Αγιος Μάξιμος ο Ομολογητής Προς Θαλάσσιον τον οσιώτατον πρεσβύτερον και ηγούμενον Περί Διαφόρων απόρων της θείας Γραφής

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  ΚΑ΄ .

 

Τί ἐστιν, "Ἀπεκδυσάμενος τάς ἀρχάς καί τάς ἐξουσίας," καί τά ἑξῆς; Πῶς δέ καί ἦν αὐτάς ὅλως ἐνδυσάμενος, ἁμαρτίας χωρίς γεγενημένος;

 

Ἀπόκρισις.

 

Ὁ κατά πάντα τρόπον ὅμοιος ἡμῖν, δίχα μόνης ἁμαρτίας, ἀτρέπτως ὑποδύς τήν ἡμετέραν φύσιν θεαρχικός Λόγος, τέλειος γενόμενος ἄνθρωπος, τόν πρῶτον Ἀδάμ εἶχε, τοῖς κατά γένεσίν τε καί γέννησιν τρόποις φαινόμενον· οἷον ὁ ἄνθρωπος, ἐκ Θεοῦ τό εἶναι λαβών, καί γενόμενος κατ᾿ αὐτήν τοῦ εἶναι τήν γέννησιν, φθορᾶς ἦν καί ἁμαρτίας ἐλεύθερος. Οὐ γάρ συνεκτίσθη αὐτῷ φθορά καί ἁμαρτία. Ὅτε δέ τήν ἐντολήν παραβάς ἥμαρτε, γέννησιν καταδικάζεται, διά πάθους καί ἁμαρτίας συνιστάμενην, ἐν τῷ δι᾿ αὐτήν παθητῷ, τῆς ἁμαρτίας ἐχούσης ὡς ἐν νόμῳ λοιπόν κατά τήν φύσιν τήν γένεσιν· καθ᾿ ὅν οὐδείς ἐστιν ἀναμάρτητος, ὑποκείμενος (313) φύσει τῷ νόμῳ τῆς μετά τήν γένεσιν διά τήν ἁμαρτίαν ἐπεισαχθείσης γεννήσεως.

 

    Ἐπειδή τοίνυν διά τήν παράβασιν ἡ ἁμαρτία, διά δέ τήν ἁμαρτίαν τό παθητόν κατά τήν γέννησιν τῇ φύσει τῶν ἀνθρώπων ἐπεισῆλθε, καί συνήκμαζεν ἀεί τῷ παθητῷ τῆς γεννήσεως διά τῆς ἁμαρτίας ἡ πρώτη παράβασις, οὐκ ἦν ἐλπίς ἐλευθερίας, δεσμῷ πονηρῷ δεθείσης ἀλύτως κατά γνώμην τῆς φύσεως. Ὅσον γάρ πρός τήν οἰκείαν ἔσπευδε διά τῆς γεννήσεως σύστασιν ἡ φύσις, τοσούτῳ πλέον ἑαυτήν τῷ νόμῳ τῆς ἁμαρτίας ἐπέσφιγγεν, ἐνεργουμένην ἔχουσα κατά τό παθητόν τήν παράβασιν. Ἐν αὐτῷ γάρ τῷ παθητῷ διά τήν φυσικήν περίστασιν ἔχουσα τῆς ἁμαρτίας τήν αὔξησιν, πασῶν εἶχε τῶν οὐρανίων Δυνάμεων, Ἀρχῶν τε καί Ἐξουσιῶν, κατά τήν ἐν τῷ παθητῷ γενικήν ἁμαρτίαν, διά τῶν παρά φύσιν παθῶν, ἐγκεκρυμμένας τοῖς κατά φύσιν πάθεσι τάς ἐνεργείας. Δι᾿ ὧν πᾶσα πονηρά δύναμις ἐνήργει, κατά τό παθητόν τῆς φύσεως, εἰς τήν [Fr.καί τήν]  φθοράν τῶν παρά φύσιν παθῶν, τήν γνώμην διά τῶν κατά φύσιν ἐλαύνουσα.

 

   Γενόμενος γάρ οὖν ὑπέρ φιλανθρωπίας ὁ τοῦ Θεοῦ μονογενής Υἱός καί Λόγος, τέλειος ἄνθρωπος, διά τό ταύτης τῆς πονηρᾶς ἐξελέσθαι τήν τῶν ἀνθρώπων φύσιν ἀμηχανίας, ἐκ μέν τῆς κατά τήν γένεσιν τοῦ Ἀδάμ πρώτης συστάσεως, λαβών εἶχε δίχα τῆς ἀφθαρσίας τό ἀναμάρτητον· ἐκ δέ τῆς ὕστερον διά τήν ἁμαρτίαν ἐπεισαχθείσης τῇ φύσει γεννήσεως, μόνον εἴληφε δίχα τῆς ἁμαρτίας τό παθητόν. Ἐπεί τοίνυν ἐν τῷ παθητῷ τῷ κατά τόν Ἀδάμ, ὡς ἔφην, διά τήν ἁμαρτίαν, αἱ πονηραί Δυνάμεις ἔσχον τάς ἐνεργείας ἀφανῶς ἐγκεκρυμμένας τῷ περιστατικῶ νόμῳ τῆς φύσεως· εἰκότως ἐν τῷ Σωτῆρι Θεῷ τοῦ Ἀδάμ θεωροῦσαι κατά φύσιν διά τήν σάρκα τό παθητόν, καί δοκοῦσαι πρός ἀνάγκης περιστατικῶς ὡς ψιλόν ἄνθρωπον, καί τόν Κύριον κεκτῆσθαι τόν νόμον τῆς φύσεως, ἀλλ᾿ οὐχί κατά θέλησιν γνώμῃ κινούμενον, προσέβαλον, ἐλπίζουσαι κἀκεῖνον διά τοῦ κατά φύσιν πάθους τό παρά φύσιν πείθειν φαντάζεσθαι πάθος, καί τι δρᾷν αὐταῖς ἐοικός. Ὅς διά τῆς πρώτης πείρας τῶν καθ᾿ ἡδονήν πειρασμῶν, τοῖς οἰκείοις συγχωρήσας ἐμπαίζεσθαι αὐτάς δόλοις, ἐξεδύσατο ταύτας ἐξωσθείσας τῆς φύσεως, ἀπρόσιτος μείνας αὐταῖς καί ἀνέπαφος· ἡμῖν προδήλως, ἀλλ᾿ οὐχ ἑαυτῷ τήν νίκην ποιούμενος· οἷς καί γέγονεν ἄνθρωπος, προσάγων ὡς ἀγαθός ὅλον τό κατορθούμενον. Οὐ γάρ αὐτός ἐδεῖτο πείρας, Θεός ὤν καί Δεσπότης, καί παντός πάθους κατά φύσιν ἐλεύθερος· ἀλλ᾿ ἵνα τοῖς ἡμετέροις πειρασμοῖς τήν πονηράν προσκαλούμενος δύναμιν, ἕληται τῇ προσβολῇ νεκρώσεως, τήν ἑλεῖν αὐτόν ὡς ἐν ἀρχῇ τόν Ἀδάμ προσδοκήσασαν.

 

   Οὕτω μέν οὖν κατά τήν πρώτην πεῖραν προσβαλούσας τάς Ἀρχάς καί τάς ἐξουσίας ἐξεδύσατο, πόῤῥω ποιήσας τῆς φύσεως, καί τό καθ᾿ ἡδονήν παθητόν ἰασάμενος, καί τό χειρόγραφον ἐν ἑαυτῷ τοῦ Ἀδάμ τῆς τῶν καθ᾿ ἡδονήν παθῶν γνωμικῆς (316) συγκαταθέσεως ἀπαλείψας. Δι᾿ οὗ τήν γνώμην ὁ ἄνθρωπος ῥέουσαν ἔχων πρός ἡδονήν, τήν πονηράν καθ᾿ ἑαυτοῦ, καί σιγῶν διά τῶν ἔργων ἀνεκήρυττε δεσποτείαν, τῷ τοῦ θανάτου φόβῳ τῆς καθ᾿ ἡδονήν ἐνοχῆς οὐκ ἐλευθερούμενος.

 

   Ἐπειδή τοίνυν διά τῆς καθ᾿ ἡδονήν πρώτης πείρας ἡττήσας, τάς πονηράς ἐματαίωσε Δυνάμεις, Ἀρχάς τε καί Ἐξουσίας ὁ Κύριος, καί δευτέραν αὐταῖς συγχωρεῖ ποιεῖσθαι προσβολήν, καί τήν λειπομένην δι᾿ ὀδύνης καί πόνων πεῖραν τῶν πειρασμῶν προσαγαγεῖν· ἵνα τελείως κενώσας ἐν ἑαυτῷ τόν φθαρτικόν ἰόν τῆς αὐτῶν πονηρίας, ὡς πῦρ δαπανήσῃ, παντελῶς ἐξαφανίσας τῆς φύσεως, ἀπεκδυσάμενος κατά τόν τοῦ θανάτου καιρόν ἐν τῷ σταυρῷ τάς Ἀρχάς καί τάς Ἐξουσίας, μείνας τοῖς πόνοις ἀνάλωτος· μᾶλλον δέ φοβερός φανείς κατά τοῦ θανάτου, τό κατ᾿ ὀδύνην παθητόν ἐξηλώσας τῆς φύσεως· ἧς ἀποῤῥέπουσαν διά τῆς δειλίας τήν γνώμην ἔχων ὁ ἄνθρωπος, διά παντός φόβῳ θανάτου καί παρά γνώμην τυραννούμενος, διά τό ζῇν, τῆς καθ᾿ ἡδονήν ἀντείχετο δουλείας.

 

    Ἐξεδύσατο μέν οὖν ὁ Κύριος τάς Ἀρχάς καί τάς Ἐξουσίας κατά τήν πρώτην ἐν τῇ ἐρήμῳ πεῖραν τῶν πειρασμῶν, τό καθ᾿ ἡδονήν παθητόν τῆς ὅλης φύσεως ἰασάμενος. Ἀπεξεδύσατο δέ ταύτας πάλιν κατά τόν καιρόν τοῦ θανάτου, τῆς φύσεως ὁμοίως ἐξηλώσας τό κατ᾿ ὀδύνην παθητόν, τό ἡμῖν κατορθούμενον, ἑαυτοῦ διά τήν φιλανθρωπίαν ὡς ὑπευθύνου ποιούμενος· μᾶλλον δέ τῶν κατορθουμένων τό κλέος, ἡμῖν ὡς ἀγαθός λογιζόμενος. Ἐπειδή γάρ ὁμοίως ἡμῖν λαβών χωρίς ἁμαρτίας τό τῆς φύσεως παθητόν, δι᾿ οὗ πέφυκεν ἐνεργεῖν τά ἑαυτῆς πᾶσα πονηρά καί ὀλέθριος  δύναμις, ἐν τῷ καιρῷ τοῦ θανάτου, καί ἐπ᾿ αὐτόν ἐλθούσας ἐρεύνης χάριν ἀπεξεδύσατο, θριαμβεύσας τε καί παραδειγματίσας αὐτάς ἐν τῷ σταυρῷ κατά τήν ἔξοδον τῆς ψυχῆς, μηδέν τό σύνολον εὑρούσας ἐν τῷ κατ᾿ αὐτόν παθητῷ τῆς φύσεως ἴδιον· ὅτε μάλιστα προσεδόκων διά τό φύσει κατά σάρκα παθητόν, εὑρεῖν τι πάντως ἀνθρώπινον· εἰκότως τῇ ἑαυτοῦ δυνάμει, καί πᾶσαν ὡς διά τινος ἀπαρχῆς τῆς ἐξ ἡμῶν ἁγίας αὐτοῦ σαρκός, τήν φύσιν τῶν ἀνθρώπων τῆς ἐμφυρείσης αὐτῇ κατά τό παθητόν κακίας ἠλευθέρωσεν, ὑποτάξας αὐτῶ τῷ τῆς φύσεως παθητῷ τήν ἐν αὐτῷ ποτε, φημί δέ τῷ παθητῷ,  βασιλεύσασαν τῆς φύσεως πονηράν δυναστείαν.

 

       Ἦν μέν καί ἄλλως τόν περί τούτου λόγον μυστικώτερόν τε καί ὑψηλότερον θεωρῆσαι δυνατόν· ἀλλ᾿ ἐπειδή, καθώς ἴστε, τά τῶν θείων δογμάτων ἀποῤῥητότερα διά γραφῆς οὐ δεῖ κατατίθεσθαι, ἀρκεσθῶμεν τοῖς εἰρημένοις δυσωποῦσι φιλοπραγμονοῦσαν περί τούτου τήν ἔννοιαν. Θεοῦ δέ χαριζομένου, καί τό κατ᾿ ὀφθαλμούς ὑμῶν ἀξιωθῆναι, τήν ἀποστολικήν διάνοιαν ἅμα φιλομαθῶς ἐξετάζομεν.

 

ΣΧΟΛΙΑ.

 

α΄ .  Γένεσιν λέγει τήν ἐκ Θεοῦ πρώτην τοῦ ἀνθρώπου διάπλασιν· γέννησιν δέ, τήν ἐκ καταδίκης (317) ὕστερον διά τήν παράβασιν ἐξ ἀλλήλων διαδοχήν.

 

β΄ . Τήν ἡμῶν καθ᾿ ἡδονήν, οἰκειοῦσαι πεῖραν εἰς πρόκλησιν τοῦ πειράζοντος, φύσει καθ᾿ ἡδονήν καί ὡς ἄνθρωπος, ἀπαθής ὑπάρχων· παθητός γάρ ἦν σαρκί κατά φύσιν, ὡς ἄνθρωπος, διά τό θνητόν, ἀλλ᾿ οὐκ ἐμπαθής κατά γνώμην ὡς ἀναμάρτητος.

 

γ΄ . Φύσεως ἴδιον κέκληκε, τό κατά γνώμην μετά παράβασιν πρός ἁμαρτίαν ἐξ ἀσθενείας ὀλισθηρόν· ὅπερ οὔτε κατά σάρκα φυσικῶς εἶχεν ὁ Κύριος, καί σαρκί κατ᾿ οὐσίαν ἀναμάρτητος ὤν.

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  ΚΒ΄ .

 

Εἰ ἐν τοῖς αἰῶσι τοῖς ἐπερχομένοις δείξει τόν πλοῦτο αὐτοῦ ὁ Θεός, πῶς εἰς ἡμᾶς τά τέλη τῶν αἰώνων κατήντησεν;

 

Ἀπόκρισις.

 

Ὁ πάσης κτίσεως ὁρατῆς τε καί ἀοράτου κατά μόνην τοῦ θελήματος τήν ῥοπήν ὑποστήσας τήν γένεσιν, πρό πάντων τῶν αἰώνων, καί αὐτῆς τῆς τῶν γεγονότων γενέσεως, τήν ἐπ᾿ αὐτοῖς ἀφράστως ὑπεράγαθον εἶχε βουλήν· ἡ δέ ἦν αὐτόν μέν ἀτρέπτως ἐγκραθῆναι τῇ φύσει τῶν ἀνθρώπων διά τῆς καθ᾿ ὑπόστασιν ἀληθοῦς ἑνώσεως· ἑαυτῷ δέ τήν φύσιν ἀναλλοιώτως ἑνῶσαι τήν ἀνθρωπίνην· ἵνα αὐτός μέν ἄνθρωπος γένηται, καθώς οἶδεν αὐτός, Θεόν δέ ποιήσειε τῇ πρός ἑαυτόν ἑνώσει τόν ἄνθρωπον, μερίσας δηλονότι σοφῶς τούς αἰῶνας καί διορίσας· τούς μέν, ἐπ᾿ ἐνεργείᾳ τοῦ αὐτόν γενέσθαι ἄνθρωπον· τούς δέ, ἐπ᾿ ἐνεργείᾳ τοῦ τόν ἄνθρωπον ποιῆσαι Θεόν. Τῶν οὖν ἐπ᾿ ἐνεργείᾳ τοῦ αὐτόν γενέσθαι ἄνθρωπον προωρισμένων αἰώνων, εἰς ἡμᾶς τά τέλη κατήντησε, τῆς θείας προθέσεως κατά τήν σάρκωσιν δι᾿ αὐτῶν τῶν πραγμάτων λαβούσης τήν ἔκβασιν. Ὅπερ ὁ θεῖος διασκοπήσας Ἀπόστολος, τῆς κατά πρόθεσιν τῶν αἰώνων πρός τό γενέσθαι τόν Θεόν ἄνθρωπον βουλῆς ἐνιδών τό τέλος, δι᾿ αὐτῆς τοῦ Θεοῦ καί Λόγου σαρκώσεως, φησίν, εἰς ἡμᾶς κατηντηκέναι τά τέλη τῶν αἰώνων· οὐχ ἁπλῶς παρ᾿ ἡμῶν νοουμένων τῶν αἰώνων, ἀλλά τῶν, ἐπ᾿ ἐνεργείᾳ δηλονότι τοῦ τῆς ἐνσωματώσεως μυστηρίου, τό οἰκεῖον κατά πρόθεσιν τοῦ Θεοῦ πέρας εἰληφότων.

 

   Ἐπεί οὖν οἱ κατά πρόθεσιν ἐπ᾿ ἐνεργείᾳ τοῦ γενέσθαι τόν Θεόν ἄνθρωπον προορισθέντες αἰῶνες εἰς ἡμᾶς τό τέλος εἰλήφασιν, ἐνεργήσαντος κατ᾿ ἀλήθειαν τοῦ Θεοῦ τήν ἑαυτοῦ τελείαν ἐνανθρώπησιν καί πληρώσαντος· τούς ἄλλους ἐκδέχεσθαι χρή λοιπόν αἰῶνας ἐλευσομένους, ἐπ᾿ ἐνεργείᾳ τῆς τῶν ἀνθρώπων μυστικῆς καί ἀποῤῥήτου θεώσεως· καθ᾿ οὕς τόν ὑπερβάλλοντα πλοῦτον τῆς χρηστότητος αὐτοῦ εἰς ἡμᾶς δείξει ὁ Θεός, ἐνεργήσας τελείως ἐν τοῖς ἀξίοις τήν θέωσιν. Εἰ γάρ αὐτός τῆς ἐπί τῷ (320) ἀνθρωπισθῆναι μυστικῆς ἐνεργείας εἴληφε πέρας, κατά πάντα τρόπον χωρίς μόνης ἁμαρτίας ἡμῖν ὁμοιωθείς, καί εἰς τά κατώτερα μέρη τῆς γῆς καταβάς, ἔνθα τόν ἄνθρωπον ἀπεώσατο τῆς ἁμαρτίας ἡ τυραννίς· πάντως καί τῆς ἐπί τῷ θεωθῆναι τόν ἄνθρωπον μυστικῆς ἐνεργείας λήψεται πέρας, κατά πάντα τρόπον, χωρίς μόνης δηλονότι τῆς πρός αὐτόν κατ᾿ οὐσίαν ταυτότητος, ὁμοιώσας ἑαυτῷ τόν ἄνθρωπον, καί ὑπεράνω πάντων τῶν οὐρανῶν ἀναβιβάσας· ἔνθα τό τῆς χάριτος φύσει μέγεθος ὑπάρχον προκαλεῖται διά τήν ἀπειρίαν τῆς ἀγαθότητος τόν κάτω κείμενον ἄνθρωπον. Ὅπερ μυστικῶς διδάσκων ὁ μέγας Ἀπόστολος φησίν ἐν τοῖς αἰῶσι τοῖς ἐπερχομένοις τήν ἐν ἡμῖν [Fr. εἰς ἡμᾶς] ὑπερβάλλοντα πλοῦτον τῆς τοῦ Θεοῦ χρηστότητος δειχθήσεσθαι.

 

    Διέλωμεν οὖν καί ἡμεῖς τῇ ἐπινοίᾳ τούς αἰῶνας, καί ἀφορίσωμεν, τούς μέν, τῷ μυστηρίῳ τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως, τούς δέ, τῇ χάριτι τῆς ἀνθρωπίνης θεώσεως· καί εὑρήσομεν τούς μέν περί τό οἰκεῖον ὄντας τέλος, τούς δέ, οὔπω πραγενομένους. Καί συντόμως εἰπεῖν, τῶν αἰώνων οἱ μέν τῆς τοῦ Θεοῦ πρός ἀνθρώπους εἰσί καταβάσεως, οἱ δέ τῆς τῶν ἀνθρώπων πρός Θεόν ὑπάρχουσιν ἀναβάσεως. Οὕτω νοοῦντες, οὐκ ἐνσκάζομεν τῇ ἀσαφείᾳ τῶν θείων λόγων, τήν εἰς ταυτόν περίπτωσιν νομίζοντες παθεῖν τόν θεῖον Ἀπόστολον.

 

    Ἤ μᾶλλον, ἐπειδή καί ἀρχή, καί μεστότης, καί τέλος πάντων ἐστί τῶν αἰώνων, τῶν τε παρελθόντων, καί ὄντων καί ἐσομένων, ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, εἰκότως εἰς ἡμᾶς κατήντησε δυνάμει τῆς πίστεως, τό κατ᾿ εἶδος ἐνεργείᾳ κατά τήν χάριν ἐσόμενον ἐπί θεώσει τῶν ἀξίων τέλος τῶν αἰώνων.

 

     Ἤ πάλιν, ἐπειδή ἕτερος ὁ τοῦ ποιεῖν, καί ἕτερος ὁ τοῦ πάσχειν λόγος· μυστικῶς ἄρα καί σοφῶς διεῖλε παρελθοῦσιν αἰῶσι καί μέλλουσι, τόν τοῦ ποιεῖν καί τόν τοῦ πάσχειν λόγον ὁ θεῖος Ἀπόστολος· οἷον οἱ τῆς σαρκός αἰῶνες, ἐν οἷς νῦν ζῶμεν. Οἶδε γάρ ἡ Γραφή καί χρονικούς αἰῶνας, καί τό, Καί ἐκοπίασεν εἰς τόν αἰῶνα, καί ζήσεται εἰς τέλος, τῆς τοῦ ποιεῖν εἰσίν ἰδιότητος· οἱ δέ μέλλοντες εἶναι τοῦ πνεύματος μετά τήν παροῦσαν ζωήν, τῆς τοῦ πάσχειν εἰσίν μεταποιήσεως. Ἐνταῦθα τοίνυν ὄντες ὡς ποιοῦντες, εἰς αἰώνων τέλος καταντῶμεν, πέρας λαμβανούσης ἡμῶν κατά τό ποιεῖν τῆς δυνάμεώς τε καί τῆς ἐνεργείας· ἐν δέ τοῖς αἰῶσι τοῖς ἐπερχομένοις πάσχοντες τήν πρός τό θεοῦσθαι χάριτι μεταποίησιν, οὐ ποιοῦμεν, ἀλλά πάσχομεν· καί διά τοῦτο οὐ λήγομεν θεουργούμενοι. Ὑπέρ φύσιν γάρ τότε τό πάθος ἐστί, καί μηδένα λόγον ἔχον ὁριστικόν τῆς ἐπ᾿ ἄπειρον τῶν τοῦτο πασχόντων θεουργίας. Ποιοῦμεν γάρ ἡμεῖς, ἐφ᾿ ὅσον τήν τε τῶν ἀρετῶν ποιητικήν φύσει λογικήν ἔχομεν δύναμιν ἐνεργουμένην, καί τήν πάσης γνώσεως δεκτικήν νοεράν ἀσχέτως δύναμιν πᾶσαν τῶν ὄντων καί γινωσκομένων φύσιν διαβαίνουσαν, καί πάντας κατόπιν ἑαυτῆς τούς αἰῶνας ποιουμένην· καί πάσχομεν ἡνίκα τῶν ἐξ οὐκ ὄντων τελείως τούς λόγους περάσαντες, εἰς τήν τῶν (321) ὄντων ἀγνώστως ἔλθωμεν αἰτίαν, καί συγκαταπαύσωμεν τοῖς φύσει πεπερασμένοις τάς οἰκείας δυνάμεις, ἐκεῖνο γινόμενοι, ὅπερ τῆς κατά φύσιν δυνάμεως οὐδαμῶς ὑπάρχει κατόρθωμα· ἐπειδή τοῦ ὑπέρ φύσιν ἡ φύσις καταληπτικήν οὐ κέκτηται δύναμιν. Θεώσεως γάρ οὐδέν γενητόν κατά φύσιν ἐστί ποιητικόν, ἐπειδή μηδέ Θεοῦ καταληπτικόν· μόνης γάρ τῆς θείας χάριτος ἴδιον πέφυκεν εἶναι, τό ἀναλόγως τοῖς οὖσι χαρίζεσθαι θέωσιν, καί λαμπρυνούσης τήν φύσιν τῷ ὑπέρ φύσιν φωτί, καί τῶν οἰκείων ὅρων αὐτήν ὑπεράνω κατά τήν ὑπερβολήν τῆς δόξης ποιουμένης.

 

    Οὐκοῦν τά τέλη τῶν αἰώνων εἰς ἡμᾶς εἰκότως κατήντησαν (Fr. κατήντησε), τούς ὅσον οὐδέπω διά τῆς ἐν Χριστῷ χάριτος ληψομένους τῶν ὑπέρ αἰῶνας καί φύσιν ἀγαθῶν τήν δωρεάν· ὧν τύποι καί προχαράγματι καθεστήκασιν, οἱ τρόποι τῶν ἀρετῶν, καί τῶν γνωσθῆναι φύσει δυναμένων οἱ λόγοι· δι᾿ ὧν ὁ Θεός ἀεί θέλων ἐν τοῖς ἀξίοις ἄνθρωπος γίνεται. Μακάριος οὖν ὁ μεταποιήσας διά σοφίας ἐν ἑαυτῷ τόν Θεόν ἄνθρωπον, καί τοῦ τοιούτου μυστηρίου πληρώσας τήν γένεσιν, πάσχων τῷ γενέσθαι τῇ χάριτι Θεός, ὅτι τοῦ ἀεί τοῦτο γένεσθαι πέρας οὐ λήψεται. Ὁ γάρ ταύτην τοῖς ἀξίοις ποιῶν, ἀόριστος ὑπάρχων κατ᾿ οὐσίαν, ἀόριστον ἔχει, καί πάσης ἀοριστίας ἐπέκεινα, τήν τοῦτο ποιοῦσαν δύναμιν, καί μηδέποτε συγκαταλήγουσαν τοῖς ὑπ᾿ αὐτῆς γινομένοις, καθάπερ ἡμεῖς· ἀεί δέ μᾶλλον ἑαυτῇ συγκρατοῦσαν τούς ἐξ αὐτῆς τό εἶναι λαβόντας, ἄνευ αὐτῆς εἶναι μή δυναμένους. Ὅθεν καί πλοῦτον εἶπε χρηστότητος, ὡς μή παυομένης ποτέ τῆς ἐφ᾿ ἡμῖν ἐν χρηστότητι κατα τήν πρός θέωσιν μεταποίησιν, θείας καί παμφαοῦς διαθέσεως.

 

ΣΧΟΛΙΑ.

 

α΄ .  Ἡ πρός τήν σάρκα τοῦ Λόγου καθ᾿ ὑπόστασιν ἕνωσις, τόν ἀπόῤῥητον τῆς θείας βουλῆς ἐφανέρωσε σκοπόν, ἐν τῷ μή φῦραι τῇ ἑνώσει τῆς σαρκός τήν οὐσίαν· μίαν δέ δεῖξαι, κἀν τῇ σαρκώσει τοῦ Λόγου τήν ὑπόστασιν· ἵνα καί μείνῃ σάρξ κατά τήν οὐσίαν ἡ σάρξ, καί γένηται θεία κατά τήν ὑπόστασιν.

 

β΄ . Τῶν αἰώνων, φησίν, οἱ μέν ἐκφαντικοί γεγόνασιν ἐνανθρωπήσεως, ὧν εἰς ἡμᾶς τά τέλη κατήντησεν· οἱ δέ τῆς ἡμῶν ἀποδεικτικοί τυγχάνουσιν ἐκθεώσεως· ὧν οὔπω τῆς δόξης ὁ πλοῦτος ἐφανερώθη.

 

γ΄ . Βεβαία πίστωσίς ἐστι, φησί, τῆς πρός ἐκθέωσιν ἐλπίδος τῇ φύσει τῶν ἀνθρώπων, ἡ τοῦ Θεοῦ ἐνανθρώπησις· τοσοῦτον Θεόν ποιοῦσα τόν ἄνθρωπον, ὅσον αὐτός γέγονεν ἄνθρωπος. Ὁ γάρ χωρίς ἁμαρτίας γενόμενος ἄνθρωπος, δῆλον ὅτι χωρίς τῆς εἰς Θεόν μεταβολῆς, τήν φύσιν θεοποιήσει· καί τοσοῦτον ἀναβιβάσει δι᾿ ἑαυτόν, ὅσον διά τόν ἄνθρωπον ἑαυτόν κατεβίβασε.

 

δ΄ . Ἄλλη θεωρία, δι᾿ ἧς ἐν Χριστῷ κατά περιγραφήν εἶναι δείκνυσιν ἀδιαστάτως, τήν ἀρχήν καί τό μέσον καί τό (324) τέλος τῶν αἰώνων. Ὅς εἰς ἡμᾶς κατήντησεν ὡς αἰώνων τέλος διά σαρκώσεως, ἔχων φυσικῶς τό πλήρωμα τῆς πατρικῆς ἀγαθότητος, οὗπερ ἐν ἑαυτῷ κατά χάριν ἡμᾶς μετόχους κατέστησε, πίστεως ἡμῖν θέμενος τήν ἐλπίδα βεβαίωσιν.

 

ε΄ .  Ἄλλη θεωρία. Ὁ τοῦ ποιεῖν λόγος ἐστίν ἡ φυσική πρός ἀρετῶν ἐνέργειαν δύναμις· ὁ δέ τοῦ πάσχειν λόγος ἐστίν ἡ χάρις τῶν ὑπέρ φύσιν, ἤ σύμβασις τῶν παρά φύσιν. Ὡς γάρ τοῦ ὑπερόντος φυσικήν οὐκ ἔχομεν δύναμιν, οὕτως οὔτε τοῦ μή ὄντος ἔχομεν φύσει τήν δύναμιν. Πάσχομεν οὖν ὡς ὑπέρ φύσιν οὖσαν κατά χάριν, ἀλλ᾿ οὐ ποιοῦμεν τήν θέωσιν. Οὐ γάρ ἔχομεν πρός γένεσιν κακίας φυσικήν δύναμιν. Ποιοῦμεν οὖν ἐνταῦθα, φησίν, ὄντες, τάς ἀρετάς πρός τό ποιεῖν ταύτας ἔχοντες φύσει τήν δύναμιν· πάσχομεν δέ κατά τό μέλλον τήν θέωσιν, τήν πρός τό παθεῖν ταύτην κατά δωρεάν χάριν δεχόμενοι.

 

στ΄ .  Τάς μέν ἀρετάς ποιοῦντες μετά τήνδε, φησί, παυόμεθα τήν ζωήν· τήν δέ κατά χάριν ὑπέρ φύσιν πάθος, ἀόριστον, ὅτι καί δραστικόν· τό δέ παρά φύσιν, ἀνύπαρκτον, ὅτι καί ἀδρανές.

 

ζ΄ .  Τοῦ τε θυμοῦ καί τῆς ἐπιθυμίας ἐπιστατῶν ὁ λόγος, φησί, ποιεῖ τάς ἀρετάς· ὁ δέ νοῦς τοῖς λόγοις ἐπιβάλλων τῶν γεγονότων τήν ἄπταιστον τῶν γεγονότων συλλέγεται γνῶσιν. Ὅταν οὖν ὁ λόγος μετά τήν τῶν ἀντικειμένων ἀποβολήν εὕρῃ τό κατά φύσιν ἐραστόν· καί ὁ νοῦς μετά τήν τῶν γινωσκομένων διάβασιν λάβηται τῆς ὑπέρ οὐσίαν καί γνῶσιν τῶν ὄντων αἰτίας, τηνικαῦτα τό τῆς θεώσεως κατά χάριν ἐπιγίνεται πάθος, τόν μέν λόγον ἀπάγον τῆς φυσικῆς διακρίσεως, ἔνθα διακρινόμενον οὐκ ἔστι· τόν δέ νοῦν καταπαῦον τῆς κατά φύσιν νοήσεως, ἔνθα μή ἐστι τό γινωσκόμενον, καταποιοῦν τῇ κατά τήν στάσιν ταυτότητι Θεόν, τόν ἀξιούμενον τῆς θείας μεθέξεως.

 

η΄ .  Τῶν θείων φησίν ἀγαθῶν τύπους εἶναι τούς τε κατ᾿ ἀρετήν τρόπους, καί τούς τῶν ὄντων λόγους· τούς τρόπους ἔχων τῶν ἀρετῶν ὡς σῶμα· ὡς δέ ψυχήν, τούς ἐν πνεύματι λόγους τῆς γνώσεως, οἷς τούς ἀξίους θεοποιεῖ, χαρακτῆρα διδούς ἀρετῆς ἐνυπόστατον, καί ἀπλανοῦς γνώσεως ἐνούσιον χαριζόμενος ὕπαρξιν.

 

θ΄ . Πλοῦτον ἑρμήνευσεν εἶναι χρηστότητος, τήν εἰς ἡμᾶς τοῦ Θεοῦ διάθεσιν τῆς ἀγαθότητος.

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  ΚΒ΄ .

 

Εἰ Δαβίδ τοῦ κατά σάρκα μόνον Ἰσραήλ ἐβασίλευσεν· ὁ δέ κατά σάρκα Ἰσραήλ τήν τοῦ Χριστοῦ ἀπώσατο βασιλείαν, διό καί μετῆλθεν ἐπί τά ἔθνη· πῶς κατά τήν φωνήν τοῦ Ἀρχαγγέλου (325) σταθήσεται, τό· "Καί δώσει αὐτῷ ὁ Θεός τόν θρόνον Δαβίδ τοῦ πατρός αὐτοῦ, καί βασιλεύσει ἐπί τόν οἶκον Ἰακώβ εἰς αἰῶνας;"

 

Ἀπόκρισις.

 

Τοῦτο πάνυ φαίνεται τό ἄπορον, δήλην ἔχον καί φανεράν τήν διασάφησιν. Εἰ γάρ οὐ πάντες οἱ ἐξ Ἰσραήλ, οὗτοι Ἰσραήλ· οὐδ᾿ ὅτι εἰσί σπέρμα Ἀβραάμ, πάντα τέκνα· ἀλλά τέκνα τῆς ἐπαγγελίας λογίζεται ὁ Θεός εἰς σπέρμα. Καί, Ἐάν ᾖ ὁ ἀριθμός τῶν υἱῶν Ἰσραήλ ὡς τά ἄστρα τοῦ οὐρανοῦ, καί ὡς ἡ ἄμμος τῆς θαλάσσης, τό κατάλειμμα σωθήσεται, δῆλον ὡς ὁ πιστός λαός, καί δι᾿ ἔργων δικαιοσύνης καί ἀληθοῦς τῆς κατά τήν πίστιν γνώσεως ὀρῶν τόν Θεόν, ἐστίν Ἰσραήλ· εἴτε κατά σάρκα φέρει τό γένος ἐξ Ἰσραήλ, εἴτε τῆς ἐθνικῆς ὑπάρχει μερίδος. Ὁ γάρ τοῦ Ἀβραάμ καί Ἰσαάκ καί Ἰαώβ, ἐν ἑαυτῷ φέρων τρανόν καί ἄχραντον τόν χαρακτῆρα τῆς πίστεως, τῆς τοῦ ἀληθινοῦ Ἰσραήλ οὐκ ἀπηλλωτρίωται κλήσεώς τε καί χάριτος.

 

    Ἀλλά καί Δαβίδ αὐτός ὁ μακάριος τῶν ἐν Ἰσραήλ πιστῶν εἶχε τήν βασιλείαν· ὅθεν ἅμα τῆς πίστεως κατέσβεσεν ἑαυτοῦ τό φέγγος ὁ Ἰσραήλ, ἅμα καί τῆς τοῦ Δαβίδ εὐθέως ἀπέστη βασιλείας. Ἄρ᾿ οὖν τόν τοῦ Δαβίδ πνευματικόν θρόνον, καί τήν νοητήν τῶν λογικῶν ψυχῶν βασιλείαν, καί τόν πιστόν οἶκον τοῦ Ἰακώβ, καί τό ἅγιον μέγα ἔθνος, ἐφ᾿ ὅν ἀντί τοῦ σωματικοῦ καί παραπικραίνοντος Ἰσραήλ, προφητικῶς χρηματίζων ὁ Θεός τῷ Μωϋσῆ καταστήσειν αὐτόν· ἤτοι τόν δι᾿ αὐτοῦ τυπικῶς νοούμενον ἐπηγγείλατο, εἰπών·  Ἄφες με, καί ἐξαλείψω τό ἔθνος τοῦτο εἰσάπαξ, καί καταστήσω σε εἰς ἔθνος μέγα καί φοβερόν, ἤ τοῦτο· ἀλλ᾿ οὐ τόν ἄπιστον οἶκον τοῦ Ἰακώβ, καί παραπικραίνοντα, καί τό ἁμαρτωλόν ἔθνος, καί τό πονηρόν σπέρμα, καί τούς ἀνόμους υἱούς, καί τούς ἄρχοντας Σοδόμων, καί τόν λαόν Γομόῤῥας, καί τούς ἀποστραφέντας ἀποστροφήν πονηράν, καί τόν Κύριον ἐγκαταλίποντας, καί τόν Ἅγιον Ἰσραήλ παροξύναντας, καί τόν Θεόν οὐκ ἐπεγνωκότας, οὐδέ συνιέντας, καί πληγέντας πληγήν ἀπιστίας ἀνίατον, καί μηδεμίαν δεχομένην λογικῆς ἰατρείας μέθοδον, ἀπιστίαν ψυχῆς θεραπεύουσαν. Οὐαί γάρ, φησίν, ἔθνος ἁμαρτωλόν, σπέρμα πονηρόν, υἱοί ἄνομοι· ἐγκατελείπατε τόν Κύριον, καί παρωξύνατε τόν Ἅγιον τοῦ Ἰσραήλ· τί ἔτι πληγῆτε προστιθέντες ἀνομίαν; Οὐκ ἔστι μάλαγμα ἐπιθεῖναι, οὔτε ἔλαιον, οὔτε καταδέσμους. Οὐ τούς χωλάναντας ἐπ᾿ ἀμφοτέραις ταῖς ἰγνύαις, καί τήν ἀλήθειαν ἀπεστραμμένους, καί ἐκβεβλημένους τῆς θείας κληρονομίας κατά τόν Κάϊν καί Ἰσμαήλ καί Ἡσαῦ καί Ῥουβίμ καί Ἤρ καί Αὐνάν καί Μανασσῆν καί Ἐλιάφ καί Ἀμνών, τούς τῶν πατριαρχῶν τε καί προφητῶν πρωτοτόκους καί ἐκβεβλημένους καί ἀποδεδοκιμασμένους. Φησί γάρ· Υἱός μου πρωτότοκος Ἰσραήλ· οὐ γάρ μονογενής· ἐπείπερ ἐπεισαγωγή πρός υἱοθεσίαν θεσπεσίου λαοῦ (328) καί εὐσεβοῦς ἠλπίζετο, κατά Θεόν κτιζομένου, καί εἰς υἱοθεσίαν προσαγομένου τήν ἐν χάριτι, διά τῆς ἐκβολῆς τοῦ πρωτοτόκου καί ἀπίστου λαοῦ Ἰσραήλ (Fr. ἀπίστου Ἰσραήλ) ἐπαναστάντος τῷ νοητῷ Ἄβελ διά φθόνον, καί ἀποκτείναντος κατά τόν Κάϊν, καί ἐμπαίξαντος τῷ θείῳ τρόπῳ τοῦ νοητοῦ Ἰσαάκ κατά τόν Ἰσμαήλ· καί μανέντος κατά τοῦ νοητοῦ Ἰακώβ, ὡς Ἡσαῦ· καί τό σπέρμα τῆς πίστεως, καί τῆς κατ᾿ αὐτήν δικαιοσύνης εἰς τήν γῆν τῆς πλάνης καί τῶν παθῶν ἐκχέαντος κατά τόν Ἤρ καί Ἀμνών· καί τήν τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίαν, ὡς ἐκεῖνοι τήν Θάμαρ, ἀρνησαμένου· καί τήν λήθην οἰκειωσαμένου τῶν ἀρετῶν, κατά τόν Μανασσῆν· καί ἐπί τῷ νοητῷ Δαβίδ λαβόντι τήν βασιλείαν ἐξ ὑπερηφανίας διαπονηθέντος, καί διά τοῦτο ἐξουδενωθέντος  κατά τόν Ἐλιάφ, καί γενομένου ξένης παρανομίας δημιουργοῦ κατά τόν Ἀμών. Οὐ τούτους τούς ἀλλοτρίους υἱούς, καί χωλάναντας ἀπό τῶν τρίβων αὐτῶν· τούς μανίας καί φόνου πνέοντας (al. γέμοντας), τούς σαρκικούς ὄντως, κατά σαρκῶν μόνων υἱούς, τούς ξένους τῆς χάριτος, ὧν Θεός ἡ κοιλία, καί ἡ δόξα ἐν τῇ αἰσχύνῃ αὐτῶν· ὧν τῆς ἀπιστίας ἀπώλετο τό μνημόσυνον μετ᾿ ἤχου· ἀλλ᾿, ὡς ἔφην, τόν πιστόν καί πνευματικόν Ἰσραήλ, καί ὁρῶντα Θεόν διά τῆς πίστεως· τόν ἐκ πάντων τῶν ἐθνῶν συνειλεγμένον, κατ᾿ ἐκλογήν χάριτος, εἰς περιποίησιν, λαόν, καί ἅγιον ἔθνος, καί βασιλικόν ἱεράτευμα, ἐπηγγείλατο δώσειν διά τοῦ ἀγγέλου πρός τήν Παρθένον χρηματίζων ὁ Θεός, τῷ ἐξ αὐτῆς τεχθησομένῳ Σωτῆρι Θεῷ τῶν ὅλων. Ὅπερ δι᾿ αὐτῆς τῆς τῶν πραγμάτων ἐκβάσεως τήν οἰκείαν ἐδέξατο πίστωσιν· τοῦ Κυρίου τάς πρός τούς πατέρας ἐπαγγελίας πληρώσαντος, καί πάντα τά ἔθνη ἐν τῷ νοητῷ Ἀβράαμ εὐλογήσαντός τε καί υἱοθετήσαντος, καί πάντων τῶν ἐθνῶν καταστήσαντος ἐν πνεύματι διά τῆς πίστεως αὐτόν πατέρα τόν Ἀβράαμ· καί καθεσθέντος ἐν τῷ πνευματικῷ θρόνῳ τοῦ Δαβίδ, καί βασιλεύοντος ἐπί τόν πιστόν οἶκον Ἰακώβ εἰς τούς αἰῶνας, βασιλείαν πέρας οὐκ ἔχουσαν.

 

 

 

ΣΧΟΛΙΑ.

 

α΄. Ἐπί τοῦ Ἱεροβάμ ἀπέστη ὁ Ἰσραήλ τοῦ οἴκου Δαβίδ ἀπιστήσας τῷ Θεῷ.

 

β΄. Ἀπαρίθμησις τῶν ἀπό τοῦ αἰῶνος ἐκβεβλημένων πρωτοτόκων, οἷς εἰκαζόμενος καί ὁ Ἰσραηλίτης λαός· καί δῶμεν περί αὐτοῦ συμπεριφορικῶς εἰρῆσθαι τό·  Υἱός μου πρωτότοκος Ἰσραήλ, ὡς πρωτότοκος ἀποβέβληται διά τήν τοῦ μετ᾿ αὐτόν εἰσποιηθέντος λαοῦ τῶν ἐντεῦθεν διά πίστεως κλῆσιν.

 

γ΄. Τούς ὑποβουλευθέντας ὑπό τῶν πρωτοτόκων ἀδελφούς, φέρειν τύπον φησί τοῦ Κυρίου καί τοῦ κατά πίστιν νέου λαοῦ.

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  ΚΔ΄.

 

   Τί ἐστι τό ἐν ταῖς Πράξεσι περί τοῦ Πέτρου κείμενον· " Διελθόντες πρώτην φυλακήν καί δευτέραν, ἤλθομεν (ἦλθον) ἐπί τήν πύλην τήν σιδηρᾶν;"

 

Ἀπόκρισις.

 

Ὁ πιστός, κατά Πέτρον τόν ἅγιον, καί πρακτικός (329) νοῦς, ὑπό Ἡρώδου κρατούμενος, τοῦ δερματίνου νόμου (δερμάτινος γάρ ὁ Ἡρώδης ἑρμηνεύεται· Ὅπερ ἐστί, τό φρόνημα τῆς σαρκός, ὑπό δύο συγκλείεται φύλακε [Fr.φυλακάς] καί μίαν πύλην σιδηρᾶν), πολεμούμενος ἔκ τε τῆς τῶν παθῶν ἐνεργείας, καί τῆς κατά διάνοιαν ἐπί τοῖς πάθεσι συγκαταθέσεως· ἅστινας καθάπερ φυλακάς, ἤτοι εἰρκτάς διά τοῦ λόγου τῆς πρακτικῆς φιλοσοφίας, ὡς δι᾿ ἀγγέλου διαπεράσας, ἔρχεται ἐπί τήν πύλην τήν σιδηρᾶν, τήν φέρουσαν εἰς τήν πόλιν· τήν πρός τά αἰσθητά λέγω τῶν αἰσθήσεων στεῤῥάν καί ἀπότομον καί δυσκαταμάχητον σχέσιν· ἥν ὁ τῆς φυσικῆς ἐν πνεύματι  θεωρίας διανοίγων λόγος, αὐτομάτην πρός τά συγγενῆ νοητά λοιπόν ἀφόβως τόν νοῦν παραπέμπει, τῆς Ἡρώδου μανίας ἐλεύθερον.

 

ΣΧΟΛΙΟΝ.

 

α΄. Φυλακάς εἶπεν τήν ἕξιν τῆς κακίας καί τήν ἐνέργειαν· χαρακτήρ γάρ τῆς ἕξεως ἡ συγκατάθεσις· ἐφ᾿ ἅς ὁ πονηρός ποιεῖν ἀγωνίζεται τούς ἁγίους. Πύλην δέ σιδηρᾶν τήν πρός τά αἰσθητά φυσικήν τῶν αἰσθήσεων σχέσιν, ὧν καθάπερ ἄγγελος ἐξαιρεῖται τόν ἀληθῶς πιστόν, ὁ τῆς πρακτικῆς γνώσεως λόγος.

 

 

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  ΚΕ ΄.

 

Τί ἐστι, "Θέλω ὑμᾶς εἰδέναι, ὅτι παντός ἀνδρός ἡ κεφαλή ὁ Χριστός ἐστι, κεφαλή δέ γυναικός ὁ ἀνήρ, κεφαλή δέ Χριστοῦ ὁ Θεός· καί πᾶς ἀνήρ προσευχόμενος ἤ προφητεύων κατά κεφαλῆς ἔχων καταισχύνει τήν κεφαλήν αὐτοῦ· πᾶσα δέ γυνή προσευχομένη ἤ προφητεύουσα ἀκατακαλύπτῳ τῇ κεφαλῇ καταισχύνει τήν κεφαλήν αὐτῆς· ἕν γάρ καίτό αὐτό ἐστι τῇ ἐξυρημένη;" Καί τί πάλιν ἐστί τό· "Διά τοῦτο ὀφείλει ἡ γυνή ἐξουσίαν ἔχειν ἐπί τῆς κεφαλῆς διά τούς ἀγγέλους;"

 

Ἀπόκρισις.

 

Ἰστέον, ὅτι παντός ἀνδρός εἰπών ὁ θεῖος Ἀπόστολος εἶναι κεφαλήν τόν Χριστόν, πιστοῦ δηλονότι κατά τήν πρᾶξιν τῶν θείων ἐντολῶν, καί τήν θεωρίαν τῶν εὐσεβῶν δογμάτων, ἀνδρός ἀπεφήνατο τήν κεφαλήν τόν Χριστόν εἶναι, τῆς περιεκτικῆς σημασίας οὐ συμπερικλειούσης τῷ λόγῳ καί τούς ἀπίστους ἄνδρας. Πῶς γάρ καί εἴη κεφαλή τῶν μή πιστευόντων  Χριστός; Οὐκοῦν κατά μίαν ἐπιβολήν, τῷ τῆς ἀναγωγῆς προσβαίνοντες λόγῳ, φαμέν ἄνδρα εἶναι τόν πρακτικόν νοῦν, κεφαλήν ἔχοντα τόν λόγον τῆς πίστεως· πρός ὅν ὡς Χριστόν ἀφορῶν, ταῖς τῶν ἐντολῶν χάρισιν ᾠκοδομημένον διά τῆς πράξεως, τόν οἰκεῖον συνίστησι βίον ὁ νοῦς, μή καταισχύνων τήν κεφαλήν αὐτοῦ, τουτέστι τήν πίστιν, τινί τῶν ἐκτός κατά τήν ὕλην ἐπικαλυμμάτων· ἐκ τοῦ μηδέν ὑπεράνων τῆς πίστεως τιθέναι τῶν προσκαίρων καί λυομένων. Γυναῖκα δέ τοῦ (332) τοιούτου νοός εἶναί φαμεν, αὐτήν τήν ἕξιν τῆς πράξεως, πολλοῖς τε καί διαφόροις κομῶσάν τε καί κατακεκαλυμμένην πρακτικοῖς τε λογισμοῖς καί ἤθεσι· μᾶλλον δέ αὐτόν τόν νοῦν, ὡς κεφαλήν ἰδίαν κατά τήν τῶν τοιούτων λογισμῶν τε καί τρόπων πύκνωσιν καί εὐπρέπειαν ἔχουσαν [ἔχοντα] κεκαλυμμένην. Χριστόν δέ φαμεν εἶναι τήν ἐνυπόστατον πίστιν, ἧς κεφαλή ἐστι σαφῶς ὁ Θεός, πρός ὅν ἄγει τῆς πίστεως ὁ λόγος, δεικνύς τῷ ἀναγομένῳ τόν ἐν ᾧ κατά φύσιν ὑπάρχει Θεόν.

 

    Καί πάλιν, ἀνήρ ἐστιν ὁ τῆς φυσικῆς ἐν πνεύματι θεωρίας ἐπιμελούμενος νοῦς, κεφαλήν ἔχων τόν κατά πίστιν ἐκ τῆς τῶν ὁρωμένων διακοσμήσεως γενεσιουργόν τοῦ παντός Λόγον διαδεικνύμενον, ὅν οὐ καταισχύνει καλύπτων, καί οἷον ὑποτιθείς τινι τῶν ὁρωμένων ὁ νοῦς, καί ἄλλο [al. ἄλλα] τό παράπαν αὐτοῦ ποιούμενος ὑψηλότερον. Γυνή δέ τοῦ τοιούτου νοός ἐστιν ἡ σύνοικος αἴσθησις, δι᾿ ἧς ἐπιβατεύει τῇ φύσει τῶν αἰσθητῶν, καί τούς ἐν αὐτῇ θειοτέρους ἀναλέγεται λόγους, μή συγχωρῶν τῶν λογικῶν αὐτήν ἀποκαλυφθεῖσαν ἐπιβλημάτων, ἀλογίας γενέσθαι καί ἁμαρτίας ὑπουργόν· τοῦ νοός εἰς κεφαλήν, διά τῆς τῶν θειοτέρων λόγων, ὡς ἐπικαλυμμάτων ἀποβολῆς, ἀνταλλαξαμένην τῆς ἀλογίας τό πάθος· κεφαλή δέ Χριστοῦ, τουτέστι τοῦ κατά πίστιν διά τῆς κατά φύσιν τῶν γεγονότων θεωρίας ἀναλόγως τοῖς οὖσι διαφαινομένου δημιουργικοῦ Λόγου ἐστίν, ὁ κατ᾿ οὐσίαν αὐτόν γεννῶν ἀπόῤῥητος Νοῦς· πρός ὅν ὁ Λόγος δι᾿ ἑαυτοῦ τόν ἀναγόμενον διά τῆς τῶν ὄντων εὐσεβοῦς θεωρίας καθίστησι νοῦν, χορηγῶν αὐτῷ συμμέτρους κατά τήν γνῶσιν τῶν ὁρατῶν τάς νοητάς τῶν θείων ἐμφάσεις.

 

    Καί αὖθις ἀνήρ ἐστιν ὁ τῆς μυστικῆς θεολογίας ἐντός γενόμενος νοῦς, κεφαλήν ἔχων ἀκατακάλυπτον τόν Χριστόν· τουτέστι, τόν ταῖς ἀναποδείκτοις μυσταγωγίαις ἀγνώστως νοούμενον, ἤ κυριώτερον εἰπεῖν, ἀνοήτως γινωσκόμενον λόγον τῆς πίστεως· ὑπέρ ὅν οὐδέν τίθεται τῶν ὄντων, οὐκ αἴσθητιν, οὐ λόγον, οὐ νοῦν, οὐ νόησιν, οὐ γνῶσιν, οὐ γινωσκόμενον, οὐ νοούμενον, οὐ λεγόμενον, οὐκ αἰσθητόν, οὐκ αἰσθανόμενον· ὁ τήν ἐπαινετήν καί ὑπερέχουσαν ἑαυτοῦ τε καί τῶν ὄντων παντελῶς καί διαφερόντως θεοποιόν στέρησιν συνασκούμενος νοῦς. Γυνή δέ τοῦ τοιούτου νοός ἐστιν, ἡ πάσης αἰσθητῆς φαντασίας καθαρεύουσα διάνοια, καθάπερ κεφαλήν ἔχουσα τόν νοῦν, ταῖς ἀνάρχοις καί ὑπέρ νόησιν τῶν ἀῤῥήτων καί ἀγνώστων δογμάτων ἐπιβολαῖς πεπυκασμένον. Κεφαλή δέ Χριστοῦ, τουτέστι τοῦ καθ᾿ ὑπεροχήν μυστικῶς ἀποπεφασμένου [Fr. νοουμένου] Λόγου, ἐστίν ὁ πάντων ἀπολύτως κατά πάντα τρόπον ἀπείρως ἐξῳκισμένος Νοῦς· ὅν ὡς φύσει Νοῦ Λόγος ὑπάρχων ὁ Χριστός νοούμενος, ποιεῖ γνωστόν τοῖς ἀξίοις. Ὁ γάρ ἑωρακώς ἐμέ, φησίν, ἑώρακε τόν Πατέρα. Καί γάρ ἀληθῶς ἡ τοῦ Λόγου νόησις, ἀρίδηλος τοῦ γεννήσαντος αὐτόν Νοῦν καθέστηκε γνῶσις, ὡς ἐν ἑαυτῷ δεικνύντος ὑφιστάμενον κατ᾿ οὐσίαν τόν Νοῦν, πρός ὅν ἀνάγει τόν ἐφιέμενον τῆς πρός Θεόν (333) κατά χάριν ταυτότητος νοῦν,  ἀπολυθέντα τῆς ἐν πλήθει τῶν ὄντων κατά τήν νόησιν διαφορᾶς καί ταυτότητί τε καί ἁπλότητι τῆς περί Θεόν ἐπιστατικῆς ἀεικινησίας.

 

   Πᾶς τοιγαροῦν πρακτικός νοῦς προσευχόμενος ἤ προφητεύων, τουτέστι τούς τῶν ἀρετῶν ἐξαιτούμενος λόγους (οὕτω γάρν νοητέον τό, προσευχόμενος), ἤ τούς αὐτῶν τοῖς ἔργοις ἐκφαίνων τρόπους (οὕτω γάρ ἐκληπτέον τό, προφητεύων), μόνον ὁρᾷν ὤφειλε γυμνόν τόν τῆς πίστεως λόγον, μηδέν νοῶν ἤ λογιζόμενος, ἤ ποιῶν κατά πρόσκλισιν ἐπικαλύπτων τήν κεφαλήν, ὑπέρ αὐτήν ἄλλο τι τιθέμενος. Καί  πᾶσα γυνή, τουτέστι πρακτικοῦ νοός ἕξις, προσευχομένη ἤ προφητεύουσα, ἤτοι κατά διάθεσιν ἀφανῶς κινουμένη, ἤ τοῖς ἐκτός ἤθεσι διαπλάττουσα τήν ἀρετήν, ἄνευ λογικῆς διακρίσεως, καταισχύνει τήν κεφαλήν αὐτῆς· πρός πάθος μετερχομένη τό ἀγαθόν, οἷα τοῦ καλλωπίζοντος, ὡς ἐπιβλήματος, ἐστερημένη λόγου. Καί πᾶς νοῦς τήν φυσικήν ἀσκούμενος θεωρίαν, προσευχόμεος ἤ προφητεύων, κατά κεφαλῆς ἔχων, τουτέστι, γνωστικῶς τούς τῶν ὄντων λόγους ἐπιζητῶν, ἤ τούτους διδασκαλικῶς ἄλλοις παραδιδούς, μετά τῆς πρός ἄλλο τι καθ᾿ οἷον δήποτε τρόπον ῥοπῆς, ἄνευ τοῦ κατ᾿ εὐσέβειαν σκοποῦ, καταισχύνει τήν κεφαλήν αὐτοῦ, ὡς ὑπερθέμενός τι τῶν παρερχομένων τῆς ὀρθῆς κατ᾿ εὐσέβειαν γνώσεως. Καί πᾶσα γυνή, τουτέστιν αἴσθησις, φυσικῶς τοῖς αἰσθητοῖς προσβάλλουσα, κατά κεφαλῆς μή ἔχουσα τούς νοερούς τῶν εἰρημένων λόγους αὐτήν περικαλύπτοντας, καταισχύνει τήν κεφαλήν αὐτῆς, πρός πάθος διά τήν φυσικήν σχέσιν, τῶν ὁρωμένων ἐπερχομένη θεωρίαν. Καί πᾶς νοῦς μυστικῆς γενόμενος ἐραστής θεολογίας, προσευχόμενος ἤ προφητεύεων, κατά κεφαλῆς ἔχων, τουτέστι ταῖς ἀδύτοις ἐμβατεύων ἀγνώστως θεωρίαις, ἤ διδάσκων καί μυσταγωγῶν ἄλλους πρός θεολογίαν, εἴ τινα μορφήν σχοίη νοήσεως, τόν ὑπέρ νόησιν Λόγον μυσταγωγούμενος ἤ μυσταγωγῶν, καταισχύνει τήν κεφαλήν αὐτοῦ· τόν ἁπλοῦν καί ὑπέρ ἐπέκεινα πάσης νοήσεως, ὑποθείς τινι τῶν ὄντων καί γινωσκομένων· δέον πάσης  αὐτόν γυμνόν ἐννοίας καί γνώσεως ἀνομμάτως ὁρᾷν τόν ληθινόν Θεόν Λόγον, γινώσκοντα σαφῶς, ὡς ἐπί Θεοῦ μᾶλλον αἱ καθ᾿ ὑπεροχήν στερήσεις ἀληθεύουσι, ποσῶς μηνύουσαι τήν θείαν θέσιν, διά τῆς τῶν ὄντων παντελῶς ἀφαιρέσεως. Καί πᾶσα γυνή, διάνοια τοῦ τοιούτου νοός, προσευχομένη ἤ προφητεύουσα ἀκατακαλύπτῳ κεφαλῇ, τουτέστιν, ἄφετος τῆς ἐπ᾿ αὐτῇ τοῖς πολλοῖς πεπυκνωμένης μυστικοῖς θεωρήμασι νοερᾶς δυνάμεως, καταισχύνει τήν κεφαλήν αὐτῆς, ἀποβαλλομένη τήν ὡς κεφαλήν καλύπτουσαν τόν νοῦν, θείαν καί ἀπόῤῥητον γνῶσιν.

 

     Πᾶς οὖν ἀνήρ, ἤγουν νοῦς πρακτικός, ἤ φυσικός, (336) ἤ θεολογικός, προσευχόμενος ἤ προφητεύων, τουτέστι διδασκόμενος, ἤ διδάσκων, ἀκατακάλυπτον ἐχέτω τήν κεφαλήν, τόν Χριστόν· ὁ μἐν πρακτικός, μηδέν πίστεως καί ἀρετῆς προκρίνων· ὁ δέ φυσικός, μηδένα τοῦ πρώτου λόγου ποιούμενος ἄλλον ἀνώτερον· ὁ δέ θεολογικός, τόν ὑπέρ νόησιν καί γνῶσιν καθοτιοῦν μή σχηματίζων ταῖς διά τῶν ὄντων νοήσεσι. Καί πᾶσα γυνή, τουτέστιν ἕξις πρακτικοῦ, ἤ αἴσθησις φυσικοῦ, ἤ σοφή διάνοια θεολογικοῦ νοός, κατακαλυπτέσθω τήν κεφαλήν· ἡ μέν πρακτική ἕξις, τῶν ποιητέων καί οὐ ποιητέων ἐπικειμένην ἔχουσα τήν τοῦ λόγου διάκρισιν· ἡ δέ αἴσθησις, τήν ἐπί τοῖς ὁρωμένοις ἐπιστημονικήν τοῦ λόγου δύναμιν· ἡ δέ διάνοια, τήν παντελῶς ἀναπόδεικτον τῶν ὑπέρ νόησιν γνῶσιν. Πᾶσα γάρ ἕξις, ἤ αἴσθησις, ἤ διάνοια, μή καλυπτομένη κατά τόν ἀποδοθέντα τρόπον, οὐδέν διαφέρει τῆς ἐξυρημένης, τουτέστι, τῆς μηδένα λόγον ἐχούσης ἀρετῆς, ἤ θεοσεβείας, ἤ γνώσεως μυστικῆς καί θείας ἀγάπης.

 

    Ὀφείλει οὖν ἔχειν, καί διά τό εἰκός, πᾶσα τοιαύτη γυνή, τήν ἐξουσίαν τοῦ λόγου διά παντός ἐπί τῆς κεφαλῆς, λέγω δέ τήν λογικήν ἐπιστασίαν, καί μάλιστα διά τούς ἀγγέλους, τούς θεωμένους ἡμῶν τά τε φανερά καί ἀφανῆ κινήματα, καί ἀπογραφομένους πᾶν νόημα καί ποίημα πρός ἔπαινον ἤ ἔλεγχον ἡμῶν, ἐν τῇ φοβερᾷ ἡμέρᾳ τῆς διαγνώσεως· καί διά τούς κατά συνείδησιν λογισμούς, καί αὐτούς ἀγγέλους τροπικῶς νοουμένους, ἐπί τοῖς γινομένοις παρ᾿ ἡμῶν κατηγοροῦντας, ἤ καί ἀπολογουμένους νῦν τε καί ὕστερον κατά τήν ἡμέραν τῆς κρίσεως· καί διά τούς πονηρούς ἀγγέλους, τούς φυλαττομέους ἡμῶν καί ἕξιν καί αἴσθησιν καί διάνοιαν· ἵνα ἐπάν εἴδωσι γυμνωθέντας τῆς λογικῆς τε καί νοερᾶς διακρίσεώς τε καί εὐσεβείας καί γνώσεως, ἐπιθῶνται, τήν τῶν ἐναντίων αὐταῖς δημιουργοῦντες γένεσιν· ἀδιακρισίαν λέγω, καί ἀσέβειαν καί ἄγνοιαν· δι᾿ ὧν κακίαν καί πλάνην καί ἀθεΐαν  ἐνεργεῖν οἱ πονηροί πεφύκασι δαίμονες. Κεφαλή δέ Χριστοῦ ὁ Θεός εἴρηται, ὡς Λόγου φύσει νοῦς κατ᾿ αἰτίαν ἀρχή.

 

 

 

ΣΧΟΛΙΑ.

 

α΄ .  Ἀνήρ ἐστι καί ὁ πρακτικήν φιλοσοφίαν μετερχόμενος.

 

β΄.  Κεφαλήν εἶπεν τόν Χριστόν, ὡς ὑπόστασιν τῶν μελλόντων ἀγαθῶν. Ἡ γάρ πίστις, κατά τόν θεῖον Ἀπόστολον, μελλόντων ἐστίν ὑπόστασις, καί πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων· ὅπερ ἐστίν αὐτός, ἐν ᾧπερ εἰσίν οἱ θησαυροί τῆς σοφίας ἀπόκρυφοι, καί τῆς γνώσεως.

 

γ΄.  Ἐνυπόστατος πίσις ἐστίν, ἡ ἐνεργής καί ἔμπρακτος, καθ᾿ ἥν ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος ἐν τοῖς πρακτικοῖς δείκνυται ταῖς ἐντολαῖς σωματούμενος· δι᾿ ὧν ὡς Λόγος πρός τόν ἐν ᾧ κατά φύσιν ἐστίν  ἀνάγει Πατέρα τούς πράττοντας.

 

(337) δ΄.  Ὅτι ἀνήρ ἐστιν καί ὁ τήν φυσικήν θεωρίαν εὐσεβῶς ἀσκούμενος νοῦς, τόν κατά πίστιν τῇ διανοίᾳ θεωρητόν τοῦ Θεοῦ Λόγον κεφαλήν ἔχων, ὡς αἰτίαν τῆς τῶν ὁρωμένων γενέσεως.

 

ε΄. Τήν κτίσιν εἴ τις ἐθέλει καλῶς ὁρᾷν (ἔχει γάρ δύναμιν ἄνθρωπος φυσικήν τοῦ καλῶς ὁρᾷν, καί διακρίνειν τό κρεῖττον ἀπό τοῦ χείρονος), πρός τό τῆς ζωῆς χειραγωγηθήσεται ξύλον, ὅπερ ἐστίν, ὁ παντός ξύλου δημιουργός Θεός·  Ἐν ᾧ οἱ θησαυροί τῆς σοφίας καί τῆς γνώσεως ἀπόκρυφοι. Εἰ δέ τῇ φυσικῇ δυνάμει παραχρησάμενος, κακῶς ὁρᾷν τήν κτίσιν βουληθῇ, πόῤῥω τε στήσεται τῆς ζωῆς, καί τό ξύλον φάγεται τό διάκρισιν ἔχον καλοῦ καί κακοῦ· τῇ αἰσθήσει καί ἀλογίᾳ τόν νοῦν ὑποτάξας ἀλόγως καί τόν λόγον. Καί καλόν μέν τήν ἡδονήν διά τήν τοῦ σώματος ἡγούμενος σύστασιν· κακόν δέ, τήν ὀδύνην, διά τήν αὐτήν αἰτίαν, καί τούς πόνους τοῦ σώματος, καί εἰς Θεόν τήν κτίσιν παραγνωρίζων, ὡς δι᾿ αὐτῆς τάς ἀφορμάς τῆς σωματικῆς ἡδονῆς ποριζόμενος.

 

στ ΄.  Ἐπειδή, φησίν, συνεπινοεῖται πάντως τῷ γενεσιουργῷ τῶν ὄντων Λόγῳ καί ὁ Νοῦς, πρός ὅν ἔχει κατ᾿ αἰτίαν τήν ἀναφοράν ὁ Λόγος· κεφαλήν τοῦ Χριστοῦ τόν Πατέρα κέκληκεν ὡς Νοῦν Λόγου κατά φύσιν γεννήτορα.

 

ζ ΄. Fr. Ἐκ γάρ τῆς οὐσίας τῶν ὁρατῶν καί τῆς κινήσεως καί τῆς διαφορᾶς, τήν τρισυπόστατον ἁγίαν μονάδα γινώσκομεν. Ὡς ἀλλαχοῦ ἐν τῷ. . . . . . .ᾧ τινι μέν ἐξάγεται, φησίν ὁ διδάσκαλος.

 

η ΄. Ὅτι ἀνήρ ἐστι, καί ὁ τήν μυστικήν διδασκόμενος θεολογίαν.

 

 θ΄. Καθ᾿ ὑπεροχήν ἐκδέχου τό ἀνοήτως. Ὑπέρ νόησιν γάρ τό πιστευόμενον, ὅπερ ἐστίν ὁ Θεός.

 

ι ΄.  Ὁ τήν ἄμεσον τῇ καθ᾿ ὑπεροχήν στερήσει τῶν γενητῶν πρός τόν ἐπέκεινα παντός λόγου Λόγον ἀγνώστως λαβών, φησίν, αὐτοψίαν, αὐτόν ἔχει κεφαλήν τόν πάντη μονώτατον Λόγον· ὑπέρ ὅν ἤ μεθ᾿ οὗ, ἤ μεθ᾿ ὅν ἕτερος φύσει καθάπαξ οὐχ ὑφέστηκε λόγος, οὗ ὁ εἷς φύσει Νοῦς ὑπάρχει γεννήτωρ· πρός ὅν ὡς κεφαλήν ἀνάγων διά τοῦ συμφυοῦς κατ᾿ οὐσίαν Πνεύματος τόν ἑπόμενον συνίστησι νοῦν.

 

ια΄. Τοῦ μέν πρακτικοῦ γυναῖκά φησιν εἶναι τήν ἕξιν, ὡς τῶν κατ᾿ ἀρετήν τρόπων γεννητικήν· τοῦ δέ φυσικοῦ, τήν ἐξευγενισθεῖσαν τοῖς λόγοις τοῦ πνεύματος αἴσθησιν, ὡς τίκτουσαν τάς τῶν ὄντων ἀπαθεῖς φαντασίας· τοῦ δέ θεολογικοῦ τήν καθαράν διάνοιαν τοῦ ἑνός τρισφαοῦς φωτός μοναδικῶς δεκτικήν.

 

ιβ΄.  Χριστόν λέγει τόν ὑπερούσιον, καί ὑπερουσίως σαρκωθέντα Λόγον, ὅτι μηδέ τήν σάρκωσιν αὐτοῦ λόγῳ φυσικῷ κατέλαβε νοῦς. Τούτου δέ κεφαλήν (340) φησι, τόν κατά φύσιν ἀναίτιον Νοῦν, κατ᾿ αἰτίαν φύσει τῷ Λόγῳ συνεπινοούμενον. Ὁ γάρ πίστει τόν Λόγον ἑωρακώς, ἀχρόνως αὐτῷ Λόγῳ τόν τοῦ Λόγου γεννήτορα Νοῦν, ὡς ἐν αὐτῷ κατ᾿ οὐσίαν ὄντα, μυστικῶς συνεώρακεν. Φασί δέ τινες Χριστόν μέν λέγεσθαι τοῦ Χριστοῦ τόν ἀνθρώπινον, ὡς τοῦ παντός, ἤγουν τῆς ὅλης φύσεως κεφαλήν. Οὗπερ ἀνθρωπίνου δῆλον, ἡ τοῦ Χριστοῦ θεότης καθέστηκε κεφαλή. Τῇ γάρ ὀνομασίᾳ τοῦ ὅλου τά μέλη καλέσαντες, ὀρθήν ἐκδεδώκασιν ἔννοιαν.

 

ιγ΄. Πρός τόν Θεόν τοῦ τελειωθέντος νοῦς κατά χάριν ταυτότης, ἐστίν ἡ περί τό φύσει ταυτόν ἁπλῆ καί ἀδιαίρετος κίνησις, περί ἥν νοητῶν ἀνάληψις οὐκ ἔστι, ποσῷ τε τῷ κατ᾿ οὐσίαν καί τῷ κατά δύναμιν ποιῷ διαφερόντων· ἀλλ᾿ ἀπόλαυσις ἄῤῥητος αἴσθησιν ἔχουσα τήν ὑπέρ ἔννοιαν.

 

ιδ΄.  Προσευχήν λέγει τοῦ μέν πρακτικοῦ, τήν τῶν ἀρετῶν αἴτησιν· προφητείαν δέ, τῶν ἐν αὐταῖς λόγων τήν ἀληθῆ διδασκαλίαν· τοῦ δέ φυσικοῦ προσευχήν φησιν εἶναι, τῆς περί τῶν ὄντων ἐπιστημονικῆς γνώσεως αἴτησιν· προφητείαν δέ, τήν ταύτης κατά τήν ἀληθῆ διδασκαλίαν εἰς ἀλλήλους μετάδοσιν· τοῦ δέ θεολογικοῦ προσευχήν εἶναι λέγει, τήν ἀπόῤῥητον σιγήν· καθ᾿ ἥν ὁ νοῦς ὑπεροχικῶς τῇ στερήσει τῶν ὄντων ἄξιος γίνεται τῆς ὑπέρ νόησιν καί γνῶσιν ἑνώσεως· προφητείαν δέ, τήν ἄλλων περί τούτων μυσταγωγίαν. Ἡ γάρ προσευχή πρός Θεόν ποιεῖται τοῦ προσευχομένου τήν ἕνωσιν· ἡ δέ προφητεία διά Θεόν τοῖς ἀνθρώποις κοινωνῆσαι τῶν δοθέντων καλῶν πείθει τόν προφητεύοντα.

 

ιε ΄.  Ὅταν τό Θεῖον καταφάσκωμεν τῶν ὄντων, φησί, συνεπινοοῦμεν αὐτό τοῖς οὖσιν· ἀλλ᾿ ὡς αἰτίαν ποιητικήν. Ὅταν δέ τῶν ὄντων αὐτό παντελῶς ἀποφάσκωμεν, οὔτε κατ᾿ αἰτίαν αὐτό συνεπινοοῦμεν τοῖς οὖσιν· ὅτι μηδεμίαν, ἀληθῶς εἰπεῖν, ἔχει πρός τά ὄντα σχέσιν· καθ᾿ ἥν τήν ἐπ᾿ ἀμφοῖν ὧν ἐστι σχέσις ἔννοιαν ἅμα συναναφέρειν πεφύκαμεν. Οὐκοῦν ὁ καλός θεολόγος τήν καθ᾿ ὑπεροχήν ἀγνωσίαν θέσιν γνώσεως ἀληθοῦς ποιεῖται, τοῦ Θεοῦ τό παντελῶς ἀνεννόητον.

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ   Κστ΄.

 

Εἰ ὁ βασιλεύς Βαβυλῶνος ἀλληγορεῖται εἰς τόν διάβολον, τίς ὁ λόγος ὅν διά [Gist. ᾧδιά] τοῦ, προφήτου Ἱερεμίου ἀπειλεῖ τοῖς βασιλεῦσι τῶν ἐθνῶν, καί τῷ βασιλεῖ Ἰούδα· κλοιούς καί δεσμούς, καί λιμόν, καί θάνατον, καί μάχαιραν, καί αἰχμαλωσίαν, ἐάν μή αὐτῷ δουλεύσωσι; Τοῖς δέ ἑκουσίως δουλεύουσι, μετά ἀνέσεως εἶναι ἐπί τῆς γῆς αὐτῶν· καί ὅτι δοῦλον αὐτόν προσαγορεύει, λέγων· " Ἐγώ ἔδωκα πᾶσαν τήν γῆν (341) Ναβουχοδονόσορ βασιλεῖ Βαβυλῶνος, τῷ δούλῳ μου, καί τά θηρία τοῦ ἀγροῦ δέδωκα δουλεύειν αὐτῷ." Τίς οὖν ἐστιν ἡ τοῦ διαβόλου δουλεία, καί τίνα τά θηρία, καί τίνα τά ἕξ εἴδη τῆς ἀπειλῆς, καί τίνες οἱ βασιλεῖς τῶν ἐθνῶν, καί ὁ βασιλεύς Ἰούδα;

 

 

 

Ἀπόκρισις.

 

Ὁ διάβολος καί ἐχθρός ἐστι τοῦ Θεοῦ, καί ἐκδικητής· ἐχθρός μέν, ὅταν ὡς μισῶν αὐτόν, δοκῇ πως τήν ὀλέθριον κεκτῆσθαι πρός ἡμᾶς τούς ἀνθρώπους ἀγάπην, τοῖς τῶν ἑκουσίων παθῶν τρόποις διά τῆς ἡδονῆς πείθων ἡμῶν τήν προαίρεσιν τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν προκρίνειν τά πρόσκαιρα· δι᾿ ὧν κλέπτων ὅλης τῆς ψυχῆς τήν ἔφεσιν, τῆς θείας ἡμᾶς παντελῶς ἀγάπης ἀφίστησιν, ἑκουσίους ἐχθρούς ποιῶν τοῦ ποιήσαντος· ἐκδικητής δέ, ὅταν γυμνώσας τό πρός ἡμᾶς μῖσος, ὡς ἤδη γενομένους αὐτῷ διά τήν ἁμαρτίαν ὑποχειρίους, ἐξαιτεῖται τήν καθ᾿ ἡμῶν τιμωρίαν. Οὐδέν γάρ οὕτω φίλον τῷ διαβόλῳ καθέστηκεν, ὡς ἄνθρωπος τιμωρούμενος. Τοῦτο δέ συγχωρηθείς, τάς ἐπαλλήλους ἐπινοῶν τῶν ἀκουσίων παθῶν ἐπαγωγάς, λαίλαπος δίκην ἀπηνῶς ἐπιφέρεται, τοῖς καθ᾿ ὧν ἐκομίσατο συγχωρήσει Θεοῦ τήν ἐξουσίαν· οὐ τό πρόσταγμα τό θεῖον ἐκπληρῶσαι βουλόμενος, ἀλλά τό οἰκεῖον τοῦ καθ᾿ ἡμῶν μίσους διαθρέψαι πάθος ἐπιθυμῶν· ἵνα τῷ πολλῷ μέτρῳ τῶν ὀδυνηρῶν συμφορῶν ἡ ψυχή δι᾿ ἀτονίαν ὀκλάσασα, τῆς θείας ἐλπίδος ἑαυτῆς περικόψῃ τήν δύναμιν· ἀντί νουθεσίας, ἀθεΐας αἰτίαν ποιουμένη τήν τῶν ἀλγεινῶς συμβαινόντων ἐπαγωγήν.

 

  Ἀγαθός γάρ ὑπάρχων ὁ Θεός, καί θέλων ἡμῶν ἐκτῖλαι παντελῶς τό τῆς κακίας σπέρμα, τήν ἡδονήν τήν τόν νοῦν τῆς θείας ἀποσυλῶσαν ἀγάπης, συγχωρεῖ τῷ διαβόλῳ πόνους ἡμῖν καί τιμωρίας ἐπαγαγεῖν· κατά ταυτόν καί τῆς προλαβούσης ἡδονῆς τόν ἰόν, διά τῶν πόνων τῆς ψυχῆς ἀποξέων, καί πρός τά παρόντα καί μόνην τήν αἴσθησιν σαίνοντα, μῖσος ἡμῖν καί τελείαν ἀποδιάθεσιν, ὡς μηδέν τιμωρίας πλέον εἰς κέρδος κεκτημένα κατά τήν χρῆσιν, ἐμποιῆσαι βουλόμενος· καί τήν ἐκείνου τιμωρόν δύναμιν καί μισανθρωπίαν, τῆς πρός ἀρετήν ἐπαγαγωγῆς περιστατικήν αἰτίαν ποιήσασθαι, τῶν αὐτῆς ἑκουσίως ἀπολισθησάντων.

 

   Ὡς οὖν κατά συγχώρησιν τιμωρούμενος τούς ἁμαρτάνοντας ὁ διάβολος τοῦ Θεοῦ κέκληται δοῦλος, ἀποστάτης ὤν καί λῃστής πονηρός, καί τοῖς ἑκουσίως διά τῆς ἡδονῆς ἀφισταμένοις τοῦ Θεοῦ, τήν γνώμην ἔχων πάνυ κατάλληλον. Πρέπον γάρ ἐστιν ὑπό τοῦ διαβόλου κολάζεσθαι τούς τάς αὐτοῦ πονηράς ὑποθήκας τῶν ἑκουσίων ἁμαρτημάτων ἡδέως δεξαμένους· οὕτω μέν οὖν καί ἡδονῆς ἐστι διά τῶν ἑκουσίων παθῶν σπορεύς ὁ διάβολος, καί ὀδύνης διά τῶν ἀκουσίων ἐπαγωγεύς.

 

   (344) Ὅταν οὖν οἱ τήν Ἰουδαίαν καί τήν Ἱερουσαλήμ οἰκοῦντες, τουτέστι, τήν πρακτικήν ἕξιν, ἤ τήν θεωρητικήν ἀπειληφότες ἐπιστήμην, πρός τήν τῶν ἀνθρώπων ταύτας μετέρχονται δόξαν· ἤθη μέν ἀρετῶν τῷ φαινομένῳ τρόπῳ σκιαγραφοῦντες· λόγους δέ σοφίας καί γνώσεως μόνους λαλοῦντες, δίχα τῶν κατά δικαιοσύνην ἔργων, καί τόν ἐπ᾿ ἀρετῇ καί γνώσει τοῖς ἄλλοις ἐπιδείκνυνται τῦφον· εἰκότως τοῖς πρέπουσι παραδίδονται πόνοις, διά τοῦ πάσχειν τήν ἀγνοηθεῖσαν αὐτοῖς ἐκ τῆς ματαίας οἰήσεως ταπεινοφροσύνην μεταμανθάνοντες· ὅπερ εἰδώς καί ὁ θαυμάσιος Ἀπόστολος, παρέδωκε τῷ Σατανᾷ τόν παρανομήσαντα Κορίνθιον, εἰς ὄλεθρον τῆς σαρκός, ἵνα τό πνεῦμα σωθῇ ἐν ἡμέρᾳ τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ. Διά τοῦτο τῆς Ἰουδαίας καί Ἱερουσαλήμ ὁ βασιλεύς παραδίδοται τῷ βασιλεῖ τῶν Ἀσσυρίων, τουτέστιν, ὁ θεωρητικός νοῦς καί γνωστικός πρός τιμωρίαν ἐκδίδοται τῷ διαβόλῳ, πόνους αὐτῷ δικαίως ἐπάγοντι καί συμφοράς· ἵνα μάθῃ πάσχων, περί καρτερίας μᾶλλον, καί πόνων ὑπομονῆς φιλοσοφεῖν, ἤ διακενῆς τοῖς οὐκ οὖσιν ὑπερηφάνως ἐμματαιάζειν.

 

    Πᾶς οὖν ἀνεχόμενος ἑκουσίως ἐκ τῆς τῶν αὐτῷ πεπραγμένων συναισθήσεως, δέξασθαι τάς ἐπιπόνους τῶν ἀκουσίων ἐπιφοράς πειρασμῶν, μετά τῆς δεούσης εὐχαριστίας, οὐκ ἐξοικίζεται τῆς κατ᾿ ἀρετήν καί γνῶσιν ἕξεώς τε καί χάριτος· καθάπερ οἱ πάλαι τῆς Ἰουδαίας καί Ἱερουσαλήμ· ὡς ὑπελθών ἑκουσίως τόν ζυγόν βασιλέως Βαβυλῶνος, καί ὡς χρέος ἀποτιννύς, τάς τῶν βασάνων ἐπιφοράς καταδεχόμενος· καί ἐν αὐταῖς μένων, τελεῖ τῷ μέν βασιλεῖ Βαβυλῶνος τούς ἐκ τοῦ παθητοῦ τῆς φύσεως βιαίους πόνους, καί τήν ἐπ᾿ αὐτοῖς κατά τήν διάνοιαν ὡς ὀφειλέτης αὐτοῦ διά τάς προλαβούσας πλημμελείας συγκατάθεσιν· τῷ δέ Θεῷ προσφέρει διά λατρείας ἀληθοῦς, τῆς ταπεινῆς λέγω διαθέσεως, τήν τῶν πεπλημμελημένων διόρθωσιν.

 

Ὁ δέ τήν κατά συγχώρησιν Θεοῦ πρός διόρθωσιν ἐπαγομένην αὐτῷ διά τῶν ἀκουσίων πειρασμῶν συμφοράν εὐχαρίστως μή καταδεχόμενος, καί τήν ἐπί τῷ δοκεῖν δίκαιον εἶναι ματαγνούς οὐκ ἀποτιθέμενος οἴησιν, ὡς τοῖς θείοις τῶν δικαίων κριμάτων ἐμπίπτων θεσπίσμασι, κατά τούς πάλαι τῆς Ἰουδαίας οἰκήτορας, καί μή καταδεχόμενος ἑκουσίως ὑπό τόν ζυγόν γενέσθαι τοῦ βασιλέως Βαβυλῶνος, κατά τήν θείαν διαταγήν, εἰς αἰχμαλωσίαν παραδίδοται τῷ βασιλεῖ Βαβυλῶνος, καί κλοιούς, καί δεσμά, καί θάνατον, καί λιμόν, καί μάχαιραν, καί τῆς ἰδίας παντελῶς ἀποικίζεται γῆς· τουτέστι, τῆς κατ᾿ ἀρετήν καί γνῶσιν εἶναι δοκούσης ἕξεως· διά μέν τῆς αἰχμαλωσίας, τήν τῶν θείων ἀπόστασιν κατακρινόμενος· διά δέ τῶν κλοιῶν, τήν ψευδῆ περί τῶν ὄντων δόξαν· διά δέ τῶν δεσμῶν, τήν παντελῆ τῶν καλῶν ἀπραξίαν· διά τοῦ λιμοῦ, τήν τῶν θείων στέρησιν διδαγμάτων· διά δέ τοῦ θανάτου, τήν τελείαν πρός τά καλά πώρωσίν τε καί ἀναισθησίαν· διά δέ τῆς μαχαίρας, τούς τῶν θείων μνημῶν ἀναιρετικούς ἐμπαθεῖς καί ἀκολάστους λογισμούς.

 

  (345) Πάντα γάρ ταῦτα, καί τούτων πλείονα, ὁ τῆς κατ᾿ ἀρετήν καί γνῶσιν ὡς ἰδίας γῆς ἐξοικιζόμενος ἕξεως, πάσχει· διά τό μή θέλειν αὐτόν ἐξ ὑπερηφανίας καί ματαίας οἰήσεως, τάς ἐφ᾿ οἷς ἐπλημμέλησεν ἐκτιννύς δίκας, ἐν θλίψεσιν εὐδοκῆσαι καί ἀνάγκαις καί στενοχωρίαις κατά τόν θεῖον Ἀπόστολον, καίτοι πάσης τῆς ἐπί τούτοις ὀφειλῆς ὄντα διά τήν δικαιοσύνην ἐλεύθερον. ᾜδει γάρ ὁ μέγας Ἀπόστολος, φυλακτικήν τῶν θείων κατά ψυχήν θησαυρῶν ὑπάρχουσαν, τήν ἐκτός περί τό σῶμα συνισταμένην διά τῶν πόνων ταπείνωσιν· καί διά τοῦτο, στέργων ὑπέμενε, καί δι᾿ ἑαυτόν, καί τούς, οἷς ἀρετῆς καί πίστεως προέκειτο τύπος· ἵνα κἄν ὡς ὑπεύθυνοι πάσχωσι κατά τόν ἐπιτιμηθέντα Κορίνθιον, εἰς παρηγορίαν ἔχωσι καί ὑπομονῆς μίμησιν [Fr. et. Reg. ὑπομονήν καί μίμησιν], τόν ἀνευθύνως πάσχοντα.

 

  Τούς δέ βασιλεῖς τῶν ἐθνῶν εἶναι νομίζω κατά τοῦτον τῆς Γραφῆς τόν τόπον, τούς τῶν λοιπῶν τῆς ἀτιμίας παθῶν ἐπάρχοντας ἀνθρώπους [ἴσ.  λογισμούς], καί αὐτούς ὑποκειμένους ἐνδίκως τῇ τιμωρίᾳ τῶν οἰκείων ὀφλημάτων· καί διά τοῦτο τῷ βασιλεῖ Βαβυλῶνος παραδιδομένους ὡς τιμωρῷ δυνάμει, καί χαιρούσῃ τῇ βασάνῳ τῆς φύσεως. Ἔστιν οὖν ὁ μέν Αἰγύπτιος βασιλεύς, ὁ φιλήδονος νοῦς καί ἀκόλαστος· ὁ δέ Μωαβίτης, ὁ τρυφητής καί βέβηλος νοῦς· ὁ δέ Ἀμμανίτης, ὁ πλεονεκτικός νοῦς· ὁ δέ Σύρος, ὁ δεισιδαίμων καί διαλεκτικός νοῦς· μόνος γάρ ἀντικεῖσθαι γέγραπται τῷ Σαλομῶν ὁ Σύρος, τουτέστι, τῇ εἰρήνῃ καί σοφίᾳ· ὁ δέ Τύριος, ὁ φιλόκοσμος νοῦς καί φιλόζωος· καί οἱ λοιποί πάντες βασιλεῖς, οὕς γνώσεται διά τῆς οἰκείας σημασίας ὁ γνωστικός ἐκ τῆς ὀνομάτων ἑρμηνείας, ἤ τῆς τῶν τόπων θέσεως, ἤ τῆς κρατούσης ἐν αὐτοῖς γενικῆς παραδόσεως, ἤ τῆς ἐν ἀλλήλοις ἐπιτηδεύσεως, ἤ τῆς πρός Ἰσραήλ ποιᾶς ἀντιπαθείας. Οὐ γάρ πάντοτε καί πάντες ὡσαύτως καί καθ᾿ ἕν σημαινόμενον λαμβάνονται· ἀλλά πρός τήν προκειμένην χρείαν, καί τῆς προφητείας τήν δύναμιν.

 

   Ἐπείτοι γε καί εἰς τόν διάβολον οἶδεν ἡ Γραφή λαμβάνειν τόν Φαραώ, ὅταν ἀναιρέτης γίνηται τοῦ Ἰσραήλ· καί πάλιν εἰς τόν τῆς φύσεως νόμον, ὅταν αὐτῷ δουλεύῃ κατ᾿ οἰκονομίαν ὁ Ἰωσήφ, προφητικῶς δι᾿ ἑαυτοῦ σημάνας τόν φύσει καί πάθεσιν ἡμετέροις ἑκουσίως δουλεύοντα Θεόν Λόγον, δίχα μόνης ἁμαρτίας. Ὁμοίως καί ὁ βασιλεύς Τύρου νοεῖται εἰς τόν διάβολον, ὅταν τόν Ἰσραήλ διά τοῦ Σισάρα πολεμῇ· καί πάλιν εἰς τόν φυσικόν νόμον, ὅταν σπένδηται τῷ Δαβίδ, καί εἰς τήν οἰκοδομήν τοῦ θείου ναοῦ τῷ Σολομῶν πλεῖστα συμβάλλεται· καί εἰς ἄλλα πολλά σημαινόμενα, ἕκαστος τῶν ἀπηριθμημένων τῇ Γραφῇ βασιλέων, παραλαμβάνεται [Fr.λαμβάνεται]· κατά μέντοι τήν ὑποκεμένην τῇ προφητείᾳ δύναμιν.

 

   Τά δέ θηρία ἅπερ δίδωσιν ὁ Θεός τῷ βασιλεῖ Βαβυλῶνος, εἰσίν οἱ δαίμονες, ἕκαστος κατά τήν ἐνδιαθέτως ἐπικειμένην ἐπιτηδειότητα πρός τήνδε ἤ τήνδε (348) τῶν πειρασμῶν ἐπαγωγήν λειτουργῶν. Ἄλλος γάρ ἄλλης ἐμποιητικός κακίας, καί ἄλλος ἄλλους σαφῶς ἐστι μιαρώτερος· καί πρός τόδε μᾶλλον τό εἶδος τῆς κακίας ἐπιτηδειότερος. Οὔτε γάρ αὐτοί οἱ δαίμονες ἄνευ θείας συγχωρήσεως κατ᾿ οὐδέν ὑπουργεῖν δύνανται τῷ ἀρχεκάκῳ διαβόλῳ· ἵνα καθώς οἶδεν αὐτός ὁ Θεός, μετά τῆς δεούσης καί φιλανθρώπου καί ἀγαθοῦ προνοίας, συγχωρῇ τῷ διαβόλῳ διά τῶν αὐτοῦ ὑπουργῶν, τάς ἐφ᾿ οἷς ἡμάρτομεν διαφόρους ποιεῖσθαι τιμωρίας. Καί δηλοῖ τοῦτο σαφῶς ἡ περί τοῦ Ἰώβ συγγραφή, μή δυνάμενον τῷ Ἰώβ προσπελάσαι τόν διάβολον ἀναγραφομένη δίχα τῆς θείας συγχωρήσεως.

 

   Ἀλλά καί Ναβουχοδονόσορ αὐτός ὁ τῆς Βαβυλωνίας βασιλεύς, λαμβάνεται πολλάκις εἰς τόν φυσικόν νόμον. Καί τοῦτο δηλοῦσι γράφοντες τοῖς ἐν Ἱερουσολύμοις, οἱ τόν πνευματικόν νόμον στέρξαι μή δυνηθέντες, καί διά τοῦτο πρός τήν Βαβυλωνίαν κατασυρέντες γῆν· λέγω δέ τήν ἕξιν τῆς κατά τήν ὕλην συγχύσεως· εὔξασθαι ὑπέρ τῆς ζωῆς Ναβουχονόσορ βασιλέως Βαβυλῶνος, καί τῆς ζωῆς Βαλτάσαρ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ· τοῦ φυσικοῦ νόμου δηλαδή, καί τῆς αὐτοῦ κατά τήν κίνησιν ἕξεως· ὑφ᾿ οὕς τότε γεγόνασιν, ἵνα ὦσιν αἱ ἡμέραι αὐτῶν ὡς αἱ ἡμέραι τοῦ οὐρανοῦ. Διά τούτων παρακαλοῦντες εὔξασθαι τούς ἐν τῇ ἀπαθείᾳ τῆς ἀρετῆς, καί τῇ ἀληθείᾳ τῆς γνώσεως μείναντας, ἵνα ὦσι τά νοήματα τοῦ κατά φύσιν νόμου, καί τῆς αὐτοῦ κατά τήν κίνησιν ἕξεως, ἐν ᾧ, τόν πνευματικόν ἀπολιπόντες νόμον, γεγόνασιν· ὡς τά θεῖα νοήματα τοῦ νόμου τοῦ πνεύματος· ἡμέρας καλέσαντες τά νοήματα· οὐρανόν δέ, τόν πνευματικόν νόμον· ἐζήτουν γάρ μή ἀπᾴδειν τοῦ πνευματικοῦ νόμου, τόν ὑφ᾿ ὅν γεγόνασι φυσικόν καί ἐπίμοχθον νόμον.

 

   Τούτοις συμφωνεῖ καί τό πρός αὐτόν κατά τήν θείαν ἀπειλήν μυστικῶς εἰρημένον ὑπό τοῦ μεγάλου Δανιήλ, τό θεαθέν ὄναρ ἑρμηνεύοντος·  Καί σέ ἐκδιώξουσιν ἀπό τῶν ἀνθρώπων, καί μετά θηρίων ἀγρίων ἔσται ἡ κατοικία [Seg. 1, κατοίκησίς] σου, καί χόρτον ὡς βοῦν ψωμιοῦσί σε, καί ἀπό τῆς δρόσου τοῦ οὐρανοῦ αὐλισθήσῃ· καί ἑπτά καιροί ἀλλαγήσονται ἐπί σέ, ἕως οὗ γνῷς ὅτι κυριεύει ὁ Ὕψιστος τῆς βασιλείας τῶν ἀνθρώπων καί ᾧ ἐάν θέλει δώσει αὐτήν· καί ὅτι εἶπεν· Ἐάσατε τήν φυήν τοῦ δένδρου τῶν ῥιζῶν ἐν τῇ γῆ, ἡ βασιλεία σου σοί μενεῖ, ἀφ᾿ ἧς ἄν γνῷς τήν βασιλείαν τήν ἐπουράνιον. Ἐκδίωξιν μέν λέγων τάχα τήν εἰς τόν κόσμον τοῦτον διά τήν παράβασιν ἐκ τοῦ παραδείσου ἐκβολήν, καί τῆς μετά τῶν ἁγίων ἀγγέλων διαίτης ἀλλοτρίωσιν· ἤγουν τήν ἐκ τῶν νοητῶν θεαμάτων πρός τήν κατ᾿ αἴσθησιν τοῦ νόμου τῆς φύσεως σχέσιν· τήν δέ μετά τῶν ἀγρίων θηρίων κατοικίαν, τήν μετά τῶν παθῶν καί τῶν ἐνεργούντων αὐτά δαιμόνων καταμονήν, ἤγουν κατοικίαν καί συναναστροφήν σημαίνων. Ὁ δέ χόρτους ὅν ἐψώμισαν αὐτόν, [οἱ ἄνθρωποι Gisl. ἄγγελοι, ita etiam Fr. Ad marg.] δῆλον , ἀλλ᾿ οὐχί τά θηρία, μεθ᾿ ὧν ἔσχε τήν κατοικίαν· ἐκεῖνα γάρ οὐ ψωμιοῦσιν, (349) ἀλλά σπαράττουσιν), ἡ κατ᾿ αἴσθησίν ἐστι τῶν φαινομένων φυσική κατανόησις, καί κατ᾿ ἀρετήν ἐπίπονος πρᾶξις. Ἅπερ ὡς χόρτον χορηγοῦσι τοῖς ἀνθρώποις οἱ ἄγγελοι.

 

   Τό δέ ἀπό τῆς δρόσου τοῦ οὐρανοῦ αὐλισθῆναι, τό διά τῆς θείας προνοίας ἐσχηκέναι τήν ἐν τούτοις οὖσαν δύναμιν. Δρόσον γάρ οὐρανοῦ, τήν πρόνοιαν ἐκάλεσεν ὁ λόγος, δι᾿ ἧς ἐν τῷ αἰῶνι τούτῳ μετά τήν τῶν ἀπηριθμημένων τήν συντήρησιν ἔσχεν ὁ ἄνθρωπος· ἤτοι ὁ κατά φύσιν νόμος, παντελῶς μή διαφθει ρόμενος· ἤ τυχόν ἡ διά τῶν φαινομένων γινομένη κατά χάριν Θεοῦ περί τῶν νοουμένων σύμμετρος γνῶσις· δι᾿ ἥν ἐστιν ὁ ἄνθρωπος ἐνταῦθα τῇ ἐλπίδι τῶν μελλόντων κρατούμενος.

 

    Τό δέ, Ἑπτά καιροί ἀλλαγήσονται ἐπί σέ, τήν κατά τόν αἰῶνα τοῦτον ἑβδοματικήν τοῦ χρόνου παράτασιν δηλοῖ, ὑφ᾿ ἥν γέγονε, τήν φυλακήν τῆς οἰκείας ἕξεως καί ἐνεργείας ἐάσας ὁ κατά φύσιν νόμος, καί μεθ᾿ ἥν συντελουμένην κατά τήν προσδοκωμένην ἀνάστασιν, διά τῆς ἀποβολῆς τῶν ἰδιωμάτων τῶν ἀλόγων, πρός ἑαυτόν ἐπανελεύσεται πάλιν, τήν ἐξ ἀρχῆς εὐκληρίαν τῆς βασιλείας ἀπολαμβάνων· ἐπιγνούς διά τῆς κατά τόν αἰῶνα τοῦτον προνοητικῆς οἰκονομίας, τό κράτος τῆς ἀληθοῦς βασιλείας. Τό γάρ, Ἐάσατε τήν φυήν τῶν ῥιζῶν τοῦ δένδρου ἐν τῇ γῇ, φάναι, τό μή τῆς φύσεως ἀναιρεθῆναι τελείως διά παράβασιν τό σπέρμα, καί τάς δυνάμεις τῆς ἀγαθότητος, δηλοῖ· καθ᾿ ἅς καί πάλιν λαμβάνουσα τήν αὔξησιν, εἰς τό πρώην φυσικόν διά τῆς ᾶναστάσεως ἐπανάγεται μέγεθός τε καί κάλλος.

 

   Ἀλλ᾿ ἡμῖν γε κρεῖττον τῷ νόμῳ στοιχοῦντας τῶν ἐντολῶν, ἑαυτούς πρός ἀναίρεσιν τοῦ φρονήματος τῆς σαρκός ἑκουσίοις ἐμπαιδεύειν πόνοις· καί οὐ νόμον κρεῖττον, ἀλλά καί πάνυ φιλόσοφον καί πρέπον τοῖς τόν ἔμφυτον λόγον ἡγεμόνα τῶν παθῶν καταστήσασιν· εἰ δέ μή τοῦτο, τόγε τούτου δεύτερον· ἀκουσίως παιδευόμενοι, στέρξωμεν τοῦ παιδεύοντος ἡμᾶς τήν βουλήν, μετά τῆς πρεπούσης εὐχαριστίας, καθάπερ ζυγόν βασιλέως Βαβυλῶνος καταδεχόμενοι, ἐφ᾿ οἷς ἡμάρτομεν κόλασιν· καί τῆς ἡμετέρας γῆς τουτέστι τῆς πίστεως καί τῆς ἐλπίδος, καί τῆς κατ᾿ ἀρετήν ἕξεως· οὐ μεταφέρει τόν ἡμέτερον νοῦν ὁ νοητός βασιλεύς Βαβυλῶνος. Κατά τοῦτον οὖν τόν προαποδοθέντα τρόπον, καί Θεοῦ δοῦλος ὁ διάβολος λέγεται, καί παραδίδονται αὐτῷ οἱ βασιλεῖς τῶν ἐθνῶν, καί ὁ βασιλεύς Ἰούδα, καί τά θηρία τοῦ ἀγροῦ.

 

 

 

ΣΧΟΛΙΑ.

 

    α΄.  Κατά ποῖον τρόπον, φησίν, ἐχθρός ἐστι Θεοῦ καί ἐκδικητής ὁ διάβολος.

 

    β΄.  Ὅτι κατιωθεῖσαν ψυχήν τῷ ῥύπῳ τῆς ἡδονῆς φησίν, ἀποκαθαίρει πόνος, καί ἀφαιρεῖ παντελῶς αὐτῆς τήν σχέσιν τῶν ὑλικῶν, τῆς πρός αὐτά φιλίας τήν ζημίαν μεταμαθοῦσαν·  δι᾿ ἥν αἰτίαν ὁ Θεός συγχωρεῖ τῷ διαβόλῳ κατά κρίσιν δικαίαν τούς ἀνθρώπους βασάνοις καταπιέζειν.

 

    γ΄. Ὁ πάσχων φησίν, ὑπέρ χάριτος Θεοῦ παραβαθείσης, ἐάν ἐπιγνῷ τῆς ἰωμένης αὐτόν θείας προνοίας τόν λόγον, τήν τε συμφοράν εὐχαρίστως (352) δέχεται χαίρων, καί τήν ὑπέρ ἧς παιδεύεται διορθοῦται πλημμέλειαν· ὁ δέ ταύτης ἀναισθητῶν τῆς ἰατρείας τῆς δοθείσης, ἐνδίκως ἀπάγεται χάριτος, καί τῇ συγχύσει τῶν παθῶν παραδίδοται· πρός τήν πρᾶξιν ἐλθεῖν καταλιμπανόμενος, ὧν ἐνδιάθετον εἶχε τήν ἔφεσιν.

 

   δ΄.  Τήν μέν εἰρήνην κατά προσηγορίαν εἶχεν τοῦ ὀνόματος· τήν δέ σοφίαν κατά θείαν δωρεάν ὡς προσευχῆς καρπόν εἶχεν ὁ Σολομῶν.

 

ε΄. Εἰς τόν φυσικόν νόμον ἐνταῦθα λαμβάνει τόν Ναβουχοδονόσορ, καί εἰς τήν ἕξιν αὐτοῦ τοῦ φυσικοῦ νόμου τόν υἱόν αὐτοῦ Βαλτάσαρ.

 

στ΄. Ἐκ τῆς εὐχῆς δῆλόν ἐστι, φησίν, ὅτι τόν φυσικόν νόμον, καί τήν ἐξ αὐτοῦ τικτομένην ἕξιν ἐνταῦθα σημαίνουσι Ναβουχοδονόσορ καί Βαλτάσαρ, ἀλλ᾿ οὐ τόν διάβολον· οὐδείς γάρ εὐχήν ὑπέρ τοῦ διαβόλου γίνεσθαι παντελῶς ἐξηγεῖται· ἥν γάρ οὐ διέβαλεν εὐχήν ὁ τῆς προφητείας λόγος, οὐ χρή νομίζειν ὑπέρ τοῦ διαβόλου ταύτην τῷ Θεῷ προσενηνέχθαι.

 

ζ΄. Fr. Ἐπανελεύσεται πρός ἑαυτήν ἡ φύσις, τήν ἀναμαρτησίαν καί τήν ἀφθαρσίαν ἀπολαμβάνουσα. Ἀπολοῦνται γάρ οἱ ἁμαρτωλοί, ἤγουν τῆς ἁμαρτίας τά αἴτια, καί πάντες ἔσονται ἀναμάρτητοι, καί διά τοῦτο, καί ἄφθαρτοι· ἐξ ἀλλήλων δέ καί ταῦτα καί πάντες τήν ἀληθινήν ἐπιγνώσονται βασιλείαν· οἱ μέν τῇ ἐλλάμψει, οἱ δέ τῇ κολάσει· οὐ πάντες δέ τῶν ἀγαθῶν, οὐδ᾿ ὁμοίως οἱ ἀπολαύοντες ἀπολαύσουσι.

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  ΚΖ΄ .

 

Τοῦ Κυρίου μετά τήν ἀνάστασιν φανερῶς ἐντειλαμένου μαθητεῦσαι πάντα τά ἔθνη, πῶς ἐδεῖτο ὁ Πέτρος ἐπί τοῦ Κορνηλίου ἀποκαλύψεως διά τά ἔθνη; ἤ πῶς οἱ ἐν Ἱερουσαλήμ ἀκούσαντες ἀπόστολοι τά κατά τόν Κορνήλιον, διεκρίνοντος πρός τόν Πέτρον;

 

Ἀπόκρισις.

 

Πάνυ μέν οὖν ἐδεῖτο τῆς περί ἐθνῶν θείας ἀποκαλύψεως ὁ τῶν ἀποστόλων ἔξαρχος Πέτρος ὁ πανάγιος· οὐ γάρ ἐγίνωσκεν ὅτι περιτομῆς καί ἀκροβυστίας οὐκ ἔστι διαστολή κατά τήν πίστιν· οὔτε μήν ᾔδει σαφῶς, ὅτι δίχα τῆς κατά νόμον φαινομένης λατρείας, μαθητευθῆναι τά ἔθνη ὁ Κύριος εἶπεν, ἕως οὗ τῆς ἀποῤῥήτου βουλῆς αὐτοῦ δι᾿ ἀποκαλύψεως ἐφανέρωσε τό μυστήριον, διά τε τοῦ κατά τήν σινδόνα παραδείγματος πείσας, διά τε τῆς ἴσως αὐτῷ κατά μόνην τήν πίστιν δοθείσης καί τοῖς ἔθνεσι χάριτος τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ὡς οὐκ ἔστιν ἐν Χριστῷ διαστολή Ἰουδαίου καί Ἕλληνος· ὅπερ καί οἱ ἐν Ἱεροσολύμοις ἀγνοοῦντες ἀπόστολοι, διεκρίνοντο πρός αὐτόν, ἕως ἔμαθον καί αὐτοί τόν ἐν ἀποκρύφοις πλοῦτον τῆς ἐπί πάντας ἀνθρώπους θείας χρηστότητος. Θείας γάρ ζωῆς καί καινῆς λατρείας παρά τήν νομικήν ἐπεισαγωγή, καί ψυχῆς ἑκουσίως σώματος αὐτήν ἀπολυούσης κατά τήν γνώμην ὑπῆρχε διδαχή, καί ἄλλης ἀρχῆς θειοτέρας γενέσεως ὑποτύπωσις, ἡ τοῦ κηρύγματος χάρις. Καί διά τοῦτο, (353) τῆς τοῦ προστάξαντος ἔχρῃζον, ἐφ᾿ ἑκάστῳ λόγῳ διδαχῆς, οἱ ταύτην πιστευθέντες τήν διακονίαν. Εἰ δέ τῷ μή δοκῷ τοῦ δέοντος εἶναι περιεργότερος, πᾶς λόγος χρῄζει θείας ἐντολῆς πάντως, τοῦ ἐπ᾿ αὐτῷ πρός ἐνέργειαν ὁρισθέντος τρόπου, διδαχῆς καί ἀποκαλύψεως. Οὐ γάρ ἔστι τό παράπαν ὁ διαγινώσκων τόν τινος λόγου τρόπον, χωρίς τῆς τοῦ φαμένου τόν λόγον ἀποκαλύψεως. Ὅπερ εἰδώς καί ὁ πανεύφημος Πέτρος, λαβών ἤδη παρά τοῦ Κυρίου τόν περί τῶν ἐθνῶν τοῦ κηρύγματος λόγον, οὐκ ἐνεχείρησεν, ἀναμένων διδαχθῆναι παρά τοῦ δόντος τόν λόγον, τοῦ λόγου τόν τρόπον.

 

Τάχα δέ καί ἕτερα πρός τούτοις ἦν, ἅπερ διά τῆς καθιεμένης οὐρανόθεν ὀθόνης, καί τῶν ἐν αὐτῇ διαφόρων ζώων, ὁ μέγας ἐδιδάσκετο Πέτρος. Μᾶλλον δέ, τό πᾶν γένος τῶν ἀνθρώπων· ἤ ὁ κατ᾿ αὐτόν τόν Πέτρον, ἐπειλημμένος τῆς κατά τήν πίστιν θείας ἀκρότητος, μανθάνων διαῤῥήδην πᾶσαν ἑαυτοῦ παντελῶς ἀποσβέσαι τήν αἴσθησιν· καθ᾿ ἥν ἕως ὁρᾷ τά φαινόμενα, φθαρτικήν ἑαυτῆς τήν τοῦ Θεοῦ κτίσιν ἐπίσταται, μή δυναμένην φθορᾶς εἶναι καθαράν καί συγχύσεως. Διά μέν οὖν τῆς ὀθόνης, καί τῶν ἐν αὐτῇ ζώων, τόν φαινόμενον προεδείκνυε διά τοῦ ἀοράτου κόσμον τοῖς λόγοις νοούμενον, ἤ τόν ἀόρατον, τοῖς τῶν αἰσθητῶν τύποις φαινόμενον, ὁ πρός αὐτόν χρηματίζων, καί ὡς πρός ἐδωδήν πνευματικήν ἐπιτήδειον. Διό φησιν· Ἀναστάς, Πέτρε, θῦσον, καί φάγε. Πόθεν ἀναστῆναι κελεύεται; Πόθεν ἄλλοθεν, ἤ τῆς κατ᾿ αἴσθησιν ἕξεώς τε καί σχέσεως, καί τῆς περί τῶν ὄντων χθαμαλωτέρας προλήψεως, ἤ τῆς νομιζομένης κατά νόμον δικαιοσύνης; ἵνα κατά μόνον τόν νοῦν ἀπολελυμένον τῆς κατ᾿ αἴσθησιν φαντασίας, δυνηθείς σχημάτων γυμνούς θεάσασθαι τούς λόγους τῶν αἰσθητῶν, ἐπιγνῷ τούς τύπους τῶν νοητῶν, καί μάθῃ μηδέν τῶν ὑπό Θεοῦ γεγονότων ἀκάθαρτον εἶναι. Ὁ γάρ θεωρήσας ἐκ τοῦ νοητοῦ κόσμου προφαινομένην τοῖς λόγοις τήν ὁρωμένην κτίσιν, ἤ τούς τύπους τῶν νοητῶν ἐκ τῆς τῶν φαινομένων διακοσμήσεως, καθάπερ οὐρανόθεν ὀθόνην διαφαινομένην, οὐδέν ἀκάθαρτον εἶναι πιστεύσειε τῶν ὁρατῶν· μηδεμίαν τοῖς τῶν ὄντων λόγοις ἐμφαινομένην θεωρῶν ἀντιπάθειαν. Ἡ φθορά γάρ ἐν τῇ αἰσθήσει καθέστηκε, καί ὁ τῶν γεγονότων πρός ἄλληλα πόλεμος· ἐν δέ τοῖς λόγοις οὐδέν ὑπάρχει καθάπαξ ἐναντίον.

 

Ἔστι μέν οὖν ἡ ὀθόνη, ὁ αἰσθητός κόσμος ἐκ τεσσάρων ἀρχῶν, καθάπερ στοιχείων, καί αὐτόν κρατούμενος· τά δέ ἑρπετά καί τά θηρία καί τά πετεινά, οἱ διάφοροι λόγοι τῶν γεγονότων εἰσί, πρός μέν αἴσθησιν ὄντες ἀκάθαρτοι, πρός δέ νοῦν, καθαροί τε καί τρόφιμοι, καί τῆς νοουμένης συστατικοί τυγχάνοτες ζωῆς. Ἡ δέ ἐκ τρίτου γενομένη φωνή, πρακτικήν καί φυσικήν καί θεολογικήν διδάσκει φιλοσοφίαν.  Δεῖ γάρ οὐχ ἅπαξ, ἀλλά καί δίς, καί τρίς ἀναστάντα θῦσαι τήν κτίσιν τῶν φαινομένων, καί φαγεῖν αὐτήν γνωστικῶς, τόν τῷ Θεῷ διόλου (356) ἑψόμενον γνησίως. Ὁ γάρ ἀναστάς τῆς ἐμπαθοῦς περί τά φαινόμενα διαθέσεως, τήν τῶν φαινομένων ἔθυσε κίνησιν, καί τήν πρακτικήν κατορθώσας ἔφαγεν ἀρετήν. Ὁ δέ τῆς ψευδοῦς περί τῶν ὄντων δόξης ἀναστάς, τά μέν τῶν φαινομένων ἔθυσε σχήματα· τούς δέ μή φαινομένους λόγους φαγών, τήν ἐν πνεύματι φυσικήν θεωρίαν κατώρθωσεν· ὁ δέ τῆς πολυθέου πλάνης ἀναστάς, αὐτήν μέν τῶν ὄντων τήν οὐσίαν κατέθυσε· τήν δέ τῶν ὄντων αἰτίαν κατά πίστιν φαγών, θεολογικῆς ἐνεφορήθη δυνάμεως.

 

Πᾶς οὖν θεωρητικός νοῦς ἔχων τήν μάχαιραν τοῦ πνεύματος, ὅ ἐστι ῥῆμα Θεοῦ, ἐν ἑαυτῷ τῆς φαινομένης κτίσεως ἀποκτείνας τήν κίνησιν, κατώρθωσεν ἀρετήν· καί τῶν αἰσθητῶν σχημάτων ἑαυτοῦ τήν φαντασίαν ἀποτεμών, τήν ἐν τοῖς λόγοις τῶν ὄντων εὗρεν ἀλήθειαν· καθ᾿ ἥν ἡ φυσική θεωρία συνέστηκε· καί τῆς οὐσίας τῶν ὄντων ὑπεράνω γενόμενος, τόν τῆς θείας καί ἀμάχου μονάδος δέχεται φωτισμόν, καθ᾿ ὅν τῆς ἀληθοῦς θεολογίας συνέστηκε τό μυστήριον.

 

Ἤ τυχόν ἐκελεύετο θεόθεν ἡ τῶν ἀποστόλων ἀκρότης, Πέτρος ὁ πανένδοξος, ἀναστάς τῆς συμ[με]μετρημένης τῇ φύσει δυνάμεως, ἐπί τήν κατά χάριν θείαν εὐκληρίαν, μετά Θεοῦ καταθῦσαι τῇ μαχαίρᾳ τοῦ λόγου τά ἐν ἀνθρώποις πάθη τῆς μοχθηρίας, καί ποιῆσαι βρῶμα καλόν, καί τῷ Λόγῳ πρόσφορον, καί εἰς πέψιν πνευματικήν ἀναδιδόμενον, τῇ ἀποθέσει τῆς προτέρας ἐμπαθοῦς καί θηριώδους ζωῆς. Φασί γάρ ζωῆς σύμβολον εἶναι τό αἷμα, ὅπερ παντός ἀποῤῥεῖν σφαττομένου ζώου πέφυκεν. Καί δηλοῖ τάχα τῶν δειχθέντων ζώων ἠ διαφορά, τήν ἐν ἀνθρώποις τῶν παθῶν ποικιλίαν σημαίνουσα. Τά μέν γάρ ἑρπετά, τούς ἅπαν τό ἐπιθυμητικόν τοῖς γηΐνοις ἐπισυρόμενον ἔχοντας προδείκνυσι· τά δέ θηρία, τούς ὅλον τό θυμικόν εἰς τήν ἀλλήλων φθοράν ἐκμανῶς διεγείροντας· τά δέ πετεινά, τούς ὅλον τό λογικόν πρός τήν ὕβριν τῆς ὑπερηφανίας ἀνώσαντας, καί τήν ἐξ αὐτῆς ὑψηλοφροσύνην, καί ἀδικίαν λαλοῦντας εἰς ὕψος, καί θεμένους εἰς οὐρανόν τό στόμα αὐτῶν· ἅπερ οἷα Θεῶ συνεργός ὁ μέγας Πέτρος καταθύσας τῷ λόγῳ τοῦ πνεύματος, τούς μέν ἐποίησε τῶν οὐρανίων ἐπιθυμητάς, τούς δέ ἡμέρους καί φιλανθρώπους, καί ἀλλήλων ἀνθεκτικούς· τούς δέ φιλοθέους καί ταπεινόφρονας.

 

Τί δέ καί Ἰόππη βούλεται δηλοῦν διά τῆς ἑρμηνείας τοῦ  οἰκείου ὀνόματος, ἐν ᾗ ταύτην εἶδε τήν ὀπτασίαν ἡ μεγάλη τῆς Ἐκκλησίας κρηπίς, Πέτρος ὁ πανάγιος, κατίδωμεν. Ἰόππη κατασκοπή ἑρμηνεύεται, (357) τήν πρακτικήν πρέπουσαν φυλακήν σημαίνουσα. Παρ᾿ αὐτήν γάρ κειμένη τῆς θαλάσσης τήν ὄχθην, πολλοῖς ἀνεβάλλετο κύμασιν, εἰ μή ἐφ᾿ ὕψος εἶχε τήν θέσιν ἡ πόλις. Ὅθεν μοι φαίνεται δηλοῦν τόν ἐπί τό ὕψος τῆς γνώσεως, καθάπερ πόλιν οἰκοδομοῦντα τήν ἀρετήν· οὐ μακράν δέ τῶν ἀκουσίων ὄντα πειρασμῶν, ἔχοντα παρακειμένην ἐγγύθεν καθάπερ θάλασσαν, τήν μήπω τελείως ἀποῤῥαπισθεῖσαν σχέσιν τῶν αἰσθητῶν, καί διά τοῦτο κατασκοπῆς δεόμενον, μήπως λαθόντες διά τῶν ἀκουσίων πειρασμῶν, ποιήσωνται τήν τῶν ἑκουσίων παθῶν ἐπιδρομήν οἱ ἀκάθαρτοι δαίμονες· ἀλλά καί τῆς μερίδος τυγχάνουσα τῆς φυλῆς [al. φυλακῆς]. Ἰσσάχαρ Ἰόππη· μισθός δέ καί κάματος οὗτος ἑρμηνεύεται· δίδωσι πλέον νοεῖν, ὅτι πρακτικῆς ἐστιν ἕξις φυλακτική Ἰόππη, τάς ἀοράτους ἐφόδους φυλαττομένη τῶν πνευμάτων τῆς πονηρίας. Ταύτης οὖν ἀναστάντα πρός τήν τῶν ὑψηλῶν γνῶσιν μεταθεῖναι τόν νοῦν ἴσως ἐκελεύετο ὁ μέγας ἀπόστολος.

 

Ὁ τοίνυν τῆς πρακτικῆς φιλοσοφίας οἰκῶν τό τῆς κατασκοπῆς ὕψος, ἐν Ἰόππῃ λεγέσθω εἶναι· ὁ δέ τήν ἐν Ἱεροσολύμοις Σιών κατοικῶν, τουτέστι τό σκοπευτήριον, τό κατα τήν ὄρασιν τῆς εἰρήνης ἱδρυμένον· τοῦτο γάρ Ἱερουσαλήμ ἑρμηνεύεται, πάσης μακράν γέγονε τῆς κατ᾿ αἴσθησιν σχέσεως, ὅσον ἱστορικῶς, τοῦ τόπου τῆς Σιών κατά τήν θέσιν, ἡ θάλασσα· καί σκοπεύει μόνον κατά τό ὕψος τυγχάνων τῆς γνώσεως, τά νοητά τῶν ὄντων θεάματα· τῇ κατά νοῦν περιαιρέσει τῶν φαινομένων ἐν τοῖς οὖσι σχημάτων· καί δέχεται τάς τῶν θείων ἐμφάσεις κατά τό θεμιτόν ἐκφανεῖς, τυπούσας αὐτοῦ τό ἡγεμονικόν πρός τό θειότερον. Ὁ γοῦν οἰκῶν Ἰόππην πρακτικός ἐστι, καταθεωρῶν τῶν ἐναντίων τά θήρατρα· ὁ δέ κατοικῶν ἐν Σιών, γνωστικός ἐστι μόνην κατά νοῦν τῶν θείων θεωρῶν τήν εὐπρέπειαν.

 

Εἰ δέ πάλιν εἰς οὐρανόν ἀνασπασθῇ τό σκεῦος τῆς ὀθόνης, νοήσωμεν ὅτι μετά τό δειχθῆναι τῷ μεγάλῳ Πέτρῳ τούς τῶν αἰσθητῶν πνευματικούς λόγους τοῖς νοητοῖς συνυπάρχοντας, πάλιν ἀνέλκει πρός ἑαυτόν τούτους ὁ Θεός· διδάσκων, ὡς οὐδέν ὧν οἱ λόγοι παρ᾿ αὐτῷ μένουσιν, ἐστίν καθάπαξ ἀκάθαρτον. Διό γνούς τῶν ὁραθέντων τήν δύναμιν ὁ μέγας Ἀπόστολος, ἔμαθε μηδένα λέγειν ἀκάθαρτον ἄνθρωπον, μηδέ προσωποληψίαν εἶναι παρά τῷ Θεῷ, ποιουμένην ἄδικον τήν τῶν ὄντων διαίρεσιν. Ὅθεν μηδέν μελλήσας, τό θεῖον ἐπλήρωσε πρόσταγμα, θύσας πρός ζωήν πνευματικήν τούς τήν καρδίαν ἑκουσίως περιτεμνομένους τῷ λόγῳ τῆς χάριτος, καί πᾶσαν ἀπιστίας, κακίας τε καί ἀγνωσίας ἀκαθαρσίαν καθάπερ ἀκροβυστίαν ἀποβαλλομένους [Fr. ἀποβαλλομένους]· τῆς δέ σαρκός, μηδέν τῶν προσόντων αὐτῇ φυσικῶς περιτέμνοντας· ὧν οὐκ ἐξ ἐμπαθοῦς γνώμης ἡ σύστασις, ἀλλ᾿ ἐκ θείας δημιουργίας ἡ γένεσις. Οὐδέν γάρ (360) τῶν κατά φύσιν ἀκάθαρτον, ὅτι Θεόν ἔχει τῆς ὑπάρξεως αἴτιον.

 

 

 

ΣΧΟΛΙΑ.

 

α΄. Ζωῆς μετάθεσίν φησι καί λατρείαν ἀγγελικήν, καί πρός σῶμα ψυχῆς ἑκούσιον ἀλλοτρίωσιν· καί ἐν πνεύματι θείας μεταποιήσεως γένεσιν, τό τῆς νέας Διαθήκης καταγγέλλει μυστήριον.

 

β΄. Ἕτερος, φησίν, ὁ τῆς ἐντολῆς ἐστι λόγος, καί ἕτερος ὁ τοῦ γίνεσθαι τῆς ἐντολῆς ὁ τρόπος. Λαβών οὖν ὁ μέγας Πέτρος περί τῶν ἐθνῶν τοῦ κηρύγματος ἐντολήν, ἀγνοῶν διά τῆς ὀθόνης τῆς ἐντολῆς ἐδιδάσκετο τόν τρόπον· ὅτι δίχα περιτομῆς, καί τῶν λοιπῶν τοῦ νόμου σωματικωτέρων,τῶν ἐθνῶν χρή γίνεσθαι τήν κλῆσιν· πνευματικήν γάρ οἶδεν ὁ λόγος περιτομήν, ἐμπαθοῦς σχέσεως πρός σῶμα τῆς ψυχῆς ἐκτομήν.

 

γ΄.   Fr. Πᾶς λόγος θείας ἐντολῆς χρῄζει πάντως διδαχῆς τοῦ πῶς ὀφείλει πραχθῆναι· ὅπερ ὁ μέγας Ἀπόστολος ἱκανότητα λέγει.

 

δ΄. Ὁ μή τοῖς σχήμασι τῶν ὁρατῶν ἐναπομένων διά τήν αἴσθησιν, ἀλλά κατά νοῦν τούς λόγους αὐτῶν ἀναζητων, ὡς νοητῶν τύπους, ἤ λόγους αἰσθητῶν θεώμενος κτισμάτων, οὐδέν ἀκάθαρτον εἶναι τῶν ὁρωμένων διδάσκεται. Πάντα γάρ φύσει καλά λίαν καθέστηκεν.

 

ε΄. Ὁ τῇ κινήσει φησί τῶν αἰσθητῶν μή συναλλοιούμενος, ἀκίβδηλον τήν τῶν ἀρετῶν μετέρχεται πρᾶξιν. Ὁ δέ τοῖς αὐτῶν σχήμασι μή διατυπώσας τόν νοῦν, τήν ἀληθῆ περί τῶν ὄντων ἀπείληφε δόξαν. Ὁ δέ καί αὐτήν τήν οὐσίαν τῶν ὄντων τῇ διανοίᾳ παρέδραμεν, ὡς ἄριστος θεολόγος μετά ταύτην ἀγνώστως τῇ μονάδι προσέβαλεν. Οὐκοῦν ὁ τρίτον ἐν ἑαυτῷ καταθύσας τήν κτίσιν τῶν ὁρωμένων, τῆς τῶν τελείων ἄξιος γέγονε τάξεως.

 

στ΄. Ἰόππη μέν ἕξις ἐστίν ἀρετῆς, φησίν, τήν ἐκ τῶν παρακειμένων αἰσθητῶν φυλαττομένη βλάβην. Ἡ δέ Σιών ἕξις ἐστί γνωστική, τήν τῶν νοητῶν σκοπεύουσα χαρισμάτων ὑποδοχήν.

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  ΚΗ΄ .

 

Τό· "Δεῦτε, καταβάντες συγχέωμεν αὐτῶν τάς γλώσσας," πρός τίνας ἔλεγεν ὁ Θεός;

 

Ἀπόκρισις.

 

Πρός τήν ὑποκειμένην τῶν προνοουμένων διάθεσιν εὑρίσκομεν τήν ἁγίαν Γραφήν τόν Θεόν διαπλάττουσαν· ὅθεν καί λέοντα, καί ἄρκτον, καί πάρδαλιν, καί πάνθηρα, καί ἄνθρωπον, καί βοῦν, καί πρόβατον, καί ἥλιον, καί ἀστέρα, καί πῦρ, καί πνεῦμα, καί ἄλλα μυρία, ἅπερ μηδαμῶς ὑπάρχων λέγεται, κατά τήν ἑκάστης φωνῆς ἐπίνοιαν θεωρούμενος. Τῷ γοῦν Ἀβραάμ φανείς ὁ Θεός ὄντι τελείῳ κατά τήν γνῶσιν, ἐν τῷ περί μονάδος λόγῳ τόν ἄϋλον περί Τριάδος εἶναι λόγον ἐδίδασκεν, ἤδη τόν νοῦν ἔχοντι τῆς ὕλης παντελῶς, καί τῶν κατ᾿ αὐτήν τύπων ἐκβεβηκότα. Καί διά τοῦτο καί ὡς τρεῖς ἐφαίνετο, καί ὡς εἷς διελέγετο· τῷ δέ Λώτ, μήπω (361) τῆς τῶν σωμάτων καθαρόν τόν νοοῦν ποιησαμένῳ συνθέσεως, ἀλλ᾿ ἔτι τῆς ἐξ ὕλης καί εἴδους τῶν σωμάτων γενέσεως ἐξηρτημένῳ, καί μόνης δημιουργόν εἶναι πιστεύοντι τόν Θεόν τῆς ὁρατῆς κτίσεως, ἐμφανιζόμενος ὁ Θεός, δυϊκῶς, ἀλλ᾿ οὐ τριαδικῶς ἐφάνη· δεικνύς δι᾿ ὧν αὐτός ἑαυτόν ἐσχηματίζε, μήπω τῆς ὕλης καί τοῦ εἴδους ἐκβεβηκέναι τόν ἀναγόμενον νοῦν. Οὕτως ἐφ᾿ ἑκάστῳ τόπῳ τῆς τόν Θεόν πολυτρόπως διαπλαττούσης Γραφῆς, τούς λόγους μετ᾿ ἐπιστήμης διασκοπούμενος, εὑρήσεις αἰτίαν εἶναι τῆς πολλῆς τῶν θείων πλασμάτων ἐξαλλαγῆς, τήν τῶν προνοουμένω διάθεσιν.

 

Ἐπειδή τοίνυν καί οἱ τόν πύργον οἰκοδομήσαντες, πρότερον τῆς τοῦ φωτός χώρας τῆς ἀνατολῆς κινηθέντες, λέγω δέ τῆς μιᾶς καί ἀληθοῦς περί Θεόν γνώσεως, ἦλθον εἰς γῆν Σενναάρ, τήν ἑρμηνευομένην βλασφήμους ὀδόντας, καί εἰς πολλάς περί Θεότητος δόξας κατέπεσαν, καί τόν ἑκάστης δόξης λόγον, οἱονεί πλίνθους τινάς συνθήσαντες, ᾠκοδόμησαν καθάπερ πύργον τήν πολύθεον ἀθεΐαν· εἰκότως ὁ τῆς κακῆς συμφωνίας τῶν πλανηθέντων ἀνθρώπων διασκεδάζων τήν ὁμολογίαν Θεός, ἐκ τῆς τῶν προνοουμένων διαθέσεως εἰς ἀπείρους δόξας διασκεδασθείσης καί διασπαρθείσης, πληθυντικῶς ἑαυτόν ὀνομάζει· δεικνύς εἷς ὅτι ὤν, εἰς πολλούς ἐν ἐκείνοις ἐμερίσθη· ὥσπερ καί ἐπί τοῦ Ἀδάμ φαίνεται λέγων· Ἰδού γέγονεν Ἀδάμ ὡς εἷς ἐξ ἡμῶν. Πρός οὖν τό ὑποκείμενον αἴτιον, ἤ πληθύνεται ταῖς τῶν Γραφῶν ἐκφωνήσεσιν ὁ Θεός, ἤ συνάγεται.

 

Τό δέ, πρός τίνας ὁ Θεός διαλέγεται, ἔθος ἐστί τῇ Γραφῇ τάς ἀλαλήτους καί κρυφίας βουλάς τοῦ Θεοῦ σωματικῶς διαπλάττειν, ἵν᾿ ἡμεῖς ἐκ τῶν συγγενῶν ῥημάτων τε καί φωνῶν, νοῆσαι τά θεῖα δυνηθῶμεν· ἐπεί ὁ Θεός νοῦς ἐστιν ἄγνωστος, καί λόγος ἄῤῥητος, καί ζωή ἀκατάληπτος, καί οὔτε λαλεῖ οὔτε λαλεῖται, αὐτόλογος ὤν, καί αὐτοβουλή κατ᾿ οὐσίαν ὑπάρχων. Καί εἰ οὕτω νοήσομεν τάς τῶν θείων λόγων φωνάς, οὐδενί τῶν γεγραμμέων ἐκ τῆς ἀσαφείας προσκόψομεν.

 

Εἰ δέ τις φαίη, μή πάντως ἐπί διαβολῆς κεῖσθαι τῇ Γραφῇ τήν περί Θεοῦ πληθυντικήν σημασίαν, καί προφέρει πρός τήν τοῦ οἰκείου λόγου βεβαίωσιν τό· Καί εἶπεν ὁ Θεός· Ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα ἡμετέραν, καί καθ᾿ ὁμοίωσιν, καί οὐ δήπου διά ταύτης, εἴποι, τῆς φωνῆς, πολυθεΐας ὑπόνοιαν εἰσηγεῖσθαι νοοῦμεν τόν λόγον· φαμέν, ὡς ὁπόταν μέν πρός τούς εὐσεβεῖς εὐσεβῶς ἡ ἁγία Γραφή τῷ πληθυντικῷ περί Θεοῦ κέχρηται λόγῳ, τήν δήλωσιν ποιεῖται τῶν παναγίων τριῶν ὑποστάσεων· μυστικῶς τόν τῆς ὑπάρξεως σημαίνουσα τρόπον τῆς παναγίας καί ἀνάρχου καί ὁμοουσίας Τριάδος· ἐπειδή μονάς κατ᾿ οὐσίαν ἐστίν ἡ πάνσεπτος καί προσκυνητή καί πανεύφημος Τριάς τῶν ὑποστάσεων. Μονάς γάρ ἐν Τριάδι καί ἐν μονάδι Τριάς ἐστιν ὁ Θεός ἡμῶν. Ἡνίκα δέ πρός τούς ἀσεβεῖς πληθυντικόν περί Θεοῦ ποιεῖται τόν λόγον, τήν ψεκτήν (364) ἐκείνων, ὡς οἶμαι, διελέγει περί Θεότητος ἔννοιαν, φυσικήν, ἀλλ᾿ οὐχί ὑποστατικήν εἶναι τήν ἐν τοῖς ἰδιώμασιν ὑπειληφότων διαφοράν· ὅπερ σαφῶς τήν πολύθεον εἰσηγεῖται πλάνην τοῖς οὕτως περί Θεότητος ἔχουσιν.

 

Εἰ δέ μή τοῦτο λέγοντες πείθομεν, ἐπειδή φίλον τῷ Πνεύματι, καί τοῖς Πνεῦμα φιλοῦσιν ἀγαπητόν, τό μή μάχεσθαι, δεξώμεθα συμφώνως ἀλλήλοις τήν ἁγίαν Γραφήν· τήν ἐν μονάδι παναγίαν Τριάδα, ποτέ μέν, ὡς δημιουργόν εἰσηγουμένην, ὡς τό· Ποιήσωμεν ἄνθρωπον· Πατρός γάρ καί Υἱοῦ, καί ἁγίου Πνεύματος ἔργον ἐστίν ἡ τῶν ὄντων ὑπόστασις· ποτέ δέ, ὡς ἀποδεκτικήν τῶν τοῖς αὐτῆς εὐσεβῶς νόμοις πολιτευσαμένων· ὡς προνοητικήν τῶν ὑπ᾿ αὐτῆς εἰληφότων τοῦ εἶναι τήν γένεσιν· ὡς τῷ Ἀβραάμ τριαδικῶς φαινομένην, καί μοναδικῶς διαλεγομένην· ποτέ δέ, ὡς τιμωρητικήν, ἤγουν κριτικήν τῶν τούς νόμους παραφθειρόντων τῆς φύσεως· ὡς τό· Καταβάντες συγχέωμεν αὐτῶν τάς γλώσσας. Οὐ γάρ δημιουργική μόνον ὑπάρχει τῶν ὄντων ἡ ἁγία καί ὁμοούσιος Τριάς· ἀλλά καί συνεκτική, καί πρός ἀξίαν ἑκάστου διανεμητική· οἷα δή Θεός εἷς ὑπάρχουσα κατά φύσιν δημιουργός, προνοητική τε καί κριτική τῶν ὑπ᾿ αὐτοῦ πεποιημένων· κοινόν γάρ Πατρός, καί Υἱοῦ, καί ἁγίου Πνεύματος, ὥσπερ τό δημιουργεῖν, οὕτω δέ καί τό κρίνειν, καί τῶν πεποιημένων σοφῶς προνοεῖν.

 

 

 

ΣΧΟΛΙΑ.

 

α΄. Ἑκάστῳ φησί, κατά τήν ὑποκειμένην αὐτῷ περί Θεοῦ δόξαν ὁ Θεός ἐμφανίζεται. Τοῖς μέν κατ᾿ ἔφεσιν τήν ὑλικήν περάσασι σύνθεσιν, καί τάς δυνάμεις τῆς ψυχῆς ἰσονομούσας ἀλλήλαις κατά μίαν καί τήν αὐτήν περί Θεόν ἀεικινησίαν κεκτημένοις, ὡς μονάς ἐμφαίνεται καί Τριάς· ἵνα τήν οἰκείαν ὕπαρξιν παραδείξειεν, καί τόν αὐτῆς τρόπον μυστικῶς ἐκδιδάξειεν. Τοῖς δέ περί μόνην τήν ὑλικήν διάθεσιν ἔχουσι κινουμένην τήν ἔφεσιν, καί ἀλλήλαις ἀσυνδέτους τάς τῆς ψυχῆς δυνάμεις κεκτημένοι, οὐχ ὡς ἔστιν, ἀλλ᾿ ὡς εἰσίν ἐμφανίζεται· δεικνύς ὅτι τῆς ἡμῶν δυάδος ἀμφοῖν ἐπελάβοντο ταῖν χεροῖν, καθ᾿ ἥν ὁ σωματικός ἐξ ὕλης καί εἴδους συνέστηκε κόσμος.

 

β΄. Ὁ φυσικήν εἶναι λέγων, φησίν, ἐπί Θεοῦ τήν τῶν ἰδιωμάτων, ἀλλ᾿ οὐχ ὑποστατικήν διαφοράν, οὐκ ἔνθεος ὁ τοιοῦτος, ἀλλά πολύθεος, οὐσιῶν ἰδιότησιν, ἀλλ᾿ οὐχ ὑποστάσεων ἐπιδέχεσθαι φάσκων τό Θεῖον τήν ἐξαρίθμησιν.

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  ΚΘ΄.

 

Τί ἐστι τό ἐν ταῖς Πράξεσι κείμενον· "Οἵτινες διά τοῦ Πνεύματος ἔλεγον τῷ Παύλῳ, μή ἀναβαίνειν εἰς Ἱεροσόλυμα;" Διά τί παρήκουσε τοῦ Πνεύματος καί ἀνέβη;

 

Ἀπόκρισις. (365)

 

Ὁ μέν ἅγιος Ἡσαΐας ὁ προφήτης, ἐν τῇ κατ᾿ αὐτόν προφητείᾳ ἑπτά πνεύματα τῷ ἐκ τῆς ῥίζης Ἰεσσαί ἀνατείλαντι Σωτῆρι λέγει ἐπαναπαύεσθαι· οὐχ ἑπτά πνεύματα Θεοῦ γινώσκων, καί οὕτω τούς ἄλλους ἐκδέχεσθαι διδάσκων, ἀλλά τάς ἐνεργείας τοῦ ἑνός καί τοῦ αὐτοῦ ἁγίου Πνεύματος, πνεύματα καλέσας, διά τό πάσῃ ἐνεργείᾳ ὅλον ἀνελλιπῶς ὑπάρχειν ἀναλόγως τό ἐνεργοῦν ἅγιον Πνεῦμα. Ὁ δέ θεῖος Ἀπόστολος τάς διαφόρους ἐνεργείας αὐτοῦ τοῦ ἑνός ἁγίου Πνεύματος χαρίσματα λέγει διάφορα· ὑφ᾿ ἑνός δηλονότι καί τοῦ αὐτοῦ ἐνεργούμενα Πνεύματος. Εἰ τοίνυν κατά τό μέτρον τῆς ἐν ἑκάστῳ πίστεως δίδοται ἡ φανέρωσις τοῦ Πνεύματος, ἐν τῇ μετοχῇ τοῦ τοιοῦδε χαρίσματος· ἕκαστος τῶν πιστῶν δηλονότι κατά τήν ἀναλογίαν τῆς πίστεως, καί τῆς ὑποκειμένης αὐτῷ κατά τήν ψυχήν διαθέσεως, συμμεμετρημένην δέχεται τοῦ Πνεύματος τήν ἐνέργειαν, χαριζομένην αὐτῷ τῆσδε ἤ τῆσδε τῆς ἐντολῆς τήν ἁρμόζουσαν πρός ἐνέργειαν ἕξιν.

 

Οὐκοῦν ὥσπερ ὁ μέν λαμβάνει λόγον σοφίας, ὁ δέ λόγον γνώσεως, ἕτερος δέ πίστεως, καί ἄλλος ἄλλο τι τῶν ἀπηριθμημένων τῷ μεγάλῳ Ἀποστόλῳ χαρισμάτων τοῦ Πνεύματος· οὕτως ὁ μέν δέχεσθαι διά τοῦ Πνεύματος χάρισμα τῆς τελείας καί ἀμέσου πρός Θεόν, καί μηδέν ἐχούσης ὑλικόν ἀγάπης, κατά τήν ἀναλογίαν τῆς πίστεως· ἕτερος δέ διά τοῦ αὐτοῦ Πνεύματος, τῆς τελείας πρός τόν πλησίον ἀγάπης χάρισμα, καί ἄλλος ἄλλο τι κατα τό αὐτό Πνεῦμα, ὡς ἔφην, ἔχοντος ἑκάστου ἐνεργούμενον τό οἰκεῖον χάρισμα. Ταῦτα δέ τά χαρίσματα κατά τόν ἅγιον Ἡσαΐαν, πνεύματα καλέσας τις, ὡς οἶμαι, τῆς ἀληθείας οὐ διαπίπτει· παντί γάρ χαρίσματι ὅλον ὡς ἐνεργοῦν ἀναλόγως ἐνυπάρχει τό Πνεῦμα τό ἅγιον, εἴτε μείζονι, εἴτε ἥττονι.

 

Οὐκοῦν ὁ μέγας ὄντως, καί τῶν ὑπέρ ἄνθρωπον μυστηρίων γενόμενος διάκονος Παῦλος , ἀμέσως τῆς ἐν ἀγάπῃ Θεοῦ τελείας χάριτος τό πνεῦμα δεξάμενος κατά τήν ἀναλογίαν τῆς ἐν αὐτῷ πίστεως, τῶν εἰληφότων τό χάρισμα τῆς τελείας εἰς αὐτόν ἀγάπης, λεγόντων αὐτῷ μή ἀναβαίνειν εἰς Ἱεροσόλυμα· διά τοῦ Πνεύματος, τουτέστι τοῦ ἐνεργουμένου αὐτοῖς ὑπό τοῦ Πνεύματος τῆς εἰς αὐτόν ἀγάπης χαρίσματος· ταυτόν γάρ τῷ χαρίσματι τό πνεῦμα, καθά ἔφην ἐκ τοῦ προφήτου λαβών, παρήκουσεν· ἀσυγκρίτως τῆς ἐξ ἄλλων εἰς αὐτόν πνευματικῆς ἀγάπης, προκρίνων τήν θείαν καί ὑπέρ νόησιν. Μᾶλλον δέ οὐδέ παρακούσας ἀνῆλθεν, ἀλλ᾿ ἐκείνους διά τῆς συμμέτρως αὐτοῖς κατά τό χάρισμα δοθείσης ἐνεργείας τοῦ Πνεύματος προφητεύοντας, τῷ κατ᾿ αὐτόν τύπῳ πρός τόν τοῦ παντός ὑπερεπέκεινα πόθον κατά τήν ἔφεσιν ἕλκων. Οὐκοῦν οὐ παρήκουσεν ὁ μέγας Παῦλος τοῦ Πνεύματος, ἀλλ᾿ ἐδίδαξεν ἐπί τό ὑψηλότερον ἀπό τοῦ ἥττονος μετενεχθῆναι Πνεύματος τουτέστι χαρίσματος, τούς περί αὐτοῦ κατά τό χάρισμα τῆς ἀγάπης προφητεύοντας.

 

Καί πάλιν, εἰ τό προφητικόν χάρισμα πολύ τοῦ ἀποστολικοῦ ὑπάρχει δεύτερον, οὐκ ἦν λόγου τοῦ τό (368) πᾶν διευθύνοντος, καί τήν ἑκάστου διορίζοντος τάξιν, τό κρεῖττον εἴκειν τῷ ἥττονι· ἀλλά μᾶλλον ἕπεσθαι τό ἧττον τῷ κρείττονι. Οἱ μέν γάρ τότε προφητεύοντες διά τοῦ ἐν αὐτοῖς προφητικοῦ πνεύματος, ἀλλ᾿ οὐκ ἀποστολικοῦ, τόν τρόπον τῆς τῷ ἁγίῳ Παύλῳ συμβησομένης ὑπέρ τοῦ λόγου κακοπαθείας ἐμήνυον· ὁ δέ πρός μόνον ἀφορῶν τόν θεῖον σκοπόν, εἰς οὐδέν ἡγεῖτο τά μέσα πάντα, σπουδήν ἔχων οὐχ ὅπως διενέγκῃ τά συμβησόμενα, ἀλλ᾿ ὅπως ἄλλος γένηται Χριστός· μιμήσει τοῦ Χριστοῦ πάντα κατορθώσας τά, δι᾿ ἅ Χριστός τήν ἐν σαρκί φιλανθρώπως κατ᾿ οἰκονομίαν εἵλατο ζωήν. Οὐκοῦν εὐταξίας ἐστί φυλακή, τῆς πάντα διεπούσης τά θεῖα καί διευθυνούσης, καί τῆς οἰκείας ἀνέκπτωτον μονῆς καί ἱδρύσεως ἕκαστον διαφυλαττούσης, ἡ δοκοῦσα τοῦ μεγάλου Ἀποστόλου παρακοή, καί σαφής διδασκαλία τοῦ μηδαμῶς ἀλλήλοις φύρεσθαι τούς καλῶς ὑπό τοῦ Πνεύματος διωρισμένους τῆς Ἐκκλησίας βαθμούς.

 

 

 

ΣΧΟΛΙΑ.

 

α΄. Τό διαφόρως ἐνεργοῦν, ἐν ἑκάστῳ τῶν ὑπ᾿ αὐτοῦ διαφόρως ἐνεργουμένων, ὅλον ἐστίν, καί ἐν ὅλοις ἅμα μή διαιρούμενον. Ἀμιγῶς γάρ, φησίν, ἐν ὅλοις καί τῷ καθ᾿ ἕκαστον ἀδιαιρέτως κατά μίαν καί τήν αὐτήν ἐκφαίνεται δύναμιν ἐνεργοῦν τό Πνεῦμα τό ἅγιον, ὅτι καί πάντων ἐστί τῶν ὄντων πληρωτικόν· Θεός γάρ, καί πᾶσιν ἀχώρητον τοῖς οὖσιν, ὑπερούσιον.

 

β΄. Πᾶσαν ἐντολῆς ἕξιν ἐνεργουμένην, Πνεύματος εἶναι χάρισμα λέγει.

 

γ΄. Ὁ τόν Θεόν ἀγαπῶν ἐξ ὅλης καρδίας καί ψυχῆς καί δυνάμεως, τοῦ τόν πλησίον ἀγαπῶντος,φησί, μείζων ἐστίν. Οὐκ ἔστιν οὖν λόγου νομοθετεῖσθαι τό κρεῖττον ὑπό τοῦ χείρονος· ἀλλά γενέσθαι μᾶλλον τό ἧττον ὑπό τοῦ μείζονος. Διό τήν ἀποστολικήν ἀξίαν τε καί τάξιν, ὑπ᾿ ἐκείνων ὧν ἄρχει βαθμῶν ἄρχεσθαι δικαίως οὐ συνεχώρησεν ὁ θεῖος Ἀπόστολος, μήπως ἡ πάντων τῶν ὄντων εὐκοσμία, καί μάλιστα τῶν θείων τάξις, λυθῇ.

 

δ΄. Μέσα φησίν τά εἴδη τῶν πειρασμῶν, ἅπερ προγνωστικῶς ἐθεώρουν διά τοῦ Πνεύματος οἱ προφητεύοντες τῷ ἁγίῳ Παύλῳ τήν ὑπέρ ἀληθείας ἄθλησιν· ὧν παντελῶς οὐκ ἐφρόντιζεν ἑνωθῆναι σπεύδων τῷ Χριστῷ, κατά τήν ἐν εἴδει τῶν ἀγαθῶν ὑπόστασιν, μετά τήν ἐν πίστει τῶν ὄντων διάβασιν.

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  Λ΄.

 

Τί ἐστι τό· "Δύνασθε τό ποτήριον, ὅ ἐγώ πίνω, ποεῖν, καί τό βάπτισμα, ὅ ἐγώ βαπτίζομαι, βαπτισθῆναι;" Τίς ἡ διαφορά τοῦ ποτηρίου καί τοῦ βαπτίσματος;

 

Ἀπόκρισις.

 

Τό τοῦ Κυρίου βάπτισμα τῶν ὑπέρ ἀρετῆς κατά πρόθεσιν ἑκουσίων καί ἡμετέρων πόνων τύπος ὑπάρχει· δι᾿ ὧν τάς κατά συνείδησιν ἀποῤῥύπτοντες κηλῖδας, τόν πρός τά φαινόμενα τῆς προαιρέσεως (369) ἑκούσιον καταδεχόμεθα θάνατον· τό δέ ποτήριον, τῶν ἐκ περιστάσεως παρά προαίρεσιν ἐπανισταμένων ἡμῖν ὑπέρ τῆς ἀληθείας ἀκουσίων πειρασμῶν τύπος ἐστί· δι᾿ ὧν καί αὐτῆς προκρίνοντες τόν θεῖον πόθον τῆς φύσεως, ἑκόντες τόν περιστατικόν ὑπερχόμεθα τῆς φύσεως θάνατον. Ταύτην οὖν ἔχει τήν διαφοράν τό βάπτισμα πρός τό ποτήριον, ὅτι τό μέν βάπτισμα ὑπέρ ἀρετῆς πρός τά ἡδέα τοῦ βίου, νεκράν ἐργάζεται τήν προαίρεσιν· τό δέ ποτήριον, τήν ἀλήθειαν καί αὐτῆς προκρίνει πείθει τῆς φύσεως τούς εὐσεβεῖς. Πρότερον δέ τοῦ βαπτίσματος ἔθετο τό ποτήριον, ὅτι διά τήν ἀλήθειάν ἐστιν ἡ ἀρετή· ἀλλ᾿ οὐ διά τήν ἀρετήν ἡ ἀλήθεια. Ὅθεν ὁ διά τήν ἀλήθειαν πράττων τήν ἀρετήν, κενοδοξίας οὐ τιτρώσκεται βέλεσιν· ὁ δέ τήν ἀλήθειαν ἀρετῆς ἕνεκεν ἐπιτηδεύων, σύνοικον ἔχει τῆς κενοδοξίας τήν οἴησιν.

 

 

 

 

 

ΣΧΟΛΙΑ.

 

α΄. Τό τοῦ Κυρίου βάπτισμα, φησίν, ἐστίν ἡ παντελής πρός τόν αἰσθητόν κόσμον τῆς ἡμετέρας προαιρέσεως νέκρωσις· τό δέ ποτήριον, καί αὐτῆς ἡμῶν τῆς παρούσης ζωῆς ὑπέρ ἀληθείας καθέστηκεν ἄρνησις.

 

β΄. Ἀλήθειαν μέν εἶναι λέγει τήν θείαν γνῶσιν· ἀρετήν δέ, τούς ὑπέρ αὐτῆς τῶν αὐτῆς ἐφιεμένων ἀγῶνας. Ὁ τοίνυν γνώσεως ἕνεκεν ἀρετῆς ὑπομένων πόνους, οὐ κενοδοξεῖ, γινώσκων ἀπερίληπτον εἶναι φύσει τοῖς πόνοις τήν ἀλήθειαν. Τοῖς δευτέροις γάρ οὐ περιγράφεται φύσει τό πρῶτον. Ὁ δέ τήν γνῶσιν διά τούς ὑπέρ ἀγῶνας ἐπιτηδεύων, πάντως κενοδοξεῖ, ὡς εἰληφέναι δοκῶν τούς στεφάνους πρό τῶν ἱδρώτων· οὐ εἰδώς, ὅτι διά τούς στεφάνους οἱ πόνοι, ἀλλ᾿ οὐ διά τούς πόνους οἱ στέφανοι. Φύσει γάρ ἀμελέτητος πᾶσα καθέστηκε μέθοδος, τοῦ δι᾿ ὅ πέφυκεν ἐπιτηδεύεσθαι ἐξανυσθέντος, ἤ ἐξανυσθῆναι δόξαντος.

 

 

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  ΛΑ΄.

 

Εἰ οὐκ ἐν χειροποιήτοις ναοῖς ὁ Θεός κατοικεῖ, πῶς κατῴκει ἐν τῷ ναῷ τῶν Ἰουδαίων;

 

Ἀπόκρισις.

 

Ὁ τῆς ἀναλογίας σοφῶς τῶν προνοουμένων φροντίζων ὁ Θεός, πρότερον διά τῶν τύπων συμφυῶς τοῖς δι᾿ αἴσθησιν οἰκονομουμένοις πρός τήν ἀλήθειαν ποδηγῶν, πᾶσιν ἑαυτόν τοῖς δοθεῖσι τῷ παλαιῷ λαῷ τύποις ἀφανῶς ἐγκατέμιξεν, ἐνεργῶν τήν τῶν παιδαγωγουμένων ἀνάβασιν. ᾬκει τοίνυν ἐν τῷ ναῷ τῶν Ἰουδαίων ὁ Θεός, τυπικῶς, ἀλλ᾿ οὐκ ἀληθῶς, περιγράφων τῇ τοιᾷδε περί τόν ναόν οἰκήσει [Fr. κατ᾿ αὐτόν οἰκήσει], πάσης τῆς μυσταγωγίας τήν ἄῤῥητον βουλήν. Ἐπιτηδειότατος γάρ πρός κατοικητήριον Θεοῦ μόνος ὁ καθαρός ὑπάρχει νοῦς· δι᾿ ὅν τόν τυπικόν οἰκοδομηθῆναι ναόν συνεχώρησε, διά τῶν ἄγαν παχυτέρων συμβόλων, τόν πολύ πλέον τῶν ἀναισθήτων τόπων [Fr. τύπων] παχυθέντα νοῦν τῶν Ἰουδαίων, ἀνασπάσαι τῆς ὕλης βουλόμενος, συνιδόντα τό πρός (372) κατοίκησιν Θεοῦ ἀνεπιτήδειον ἐκ τοῦ προσύλου καί ἀπεμφαίνονος· κἀκ τούτου, τῆς τῶν προσόντων αὐτῷ φυσικῶς γενέσθαι διόλου συναισθήσεως. Ὅπερ μή διαγνούς, ὁ μόνον τόν κατ᾿ εὐσέβειαν τῦφον ἐξ ὑπερηφανίας διατρέφειν εἰδώς Ἰουδαῖος, καί τοῦ τύπου καλῶς ἐστερήθη, καί τῆς ἀληθείας ἑαυτόν κακῶς ἀπεξένωσεν.

 

ΣΧΟΛΙΟΝ.

 

α'. Ὁ μόνην τῆς γνώσεως τήν μορφήν, ὅπερ ἐστίν ὁ ψιλός λόγος· καί ὁ τήν εἰκόνα τῆς ἀρετῆς, ὅπερ ἐστί, τό ψιλόν ἦθος ἐπιτηδεύων, Ἰουδαῖός ἐστι, φησί, καί αὐτός ἀληθείας τύποις φυσιούμενος.

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΛΒ΄.

 

Τί ἐστιν, "Εἰ ἀρά ψηλαφήσειεν, καί εὕροιεν Θεόν;" Πῶς τις ψηλαφῶν εὑρίσκει Θεόν;

 

Ἀπόκρισις.

 

Ὁ πᾶσαν τήν φαινομένην τοῦ νόμου σωματικήν λατρείαν μή κατ᾿ αἴσθησιν ὁρῶν, ἀλλά ταῖς κατά νοῦν ἐφόδοις ἕκαστον τῶν ὁρωμένων συμβόλων διασκοπήσας, τόν ἐν ἑκάστῳ κεκρυμμένον θεοτελῆ λόγον ἐκδιδασκόμενος, ἐν τῷ λόγῳ τόν Θεόν εὑρίσκει· καλῶς ψηλαφῶν διά τῆς νοερᾶς δυνάμεως, ὡς ἐν φορυτῷ τῇ ὕλῃ τῶν νομικῶν διατάξεως, εἴπου κεκρυμμένον εὕροι τῇ σαρκί τοῦ νόμου, τόν τήν αἴσθησιν παντελῶς διαφεύγοντα μαργαρίτην λόγον. Ὡσαύτως δέ καί ὁ τήν φύσιν τῶν ὁρωμένων μή τῇ αἰσθήσει μόνῃ περιγράφων, ἀλλά κατά νοῦν σοφῶς τόν ἐν ἑκάστῳ κτίσματι λόγον διερευνώμενος, εὑρίσκει Θεόν, ἀπό τῆς προβεβλημένης τῶν ὄντων μεγαλουργίας, τήν αὐτῶν τῶν ὄντων διδασκόμενος αἰτίαν.

 

Ἐπειδή τοίνυν ἴδιον τοῦ ψηλαφῶντος ἡ διάκρισίς ἐστιν, ὁ τά νομικά σύμβολα γνωστικῶς ἐπερχόμενος, καί τήν φαινομένην τῶν ὄντων φύσιν ἐπιστημονικῶς θεώμενος, διακρίνων τήν Γραφήν, καί τήν κτίσιν, καί ἑαυτόν· τήν μέν Γραφήν, εἰς γράμμα καί πνεῦμα· τήν δέ κτίσιν, εἰς λόγον καί ἐπιφάνειαν· ἑαυτόν δέ, εἰς νοῦν καί αἴσθησιν· καί τῆς μέν Γραφῆς, τό πνεῦμα· τῆς δέ  κτίσεως, τόν λόγον· ἑαυτοῦ δέ τόν νοῦν λαβών καί ἀλλήλοις ἀλύτως ἑνώσας, εὗρε Θεόν, ὡς ἐπιγνούς, καθώς δεῖ καί δυνατόν ἐστι τόν Θεόν,τόν ἐν νῷ καί λόγῳ καί πνεύματι· πάντων τῶν πλανώντων, καί εἰς μυρίας δόξας κατασυρόντων ἀπαλλαγείς· λέγω δή γράμματος καί ἐπιφανείας καί αἰσθήσεως, ἐν οἷς ἡ διάφορος ὑπάρχει ποσότης, καί τῆς μονάδος ἀντίθετος· εἰ δέ τό γράμμα τοῦ νόμου, καί τήν τῶν ὁρωμένων ἐκφάνειαν, καί τήν οἰκείαν αἴσθησιν ἀλλήλοις τις προσπλέξας συμφύρῃ, τυφλός ἐστι μυωπάζων, τήν τῆς αἰτίας τῶν ὄντων ἀγνωσίαν νοσῶν.

 

ΣΧΟΛΙΟΝ.

 

α΄. Ὁ μόνον, φησί, τῆς Γραφῆς τό πνεῦμα δίχα τῶν τύπων· καί τῆς κτίσεως δίχα τῶν σχημάτων τούς λόγους, κατά μόνον τόν νοῦν, τῆς κατά τήν αἴσθησιν (373) ἐνεργείας ἀπηλλαγμένον ἑωρακώς, εὗρεν Θεόν· ἐν μέν τῷ πνεύματι τῆς Γραφῆς, ὡς ἀγαθότητος· ἐν δέ τοῖς τῶν ὄντων λόγοις, ὡς δυνάμεως· ἐν ἑαυτῷ δέ, ὡς σοφίας αἴτιον. Οἱ γάρ τῶν ἐξ οὐκ ὄντων λόγοι, τήν δύναμιν ἀφηγοῦνται τοῦ Κτίσαντος· καί τό τῆς Γραφῆς πνεῦμα πρός θέωσιν ἐπανάγων πλανηθέντας, τήν ἀγαθότητα διαγγέλλει τοῦ γράψαντος· καί τό καθ᾿ ἡμᾶς νοερόν, ἀδιαστάτως τούς τῶν γεγονότων λόγους χωροῦν, ἀναφανδόν τήν τοῦ Τεχνίτου κηρύσσει σοφίαν.

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  ΛΓ ΄.

 

Τί ἐστιν· " Ἀμήν λέγω ὑμῖν, ὅτι ὅς ἄν εἴπῃ τῷ ὄρει τούτῳ, Ἄρθητι καί βλήθητι εἰς τήν θάλασσαν, καί μή διακριθῇ ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ, ἀλλά πιστεύσῃ ὅτι ἅ λέγει γίνεται, ἔσται αὐτῷ ὅ ἐάν εἴπῃ;" Τί ἐστι τό, "Καί μή διακριθῆ;"

 

Ἀπόκρισις.

 

Ὁ μέν θεῖος καί μέγας Ἀπόστολος, τί ἐστι πίστις ὁρίζων, φησί·  "Πίστις ἐστίν ἐλπιζομένων ὑπόστασις, καί πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων." Εἰ δέ τις καί ἐνδιάθετος ἀγαθόν αὐτήν ὁρίσαιτο, καί γνῶσιν ἀληθῆ τῶν ἀποῤῥήτων ἀγαθῶν ἀποδεικτικήν, τῆς ἀληθείας οὐ διήμαρτεν. Ὁ δέ Κύριος διδάσκων περί τῶν ἀποῤῥήτων ἀγαθῶν, καί τῶν ἐλπιζομένων, καί οὐχ ὁρωμένων, φησίν· Ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντός ὑμῶν ἐστιν. Ἀκούων ταὐτόν τῇ βασιλείᾳ τοῦ Θεοῦ, ἡ τοῦ Θεοῦ πίστις ἐστίν, κατά μόνην ἐπίνοιαν διαιρουμένη πρός τήν βασιλείαν. Ἡ μέν γάρ πίστις ἀνείδεος Θεοῦ βασιλεία ἐστίν· ἡ δέ βασιλεία, πίστις θεοειδῶς εἰδοπεποιημένη.

 

Ὥστε κατά τοῦτον τόν λόγον, οὐκ ἐκτός ἡμῶν ἐστιν ἡ πίστις, ἥτις ἐνεργουμένη ταῖς θείαις ἐντολαῖς, γίνεται βασιλεία Θεοῦ, μόνοις γινωσκομένη τοῖς ἔχουσιν· ἡ δέ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐνεργουμένη πίστις ἐστίν· ἡ δέ βασιλεία τοῦ Θεοῦ τῶν κατ᾿ αὐτήν βασιλευόντων ἄμεσον πρός Θεόν ποιεῖται τήν ἕνωσιν.

 

Ἡ πίστις ἀπεδείχθη σαφῶς ὑπάρχουσα δύναμις σχετική τῆς ὑπέρ φύσιν ἀμέσου τοῦ πιστεύοντος πρός τόν πιστευόμενον Θεόν τελείας ἑνώσεως. Ἐπειδή τοίνυν ὁ ἄνθρωπος ἐκ ψυχῆς ὑπάρχων καί σώματος, δυσί σαλεύεται νόμοις (σαρκός λέγω καί πνεύματος), καί ὁ μέν τῆς σαρκός νόμος, κατά τήν αἴσθησιν, ὁ δέ τοῦ πνεύματος, κατά τόν νοῦν κέκτηται τήν ἐνέγειαν· καί ὁ μέν τῆς σαρκός, ὕλῃ συνδεῖν πέφυκε, κατά τήν αἴσθησιν ἐνεργούμενος· ὁ δέ τοῦ πνεύματος, κατά τόν νοῦν ἐνεργούμενος, πρός τόν Θεόν ἀμέσως ποιεῖται τήν ἕνωσιν· εἰκότως ὁ μή διακριθείς ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ, τουτέστι, τῷ νοΐ μή διακρίνας, ἤγουν διατεμών τήν διά τῆς πίστεως πρός τόν Θεόν γεγενημένην ἄμεσον ἕνωσιν, ὡς ἀπαθής, μᾶλλον δέ Θεός ἤδη διά τῆς πίστεως τῇ ἑνώσει γεγενημένος· ἐρεῖ τῷ ὄρει τούτῳ μεταβῆναι, καί μεταβήσεται· δεικτικῶς διά τοῦ, τούτῳ, φάναι, τό φρόνημα καί τόν νόμον δηλῶν τῆς σαρκός, τόν βαρύν ὄντως καί δυσμετακίνητον· καί ὅσον πρός δύναμιν φυσικήν, παντελῶς ἀκίνητον καί ἀσάλευτον. Τοσοῦτον γάρ ἐῤῥίζωται τῇ φύσει τῶν ἀνθρώπων διά τῆς (376) αἰσθήσεως τῆς ἀλογίας ἡ δύναμις, ὥστε τούς πολλούς μηδ᾿ ἄλλο νομίζειν εἶναι τόν ἄνθρωπον, ἤ σάρκα, δύναμιν πρός ἀπόλαυσιν τῆς παρούσης ζωῆς τήν αἴσθησιν ἔχουσαν. Πάντα γοῦν δυνατά τῷ πιστεύοντι καί μή διακρινομένῳ· τουτέστι, μή διαιρουμένῳ τῆς κατά νοῦν διά τῆς πίστεως γεγενημένης αὐτῷ πρός τόν Θεόν ἑνώσεως, διά τήν πρός τό σῶμα τῆς ψυχῆς κατά τήν αἴσθησιν σχέσιν· ὅσα κόσμου καί σαρκός τόν νοῦν ἀλλοτριοῖ, Θεῷ δέ προσοικειοῖ τετελειωμένα τοῖς κατορθώμασιν.

 

ΣΧΟΛΙΑ.

 

α΄. Τήν ψιλήν πίστιν λέγει βασιλείαν ἀνείδεον, οὐκ ἔχουσαν τήν ἐκ τῶν ἀρετῶν θείαν ὁμοίωσιν. Βασιλείαν δέ λέγει τήν ἔχουσαν διά τῶν ἔργων τήν θείαν μορφήν τῆς ἀγαθότητος πίστιν.

 

β΄. Πίστις, φησίν, ἀναπόδεικτος γνῶσίς ἐστιν. Εἰ δέ γνῶσις ἀναπόδεικτός ἐστιν, ἄρα σχέσις ἐστίν ὑπέρ φύσιν ἡ πίστις, δι᾿ ἧς ἀγνώστως, ἀλλ᾿ οὐκ ἀποδεικτικῶς ἑνούμεθα τῷ Θεῷ, κατά τήν ὑπέρ νόησιν ἕνωσιν.

 

γ΄. Τήν ἄμεσον λαβών πρός τόν Θεόν ἕνωσιν ὁ νοῦς, τήν τοῦ νοεῖν καί νοεῖσθαι κατά φύσιν παντελῶς δύναμιν ἔχει σχολάζουσαν. Ὁπηνίκα γοῦν ταύτην λύσῃ νοήσας τι τῶν μετά Θεόν, διεκρίθη τεμών τήν ὑπέρ νόησιν ἕνωσιν· καθ᾿ ἥν ἕως ἐστί τῷ Θεῷ συνημμένος, ὡς ὑπέρ φύσιν, καί τῇ μεθέξει θεός γεγενημένος, καθάπερ ὅρος ἀκίνητον, ἑαυτοῦ τόν τῆς φύσεως μετατίθησι νόμον.

 

δ΄. Προσυπακουστέον φησί τό· Πάντα δυνατά τῷ πιστεύοντι, τά ὅσα κόσμου καί σαρκός τόν νοῦν ἀλλοτριοῖ. Ταῦτα γάρ εἰσι τά δυνατά τῷ πιστεύοντι παρά Θεῷ.

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  ΛΔ΄.

 

Τί πάλιν ἐστί· "Διά τοῦτο λέγω ὑμῖν, ὅτι πάντα ὅσα ἄν προσευχόμενοι αἰτεῖσθε, πιστεύετε ὅτι λαμβάνετε, καί ἔσται ὑμῖν;" Πῶς τις δύναται πιστεύειν, ὅτι πάντα λαμβάνει αἰτῶν, μόνου Θεοῦ εἰδότος εἰ συμφέρει τό αἰτούμενον, ἤ μή, Καί εἰ ἐξ ἀγνοίας ὅ οὐ συμφέρει αἰτεῖ, πῶς παρέχει; Καί εἰ οὐ παρέχει τό μή συμφερόντως ἐξ ἀγνοίας αἰτούμενον, πῶς πιστεύειν τις δύναται ἐπί παντί αἰτήματι ὅ τι λαμβάνει, καί ἔσται αὐτῷ;

 

Ἀπόκρισις.

 

Πάντα μέν ἐπί τοῦ παρόντος κεφάλαια κατ᾿ ἐπιτομήν ἐν τῷ πρό αὐτοῦ ἐπιλέλυται. Μόνων γάρ τῶν ἐπεγνωκότων πῶς δεῖ πιστεύειν, ἐστί τό εἰδέναι, τί δεῖ, καί πῶς, καί περί τίνων αἰτεῖσθαι. Οὐ γάρ πάντων ἡ γνῶσις, ὥσπερ οὐδέ πίστις. Πλήν ὁ Κύριος εἰπών· Ζητεῖτε πρῶτον τήν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καί τήν δικαιοσύνην αὐτοῦ· τουτέστι, πρό πάντων τήν ἐπίγνωσιν τῆς ἀληθείας, καί οὕτω τήν τῶν καθηκόντων τρόπων ἐξάσκησιν· σαφῶς ἔδειξε περί μόνης τῆς θείας γνώσεως δεῖν ζητεῖν τούς πιστεύοντας, καί τῆς αὐτήν   κοσμούσης διά τῶν ἔργων ἀρετῆς.(377) Ἐπειδή γοῦν πολλά τυγχάνει τά πρός γνῶσιν Θεοῦ καί ἀρετήν ζητούμενα τοῖς πιστεύουσιν, ἀπαλλαγή παθῶν, ὑπομονή πειρασμῶν, ἀρετῶν λόγοι, τρόποι ἐνεργειῶν, ἐξήλωσις τῆς πρός πρός σάρκα τῆς ψυχῆς διαθέσεως, ἀποξένωσις τῆς πρός τά αἰσθητά τῆς αἰσθήσεως σχέσεως, τοῦ νοῦ παντελής ἀπό πάντων τῶν γεγονότων ἀναχώρησις· καί ἁπλῶς μυρία ἄλλα ἐστί τά πρός ἀποχήν μέν κακίας καί ἀγνωσίας, κατόρθωσιν δέ γνώσεως καί ἀρετῆς, εἰκότως ὁ Κύριος ἔφη· Πάντα ὅσα αἰτῆσθε πιστεύοντες, λήψεσθε· πάντα ἁπλῶς τά πρός ἐπίγνωσιν Θεοῦ καί ἀρετήν συντείνοντα, μόνα καί ζητεῖν καί αἰτεῖν, μετ᾿ ἐπιστήμης καί πίστεως δεῖν εἰπών τούς εὐσεβεῖς. Ταῦτα γάρ πάντα συμφέρει, καί πάντως δίδωσιν αὐτά τοῖς αἰτουμένοις ὁ Κύριος. Ὁ τοίνυν διά μόνην τήν πίστιν, ἤγουν τήν πρός Θεόν ἄμεσον ἕνωσιν, πάντα ζητῶν τά πρός τήν ἕνωσιν, πάντως λήψεται. Ὁ δέ ταύτης δίχα τῆς αἰτίας, κἄν ἄλλα, κἄν τά προειρημένα ζητῇ, οὐ λήψεται· οὐ γάρ πιστεύει, ἀλλ᾿ οἰκείαν ὡς ἄπιστος διά τῶν  είων πραγματεύεται δόξαν.

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ   ΛΕ΄.

 

Ἐπειδή ὁ Λόγος σάρξ ἐγένετο, καί οὐ μόνον σάρξ, ἀλλά καί αἷμα καί ὀστᾶ· καί κελευόμεθα ἐσθίειν μέν τήν σάρκα, πίνειν δέ τό αἷμα, μή συντρίβειν δέ τά ὀστᾶ, παρακαλῶ μαθεῖν, τίς ἡ τριμερής αὕτη τοῦ ἀνθρωπισθέντος Λόγου δύναμις;

 

Ἀπόκρισις.

 

Εἰς οὐσίαν ἐλθεῖν βουληθείς ὡς οἶδεν αὐτός ὁ ὑπερούσιος Λόγος, καί πάντων τῶν ὄντων δημιουργός, τούς τῶν ὄντων πάντων τῶν φαινομένων καί νοουμένων, μετά τῶν ἀκαταλήπτων τῆς οἰκείας θεότητος νοημάτων, φυσικούς ἐπιφέρεται λόγους· ὧν, τῶν μέν νοητῶν οἱ λόγοι, εἶεν τό αἷμα τοῦ Λόγου· τῶν δέ αἰσθητῶν οἱ λόγοι, ἡ φαινομένη Λόγου ἔστω σάρξ. Ἐπειδή τοίνυν, καί τῶν ἐν τοῖς φαινομένοις, καί τῶν ἐν τοῖς νοουμένοις πνευματικῶν λόγων ὑπάρχει διδάσκαλος ὁ Λόγος· πρεπόντως καί κατά λόγον δίδωσι τοῖς ἀξίοις, ὡς σάρκα φαγεῖν, τήν ἐν τοῖς λόγοις τῶν ὁρωμένων ἐπιστήμην· καί ὡς αἷμα πίνειν, τήν ἐν τοῖς λόγοις τῶν νοουμένων γνῶσιν· οὕς καί ἡ Σοφία διά τοῦ κρατῆρος, καί τῶν θυμάτων πόῤῥωθεν μυστικῶς διά τῶν Παροιμιῶν ἡτοιμάσατο. Τά δέ ὀστᾶ, τουτέστι τούς ὑπέρ νόησιν περί Θεότητος λόγους, πάσῃ γενητῇ φύσει κατά τό ἴσον ἀπείρως ἀπέχοντας, οὐ δίδωσιν· οὐκ ἐχούσης τῆς τῶν ὄντων φύσεως κατά τινα δύναμιν πρός τούτους τήν ἐπιδεχομένην σχέσιν.

 

Καί πάλιν, σάρξ ἐστι τοῦ Λόγου, ἡ ἀληθής ἀρετή· αἷμα δέ, ἡ ἄπταιστος γνῶσις· ὀστᾶ δέ, ἡ ἀπόῤῥητος θεολογία. Τρόπον γάρ αἵματος, κατ᾿ εἶδος εἰς σάρκα μεταβαλλομένου, καί ἡ γνῶσις διά τῆς πρακτικῆς, εἰς ἀρετήν μεταπλάττεται· καί ὀστέων δίκην συστατικῶν αἵματος καί σαρκός, καί οἱ πάσης (380) ἐπέκεινα νοήσεως περί θεότητος λόγοι τοῖς οὖσιν ἐνυπάρχοντες, τάς τῶν ὄντων ἀγνώστως καί ποιοῦσι καί πρός τό εἶναι συνέχουσιν, οὐσίας· καί πᾶσαν γνῶσιν, καί πᾶσαν ἀρετήν συνιστῶσιν. 

 

Εἰ δέ καί τούς περί κρίσεως καί προνοίας λόγους εἶναι τήν σάρκα καί τό αἷμα, ὡς πάντως ποτέ βρωθησομένους καί ποθησομένους· τούς δέ τούτοις ἐγκεκρυμμένους ἀῤῥήτους περί θεότητος λόγους ὀστᾶ φήσειέ τις, οὐκ ἔξω βέβηκεν, ὡς οἶμαι, τοῦ εἰκότος. 

 

Τυχόν δέ σάρξ ἐστι πάλιν τοῦ Λόγου, καί ἡ τῆς φύσεως τελεία πρός ἑαυτήν δι᾿ ἀρετῆς καί γνώσεως ἐπάνοδος καί ἀποκατάστασις· αἷμα δέ, ἡ ταύτην πρός τό ἀεί εὖ εἶναι χάριτι συνέχειν μέλλουσα θέωσις· ὀστᾶ δέ, αὐτή ἡ πρός τό ἀεί εὖ εἶναι διά θεώσεως συνέχουσα τήν φύσιν ἄγνωστος δύναμις.

 

Εἰ δέ καί τό λεπτότερον εἴποι τις, ὅτι σάρξ ἐστιν ἡ διά τῶν ἀρετῶν ἑκούσιος νέκρωσις· αἷμα δέ, ἡ κατά περίστασιν ὑπέρ τῆς ἀληθείας διά τοῦ θανάτου τελείωσις· ὀστᾶ δέ, τούς πρώτους ἡμῖν ἀνεφίκτους περί θεότητος λόγους, καλῶς καί οὗτος ἔφη, καί τῆς πρεπούσης ἐννοίας οὐδαμῶς διαπέπτωκεν. 

 

ΣΧΟΛΙΑ.

 

α΄.  Cod. Fr. Τήν οὐσίαν λέγει καί τήν δύναμιν ἑκάστου τῶν ὄντων καί τήν ἐνέργειαν, ἐφ᾿ οἷς θεωροῦνται πάντα τά ὄντα, καί δι᾿ ὧν γινώσκεται ἡμῖν ὁ Θεός δημιουργός καί προνοητής καί κριτής. Ἤ τήν δυάδα τῶν ὄντων, τῶν μέν αἰσθητῶν, τῶν τήν ὕλην καί τό εἶδος· τῶν δέ νοητῶν, τήν οὐσίαν καί τό συμβεβηκός· ἤ τήν ἀρετήν καί τήν γνῶσιν, δι᾿ ὧν τοῖς ἀξίοις ἐγνῶσθαι ὁ ὑπεράγνωστος.

 

β΄. Ἀπόῤῥητός ἐστι θεολογία, ἡ παντελής καθ᾿ ὑπεροχήν ἀγνωσία, ἥτις τοσοῦτον ἠγνόηται, ὅσον ἔγνωσται τά φυσικῶς γινωσκόμενα.

 

γ΄. Τό αἷμα εἰς τήν θέωσιν ἐλάμβανε, ὡς ζωήν ἐσομένην τῶν ἀξιωθησομένων αὐτῆς. Ζωῆς γάρ τό αἷμα σύμβολον.

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  Λστ΄.

 

Τί ἐστι τῶν ἀλόγων ζώων σώματα καί αἵματα, δι᾿ ὧν λατρεύοντες οἱ Ἰσραηλίται, τά μέν σώματα ἤσθιον, τά δέ αἵματα οὐκ ἔτι, πρός δέ τήν βάσιν κύκλῳ του θυσιαστηρίου προσέχεον;

 

Ἀπόκρισις.

 

Τῶν εἰσαγομένων πρός εὐσέβειαν τύπον ἔφερον, τό πάλαι τῷ Θεῷ κατά νόμον ἐν  σκιᾷ λατρεύοντες, μόλις κἄν αὐτοί τά φαινόμενα τῶν τυπικῶν συμβόλων διατάγματα νοῆσαι δυνάμενοι. Ἐπειδή οὖν οὐκ ἐκείνοις προηγουμένως, ἀλλ᾿ ἡμῖν ὁ νόμος ἐδόθη, κατά Χριστόν πνευματικῶς δι᾿ ἡμῶν τελειούμενος, σκοπήσωμεν τῶν τότε θυμάτων μετ᾿ εὐσεβείας τόν λόγον.

 

Ὁ πρός εὐσέβειαν εἰσαγόμενος, περί τῶν ἔργων διδασκόμενος τῆς δικαιοσύνης, τήν πρᾶξιν μόνην ἐπιτελεῖ μετά πάσης ὑπακοῆς καί πίστεως, (381) καθάπερ σάρκας ἐσθίων τῶν ἀρετῶν τά φαινόμενα· τούς δέ τῶν ἐντολῶν λόγους, ἐν οἷς ἡ τῶν τελείων ὑπάρχει γνῶσις, τῷ Θεῷ παραχωρεῖ διά τῆς πίστεως, μή δυνάμενος τέως συνεπεκτανθῆναι τῷ μήκει τῆς γνώσεως. Θεοῦ γάρ σύμβολόν ἐστι τό θυσιαστήριον, ᾧ πάντες πνευματικῶς θυόμεθα, καί τῶν ὑπέρ δύναμιν παραχωροῦμεν τήν εἴδησιν, ἵνα ζήσωμεν. Τῆς δέ κατ᾿ αὐτόν πίστεως τύπος ἐστίν, ἡ τοῦ θυσιαστηρίου βάσις· θεμέλιον γάρ ἡ πίστις ὑπάρχει, πᾶσαν τήν οἰκοδομήν τῶν θείων ἔργων καί νοημάτων βαστάζουσα πρός ἥν πᾶς μή δυνάμενος τῆς ἐκ τοῦ θείου τῆς σοφίας κρατῆρος κατά τήν γνῶσιν σωφρόνως ἀπολαῦσαι μέθης, τῶν οὐκ ἐφικτῶν αὐτῷ γνώσεως καλῶς ποιῶν προχέει τούς λόγους· τουτέστι, τῶν ὑπέρ δύναμιν λόγων τήν γνῶσιν τῇ πίστει παραχωρεῖ.

 

Ὡς οὖν τύπον τῶν κατ᾿ εὐσέβειαν εἰσαγομένων ὁ παλαιός λαός φέρων, ἐσθίοντες τῶν θυομένων τάς σάρκας τό αἷμα πρός τήν βάσιν τοῦ θυσιαστηρίου προσέχεον, οὐ δυνάμενοι διά τόν νηπιάζοντα λογισμόν, τῆς τῶν γινομένων μυστικῆς ἐφικέσθαι γνώσεως. Χριστός δέ παραγενόμενος ἀρχιερεύς τῶν μελλόντων ἀγαθῶν, τήν ἀπόῤῥητον θύων θυσίαν ἑαυτόν, μετά τῆς σαρκός καί τό αἷμα δίδωσι τοῖς τά αἰσθητήρια τῆς ψυχῆς διά τήν τελειότητα γεγυμνασμένα ἔχουσι, πρός διάκρισιν καλοῦ τε καί κακοῦ. Ὁ γάρ τέλειος οὐ μόνον τήν τῶν εἰσαγομένων τάξιν, ἀλλά καί τήν τῶν προκοπτόντων διαδραμών, οὐκ ἀγνοεῖ τῶν ὑπ᾿ αὐτοῦ κατ᾿ ἐντολήν γινομένων τούς λόγους· ἀλλ᾿ ἐκείνους πνεύματι πρῶτον διαπιών, πᾶσαν ἐσθίει διά τῶν ἔργων τήν σάρκα τῶν ἀρετῶν· πρός τήν κατά νοῦν γνῶσιν ἀναβιβάζων τήν τῶν γινομένων κατ᾿ αἴσθησιν νόησιν. Εἰσί μέν καί ἕτεροι πλεῖστοι λόγοι περί τούτων, ὑμῖν μάλιστα τοῖς φιλοθεωτάτοις· ἀλλά παρείσθωσαν νῦν διά τό πλῆθος.

 

 

 

ΣΧΟΛΙΑ.

 

α΄ . Τά φαινόμενα τῶν ἀρετῶν εἶπεν τήν ἠθικήν παιδαγωγίαν.

 

β΄ . Fr. Ὅρα , ὅτι λόγους τήν γνῶσιν ἐκάλεσεν. Εἰ δέ οἱ λόγοι γνῶσις, ὁ γνούς τούς λόγους, πάντως ἔγνω τόν Λόγον καί τόν τοῦ Λόγου Πατέρα· γνῶσις γάρ ὁ Λόγος τοῦ οἰκείου Πατρός ἀκριβής·  Ὁ ἑωρακώς ἐμέ, φησίν ὁ Σωτήρ, ἑώρακε τόν Πατέρα·

 

γ΄ . Τό αἷμα κατά θεωρίαν, εἰς τήν γνῶσιν ἔλαβεν, ὡς ὑποτρέφουσαν τό σῶμα τῶν ἀρετῶν.

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  ΛΖ΄ .

 

Λέγει εἰς τάς Πράξεις περί τοῦ ἁγίου Παύλου· " Ὥστε καί ἐπί τούς ἀσθενοῦντας ἐπιφέρεσθαι ἀπό τοῦ χρωτός αὐτοῦ σουδάρια καί σημικίνθια, καί ἀπαλλάττεσθαι ἀπ᾿ αὐτῶν (384)  τάς νόσους."  Ἄρα γάρ διά τήν διακονίαν καί τούς ἀπίστους τουτί ἐγίνετο, ἤ ἁγιασθέντος τοῦ σώματος ταῦτα ἐκ τοῦ χρωτός αὐτοῦ ἐπετελεῖτο; Καί εἰ κατά τοῦτο, καί ἐπί τῆς ἐχίδνης οὐδέν ἔπαθεν, τίνι τῷ λόγῳ, τῷ μέν ἰῷ τοῦ θηρίου οὐχ ὑπέπεσε τό σῶμα τοῦ ἁγίου, τῷ δέ ξίφει ὑπέπεσε; τό δέ αὐτό ζητῶν καί ἐπί τοῦ σώματος τοῦ Ἐλισσαίου. Τίνα δέ τά σημικίνθιά εἰσιν;

 

Ἀπόκρισις.

 

Οὔτε διά μόνην τοῦ ἁγίου Παύλου τήν ἁγιότητα, οὔτε διά μόνην τήν τῶν δεχομένων πίστιν, ὁ χρώς τοῦ σώματος αὐτοῦ διά τῶν σουδαρίων καί τῶν σημικινθίων ἐπιτέλει τάς ἰάσεις· ἀλλ᾿ ὅτιπερ αὐτῷ τε κἀκείνοις ἡ θεία χάρις ἑαυτήν ἐπιμερίσασα, φιλανθρώπως ἐν ἐκείνοις διά τῆς πίστεως ἐνεργόν ἐποίει τοῦ Ἀποστόλου τήν ἁγιότητα. Οὕτω μέν οὖν πάλιν βουληθείσης τῆς χάριτος, ἀπαθές διέμεινεν αὐτοῦ τό σῶμα, τῷ ἰῷ τοῦ θηρίου μή διαφθειρόμενον· εἴτε τήν ἐν τῷ ἰῷ τοῦ θηρός φθαρτικήν ποιότητα μεταβαλούσης· εἴτε τό σῶμα τοῦ ἁγίου τῆς τοιαύτης δαπανητικόν φθορᾶς ἀπεργασαμένης· εἴτε κατ᾿ ἄλλον τινά τρόπον οἰκονομίας, ὅν οἶδεν ὁ ταῦτα ποιῶν καί μετασκευάζων Θεός. Τῷ δέ ξίφει πάλιν ὑπέπεσε, βουληθείσης τῆς χάριτος· οὐ γάρ ἦν κατά φύσιν ἀθάνατον, κἄν ἦν διά τήν χάριν θαυματουργόν. Εἰ μέν κατά φύσιν ὑπῆρχεν ἀθάνατον, καλῶς ἄν ἐζητοῦμεν τόν καθ᾿ ὅν παρά φύσιν ὑπέπεσε τῷ ξίφει λόγον. Εἰ δέ φύσει, καί μετά τήν ἁγιότητα, διέμεινε θνητόν, οὐκ ἔστιν ἀναγκαῖον ζητῆσαι τόν καθ᾿ ὅν οὐ τοιῶσδε, ἀλλά τοιῶσδε τήν ἐν σαρκί ζωήν παρῆλθε λόγον ὁ θεῖος Ἀπόστολος. ᾯ γάρ τρόπῳ βούλεται, ὁ τήν ἑκάστου πρό τῶν αἰώνων συμφερόντως διορίσας ζωήν Θεός, ἕκαστον πρός τό οἰκεῖον τῆς ζωῆς ἄγει, εἴτε δίκαιον, εἴτε ἄδικον.

 

Εἰ μέν οὖν εἷς καί ὁ αὐτός φύσεως ἦν καί χάριτος λόγος, θαύματος ἦν ἄξιον καί καταπλήξεως, τό (385) κατά τήν φύσιν παρά τήν χάριν, ἤ κατά τήν χάριν παρά τήν φύσιν γινόμενον. Εἰ δέ μᾶλλον ἕτερος καί ἕτερος φύσεως καί χάριτος λόγος, δῆλόν ἐστι καί σαφές, ὅτι ὡς μέν ἅγιοι ἐθαυματούργουν διά τήν χάριν, ὡς ἄνθρωποι ἔπασχον διά τήν φύσιν· ἐπειδή μή ἀνεῖλε τό τῆς φύσεως παθητόν ἡ χάρις· οὐδαμῶς ἀλλήλοις συμφυρέντων τῶν ἐν φύσει καί χάριτι λόγων. Οὕτω δεξόμεθα πάντα ποιεῖν κατ᾿ οἰκονομίαν τῶν προνοουμένων ἐν τοῖς ἁγίοις τήν τοῦ Θεοῦ χάριν, καί ζῶσι καί ἀποθανοῦσιν, ὡς ἐν ὀργάνοις οἰκείοις τῆς τῶν ἄλλων προνοουμένην σωτηρίας· ἀλλ᾿ οὐ κατά φύσιν ταῦτα διά τήν χάριν ἐν τοῖς ἄλλοις ἐνεργοῦντας τούς ἁγίους. Τοῦτο γοῦν καί ἐπί τοῦ σώματος Ἑλισσαίου.

 

Ἀλλ᾿ ἐπειδή τῶν ἱστορουμένων τά νοούμενα μᾶλλον εὐφραίνει τήν τῶν φιλοθέων ψυχήν, χρῶτα μέν φαμεν εἶναι τοῦ μεγάλου Ἀποστόλου, τήν εὐσέβειαν· καθ᾿ ἥν τοῖς μέν ἦν ὀσμή ἀπό ζωῆς εἰς ζωήν· τοῖς δέ, ὀσμή ἐκ θανάτου εἰς θάνατον· σουδάρια δέ, τούς ἐκφανεῖς τῆς γνωστικῆς αὐτοῦ θεωρίας λόγους· τά δέ σημικίνθια, τούς σεμνούς κατ᾿ ἀρετήν πρακτικῆς φιλοσοφίας τρόπους· ἐγχείρια γάρ εἶναί φασιν τά σημικίνθια· οὕστινας λόγους τε καί τρόπους πνέοντας καί ἐκπέμποντας καθάπερ εὐωδίαν τά χρῶτα, τουτέστι, τήν τοῦ μακαρίου Ἀποστόλου μεγάλην εὐσέβειαν, οἱ δεχόμενοι, τήν τῆς πιεζούσης αὐτούς ἀσθενείας ἐλάμβανον ἴασιν· οἱ μέν, διά τῶν περί θεωρίας λόγων, ὡς σουδαρίων, τῆς ἀγνωσίας τήν νόσον διώκοντες· οἱ δέ, διά τῶν κατά τήν πρᾶξιν ἐναρέτων τρόπων τήν ἀῤῥωστίαν τῆς κακίας παντελῶς ἀφανίζοντες.

 

Οὕτω δέ καί τόν οὕτω συμβάντα ζοφερόν χειμῶνα, τό βάρος εἶναι τῶν ἀκουσίων πειρασμῶν τεκμαίρομαι· τήν δέ νῆσον, τήν παγίαν ἕξιν τῆς θείας ἐλπίδος καί ἄσειστον· τήν δέ πυράν, τήν ἕξιν τῆς γνώσεως τά δέ φρύγγανα, τήν τῶν ὁρωμένων φύσιν· ἥν συνέστρεφε τῇ χειρί, τῇ κατά θεωρίαν λέγω ψηλαφητικῇ τοῦ νοῦ δυνάμει, διατρέφων τοῖς ἐξ αὐτῆς νοήμασι τήν ἕξιν τῆς γνώσεως, τήν θεραπεύουσαν τήν ἐκ τοῦ χειμῶνος τῶν πειρασμῶν προστριβεῖσαν τῇ διανοίᾳ κατήφειαν. Τήν δέ ἔχιδναν, τήν λανθανότως ἐγκεκρυμμένην τῇ φύσει τῶν αἰσθητῶν πονηράν καί ὀλέθριον δύναμιν· δήξασαν μέν τήν χεῖρα, τουτέστι, τήν ψηλαφητικήν κατά νοῦν τῆς θεωρίας ἐνέργειαν· οὐ βλάψασαν δέ τόν διορατικόν νοῦν, τῷ φωτί τῆς γνώσεως αὐτοῦ εὐθύς ὡς ἐν πυρί (388) διαφθείραντα τήν τῷ πρακτικῷ κινήματι τοῦ νοῦ προσαφθεῖσαν ἐκ τῶν τῶν αἰσθητῶν θεωρίας ὀλέθριον δύναμιν.

 

Ὡσαύτως καί ἐπί τοῦ Ἐλισσαίου νοῶ· ὅτιπερ ἕκαστος νεκρός τοῖς παραπτώμασιν, ἐπειδάν τοῦ μνήματος ἐπιτεθῇ [Fr. ἐπιτεθείς] τοῦ προφήτου, ἐν ᾧ ἦν τό σῶμα, τουτέστι, τῇ τό ἴχνος ἐχούσῃ τοῦ προφητικοῦ βίου μνήμῃ· ἐν ᾧ ἦν καλῶς φυλαττόμενον τό σῶμα τῶν ἀρετῶν, τῇ κατά μίμησιν τῶν τρόπων ἀναστροφῇ ζωοποιεῖται, πρός τήν ἐνάρετον μετατιθέμενος ζωήν, ἀπό τῆς τῶν παθῶν τῆς κακίας νεκρότητος.

 

 

 

ΣΧΟΛΙΑ.

 

α΄ . Πίστις τῶν δεομένων ἰάσεως, φησί, παρεκαλεῖτο τήν ἐν τοῖς ἁγίοις τοῦ Πνεύματος δύναμιν, ἵνα διά τῆς πίστεως λανθάνουσα φανερά γένηται δύναμις· καί ἡ κεκρυμμένη πίστις διά τῆς δυνάμεως γένηται πᾶσι διάδηλος. Τηνικαῦτα γάρ ὁ τῶν ἰαμάτων ἀληθής πέφυκε διαδείκνυσθαι τρόπος, ὁπηνίκα τῇ τῶν ἐνεργουμένων πίστει συμβαίνει διά πάντων ἡ τῶν ἐνεργοῦντων ἐν πνεύματι δύναμις.

 

β΄ . Ὁ γνώμῃ, φησίν, τῆς καθ᾿ ἁμαρτίαν καθαρεύων φθορᾶς, φθείρει τήν τῶν φθείρειν πεφυκότων φθοράν. Ἡ γάρ ἀφθαρσία τῆς προαιρέσεως τήν φθοράν συντηρεῖν τῆς φύσεως πέφυκε ἄφθαρτον κατά πρόνοιαν, διά τῆς ἐν αὐτῇ τοῦ Πνεύματος χάριτος μή συγχωροῦσα ταῖς ἐναντίαις ποιότησιν αὐτήν δυναστεύεσθαι.

 

γ΄.  Ἐπειδή φύσεως, φησίν, καί χάριτος εἷς καί ὁ αὐτός λόγος, οὐκ ἔστιν ἀπορίας ἄξιον, πῶς τινες τῶν ἁγίων ποτέ μέν τῶν παθῶν ὑπερεῖχον, ποτέ δέ μᾶλλον ὑπέπιπτον πάθεσι· γινωσκόντων ἡμῶν, ὅτι τό μέν θαῦμα τῆς χάριτος ἦν· τό δέ πάθος τῆς φύσεως.

 

δ΄ . Ὀσμή ἀπό ζωῆς εἰς ζωήν ὁ Ἀπόστολος εἰς τούς πιστούς τῷ καθ᾿ ἑαυτόν παραδείγματι, διά πράξεως πρός τήν εὐωδίαν τῶν ἀρετῶν κινεῖσθαι παρασκευάζων ἤ τούς πειθουμένους τῷ λόγῳ τῆς χάριτος ὡς κήρυξ ἀπό τῆς κατ᾿ αἴσθησιν ζωῆς εἰς τήν ἐν πνεύματι μετάγων ζωήν· ὀσμή δέ ἀπό θανάτου εἰς θάνατον, τοῖς ἀπό τοῦ θανάτου τῆς ἀγνοίας εἰς τόν τῆς ἀπιστίας ἐλάσασιν θάνατον, διδούς αὐτοῖς αἴσθησιν τῆς μενούσης αὐτούς κατακρίσεως. Ἤ πάλιν, ὀσμή ἀπό ζωῆς εἰς ζωήν, τοῖς ἀπό πράξεως εἰς θεωρίαν ἀναγομένοις· ὀσμή δέ ἀπό θανάτου εἰς θάνατον, τοῖς ἀπό τοῦ νεκρῶσαι τῇ καθ᾿ ἁμαρτίαν ἀργίᾳ τά μέλη τά ἐπί τῆς γῆς, εἰς τήν τῶν ἐμπαθῶν νοημάτων τε καί φαντασιῶν ἐπαινουμένην μεταβαίνουσι νέκρωσιν.

 

ε΄ . Fr. Τό· Χριστοῦ εὐωδία ἐσμέν τῷ Θεῷ ἐν τοῖς σωζομένοις καί ἐν τοῖς ἀπολλυμένοις· οἷς μέν, ὀσμή ζωῆς εἰς ζωήν· οἷς δέ, ὀσμή θανάτου εἰς θάνατον, ἐνταῦθα μάλιστα σεσαφήνισται.  Τό μέν οὖν, ὀσμή ζωῆς εἰς ζωήν, οἷς μή ἐστιν αὐτοῦ κεκαλυμμένον τό Εὐαγγέλιον· τό δέ, οἷς δέ ὀσμή θανάτου εἰς θάνατον, ἐνταῦθα μάλιστα σεσαφήνισται. Τό μέν οὖν, ὀσμή ζωῆς εἰς ζωήν, οἷς μή ἐστιν αὐτοῦ κεκαλυμμένον τό Εὐαγγέλιον· τό δέ, οἷς δε ὀσμή θανάτου εἰς θάνατον, οἷς παντελῶς κεκαλυμμένον ἐστίν· Ἐν οἷς ὁ Θεός, φησί, τοῦ αἰῶνος τούτου (389) ἐτύφλωσε τά νοήματα τῶν ἀπίστων. Ἀποκεκάλυπται δέ καί ἐπικεκάλυπται, παρά τήν τῶν ἀκοούντων θερμότητα ἤ ψυχρότητα.

 

στ΄ . Διά μιμήσεως, φησί, τήν μνήμην ἔχων τις τῆς τῶν ἁγίων ἀναστροφῆς, τήν μέν τῶν παθῶν ἀποτίθεται νέκρωσιν· τήν δέ τῶν ἀρετῶν ζωήν ἀποδέχεται.

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  ΛΗ΄ .

 

Ἄρα γάρ ὡς ἔτυχεν οἱ Σαδδουκαῖοι τόν ἀριθμόν τῶν ἑπτά ἀδελφῶν εἶπον ἐπί τῆς μιᾶς γυναικός, ἤ ἔχει τινά λόγον βαθύτερον; Εἰ δέ ἔχει, τίνες ἐκεῖνοι, καί τίς αὕτη;

 

Ἀπόκρισις.

 

Φασί τινες μή ἀλληγορεῖσθαι τῶν ἐν τῇ Γραφῇ ψεκτῶν προσώπων τούς λόγους· πλήν ἐπειδή κρεῖττον μᾶλλον φιλοπονεῖν, καί τόν Θεόν ἀπαύστως αἰτεῖσθαι χορηγεῖν σοφίαν καί δύναμιν, πρός τό πᾶσαν νοηθῆναι πνευματικῶς τήν γραφήν· ταῖς ὑμετέραις εὐχαῖς θαῤῥῶν, καί περί τοῦ παρόντος ἀπόρου τάδε φημί. Σαδδουκαῖοί εἰσι, κατά τόν τῆς ἀναγωγῆς λόγον, οἱ τόν αὐτοματισμόν εἰσάγοντες δαίμονες, ἤ λογισμοί. Ἡ δέ γυνή ἐστιν, ἡ τῶν ἀνθρώπων φύσις· οἱ δέ ἑπτά ἀδελφοί, οἱ κατά καιρούς ἀπό τοῦ αἰῶνος δοθέντες αὐτῇ παρά τοῦ Θεοῦ πρός παιδαγωγίαν καί γένεσιν καρπῶν διακιοσύνης, νόμοι· οἷς ὡς ἀνδράσιν ὁμιλήσασα, παρ᾿ οὐδενός ἔσχεν υἱόν, οἷα τοῦ κατά δικαιοσύνην καρποῦ στειρεύουσα. Καί ἔστι πρῶτος νόμος, ὁ τῷ παραδείσῳ δοθείς τῷ Ἀδάμ· δεύτερος, ὁ τῷ αὐτῷ μετά τόν παράδεισον δεδομένος ἐν ἐπιτιμίου τάξει· τρίτος, ὁ κατά τήν κιβωτόν τῷ Νῶε δοθείς· τέταρτος, ὁ τῆς περιτομῆς τῷ Ἀβραάμ· πέμπτος, ὁ τῷ αὐτῷ περί τῆς προσαγωγῆς τοῦ Ἰσαάκ· ἕκτος, ὁ κατά Μωσέα· καί ἕβδομος, ὁ τῆς προαγορευτικῆς χάριτος, ἤγουν προφητικῆς ἐπιπνοίας. Τῷ γάρ Εὐαγγελίῳ οὔπω ἦν διά τῆς πίστεως ἁρμοσθεῖσα πρός συμβίωσιν ἡ φύσις, ἀνδρί εἰς πάντας τούς αἰῶνας διαμένοντι.

 

Τούτους οὖν προβάλλονται διαπαντός τῷ ἐν ἡμῖν λόγῳ διά τῶν λογισμῶν οἱ δαίμονες, εὐλογοφανῶς ἐκ τῶν γεγραμμένων καταγωνιζόμενοι τῆς πίστεως, καί διαποροῦντες ὡς εἴπερ νεκρῶν ἀνάστασίς ἐστι, καί ἕτερόν τι εἶδος ζωῆς, μετά τήν παροῦσαν ἐκδέχεσθαι δεῖ· κατά ποῖον νόμον τῶν ἀπό τοῦ αἰῶνος δοθέντων πολιτεύσηται τῶν ἀνθρώπων ἡ φύσις; ἵνα καθ᾿ ἕνα τῶν εἰρημένων εἰ φῶμεν, ἐπαγάγωσι φάσκοντες· Οὐκοῦν ματαία καί ἀνωφελής ἔσται πάλιν ἡ τῶν ἀνθρώπων ζωή, τῶν πρωτέρων μή ἀπηλλαγμένη κακῶν· εἴπερ ἐπί τοῖς αὐτοῖς πάλιν ἡ φύσις ἐρεσχελισθήσεται πράγμασιν· ὅπερ τόν αὐτοματισμόν εἰσάγει σαφῶς, καί τῶν ὄντων ἐκβάλλει τήν Πρόνοιαν. Ἀλλ᾿ ὁ Κύριος καί σωτήριος Λόγος, ἀποφιμοῖ τούς τοιούτους δαίμονάς τε καί λογισμούς, ἡ κατά τό Εὐαγγέλιον ἐσύστερον φανησομένην τῆς φύσεως ἀφθαρσίαν ὑποφαίνων, καί κατ᾿ οὐδένα τῶν προλαβόντων νόμων πολιτευσομένη δεικνύς τήν ἀνθρώπου φύσιν, θεωθεῖσαν ἤδη καί ἁρμοσθεῖσαν διά τοῦ Πνεύματος (392) αὐτῷ τῷ Λόγῳ καί Θεῷ, παρ᾿ οὗ, καί εἰς ὅν τοῦ εἶναι τήν ἀρχήν, καί τό τέλος εἴληφέ τε καί λήψεται.

 

Εἰ δέ καί τάς ἑπτά χιλιάδας τῶν ἐτῶν, ἤγουν αἰώνας λαμβάνῃ τις εἶναι τούς ἄνδρας, οἷς συνεγένετο τῶν ἀνθρώπων ἡ φύσις, οὐκ ἄνευ λόγου καί τῆς δεούσης λήψεται θεωρίας τόν τόπον· ὧν οὐδενός τούτων ἔσται γυνή κατά τήν μέλλουσαν ζωήν ἡ φύσις, ὡς τῆς χρονικῆς τέλος λαβούσης φύσεως· καί ὀγδόου ἀνδρός, τοῦ ἀτελευτήτου καί πέρας οὐκ ἔχοντος, αὐτήν παραλαβόντος αἰῶνος.

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  ΛΘ΄ .

 

Τίνες αἱ τρεῖς ἡμέραι, ἅς προσμένουσι τῷ Κυρίῳ ἐν τῇ ἐρήμῳ;

 

Ἀπόκρισις.

 

Ἡ ἔρημος ἐστιν ἡ φύσις τῶν ἀνθρώπων, ἤ ὁ κόσμος οὗτος, ἐν ᾧ προσμένουσι τῷ λόγῳ τῆς ἀρετῆς καί τῆς γνώσεως, οἱ διά τῆς πίστεως καί τῆς τῶν μελλόντων ἀγαθῶν ἐλπίδος κακοπαθοῦντες· αἱ δέ τρεῖς ἡμέραι εἰσί, καθ᾿ ἕνα τρόπον τῆς ἐπ᾿ αὐταῖς θεωρίας, αἱ τρεῖς δυνάμεις τῆς ψυχῆς, καθ᾿ ἅς προσμένουσι τῷ θείῳ λόγῳ τῆς ἀρετῆς καί τῆς γνώσεως· τῇ μέν ζητοῦντες, τῇ δέ ποθοῦντες, τῇ δέ ὑπεραγωνιζόμενοι, δέχονται τροφήν ἄφθαρτον, καί τόν νοῦν πιαίνουσαν, τήν γνῶσιν τῶν γεγονότων.

 

Καθ᾿ ἕτερον δέ τρόπον, τούς τρεῖς γενικωτέρους νόμους αἱ τρεῖς ἡμέραι σημαίνουσι· τόν γραπτόν φημι, καί τόν φυσικόν, καί τόν πνευματικόν, ἤτοι τόν τῆς χάριτος. Πᾶς γάρ νόμος οἰκείως ἑαυτῷ φωτός ἔχων δημιουργόν τόν τῆς δικαιοσύνης Ἥλιον. Ὡς γάρ ἡλίου χωρίς ἡμέραν γενέσθαι παντελῶς ἀμήχανον· οὕτω δίχα τῆς οὐσιώδους καί ὑφεστώσης σοφίας, νόμος εἶναι δικαιοσύνης οὐ δύναται, τῆς ἐν ἑκάστῳ νόμῳ τήν οἰκείαν ποιουμένης ἀνατολήν, καί τούς νοερούς τῶν ψυχῶν ὀφθαλμούς νοητοῦ φωτός ἐμπιπλώσης. Ὅπερ εἰδώς ὁ Δαβίδ ὁ μακάριός φησι· Λύχνος τοῖς ποσί μου ὁ νόμος σου, καί φῶς ταῖς τρίβοις μου· λύχνος τόν γραπτόν καλέσας νόμον, ὡς τεχνικῶς τοῖς τῶν σωματικῶν συμβόλων, αἰνιγμάτων τε καί τύπων διαφόροις συνθήμασι, τό καυστικόν φῶς τῆς τῶν παθῶν μοχθηρίας πυρσεύοντα, τοῖς διά πράξεως κατά τῶν ἐναντίων δυνάμεων πλατύνουσι τῆς ψυχῆς τά διαβήματα· φῶς δέ, τόν πνευματικόν τῆς χάριτος νόμον, ὡς ἀτεχνῶς δίχα τῶν αἰσθητῶν συμβόλων τάς αἰωνίους δεικνύοντα τρίβους· ἐν αἷς τόν δρόμον ὁ θεωρητικός ποιούμενος νοῦς, πρός τό ἀκρότατον τῶν ἀγαθῶν πέρας ἄγεται, τόν Θεόν· μηδενί τῶν ὄντων διορίζων τῆς διανοίας τήν κίνησιν. Ἀνέσπερον γάρ ὑπάρχει τό φῶς τοῦ νόμου τῆς χάριτος, οὐκ ἔχον τῆς οἱανοῦν γνῶσιν τάς αὐτοῦ παμφαεῖς ἀκτῖνας ὁρίζουσαν. Ἤ τυχόν πόδας ἐκάλεσεν ὁ προφήτης, ὅλου τοῦ κατά Θεόν βίου τόν δρόμον· ἤ τάς κατά ψυχήν κινήσεις τῶν ἀγαθῶν λογισμῶν, ὁδηγουμένας καθάπερ λύχνῳ τῷ ἐν τῷ γράμματι τοῦ νόμου φωτί· τρίβους δέ (393) τούς κατά τόν φυσικόν νόμον τρόπους τῶν ἀρετῶν, καί τούς κατά τόν πνευματικόν νόμον τῆς γνώσεως λόγους, τῇ παρουσίᾳ τοῦ Θεοῦ Λόγου δεικνυμένους, καί πρός ἑαυτήν τήν φύσιν καί τήν αἰτίαν δι᾿ ἀρετῆς τε καί γνώσεως ἐπανάγοντες.

 

Ταύτας τάς τρεῖς ἡμέρας, ἤγουν νόμους, τῷ Θεῷ Λόγῳ προσμείναντες, καί τούς ὑπέρ ἑκάστου προθύμως ὑπομείναντες πόνους, οἱ πρός σωτηρίαν τετραμμένην τήν ἔφεσιν ἔχοντες, οὐκ ἀπολύονται νήστεις, ἀλλά δέχονται τροφήν δαψιλῆ τε καί θείαν· ὑπέρ μέν τοῦ γραπτοῦ νόμου, τήν τῶν παρά φύσιν παθῶν τελείαν ἀπαλλαγήν· ὑπέρ δέ τοῦ φυσικοῦ, τήν ἄπταιστον τῶν κατά φύσιν ἐνέργειαν· καθ᾿ ἥν ἡ ἀλληλοῦχος σχέσις συνίσταται, πᾶσαν ἀπωθουμένη τῆς φύσεως σκεδαστήν ἑτερότητά τε καί διαίρεσιν· ὑπέρ δέ τοῦ πνευματικοῦ, τήν πρός αὐτόν ἕνωσιν τόν Θεόν· καθ᾿ ἥν πάντως ἐκβάντες τῶν γενητῶν, τήν ὑπέρ φύσιν δέχονται δόξαν, δι᾿ ἧς ὁ Θεός μόνος ἐν αὐτοῖς ἀπαστράπτων γνωρίζεται. Ἔχετε δέ πλατύτερον περί τούτου ἐν τοῖς Ἀπόροις εἰς τόν περί τῆς ἁγίας Πεντηκοστῆς λόγον τοῦ ἁγίου Γρηγορίου.

 

 

 

ΣΧΟΛΙΑ.

 

α΄ . Λόγον, θυμόν, ἐπιθυμίαν λέγει. Τῷ γάρ λόγῳ ζητοῦμεν· τῇ ἐπιθυμίᾳ δέ, ποθοῦμεν τό ζητηθέν ἀγαθόν· τῷ δέ θυμῷ, ὑπεραγωνιζόμεθα.

 

β΄ .  Καί τάς δυνάμεις τῆς ψυχῆς κέκληκεν ἡμέρας, ὡς δεκτικάς τοῦ φωτός τῶν θείων προσταγμάτων· καί τούς τρεῖς γενικωτέρους νόμους, φωτιστικούς τῶν δεκτικῶν, δῆλον ὅτι τῶν ψυχῶν. Ὥσπερ γάρ τό φῶς ἐκάλεσεν ἡμέραν ἡ Γραφή τῆς Γενέσεως, φάσκουσα·  Καί ἴδεν ὁ Θεός τό φῶς ὅτι καλόν, καί ἐκάλεσεν ὁ Θεός τό φῶς ἡμέραν· καί πάλιν τόν πεφωτισμένον ἀέρα, φήσασα· Καί ἐγένετο ἑσπέρα, καί ἐγένετο πρωΐ ἡμέρα μία· οὕτως οὐ μόνον τάς δυνάμεις τῆς ψυχῆς ἐκάλεσεν ἡμέρας, ἀλλά καί τούς ταύτας φωτίζοντας νόμους. Ἡ γάρ διόλου τούτων εἰς ἄλληλα περιχώρησις, τήν σύνθετον ποιεῖ τῶν ἀρετῶν ἡμέραν, μή διακρίνουσα τοῦ κατά τόν λόγον θείου φωτός, τάς ποιωθείσας αὐτῷ δι᾿ ὅλου δυνάμεις.

 

γ΄ . Λύχνος ἐστί κατά ταυτόν ὁμοῦ καί φῶς ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὡς καί φωτίζων τούς κατά φύσιν λογισμούς τῶν πιστῶν, καί ὡς λύων τόν ζόφον τῆς κατ᾿ αἴσθησιν ζωῆς τοῖς διά τῶν ἐντολῶν πρός τήν ἐλπιζομένην ἐπειγομένοις ζωήν, καί ὡς κολάζων τῇ καύσει τῆς κρίσεως τούς ταύτης τῆς σκοτεινῆς τοῦ βίου νυκτός κατά γνώμην διά φιληδονίαν σαρκός ἀντεχομένους.

 

δ΄ . Ὁ μή πρός ἑαυτόν, φησί, πρότερον ἀναχθείς διά τῆς ἀποβολῆς τῶν παρά φύσιν παθῶν πρός τήν ἰδίαν αἰτίαν, ἤγουν τόν Θεόν, διά τῆς ἐν χάριτι τῶν ὑπέρ φύσιν ἀγαθῶν ἐπικτήσεως οὐκ ἀναχθήσεται. Τῶν γάρ πεποιημένων χωρισθῆναι δεῖ κατά διάνοιαν, τόν πρός Θεόν ἀληθῶς συναγόμενον.

 

ε΄ . Τοῦ μέν γραπτοῦ νόμου φύσιν ἔργον ἐστίν ἡ τῶν παθῶν ἀπαλλαγή· φυσικοῦ δέ νόμου, ἡ κατ' ἰσοτιμίαν πρός πάντας ἀνθρώπους ἰσονομία·  (396) πνευματικοῦ δέ νόμου τελείωσις, ἡ πρός τόν Θεόν, ὡς ἔστι ἀνθρώπῳ δυνατόν, ἐξομοίωσις.

 

ΕΡΩΤΗΣΙΣ  Μ΄ .

 

Τί σημαίνει ὁ ἀριθμός τῶν ἕξ ὑδριῶν ἐν τῷ γάμῳ τῷ ἐν Κανᾷ τῆς Γαλιλαίας;

 

Ἀπόκρισις.

 

Ὁ τήν φύσιν τῶν ἀνθρώπων δημιουργήσας Θεός, ἅμα βουλήσει τό εἶναι αὐτῇ δέδωκε, συνήρμοσεν αὐτῇ καί δύναμιν τῶν καθηκόντων ποιητικήν. Αἱ τοίνυν ἕξ ὑδρίαι, ἡ κατά φύσιν ποιητική τῶν θείων ἐντολῶν ἐστι δύναμις· ἧς κενώσαντες τήν γνῶσιν οἱ ἄνθρωποι, περί τήν ματαίαν τῶν ὑλικῶν πραγμάτων σπουδήν, κενήν τήν τοιαύτην δύναμιν εἶχον καί ἄνυδρον· καί διά τοῦτο πῶς τῆς κακίας καθᾶραι τόν ῥύπον οὐκ ᾔδεσαν. Ὁ γάρ γνώσεως ἄμοιρος, τόν κατ᾿ ἀρετήν ῥυπτικόν τῆς κακίας οὐδαμῶς ἐπίσταται τρόπον· ἕως ἐλθών ὁ τῆς φύσεως δημιουργός Λόγος, ἐπλήρωσε τήν προειρημένην ποιητικήν τῶν καθηκόντων δύναμιν τῆς κατά φύσιν γνώσεως· καί οὕτω μετέβαλεν εἰς τόν οἶνον, φημί δή τόν ὑπέρ φύσιν τῆς γνώσεως λόγον, τόν τε λόγον καί νόμον τῆς φύσεως· ὅν οἱ πίνοντες, τῆς τῶν ὄντων ἁπάντων ἐξίστανται φύσεως, καί εἰς τόν κρύφιον τῆς θείας ἐνδότητος ἀφίπτανται τόπον· καθ᾿ ὅν τήν πᾶσαν ὑπερκειμένην τῶν γνώσεως εὐφροσύνην δέχονται καί ἀγαλλίασιν· τόν καλόν οἶνον, τουτέστι, τόν ποιητικόν τῆς θεώσεως, πάντων ὕστερον τῶν κατά Πρόνοιαν περί τό ἀνθρώπινον [Fr. τόν ἄνθρωπον], οἰκονομιῶν πίνοντες ἀπόῤῥητον λόγον.

 

Εἰς δέ τόν ἕξ ἀριθμόν, ἡ ποιητική τῆς φύσεως λαμβάνεται δύναμις· οὐ μόνον ὅτι ἐν ἕξ ἡμέραις ἐποίησεν ὁ Θεός τόν οὐρανόν καί τήν γῆν, ἀλλ᾿ ὅτι καί μόνος τῶν ἐντός δεκάδος ἀριθμῶν ἐστι τελειότατος, καί ἐκ τῶν ἰδίων συνιστάμενος μερῶν οὗτος ὁ ἀριθμός. Χωρούσας δέ τάς ὑδρίας ἀνά μετρητάς δύο φησίν ὁ Λόγος, ἤ τρεῖς· ὡς τῆς κατά φύσιν πρακτικῆς δυνάμεως χωρούσης, κατά μέν τήν φυσικήν θεωρίαν, ὥσπερ δύο μετρητάς, τήν ὅλην τῶν γεγονότων γνῶσιν· τῶν τε ἐξ ὕλης καί εἴδους σωματικῶν φύσεως, τῶν τε ἐξ οὐσίας καί συμβεβηκότος νοητῶν οὐσιῶν· ἤγουν τήν τῶν σωμάτων καί ἀσωμάτων περιληπτικήν γνῶσιν· κατά δέ τήν ἐφικτήν τῇ φύσει θεολογικήν μυσταγωγίαν, ὡς μετρητάς τρεῖς· τήν περί τῆς ἁγίας Τριάδος, ἤγουν Πατρός, καί Υἱοῦ, καί ἁγίου Πνεύματος, γνῶσιν καί φωταγωγίαν.

 

Ὑμεῖς οὖν ὡς γνωστικοί τό λεγόμενον θεωρήσατε· πῶς ἡ ποιητική τῶν κρειττόνων γενική τῆς φύσεως δύναμις, εἰς ἕξ διαιρεῖται, καί αὐτούς γενικούς, τῶν ἀρετῶν τρόπους· καί τίς ἡ πρός τήν καθόλου ποιητικήν τῶν ἀρετῶν τῆς φύσεως δύναμίν ἐστιν ἡ καθόλου καί γενικωτάτη τῶν ἄλλων ἀρετή, καί εἰς ἕξ εἴδη, καί αὐτά γενικά, διαιρουμένη· ἵνα τῇ δυνάμει τῆς φύσεως ἁρμοσθεῖσα, χωρηθῇ διά τῶν ἐκείνων τρόπων ἐξαχῶς εἰδοποιουμένη· τίνες δέ πρός (397) τούτοις οἱ τό ὕδωρ ἠντληκότες ὑπηρέται, τίς ὁ νυμφίος, τίς ἡ νύμφη, τίς ὁ ἀρχιτρίκλινος, τίς ἡ τῷ Λόγῳ παῤῥησιαστικῶς ἀπαγγείλασα Μήτηρ, ὅτι Οἶνον οὐκ ἔχουσι. Ταῦτα γάρ πάντα λείπεται προσεξετάζειν τῷ μύστῃ καί μυσταγωγῷ τῶν θείων καί λόγων καί νοημάτων, εἴπερ πάντως τῷ τῆς ἀναγωγῆς κατά νοῦν ἥδεται τρόπῳ. Πλήν ἵνα μή παντελῶς ἐπί τοῦ παρόντος ἄφωνος καταλειφθείς ἡμῖν ὁ περί τούτων οἰχήσεται λόγος, μή διδούς τοῖς καλῶς πεινῶσι κἄν ἀπό μέρους τήν πνευματικήν πανδαισίαν, ἐρῶ κατά δύναμιν, οὐχ ὅλην ἀποκαλύπτειν ἐπαγγελλόμενος τήν ἐν τοῖς εἰρημένοις διάνοιαν (ἀσθενής γάρ πρός περίληψιν τῶν ἐν τούτοις νοηθένων θεαμάτων ὁ ἐμός καθέστηκε νοῦς), ἀλλ᾿ ὅσην ἡ τῆς ἐμῆς διανοίας χωρεῖν πέφυκε δύναμις.

 

Γενικωτάτην οὖν τῶν ἀρετῶν φασιν εἶναι τήν ἀγάπην· τήν δέ ταύτης ποιητικήν γενικωτάτην τῆς φύσεως δύναμιν, φασίν εἶναι τόν λόγον· ὅς τῆς οἰκείας ἀπρίξ ἐπιλαβόμενος αἰτίας, ἐνεργούμενος εἰς ἕξ διακρίνεται γενικωτέρους τρόπους, περιληπτικούς τῶν οἷς ὁ τῆς ἀγάπης διακρίνεσθαι πέφυκε λόγος εἰδῶν, πεινῶντας καί διψῶντας, καί ξένους καί γυμνούς, ἀσθενοῦντάς τε καί τούς ἐν φυλακῇ περιποιούμενος σωματικῶς τε καί πνευματικῶς· οὐ γάρ μόνοις τοῖς σώμασιν ὁ τῆς ἀρετῆς περιγράφεται λόγος, οὐδέ περί μόνην τήν αἴσθησιν ἡ τῆς φύσεως καταγίνεται δύναμις.

 

Εἰδοποιός οὖν τῆς γενικωτάτης καθέστηκεν ἀρετῆς ἡ γενικωτάτη τῆς φύσεως δύναμις, τοῖς οἰκείοις ἕξ τρόποις εἰς εἴδη τοσαῦτα τήν ἀρετήν διακρίνουσα· δι᾿ ὧν ἡ φύσις ἑνοῦται τῷ τῆς γνώμης μοναδικῷ, τόν ἐν πᾶσιν ἰσοτίμως ἀδιαίρετον δεικνῦσα τῆς πλάσεως λόγον, ἐν τῷ ποιεῖν εὖ καί πάσχειν πρός ἑαυτόν συναγόμενον· ὅν ἐῤῥωμένον ἐπαναλαβών διά τῶν καθηκόντων πόνων ὁ νοῦς, πάσας περιτέμνει τῆς φύσεως τάς ὑπερβολάς καί τάς ἐλλείψεις, ἅς ἡ φιλαυτία τῆς ἑκάστου γνώμης ἐπινοήσασα, τήν ἡμερωτάτην ἐθηρίωσε φύσιν· καί μίαν τήν οὐσίαν εἰς πολλάς καί ἀντιθέτους· οὐδέν δέ χεῖρον εἰπεῖν, καί φθαρτικάς ἀλλήλων, κατέτεμε μοίρας· καί τήν σταθηράν μεσότητα φέρων, δείκνυσι, καθ᾿ ἥν, τῶν ἀρετῶν οἱ νόμοι κατά φύσιν ἐξ ἀρχῆς θεόθεν ἐγράφησαν. Καί τοῦτο τυχόν παραδεικνύς τό μυστήριον ὁ λόγος, τάς ἕξ ὑδρίας ἐξάγει κενάς καί ἀνύδρους, ὑποφαινούσας τῆς κατά φύσιν γενικωτάτης δυνάμεως τήν περί τό καλόν ἀπραξίαν.

 

Οὕτω μέν οὖν ἡ κατά φύσιν γενικωτάτη δύναμις εἰς ἕξ διαιρουμένη κατά τήν πρᾶξιν τρόπους εἰς εἴδη τοσαῦτα μορφοῖ τήν γενικωτάτην τῶν ἀρετῶν, ὅλην ὅλη περιλαμβάνουσα· καθ᾿ ἥν γενομένη, τόν ἑαυτῆς γενικώτατον δέχεται νόμον ἡ φύσις, ἄπταιστον τῆς ἀληθείας κριτήν· ὅν ὁ λόγος προσηγόρευσεν ἀρχιτρίκλινον· διεγνωκότα σοφῶς, ὅτι τόν καλόν οἶνον, ὅν ὕστερον διά τῆς ἰδίας παρουσίας ὁ Λόγος ἐκέρασεν, ἔδει κατ᾿ ἀρχάς πρῶτον πιεῖν, καί μεθυσθῆναι τήν ἀνθρωπίνην φύσιν· λέγω δέ τόν  (400) περί Θεοῦ κρείττονα καί ὑψηλότερον λόγον· καί οὕτως ὕστερον, καθάπερ οἴνους, τούς ὅσον πρός τόν πρῶτον λόγον, ἥττονας τῶν γεγονότων μυηθῆναι λόγους· δικαιότατον γάρ ἦν ὡς ἀληθῶς καί πρεπωδέστατον, τόν δι᾿ ὅν γέγονεν Λόγον μυηθῆναι πρότερον τήν φύσιν, καί οὕτως ὕστερον ζητεῖν τῶν δι᾿ αὐτήν γενομένων τούς λόγους.

 

Οἱ ἠντληκότες δέ τό ὕδωρ, εἰσίν οἱ διάκονοι τῆς τε Παλαιᾶς καί Καινῆς Διαθήκης· φημί δή τούς ἁγίου πατριάρχας, καί τούς νομοθέτας, καί τούς στρατηγούς, τούς κριτάς τε καί τούς βασιλεῖς, καί τούς προφήτας καί τούς εὐαγγελιστάς καί ἀποστόλους, δι᾿ ὧν ἠντλήθη τό ὕδωρ τῆς γνώσεως, καί ἀπεδόθη τῇ φύσει πάλιν· ὅπερ μετέβαλεν εἰς τήν τῆς θεώσεως χάριν, ὁ τήν φύσιν ὡς ἀγαθός δημιουργήσας, καί θεώσας διά φιλανθρωπίαν τῇ χάριτι, Λόγος. Εἰ δέ καί τούς κατά φύσιν ἐπιστημονικούς τε καί εὐσεβεῖς λογισμούς εἴποι τις εἶναι διακόνους, ἐκ τῶν ὄντων διακοσμήσεως κελεύσει τοῦ Λόγου ἀντλοῦντας τό ὕδωρ τῆς γνώσεως, οὐ διαπέπτωκεν, ὡς οἶμαι, τῆς ἀληθείας.

 

Νυμφίος δέ προδήλως ἐστίν ὁ ἀνθρώπινος νοῦς, ὡς νύμφην ἀγόμενος πρός συζυγίαν τήν ἀρετήν· ὧν τιμῶν τήν συμβίωσιν παραγίνεται προθύμως καλούμενος ὁ Λόγος, διασφίγγων αὐτῶν τήν τοῦ πνευματικοῦ γάμου συναλλαγήν, καί τῷ ἰδίῳ οἴνῳ πνευματικῶς διαθερμαίνων αὐτῶν πρός πνευματικήν πολυγονίαν τήν ἔφεσιν. Μήτηρ δέ τοῦ Λόγου καθέστηκεν ἡ ἀληθής καί ἀμόλυντος πίστις. Ὡς γάρ τῆς τεκούσης αὐτόν κατά σάρκα μητρός, ὡς Θεός, ὑπάρχει κατά φύσιν δημιουργός ὁ Λόγος, ἥν ἐποιήσατο μητέρα διά φιλανθρωπίαν ἐξ αὐτῆς ὡς ἄνθρωπος γεννηθῆναι καταδεξάμενος· οὕτως ἐν ἡμῖν πρότερον τήν πίστιν δημιουργήσας ὁ Λόγος, ὕστερον γίνεται τῆς ἐν ἡμῖν πίστεως υἱός, ἐξ αὐτῆς κατά τήν πρᾶξιν ταῖς ἀρεταῖς σωματούμενος· δι᾿ ἧς πάντα διανύομεν, παρά τοῦ Λόγου λαμβάνοντες τά πρός σωτηρίαν χαρίσματα· χωρίς γάρ πίστεως, ἧς καί Θεός κατά φύσιν ὑπάρχει, καί υἱός κατά χάριν, ὁ Λόγος, οὐδεμίαν ἔχομεν παῤῥησίαν τάς πρός αὐτόν ποιεῖσθαι δεήσεις. Ἀλλά γένοιτο διά παντός ἡμᾶς τε τόν τοιοῦτον συγκροτεῖν γάμον, καί μετά τῆς ἰδίας μητρός παραγίνεσθαι τόν Ἰησοῦν· ἵνα τήν ἀποῤῥυεῖσαν ἡμῶν διά τήν ἁμαρτίαν ἀποκαταστήσῃ γνῶσιν, καί μεταβάλῃ ταύτην πρός τήν ἐξοικίζουσαν τόν νοῦν τῆς τῶν ὄντων γνώσεως.[Fr. et Reg. γενέσεως]θέωσιν, τήν στομοῦσαν καί οἱονεί νευροῦσαν πρός ἀτρεψίαν καθάπερ ὕδωρ τό νοούμενον οἴνου ποιότητι ,τήν γνῶσιν τῆς φύσεως.

 

 

 

ΣΧΟΛΙΑ.

 

α΄ . Δύναμιν λέγει, τήν οὐσιωδῶς μέν κατεσπαρμένην τῇ φύσει πρός ἀρετῶν ἐνέργειαν κίνησιν, γνωμικῶς δέ πρός τήν τοῦ κεκτημένου βούλησιν, κατά τήν χρῆσιν ἐκφαινομένην.

 

β΄ . Τήν κενωθεῖσαν τῆς δοθείσης γνώσεως φύσιν, γενόμενος ἄνθρωπος ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, πάλιν ἐπλήρωσε γνώσεως· καί στομώσας πρός ἀτρεψίαν, οὐ φύσει, ποιότητι δέ ταύτην ἐθέωσεν, ἀνελλιπῶς (401) αὐτήν τῷ οἰκείῳ χαρακτηρίσας Πνεύματι, καθάπερ ὕδωρ οἴνου ποιότητι πρός τόνον μετακεράσας. Διά τοῦτο γάρ καί γίνεται κατ᾿ ἀλήθειαν ἄνθρωπος, ἵνα κατά χάριν ἡμᾶς καταστήσῃ θεούς.

 

γ΄ . Καλόν οἶνον λέγει τόν πρός θέωσιν ἐκστατικόν τῆς φύσεως λόγον· ὅν ἡ παράβασις μέν τῷ Ἀδάμ πιεῖν οὐ συνεχώρησεν· αὐτός δέ χάριτι διά φιλανθρωπίαν ὡς Θεός ἑαυτόν κενώσας, ὕστερον διά τῆς σαρκώσεως, ὡς οἶδεν μόνος αὐτός, κατέστησεν πότιμον. Αὐτός γάρ ἐστι καί Πρόνοια, ὡς συνοχή τῶν ὄντων· καί Προνοίας λόγος, ὡς μέθοδος τῆς τῶν προνοουμένων ἰατρείας· καί Προνοητής, ὡς πάντα τοῖς ἑαυτῶν τοῦ εἶναι τοῖς λόγοις συνέχων.

 

δ΄  . Τῆς μέν τῶν σωματικῶν καί ἀσωμάτων γνώσεως δεκτική κατά φύσιν ἐστίν ἡ τοῦ νοῦ δύναμις, φησίν· τῆς δέ τῆς ἁγίας Τριάδος κατά μόνην τήν χάριν δέχεται τάς ἐμφάσεις, ὅτι ἔστι μόνον πιστεύουσα· ἀλλ᾿ οὐ, τί ποτε κατ᾿ οὐσίαν ἐστί, ζητεῖν αὐθαδιζομένη.

 

ε΄ . Ὅτι καί ἡ καθ᾿ ὅλου δύναμιν τῆς φύσεως, εἰς ἕξ διαιρεῖται τρόπους καί ἐνεργείας· καί ἡ καθ᾿ ὅλου ἀγάπη, εἰς ἕξ ἀρετῶν εἴδη μερίζεται. Πεῖναν γάρ, καί δίψαν, καί γύμνωσιν, καί ξενιτείαν, καί ἀσθένειαν, καί φυλακήν, τῶν τούτοις κατειλημμένων, εἴτε σωματικῶς, εἴτε πνευματικῶς ὁ παραμυθούμενος, τήν ἐκ τῶν ἕξ ἀρετῶν συνισταμένην πεπλήρωκεν πρός τε τόν Θεόν καί τόν πλησίον ἀγάπην· ὡς μόνῳ Θεῷ πεποιωμένην τῆς ψυχῆς διατηρήσας τήν ἔφεσιν.

 

στ΄ . Αἰτίαν τοῦ Λόγου φησί τόν Θεόν· ὅν ζητεῖν, τοῦ λόγου τήν δύναμιν ὁ ἄνθρωπος εἴληφεν.

 

η΄ . Ὁ κατ᾿ ἀρετήν τῇ γνώμῃ, φησίν, ἴσος πρός πάντας γενόμενος, ἀπροσωπόληπτον ἐν ἑαυτῷ δείκνυσι τόν Θεόν, ὥσπερ πάντων καθ᾿ ἕνα καί τόν αὐτόν λόγον δημιουργήσαντα τήν φύσιν, οὕτω καί πᾶσαν νομοθετήσαντα μίαν τῆς γνώμης τήν κίνησιν, καθ᾿ ἥν ὁ δοκῶν σκορπεῖσθαι τῆς φύσεως συνάγεσθαι πέφυκε λόγος.

 

θ΄. Μεσότητα λέγει τήν ἀπηλλαγμένην μέν τῶν παρά φύσιν παθῶν, οὔπω δέ τῶν ὑπέρ φύσιν ἀγαθῶν ἐπειλημμένην κατάστασιν. Ἰσονομοῦσαν γάρ τῇ φύσει τήν γνώμην δείκνυσι, μηδέν ἔχουσαν αὐτοῤῥεπές, καί τῷ λόγῳ τῆς φύσεως ἀντιφερόμενον· καί διά τοῦτο πάντας ἀνθρώπους ἕνα γινώσκουσαν, ἅτε δή βίβλον θεόγραφον ἔχουσαν τόν νόμον τῆς φύσεως.

 

ι΄. Ὅτι φυσικόν ἔχομεν κριτήριον τόν κατά φύσιν νόμον, διδάσκοντα ἡμᾶς, ὅτι πρό τῆς ἐν ὅλοις σοφίας ἔδει πρός τήν τοῦ Ποιητοῦ τῶν ὅλων μυσταγωγίαν ἡμῶν κινεῖσθαι τήν ἔφεσιν.

 

ια΄. Πίστις, ἡ τοῦ Λόγου Μήτηρ, κατά τήν ἀναγωγήν· ἥτις δημιουργουμένη πρότερον, γεννᾷ σωματούμενον ὕστερον ταῖς ἀρεταῖς τόν αὐτήν δημιουργήσαντα Λόγον.