οὐκέτι τήν πρός τό νοηθῆναι πάλιν ἐκκαλεῖται τῆς ψυχῆς δύναμιν· καί καθ᾿ ἕκαστον νόημα οὕτω στάσιν δέχεται τῆς ποιᾶς ἐπί τῷ νοήματι τοῦ νοηθέντος νοήσεως.  

πβ΄. Ὥσπερ ἡ ἄγνοια διαιρετική τῶν πεπλανημένων ἐστίν, οὕτως ἡ τοῦ νοητοῦ φωτός παρουσία συναγωγός καί ἑνωτική τῶν φωτιζομένων ἐστί καί τελειωτική καί ἐπιστρεπτική· πρός τό ὄντως ὄν, ἀπό τῶν πολλῶν δοξασμάτων ἐπιστρέφουσα, καί τάς ποικίλας ὄψεις, ἤ κυριώτερον εἰπεῖν, φαντασίας, εἰς μίαν ἀληθῆ καί καθαράν καί μονοειδῆ συνάγουσα γνῶσιν· καί ἑνός καί ἑνωτικοῦ φωτός ἐμπιπλῶσα.  

πγ΄. Ταὐτόν ἐστιν τῷ ἀγαθῷ τό καλόν, ὅτι τοῦ καλοῦ καί ἀγαθοῦ κατά πᾶσαν αἰτίαν πάντα ἐφίεται, καί οὐκ ἔστι τῶν ὄντων, ὅ μή μετέχει τοῦ καλοῦ καί ἀγαθοῦ. Πᾶσι γάρ ἐστι τό καλόν καί ἀγαθόν, ὡς ὄντως ἀγαστόν, ἐφετόν καί ἐραστόν καί ἀρεστόν καί αἱρετόν καί ἀγαπητόν. Σημείωσαι δέ πῶς ὁ θεῖος ἔρως ἐν τῷ ἀγαθῷ προϋπάρχων, ἔτεκε τόν ἐν ἡμῖν ἀγαθόν ἔρωτα, δι᾿ οὗ τοῦ καλοῦ καί ἀγαθοῦ ἐφιέμεθα, κατά τόν εἰπόντα, Ἐραστής ἐγενόμην τοῦ κάλλους αὐτῆς. Καί, Ἐράσθητι αὐτῆς, καί τηρήσει σε· περιχαράκωσον αὐτήν, καί ὑψώσει σε.  

πδ΄. Τό θεῖον οἱ θεολόγοι, ποτέ μέν ἔρωτα, ποτέ δέ ἀγάπην, ποτέ δέ ἐραστόν καί ἀγαπητόν καλοῦσιν. Ὅθεν, ὡς μέν ἔρως ὑπάρχον καί ἀγάπη, κινεῖται· ὡς δέ ἐραστόν καί ἀγαπητόν, κινεῖ πρός ἑαυτό πάντα τά ἔρωτος καί ἀγάπης δεκτικά. Καί τρανότερον αὖθις φάναι, κινεῖται μέν ὡς σχέσιν ἐμποιοῦν ἐνδιάθετον ἔρωτος καί ἀγάπης τοῖς τούτων δεκτικοῖς· κινεῖ δέ, ὡς ἑλκτικόν φύσει, τῆς τῶν ἐπ᾿ αὐτό κινουμένων ἐφέσεως. Καί πάλιν κινεῖ καί κινεῖται, ὡς διψῶν τό διψᾶσθαι, καί ἐρῶν τό ἐρᾶσθαι, καί ἀγαπῶν τό ἀγαπᾶσθαι.  

πε΄. Ἔστι δέ καί ἐκστατικός ὁ θεῖος ἔρως, οὐκ ἐῶν ἑαυτῶν εἶναι τούς ἐραστάς, ἀλλά τῶν ἐρωμένων. Καί δηλοῦσι τά μέν ὑπέρτερα, τῆς προνοίας τῶν καταδεεστέρων γινόμενα· καί τά ὁμόστοιχα, τῆς ἀλλήλων συνοχῆς· καί τά ὑφειμένα, τῆς πρός τά πρῶτα θειοτέρας ἐπιστροφῆς. Διό καί Παῦλος ὁ μέγας ἐν κατοχῇ τοῦ θείου γεγονώς ἔρωτος, καί τῆς ἐκστατικῆς αὐτοῦ δυνάμεως μετειληφώς, ἐνθέῳ στόματι, Ζῷ ἐγώ,φησίν, οὐκέτι, ζῇ δέ ἐν ἐμοί Χριστός· ὡς ἀληθής ἐραστής καί ἐξεστηκώς, ὡς αὐτός φησί, τῷ Θεῷ, καί οὐ τήν ἑαυτοῦ ζῶν, ἀλλά τήν τοῦ ἐραστοῦ ζωήν, ὡς σφόδρα ἀγαπητήν.  

πστ΄. Τολμητέον καί τοῦτο ὑπέρ ἀληθείας εἰπεῖν· (1385) ὅτι καί αὐτός ὁ πάντων αἴτιος, τῷ καλῷ καί ἀγαθῷ τῶν πάντων ἔρωτι, δι᾿ ὑπερβολήν τῆς ἐρωτικῆς ἀγαθότητος, ἔξω ἑαυτοῦ γίνεται, ταῖς εἰς τά ὄντα πάντα προνοίαις, καί οἷον ἀγαθότητι καί ἀγαπήσει καί ἔρωτι θέλγεται· καί ἐκ τοῦ ὑπέρ πάντα, καί πάντων ἐξῃρημένου, πρός τό ἐν πᾶσι κατάγεται κατ᾿ ἐκστατικήν ὑπερούσιον δύναμιν, ἀνεκφοίτητος ἑαυτοῦ. Διό καί ζηλωτήν αὐτόν οἱ τά Θεῖα δεινοί προσαγορεύουσιν, ὡς πολύν τόν εἰς τά ὄντα ἀγαθόν ἔρωτα, καί ὡς πρός ζῆλον ἐγερτικόν τῆς ἐφέσεως αὐτοῦ τῆς ἐρωτικῆς, καί ὡς ζηλωτήν αὐτόν ἀποδεικνύντα, ᾧ καί τά ἐφιέγενα ζηλωτά, καί ὡς τῶν προνοουμένων ὄντων αὐτῶ ζηλωτῶν.  

πζ΄. Τῆς ἀγάπης καί τοῦ ἔρωτος, αὐτόν, δηλαδή τόν Θεόν, προβολέα φασί δέ γεννήτορα. Αὐτός γάρ ταῦτα ἐν ἑαυτῷ ὄντα, προήγαγεν εἰς τά ἐκτός, τουτέστι περί τά κτίσματα· καί κατά τοῦτο εἴρηται, Ὁ Θεός ἀγάπη ἐστί· Καί πάλιν, Γλυκασμός καί ἐπιθυμία, ὅ ἐστιν ἔρως· τό δέ ἀγαπητόν καί ὄντως ἐραστόν, αὐτός ἐστι. Τῷ μέν οὖν τόν ἀγαπητικόν ἔρωτα ἐξ αὐτοῦ προχεῖσθαι, αὐτός κινεῖσθαι λέγεται ὁ τούτου γεννήτωρ· τῷ δέ αὐτόν εἶναι τό ἀληθές ἐραστόν καί ἀγαπητόν καί ἐφετόν καί αἰρετόν, κινεῖ τά πρός τοῦτο ὁρῶντα· καί οἷς   ἡ τοῦ ἐφίεσθαι δύναμις, ἀναλόγως αὐτοῖς.  

πη΄. Προαγωγικόν καί κινητικόν πρός ἐρωτικήν συνάφειαν τήν ἐν πνεύματι, τόν Θεόν εἶναί μοι νόει, τουτέστι μεσίτην ταύτης, καί πρός αὐτήν συναρμοστήν, τοῦ ἐρᾶσθαι αὐτόν ὑπό τῶν αὐτοῦ ποιημάτων καί ἀγαπᾶσθαι. Κινητικόν δέ φησιν, ὡς κινοῦντα ἕκαστα κατά τόν οἰκεῖον λόγον πρός αὐτόν ἐπιστρέφεσθαι. Τό δέ τῆς προαγωγίας ὄνομα, εἰ καί παρά τοῖς ἔξωθεν πρᾶγμα σημαίνει οὐκ εὐαγές, ἀλλ᾿ ἐνταῦθα τήν πρόξενον τῆς ἐν Θεῷ ἑνώσεώς φησι μεσιτείαν.  

πθ΄. Ἡ ἐρωτική κίνησις τοῦ ἀγαθοῦ προϋπάρχουσα ἐν τῷ ἀγαθῷ, ἁπλῆ καί ἀκίνητος οὖσα, καί ἐκ τοῦ ἀγαθοῦ προϊοῦσα, αὖθις ἐπί τό αὐτό ἐπιστρέφει, ἀτελεύτητος καί ἄναρχος οὖσα· ὅπερ δηλοῖ τήν ἡμῶν ἀεικίνητον ἔφεσιν πρός τό θεῖον καί ἕνωσιν. (1388) Ἡ γάρ πρός θεόν ἀγαπητική ἕνωσις, πάσης ἐξῄρηται καί ὑπέρκειται ἑνώσεως.  

τέσσ. ἀνοικ.΄ Τόν ἔρωτα εἴτε θεῖον εἴτε ἀγγελικόν, εἴτε νοερόν εἴτε ψυχικόν, εἴτε φυσικόν εἴποιμεν, ἑνωτικήν τινα καί συγκρατικήν ἐννοήσωμεν δύναμιν· τά μέν ὑπέρτερα κινοῦσαν ἐπί πρόνοιαν τῶν καταδεεστέρων· τά δέ ὁμόστοιχα πάλιν, εἰς κοινωνικήν ἀλληλουχίαν· καί ἐπ᾿ ἐσχάτων, τά ὑφειμένα πρός τήν τῶν κρειττόνων καί ὑπερκειμένων ἐπιστροφήν.  

τέσσ. ἀνοικ. α΄. Εἰ ἡ γνῶσις ἑνωτική τῶν ἐγνωκότων καί ἐγνωσμένων· ἡ δ᾿ ἄγνοια, μεταβολῆς ἀεί καί τῆς ἐξ αὐτοῦ τῷ ἀγνοοῦντι διαιρέσεως αἰτία, τόν ἐν ἀληθείᾳ πιστεύσαντα κατά τόν ἱερόν Λόγον, οὐδέν ἀποκινήσει τῆς κατά τήν ἀληθῆ πίστιν ἑστίας· ἐφ᾿ ᾗ τό μόνιμον ἕξει τῆς ἀκινήτου καί ἀμεταβόλου ταυτότητος. Εὖ γάρ οἶδεν ὁ πρός τήν ἀλήθειαν ἑνωθείς, ὅτι εὖ ἔχει, κἄν οἱ πολλοί νουθετοῖεν αὐτόν ὡς ἐξεστηκότα. Λανθάνει μέν γάρ ὡς εἰκός αὐτούς, ἐκ πλάνης τῇ ἀληθείᾳ τῆς ὄντως πίστεως ἐξεστηκώς, αὐτός δ᾿ ἀληθῶς οἶδεν ἑαυτόν, οὐχ ὅ φασιν ἐκεῖνοι μαινόμενον, ἀλλά τῆς ἀστάτου καί ἀλλοιωτῆς, περί τήν παντοδαπῇ τῆς πλάνης ποικιλίαν φορᾶς, διά τῆς ἁπλῆς καί ἀεί κατά τά αὐτά καί ὡσαύτως ἐχούσης ἀληθείας ἠλευθερωμένον.  

τέσσ. ἀνοικ. β΄. Ἀγαθοί καί φιλάνθρωποι, εὔσπλαχνοί τε καί οἰκτίρμονες γεγόνασιν οἱ ἅγιοι· μίαν πρός ἅπαν τό γένος διάθεσιν ἔχοντες ἀγάπης δειχθέντες· ὑφ᾿ ἧς τό πάντων ἐξαίρετον εἶδος τῶν ἀγαθῶν, τήν ταπείνωσιν λέγω, διά πάσης αὐτῶν τῆς ζωῆς βεβαίαν κατασχόντες, τήν φυλακτικήν μέν τῶν ἀγαθῶν, φθαρτικήν δέ τῶν ἐναντίων, οὐδενί τοπαράπαν ἁλώσιμοι τῶν διοχλούντων γεγόνασι πειρασμῶν, τῶν τε ἑκουσίων καί τοῦ ἐφ᾿ ἡμῖν λόγου, καί τῶν ἀκουσίων καί οὐκ ἐφ᾿ ἡμῖν· τῷ τοῖς μέν, δι᾿ ἐγκράτειαν ἀπομαραίνειν τάς ἐπαναστάσεις· τῶν δέ, δι᾿ ὑπομονῆς τάς προσβολάς ἀποσείεσθαι.  

τέσσ. ἀνοικ. γ΄. Τήν μέν τελείαν πρᾶξιν τῆς ἀρετῆς, πίστις ὀρθή ποιεῖ, καί φόβος εἰς Θεόν ἀνόθευτος· τήν δέ κατά τήν ἀνάβασιν ἄπταιστον φυσικήν θεωρίαν, ἐλπίς βεβαία καί ἀλώβητος σύνεσις· τήν δέ κατά τήν ἀνάληψιν θέωσιν, ἀγάπη τελεία, καί νοῦς τοῖς οὖσι καθ᾿ ὑπεροχήν πάμπαν ἑκουσίως πεπηρωμένος.  

τέσσ. ἀνοικ. δ΄. Τῆς μέν πρακτικῆς φιλοσοφίας ἔργον εἶναί φασι, πάσης τόν νοῦν ἐμπαθοῦς φαντασίας καθαρόν καταστῆσαι· τῆς δέ φυσικῆς θεωρίας, πάσης τῆς ἐν τοῖς οὖσι καθ᾿ ἥν αἰτίαν ὑπάρχουσιν, ἀληθοῦς γνώσεως αὐτόν ἐπιστήμονα δεῖξαι· τῆς δέ θεολογικῆς μυσταγωγίας, ὅμοιον Θεῷ καί ἴσον ὡς ἐφικτόν, τῇ χάριτι κατά τήν ἕξιν ποιῆσαι, μηδενός τό σύνολον ἔτι τῶν μετά Θεόν, διά τήν ὑπεροχήν ὄντα νοήμονα.  

τέσσ. ἀνοικ. ε΄. Ὁπέρ ἐστιν ὁ αἰθήρ, ἤγουν τό πύριον στοιχεῖον, ἐν τῷ κατ᾿ αἴσθησιν κόσμῳ, τοῦτο ἐν τῷ κόσμῳ τῆς διανοίας ἐστίν ἡ φρόνησις, ὡς ἕξις φωτιστική, καί τῶν ἐφ᾿ ἑκάστου τῶν ὄντων ἰδίως πνευματικῶν λόγων ὑποδεκτική [edit. ἀποδεκτική], τήν ἐν ὅλοις ἀπλανῶς αἰτίαν δι᾿ αὐτῶν ἐκφαίνουσα, καί τῆς κατά ψυχήν περί τό θεῖον ἐφέσεως ἑλκτική· καί ὅπερ ἐν τῷ αἰσθητῷ κόσμῳ ἐστίν ὁ ἀήρ, τοῦτο ἐν τῶ κατά διάνοιαν κόσμῳ ἐστίν ἡ ἀνδρεία, ὡς ἕξις κινητική καί τῆς ἐμφύτου κατά πνεῦμα ζωῆς συνεκτική τε ἅμα καί δραστική, καί τῆς κατά ψυχήν περί τό θεῖον ἀεικινησίας τονωτική· καί ὅπερ ἐν τῷ αἰσθητῷ κόσμῳ ἐστί τό ὕδωρ, τοῦτο ἐν τῷ τῆς διανοίας κόσμῳ ἐστίν ἡ σωφροσύνη, ἕξιν ὑπάρχουσα τῆς ἐν πνεύματι ζωτικῆς γονιμότητος ποιητική, καί τῆς ἀειβλύστου κατά τήν ἔφεσιν περί τό θεῖον ἐρωτικῆς θέλξεως γεννητική· καί ὅπερ ἐν τῷ αἰσθητῷ κόσμῳ ἐστίν ἡ γῆ, τοῦτο ἐν τῷ τῆς διανοίας κόσμῳ ἐστίν ἡ δικαιοσύνη, ἕξις ὑπάρχουσα κατ᾿ εἶδος γεννητική πάντων τῶν ἐν τοῖς οὖσι λόγων, καί τῆς ἐν πνεύματι κατά τῷ ἴσον ἑκάστῳ ζωτικῆς διαδόσεως ἀπονεμητική· καί τῆς οἰκείας ἐν τῷ καλῷ κατά τήν θέσιν βάσεως ἀμετάθετος [male edita, μετάθετος] ἵδρυσις.  

τέσσ. ἀνοικ. στ΄. Ὅσπερ σαρκός εὐεκτούσης καί πιαινομένης, τοῖς πάθεσιν ἡ ψυχή βασανίζεται καί σκοτίζεται, τῆς τῶν ἀρετῶν ἕξεως καί τοῦ φωτισμοῦ τῆς γνώσεως ὑποχωρούντων· οὕτω καί τῆς ψυχῆς τῷ θείῳ κάλλει τῶν ἀρετῶν, καί τῷ φωτισμῷ τῆς γνώσεως φρουρουμένης τε καί λαμπρυνομένης, ὁ ἔξω ἄνθρωπος διαφθείρεται, τῆς σαρκός διά τήν ἐπιδημίαν τοῦ λόγου τήν φυσικήν εὐεξίαν ἀποβαλλομένης.  

τέσσ. ἀνοικ. ζ΄. Οὐκ ἦν δυνατόν ἄλλως υἱόν ἀποδειχθῆναι Θεοῦ καί Θεόν κατά τήν χάριτος θέωσιν, τόν γενόμενον ἄνθρωπον, μή πρότερον κατά προαίρεσιν γεννηθέντα τῷ πνεύματι, διά τήν ἑνοῦσαν αὐτῷ φυσικῶς αὐτοκίνητον καί ἀδέσποτον δύναμιν· ἥν τινα θεοποιόν καί θείαν καί ἄϋλον γέννησιν, διά τό προτιμῆσαι τῶν νοουμένων καί ἀδήλων τέως ἀγαθῶν τό κατ᾿ αἴσθησιν τερπνόν καί ἐπίδηλον, παραλιπών ὁ πρῶτος ἄνθρωπος, τήν ἐκ σωμάτων εἰκότως ἀπροαίρετον καί ὑλικήν καί ἐπίκηρον ἔχει καταδικάζεται γένεσιν.  

τέσσ. ἀνοικ. η΄. (1392) Κινεῖται νῦν ὁ ἄνθρωπος, ἤ περί φαντασίας ἀλόγους παθῶν ἐξ ἀπάτης διά φιληδονίαν· ἤ περί λόγους τεχνῶν ἐκ περιστάσεως διά τήν χρείαν· ἤ περί φυσικούς λόγους ἐκ τοῦ νόμου τῆς φύσεως διά μάθησιν· ὧν οὐδέν κατ᾿ ἀρχάς ἐξανάγκης εἷλκε τόν ἄνθρωπον, εἰκότως, ὑπεράνω πάντων γενόμενον. Οὕτω γάρ ἔπρεπεν εἶναι τόν ἀπ᾿ ἀρχῆς, μηδενί τοσύνολον περισπώμενον τῶν μετ᾿ αὐτόν, ἤ περί αὐτόν, ἤ κατ᾿ αὐτόν, καί πρός τελείωσιν ἑνός μόνου προσδεόμενον, τῆς πρός τόν ὑπέρ αὐτόν, φημί δέ τόν Θεόν, καθ᾿ ὅλην τήν ἀγαπητικήν δύναμιν ἀσχέτου κινήσεως.  

τέσσ. ἀνοικ. θ΄. Οὐδέν εἶχεν ὁ πρῶτος ἄνθρωπος μεταξύ Θεοῦ καί αὐτοῦ προβεβλημένον πρός εἴδησιν, καί κωλύον τήν δι᾿ ἀγάπης αὐθαίρετον κατά τήν πρός Θεόν κίνησιν γεννησομένην συγγένειαν. Ἀπαθής γάρ χάριτι ὤν, ἀπάτην παθῶν φαντασίας δι᾿ ἡδονῆς οὐ προσίετο· καί ἀπροσδεής [ male edita προσδεής] ὑπάρχων, τῆς περί τέχνας περιστατικῆς ἀνάγκης διά τήν χρείαν, ἐλεύθερος ἦν· καί σοφός ὤν, τῆς περί τήν φύσιν θεωρίας ὑπεράνω καθειστήκει διά τήν γνῶσιν.  

ρ΄. Ὁ πᾶσαν μετά σοφίας τήν φύσιν ὑποστήσας Θεός, καί πρός τήν ἑκάστου τῶν λογικῶν οὐσιῶν δύναμιν τήν αὐτοῦ γνῶσιν κρυφίως ἐνθέμενος, δέδωκε καί ἡμῖν τοῖς ἀνθρώποις, ὡς μεγαλόδωρος Δεσπότης, κατά φύσιν τόν εἰς αὐτόν πόθον καί ἔρωτα, συνεπιπλέξας αὐτῷ φυσικῶς τοῦ λόγου τήν δύναμιν· ἐφ᾿ ᾧ δυνηθῆναι μετά ῥαστώνης γνῶναι τούς τρόπους τῆς τοῦ πόθου πληρώσεως, καί μή παρασφαλέντας διαμαρτεῖν οὗ τυχεῖν ἀγωνιζόμεθα. Κατά τοῦτον οὖν κινούμενοι τόν πόθον, περί τε τῆς ἀληθείας αὐτῆς καί τῆς εὐτάκτως τοῖς ὅλοις ἐμφαινομένης σοφίας τε καί διοικήσεως, ζητεῖν ἐναγόμεθα, ἐκείνου τυχεῖν διά τούτων γλιχόμενοι, οὗ χάριν τόν πόθον ἐλάβομεν.