Αντώνιος ο Μέγας

Αντώνιος ο Μέγας
Ο Μέγας Αντώνιος
Γέννηση	251
Κοίμηση	356
Εορτασμός	17 Ιανουαρίου
Σημαντικές ημερομηνίες
Τίτλος	Μοναχός

Ο Αντώνιος ο μέγας, αποτελεί Όσιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο οποίος έζησε κατά τον 3ο και 4ο αιώνα στην περιοχή της Αιγύπτου. Υπήρξε ο θεμελιωτής του μοναχισμού, καθώς θεωρήθηκε ο αντιπροσωπευτικότερος τύπος του ασκητικού φρονήματος, χωρίς όμως να αποτελεί τον πρώτο μοναχό, όπως εσφαλμένα πολλοί εκτιμούν^[1]. Αποκλήθηκε και Πατριάρχης της ερήμου, καθώς διαβίωσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην έρημο, όπου εκοιμήθη σε ηλικία μεγαλύτερη των 100 ετών, το 356. Το βίο του θεωρείται πως τον συνέγραψε ο προσωπικός του φίλος Μέγας Αθανάσιος, αν και είναι μία άποψη που αμφισβητείται, χωρίς όμως και να μπορεί να αποκλειστεί ως ενδεχόμενο^[2].

Βίος

Ο Μέγας Αντώνιος γεννήθηκε σε ένα χωριό της Μέσης Αιγύπτου στα Ανατολικά του Ποταμού Νείλου, στις παρυφές της ερήμου που ονομαζόταν Κόμα, το 251^[3]. Ο ίδιος ήταν αυτόχθονας κάτοικος^[4], ενώ δε γνώριζε επαρκώς την ελληνική γλώσσα^[5]. Προερχόταν από εύπορη οικογένεια, δίχως να λάβει κάποια εγκύκλια μόρφωση καθώς δεν του άρεσαν ιδαίτερα τα γράμματα, έλαβε όμως χριστιανική παιδεία από την παιδική του ηλικία. Έτσι όταν οι γονείς του το 270 εκοιμήθηκαν, τότε εκποίησε όλη την περιουσία του σε φτωχούς και οδήγησε την αδελφή του σε παρθενώνα, καθώς ο ίδιος είχε αποφασίσει να διάγει ασκητικό βίο. Πλέον αφιερώνεται στην προσευχή και για 15 έτη διαμένει σε οικία του στα περίχωρα της Ηρακλεοπόλεως, αλλά και μέσα σε τάφο. Αργότερα διαβαίνει το Νείλο και οδηγείται στα όρη της Λιβυκής ερήμου, στο Πισπίρ, το οποίο διέθετε πηγή και κάποια ερείπια προγενέστερου πολιτισμού. Εκεί διέμεινε περί τα 20 έτη, όπου σύμφωνα με τον Άγιο Αθανάσιο προόδευσε κατά την αρετή, τη στιγμή που πολλοί διέρχονταν ζητώντας να συνασκηθούν και να συμμονάσουν μαζί του. Ο βίος του ήταν άκρως ασκητικός. Συνήθως έτρωγε ανά δύο ή τέσσερις ημέρες λίγο άρτο και έπινε ύδωρ μία με δύο φορές ημερησίως, ενώ το ένδυμα το οποίο φορούσε σε όλη του ζωή ήταν ένας τρίχινος μανδύας, όπου στο εξωτερικό του έφερε δέρμα. Ο ίδιος μάλιστα δεν πλύθηκε ή λούστηκε ποτέ^[6].
Κατά το διωγμό του Μαξιμίνου το 311 ο Αντώνιος προσέρχεται στην Αλεξάνδρεια με σκοπό να μαρτυρήσει, κάτι που όμως δε συνέβη. Εκεί διακρίνεται όμως για τον έντονο ασκητικό του βίο, δίνοντας συμβουλές και συμπαραστεκόμενος στους δικαζόμενους και φυλακισμένους μάρτυρες του χριστιανισμού. Μετά το διωγμό πολλοί ασκητές άρχισαν να μιμούνται το βίο του Αγίου Αντωνίου, με αποτέλεσμα να τον ακολουθήσουν κατά την επιστροφή του στην έρημο. Έτσι το αναχωρητήριό του γίνεται πόλος έλξης για πολλούς πιστούς, με αποτέλεσμα, αφενός να μη βρίσκει ησυχία, αφετέρου να ελλοχεύει ο κίνδυνος της κομπορρημοσύνης. Έτσι φεύγει κρυφώς, οδηγούμενος στην έρημο κοντά στην Ερυθρά θάλασσα, στο όρος Κολζίμ, όπου σήμερα βρίσκεται η μεγάλη κοπτική μονή του Αγίου Αντωνίου. Εκεί ο Αντώνιος πλέον ανήλθε σε υψηλό πνευματικό επίπεδο, αλλά σύντομα οι αδελφοί του από το Πισπίρ τον ανακάλυψαν. Το 338 υποχρεώνεται να επιστρέψει στη Αλεξάνδρεια, αφού είχε ξεσπάσει η αρειανική έριδα, καθώς του ζητήθηκε. Συναντά τον Μέγα Αθανάσιο, οποίος μόλις είχε επιστρέψει από εξορία, και προκαλεί το θαυμασμό με τη σοφία και το βίο του. Έτσι και επέστρεψε στο Κολζίμ, εγκαταλείποντάς το πια μόλις μια φορά μέχρι το τέλος της ζωής του, που επήλθε σε ηλικία 105 ετών. Σύμφωνα μάλιστα με το βιογράφο του διατηρούσε τις σωματικές του δυνάμεις μέχρι το τέλος του. Το λείψανό του αρχικώς δεν ετάφη, αλλά ο ίδιος μετά θάνατον εμφανίστηκε και ζήτησε να ταφεί σε άγνωστο μέρος, ζητώντας μόνο να δοθούν οι μηλωτές του (δέρμα προβάτου), στο Μέγα Αθανάσιο και τον Σεραπίωνα Θμουέως. Η διαθήκη του ήταν οι αδελφοί του να ζουν παντελώς χωρισμένοι από τους αρειανιστές και τους Μελιτιανούς, αλλά και σε διαρκή επαγρύπνηση από τους πειρασμούς του διαβόλου^[7].
Σε ότι αφορά το χαρακτήρα, στο Μέγα Αντώνιο διακρίνεται η χριστιανική φυσιολογία και θεραπευτική. Είναι χαρακτηριστικό πως σύμφωνα με τις περιγραφές των μοναχών της εποχής, παρά την διαμονή του σε απόλυτη απομόνωση για 20 έτη στην έρημο και την υπέρμετρα σκληρή άσκηση, ο ίδιος εμφανίστηκε απόλυτα φυσιολογικός τόσο κατά πνεύμα όσο και τα την όψη. Ηταν απόλυτα ήρεμος και βρισκόταν σε απόλυτα λογική κατάσταση. Δεν ήταν θλιμμένος ή κατηφής, ούτε όμως κατεχόταν από γέλωτα ή ευφραινόταν από την τεράστια αποδοχή που του επιφύλασσε ο κόσμος. Έπραττε δε διαρκώς θαύματα, αλλά τα θεωρούσε ήσσονος σημασίας καθώς η αγάπη ανέφερε, ήταν πολύ σημαντικότερη^[8]. Στη ζωή του ήταν πάντοτε ιδιαίτερα διακριτικός, ανεκτικός στη διάθεση, ταπεινός στο φρόνημα. Υποτασσόταν στους κληρικούς, ακόμα και αν δεν είχαν φτάσει στα ύψη της θεωρίας του. Ήταν πάντοτε αυτάρκης και ολιγαρκής, ενώ η αυτοπειθαρχία και ο αυτοέλεγχος ήσαν πράγματι στο πρόσωπό του ανυπέρβλητες. Νηστεία, προσευχή και αγρυπνία αποτελούσαν το μοναστικό του κανόνα, ενώ η ταπεινοφροσύνη του ήταν τόση, που δε δίσταζε κι από νέους μοναχούς να μαθαίνει πράγματα και να διδάσκεται^[9].

Στιγμιότυπα από το βίο του Αγίου

Ο Άγιος Αντώνιος έδειχνε από μικρή ηλικία απομονωτικές τάσεις, ενώ ως παιδί ήταν ιδιαίτερα υπάκουος^[10]. Μετά το θάνατο το γονιών του συναντιέται ευρύτερα με το μήνυμα της Αγίας Γραφής, της οποίας φαίνεται να είναι εξαιρετικός γνώστης, έχοντάς τη αποστηθίσει. Είναι γεγονός πως μέσα από το βίο του Αγίου Αντωνίου διασώζεται η έμφαση την προφορική παράδοση, η οποία σήμερα έχει εξαφανιστεί εξ αιτίας της αφθονίας σε χαρτί και της δυνατότητας εκτύπωσης, πράγμα που όμως δε συνέβαινε στην εποχή του. Η κοινωνία που μεγάλωσε ο Αντώνιος, είναι κοινωνία η οποία αναπτύχθηκε και άκμασε, όπως και πολλές άλλες, βασισμένες στον προφορικό λόγο^[11].
Σύντομα ο Αντώνιος θέλησε να μονάσει. Εδώ πλέον βλέπουμε πως ήδη υπήρχε κάποιος κανόνας άσκησης, αφού αφενός η αδελφή του εισάγεται σε κάποιο χριστιανικό παρθεναγωγείο, αφετέρου ο ίδιος ψάχνει να βρει μονή στην έρημο για να εισαχθεί^[12]. Έτσι και ξεκινά η διήγηση του βιβλίου και των δοκιμασιών του Αντωνίου, ενάντια στις διαβολικές δυνάμεις. Ο ίδιος μάλιστα αποκαλύπτει πως ο διάβολος αντιτίθεται σθεναρά τη μοναχική ζωή, φέρνοντας πολλούς λογισμούς στον άνθρωπο, ειδικά λογισμούς τρυφής του εγκόσμιου βίου. Ο Αντώνιος αναφέρει επίσης πως η πρώτη και μεγαλύτερη μάχη που δίνει ο μοναχός, ο οποίος είναι προφανές ότι δίνει κάποιο όρκο με σκοπό να μη περιπέσει σε αμαρτήματα που θα ανακόψουν την τελείωσή του, που είναι και ο μοναδικός σκοπός του, είναι τα αμαρτήματα της σαρκός. Δηλαδή οι λογισμοί λαγνείας και σεξουαλικών τάσεων, από τις οποίες είχε οικειοθελώς αυτοπαραιτηθεί. Μέχρι και ο διάβολος αναφέρει ο Αντώνιος κάποτε εμφανίστηκε ως γυναίκα για να επιτύχει το στόχο του. Ο ίδιος όμως στο έργο του μιλάει διαρκώς για τη συνεργάσιμη ενέργεια του Θεού, η οποία συνάμα με τη θέληση του ανθρώπου βοηθά τον άνθρωπο να ξεπεράσει αυτές τις δαιμονικές επιρροές. Όπως αναφέρει ο συγγραφέας του βιβλίου του:
"Αυτή ήταν η πρώτη πάλη του Αντωνίου κατά του διαβόλου ή μάλλον αυτή η νίκη ήταν του Σωτήρος εν τω Αντωνίω",
φράση στην οποία συνοψίζεται κατά το Γ. Φλορόφσκι η θεμελιώδης κατανόηση της πνευματικής δοκιμασίας στην Ανατολική και Βυζαντινή ασκητική και μοναστική σκέψη^[13]. Ο ίδιος όμως δε σταματά εκεί. Παρά τη νίκη αυτή, συνεχίζει σκληρότερο ασκητικό αγώνα. Σκοπός να εφαρμόσει το ευαγγελικό παράδειγμα του Αποστόλου Παύλου "διὸ εὐδοκῶ ἐν ἀσθενείαις, ἐν ὕβρεσιν, ἐν ἀνάγκαις, ἐν διωγμοῖς, ἐν στενοχωρίαις, ὑπὲρ Χριστοῦ· ὅταν γὰρ ἀσθενῶ, τότε δυνατός εἰμι."(Β΄ Κορινθίους 12, 10), καθώς η ψυχή του ανθρώπου τότε υγιαίνει.
Οι δοκιμασίες δε σταματούν ποτέ για τον χριστιανό. Για το Μέγα Αντώνιο η άσκηση και νήψη (σημαίνει επαγρύπνηση) είναι δεδομένα πράγματα στη μοναστική ζωή, μέχρι το τέλος του βίου. Έτσι κάποτε τα δαιμόνια, όταν πια είχε μεταφέρει τη ζωή του στον τάφο, τον ξυλοκόπησαν μέχρι θανάτου. Ο ίδιος όμως αφού ανάρρωσε επέστρεψε πίσω στο τάφο όπου εδέχθη την επίθεση, έχοντας πίστη στο Θεό, ότι πια δεν θα τον ξαναενοχλήσουν. Εκεί ακριβώς εμφανίζεται η διαλογική θεολογία της ορθόδοξης εκκλησίας. Ο Αντώνιος καθώς αναρρώνει από την επίθεση προσεύχεται και μιλά στον Κύριο, γιατί δεν εμφανίστηκε να σταματήσει του πόνους του και ο Κύριος απαντά, πως περίμενε να δει το αγώνισμά του. Και αφού άντεξε, ποτέ πια δε θα είναι μόνος. Έτσι εμφανίζεται ένας ζωντανός διάλογος, παρόμοιος με τους διαλόγους της Παλαιάς Διαθήκης, του Θεού με τον Ιωνά, με το Μωϋσή.

Συγγράμματα

Ιδιαίτερες συλλογές και συγγραμμάτων δε συνέταξε ο Μέγας Αντώνιος. Διατηρούσε όμως αλληλογραφία με μοναχούς, αυτοκράτορες κι ανθρώπους με υψηλά αξιώματα. Τα συγγράμματα αυτά γράφηκαν στην κοπτική και σήμερα δε διασώζονται^[14]. Υπάρχουν όμως επιστολές που απευθύνονται σε αιγυπτιακά μοναστήρια, επιστολές πους τις αναφέρει ο Ιερώνυμος και έχουν φτάσει ως εμάς, σε ύστερες λατινικές μεταφράσεις. Η πρώτη εξ αυτών σώζεται και στα συριακά, ενώ η έβδομη στα κοπτικά, όπως και το πρώτο μέρος της πέμπτης και το τέλος της έκτης. Το κείμενο που καλείται ως κανόνας του Αγίου Αντωνίου δεν είναι γνήσιο και αποτελεί συμπίλημα διαφόρων συγγραφών. Είναι επίσης γνωστό ότι έκανε κηρύγματα και ομιλίες και παρότι πολλές του έχουν αποδοθεί, όλες είναι νόθες.

Υποσημειώσεις

1. ↑ ΘΗΕ, σελ. 965
2. ↑ Γ. Φλορόφσκι, Οι Βυζαντιοί..., σελ. 166
3. ↑ ΘΗΕ, σελ. 697
4. ↑ Γ. Φλορόφσκι, Οι Βυζαντινοί και Ασκητικοί Πατέρες, σελ. 168
5. ↑ ΘΗΕ, ο.π.
6. ↑ ο.π., σελ. 968
7. ↑ ΘΗΕ, ο.π., σελ. 969
8. ↑ Γ. Φλορόφσκι, ο.π., σελ. 179
9. ↑ ΘΗΕ, ο.π., σελ. 972
10. ↑ Γ. Φλορόφσκι, ο.π., σελ. 169
11. ↑ ο.π., σελ. 171
12. ↑ Γ. Φλορόφσκι, ο.π., σελ. 170
13. ↑ Γ. Φλορόφσκι, ο.π., σελ. 174
14. ↑ Γ. Φλορόφσκι, ο.π., σελ. 189

Πηγές

• Τσολακίδης Χρήστος, "Αγιολόγιο της Ορθοδοξίας", Χ.Δ. Τσολακίδης, Αθήνα 2001.
• Λήμμα Αντώνιος ο Μέγας, ΘΗΕ, τόμος 2ος, Αθήνα, 1962-1968.
• Γεώργιος Φλορόφσκι, "Οι Βυζαντινοί Ασκητικοί και πνευματικοί Πατέρες", Πουρναράς, Θεσσσαλονίκη 2006.