Συνοπτική διδασκαλία περί του Αγίου Πνεύματος του Αγίου Μαξίμου του Γραικού.

Απόσπασμα

πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου.

Εισαγωγικά
Το συγγραφικό έργο του Αγίου Μαξίμου αναφέρεται σε όλους σχεδόν τους κλάδους της χριστιανικής επιστήμης. Η ρωσική πραγματικότητα έδωσε σε αυτόν την αφορμή να γράψει και δογματικά, αντιρρητικά και ερμηνευτικά, ηθικοδιδακτικά, ιστορικά και φιλολογικά έργα, που μαρτυρούν την πολυμάθειά του.
Στα δογματικά κείμενα του Οσίου ιδιαίτερη θέση έχουν αυτά που ασχολούνται με τους ετεροδόξους Παπικούς, όπου ο Άγιος παρουσιάζει την Ορθόδοξη διδασκαλία αντικρούοντας με θεολογικά επιχειρήματα τις αιρετικές κακοδοξίες τους. (Το Filioque, την χρήση των Αζύμων και το καθαρτήριο πυρ.)
ΜΕ αφορμή την πρόσφατη Ιστορική, ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΜΟΝΑΔΙΚΗ   Έκδοση του Παρακλητικού Κανόνα στο  Άγιον Πνεύμα του Οσίου Μαξίμου, στην εκκλησιαστική υμνογραφική γλώσσα, (του μοναδικού κειμένου της εκκλησιαστικής Γραμματείας με το συγκεκριμένο θέμα), θεωρήσαμε ιδιαίτερα ωφέλιμο να παρουσιάσουμε αρχικά συνοπτικά τη διδασκαλία περί του Αγίου Πνεύματος, όπως αναπτύσσεται στα διάφορα έργα του Οσίου. Η συγκεκριμένη έκδοση μάς έδωσε την ευκαιρία να παρουσιάσουμε στο χριστεπώνυμο πλήρωμα για πρώτη φορά το νηπτικό έργο του Αγίου Πνεύματος, όπως το παρουσίασε στο υμνογραφικό κείμενο ο ποιητής Όσιος και δεν αναφέρεται σε κανένα κείμενό του.
Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να μελετήσουν τα σχετικά, στο θεολογικό σχολιασμό του Κανόνα στο εκδοθέν βιβλίο.
Επίσης ιδιαίτερη μνεία, για την διδασκαλία περί του Αγίου Πνεύματος, γίνεται και στην Ομολογία πίστεως του Οσίου, που τη συνέταξε όταν βρισκόταν στην Μονή Τβερ. Στο ομολογιακό αυτό κείμενο ο Όσιος, αφού πρώτα διακηρύσσει την Πίστη του πρώτα στον εν Τριάδι Θεό, ( τον Οποίο δέχεται Ένα, Τρισυπόστατο, στη συνέχεια ομολογεί τον Υιό του Θεού τέλειο Θεό και τέλειο άνθρωπο «δια την ημετέραν σωτηρίαν Σταυρόν και Πάθος και θάνατον και τρήμερον ταφήν υπομείναντα και αναστάντα εκ νεκρών τη Τρίτη ημέρα και ανελθόντα εις τους ουρανούς και καθεζόμενον εκ δεξιών του Θεού και Πατρός αυτού και πάλιν ερχόμενον κρίναι ζώντας και νεκρούς και αποδούναι εκάστω κατά τα έργα αυτού », ) ομολογεί και την πίστη του στο Άγιο Πνεύμα το εκπορευόμενον εκ μόνου του Πατρός . Και συνεχίζει γράφοντας και τα εξής: « Επέκεινα του ιερού τούτου μυστηρίου ούτε σοφίζομαι, ούτε διδάσκω τινά, αλλ’ ολοψύχως έχομαι πάντων των θεολογικών δογμάτων και πασών των διδασκαλιών, των παραδεδομένων ημίν υπό των αυτοπτών και υπηρετών του Θεού Λόγου και των παρ’ αυτών λαβουσών αυτάς Οικουμενικών Συνόδων των θεοπνεύστων πατέρων, μηδαμώς προσθέτων ή αφαιρών τι ή και έν ιώτα ή γράμμα μεταβάλλων, αλλά πάσαν την Ορθόδοξον πίστιν και θεολογίαν τηρών εν τη εμή καρδία πλήρη και αμετάβλητον¨.
Στη σύντομη παρουσίαση της δογματικής διδασκαλίας του Οσίου Μαξίμου περί του Αγίου Πνεύματος, θα χρησιμοποιήσουμε στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα του.
————————————————– ———————-
Α.  Λόγος «Κατά Νικολάου του Λατίνου περί της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος».
Β. Λόγος Εγκωμιαστικός στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο, όπου γίνεται και έλεγχος των μεγάλων λατινικών αιρέσεων.
Γ. Κατά της πλάνου συγγραφής του Νικολάου Ντέμτση περί ενώσεως των ορθοδόξων χριστιανών και λατίνων.
Δ. Λόγος κατά λατίνων ότι ουδαμώς εις ουδένα επιτρέπεται να προσθέτη εις το Θείον Σύμβολο της της αμωμήτου χριστιανικής Πίστεως.
Ε. Επιστολή προς τον πολύσοφον Νικόλαον Ντέμσην, στην οποία αναπτύσσονται πάλι τα ιδιώματα των Τριών προσώπων της Αγίας Τριάδος και ανασκευάζεται η εκ του Υιού εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος.
ΣΤ. Λόγος εν μέρει ελεγκτικός της λατινικής κακοδοξίας
Ζ. Απαντητική τω Νικολάω Ντέμσην, όπου πραγματεύεται πάλι το Filioque και άλλα θέματα όπως η περί της αγαμίας του κλήρου, της νηστείας του Σαββάτου κ.λ.π.
Αφορμή για την συγγραφική αυτή δράση ήταν ο γιατρός του ηγεμόνα Νικόλαος Ντέμτση (Γερμανός). Ο Νικόλαος ήταν Γερμανός στην καταγωγή και έζησε στη Μόσχα στις αρχές της όγδοης χιλιετίας, όταν ηγεμόνας της Ρωσίας ήταν ο Βασίλειος. Έχαιρε μεγάλης εκτιμήσεως και έγραψε μελέτη για την ένωση της Ορθοδοξίας με τον Ρωμαιοκαθολικισμό. Αν και φαινομενικά επαινεί την ορθόδοξη πίστη, κατά βάθος δείχνει την συμπάθειά του προς τους παπικούς.
Ο Νικόλαος με τα επιχειρήματά του είχε σχεδόν πείσει υπέρ της Ουνίας τον προσωπικό φίλο του Μαξίμου Θεόδωρο Κάρπωφ. Ο Κάρπωφ έστειλε επιστολή προς τον Μάξιμο και τον παρακάλεσε, ως πλέον αρμόδιος, να πει τη γνώμη του για τις ενωτικές προσπάθειες του Νικολάου. Αν και τότε ο Μάξιμος ασχολούνταν με την μετάφραση του Ψαλτηρίου, έγραψε μικρή πραγματεία για τις κυριότερες κακοδοξίες των Λατίνων με τον τίτλο «Λόγος κατά Λατίνων ότι ουδαμώς εις ουδένα επιτρέπεται να προσθέτη τι εις το θείον σύμβολον της αμωμήτου χριστιανικής πίστεως ή να αφαιρή απαυτού . »
Αυτή έλαβε ο Νικόλαος από τον Κάρπωφ και έτσι άρχισε αλληλογραφία μεταξύ αυτού και του Μαξίμου. Έτσι δημιουργήθηκαν τα επτά κείμενα Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, και Ζ, που αναφέρονται παραπάνω.
Το «filioque
Μία από τις κυριότερες αιτίες, που οδήγησαν στο οριστικό σχίσμα Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας ήταν αυτό της εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος. Η διδασκαλία της ενιαίας Εκκλησίας σχετικά με την εκπόρευση του Αγ. Πνεύματος, ήταν ότι αυτή γίνεται εκ μόνου του Πατρός. Ο ρόλος του Υιού περιορίζεται απλά και μόνο στην έκφανση (εκδήλωση, φανέρωση, αποκάλυψη) στην αποστολή του Αγ. Πνεύματος στον κόσμο.
Το δόγμα της εκπόρευσης άρχισε σταδιακά να τροποποιείται και ουσιαστικά να διασαλεύεται από τη Δύση. Η θέση της Δύσης ήταν ότι ο Πατήρ και ο Υιός αποτελούν μία Αρχή, ένα Κύριο και ένα Θεό και ως εκ τούτου και στην εκπόρευση του Αγ. Πνεύματος και εκ του Υιού, «filioque» δεν εισάγονται δύο Αρχές και δύο Θεοί. Έτσι Πατήρ και Υιός συμμετέχουν από κοινού στην εκπόρευση του Αγ. Πνεύματος.
Το Filioque εμφανίζεται για πρώτη φορά τον στ αι. στην Ισπανία και προσετέθη για πρώτη φορά στην πρώτη σύνοδο του Τολέδο το 547 μ.Χ.
Στη δεύτερη σύνοδο του Τολέδο το 589, έγινε αντικανονικά η προσθήκη του filioque στο σύμβολο της Νίκαιας- Κωνσταντινουπόλεως. Ο ηγεμόνας του Φραγκικού κράτους, Κάρολος ο Μέγας, επέβαλε επισήμως με τη σύνοδο του Ακυισγράνου το 809, το filioque στο κράτος του. Παρά τις αντιδράσεις των τότε Παπών Ανδριανού Α και Λέοντος Γ το filioque διαδόθηκε και επικράτησε στη Γερμανία και στην Ιταλία και σταδιακά σε όλη τη Δύση.
Μπροστά σε αυτή τη σοβαρή δογματική παρέκκλιση αξιομνημόνευτη υπήρξε σθεναρή η αντίδραση του Μ. Φωτίου, επί πατριαρχίας του οποίου έγινε το πρώτο σχίσμα (867 μ.Χ). Ο Μέγας Φώτιος γνώριζε ότι η προσθήκη του filioque στο σύμβολο της πίστεως αποτέλεσε το προκάλυμμα των πολιτικών και διοικητικών επιδιώξεων της Δύσης και ομιλούσε βεβαίως για το πρωτείο του Πάπα. Εκθέτοντας τις θέσεις του ο Μ. Φώτιος υποστήριζε ότι το filioque ανατρέπει το δόγμα περί της Αγ. Τριάδας και τις μεταξύ των τριών προσώπων σχέσεις, σύμφωνος προς τις θέσεις των Πατέρων και κυρίως των Καππαδοκών, διέκρινε τα υποστατικά ιδιώματα των τριών προσώπων.
Ειδικότερα, ως μόνη αρχή και αίτιο προβάλλει πάντοτε τον Πατέρα. Η αιτία της εκπόρευσης ανήκει μόνο στον Πατέρα και γι ‘αυτό χαρακτηρίζεται ως ακοινώνητο υποστατικό ιδίωμα . «Αμέσως δ ‘ομοίω και το Πνεύμα εκπορεύεται», που σημαίνει χωρίς τη μεσολάβηση του Υιού εκπορεύεται το Άγιο Πνεύμα. Διαφορετικά, εισάγεται και δεύτερο αίτιο ενώ ο Πατήρ καθίσταται ατελές αίτιο, πράγμα ξένο προς την ορθόδοξη διδασκαλία. Παράλληλα διασαφήνισε και τις σχέσεις Υιού και Αγίου Πνεύματος. Τα τρία πρόσωπα ως προς την ύπαρξη είναι μία αρχή ποιητική, ενώ ότι δεν είναι κοινό και αφορά τις ενέργειες «ενός εστί μόνον των Τριών». Η εκπόρευση επομένως ως υποστατικό ιδίωμα, ανήκει μόνο στον Πατέρα, ενώ η αποστολή είναι κοινή ενέργεια των τριών προσώπων σχέσεις από τις ιδιότητες των υποστάσεων στις ιδιότητες της Θείας φύσεως και άρα το Άγιο Πνεύμα θα έπρεπε να συμμετέχει και στη δική του εκπόρευση). (Περί του Αγ. Πνεύματος Μυσταγωγίας, PG 102.341B)
Η αίρεση του filioque με απλά λόγια
Για να τη νοήσουμε όμως καλύτερα την πλάνη αυτή, θέλω να ξεκαθαρίσω πρώτα την δική μας πίστη για το Άγιο Πνεύμα: (.. 15,26 βλ Ιωάν) Εμείς οι Ορθόδοξοι πιστεύουμε για το Άγιο Πνεύμα ότι, όπως εκπορεύεται προαιώνια μόνο από τον Πατέρα, έτσι αποστέλλεται και φανερώνεται εν χρόνω στον κόσμο από τον Υιό (βλ. πάλι Ιωάν. 15,26).
Για τον Ιησού Χριστό πιστεύουμε δύο γεννήσεις. Η μία είναι από τον Θεό Πατέρα προαιώνια, «προ πάντων των αιώνων». Η δεύτερη όμως γέννηση του Ιησού Χριστού έγινε εν χρόνω από την Παναγία Μητέρα Του, στις ημέρες του βασιλιά Ηρώδη.
Έτσι, λοιπόν, και για το Άγιο Πνεύμα: Πιστεύουμε ότι εκπορεύεται προαιώνια από τον Θεό Πατέρα, αλλά στον κόσμο στέλνεται εν χρόνω από τον Υιό.
Το λάθος των Ρωμαιοκαθολικών είναι ότι αυτή την αποστολή του Αγίου Πνεύματος στον κόσμο από τον Υιό που γίνεται εν χρόνω, αυτοί τη νομίζουν ως αιώνια εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος από τον Υιό και μιλάνε έτσι για Φιλιόκβε. Αυτό είναι αίρεση επειδή:
(Α) Ενώ, είπαμε, μία είναι η αρχή θεότητας, ο Πατέρας («Μοναρχία» θεότητας, το λέμε αυτό), πιστεύοντες οι Καθολικοί το Φιλιόκβε δέχονται δύο αρχές στη θεότητα: και τον Πατέρα και τον Υιό, από τους οποίους εκπορεύεται το Άγιο Πνεύμα. «Διαρχία», λέγεται αυτό, «διθεϊσμός». Δύο Θεοί!
(Β) Επειδή όμως δεν είναι δυνατόν να δεχθούν οι Καθολικοί τον «διθεϊσμό», λέγουν ότι ο Πατέρας και ο Υιός, από τους οποίους, κατ’ αυτούς, εκπορεύεται το Πνεύμα, αποτελούν μία αρχή και επομένως δεν είναι διθεϊστές. Δηλαδή, τώρα με αυτό που λένε σύγχυσαν και συγχώνευσαν τα δύο θεία Πρόσωπα, που είναι ασύγχυτα • αυτό πάλι αποτελεί άλλη αίρεση των Ρωμαιοκαθολικών, τον ημισαβελλιανισμό.
(Γ) Πως κατάφεραν οι Καθολικοί να συγχύσουν τα δύο θεία Πρόσωπα, τον Πατέρα και τον Υιό (που είναι διαφορετικά Πρόσωπα), για να πουν ότι αυτά αποτελούν μία αρχή, και επομένως το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και από τον Υιό? Απλούστατα: Τόνισαν την κοινή θεία Ουσία, γιατί είναι αλήθεια ότι τα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος είναι ομοούσια. Αυτό πάλι αποτελεί φοβερό λάθος, που έκανε λανθασμένο τον θεό των Καθολικών. Οι Καθολικοί πραγματικά τονίζοντες την θεία Ουσία σε βάρος των Προσώπων, όπως το είπαμε παραπάνω, μετέτρεψαν τον Θεό σε μια αφηρημένη ουσία.
Ο Θεός για τους Καθολικούς είναι ένα απόμακρο και απρόσωπο ον και πρέπει να υπάρξουν έξυπνοι στο μυαλό άνθρωποι, για να μας πείσουν με μεταφυσικά επιχειρήματα ότι υπάρχει.
Ο Θεός για τους Καθολικούς είναι ο θεός των φιλοσόφων και όχι ο προσωπικός Θεός, ο Θεός του Αβραάμ, του Ισαάκ και του Ιακώβ.
Εμείς οι Ορθόδοξοι γευόμαστε τον Θεό με την καρδιά, νοιώθουμε αυτό που λέει η Αγία Γραφή για τον Θεό μας, ότι δηλαδή είναι αυτά τα δύο: ΠΡΟΣΩΠΟ και ΑΓΑΠΗ.
(Δ) Οι Καθολικοί με το Φιλιόκβε υποτάσσουν το Άγιο Πνεύμα στον Υιό και γι αυτό η Δύση δεν δίνει μεγάλη σημασία στο έργο του Αγίου Πνεύματος, στην Εκκλησία και στην καθημερινή ζωή του κάθε πιστού.
Γι αυτό η Εκκλησία γι αυτούς είναι ένας κοσμικός θεσμός και κυβερνάται σαν ένας ανθρώπινος οργανισμός. Γι αυτό και τονίζεται η παπική εξουσία και αυθεντία.

Βασικά σημεία της συνοπτικής δογματικής διδασκαλίας περί του Αγίου Πνεύματος διδασκαλία του Οσίου Μαξίμου του Γραικού

Ο Άγιος Μάξιμος, με δογματική ακριβολογία, βιβλική και πατερική θεμελίωση ανατρέπει τις θέσεις του Νικολάου Γερμανού. Ιδιαίτερα στον λόγο «Κατά Νικολάου του Λατίνου περί της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος», με ισχυρή απολογητική επιχειρηματολογία ανατρέπει την αιρετική κακοδοξία του Filioque. Η θέση της Δύσης ήταν ότι ο Πατήρ και ο Υιός αποτελούν μία Αρχή, ένα Κύριο και ένα Θεό και ως εκ τούτου και στην εκπόρευση του Αγ. Πνεύματος και εκ του Υιού, «filioque» δεν εισάγονται δύο Αρχές και δύο Θεοί. Έτσι πατήρ και Υιός συμμετέχουν από κοινού στην εκπόρευση του Αγ. Πνεύματος.
Τα κείμενα (Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ και Ζ βρίσκονται στο δεύτερο τόμο των Απάντων του Αγίου Μαξίμου του Γραικού, που εξέδωσε η Ιερά Μονή Βατοπαιδίου το 2012. Επίσης χρησιμοποιήσαμε και πληροφορίες που μας παρέχει ο μακαριστός καθηγητής Γρηγόρης Παπαμιχαήλ στο βιβλίο του -Μάξιμος Γραικός-. Ο πρώτος φωτιστής των Ρώσων.
(Με τους συμβολισμούς αυτούς γίνονται οι παραπομπές στην συνέχεια του άρθρου).
Τα βασικά σημεία της διδασκαλίας του Αγίου Μαξίμου είναι τα παρακάτω
1.Το Άγιο Πνεύμα εποίησε τη Δημιουργία μαζί με τον Πατέρα και τον Υιό, όπως λέγει ο Δαυίδ « Τω λόγω του Κυρίου οι ουρανοί εστερεώθησαν και τω πνεύματι του στόματος αυτού πάσα η δύναμις αυτών¨ »(Ψαλμ.32,6) (Γ)
2.Το Πνεύμα εκπορεύεται από την υπόσταση του Πατρός και γιαυτό το λόγο ο προφήτης δεν ανέφερε παραπάνω και περί Λόγου, θέλοντας να δείξει φανερά και να πείσει ότι μιλάει περί της εκπορεύσεως του Πνεύματος. (Γ)

3. «Ο Πατήρ και ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα διαφέρουν μεταξύ τους, σύμφωνα με τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό, επειδή ο Πατήρ είναι αγέννητος, ο Υιός είναι γεννητός και συνάναρχος με τον Πατέρα έχοντας μόνο μία αρχή, την άχρονη εκπόρευση εκ του Πατρός, όπως και ο Υιός. Μάλιστα ούτε ο Πατήρ στερείται την αγεννησία, επειδή γεννά τον Υιό, ούτε ο Υιός στερείται τη γέννηση, αφού γεννάται εκ του Πατρός. Συνακόλουθα ούτε και η εκπόρευση του Πνεύματος Το μετατρέπει στον Πατέρα ή τον Υιό, αλλά ως Θεός διατηρεί το ιδίωμά Του αμετάθετο. Εξ άλλου πώς θα ήταν δυνατόν το ιδίωμα να είναι ιδίωμα, αν αυτό άλλαζε και μεταβαλλόταν? »(Γ)
4. Μοναδική πηγή της υπερουσίου θεότητας είναι ο Πατέρας, και αυτό το χαρακτηριστικό είναι που τον διακρίνει από τον Υιό και το άγιο Πνεύμα, τότε κανένα από τα δύο αυτά Πρόσωπα δεν μετέχει στην πηγή της θεότητας. Σε αντίθετη περίπτωση θα προέκυπτε σύγχυση των θείων Προσώπων και αναίρεση των χαρακτηριστικών που τα διακρίνουν.

5.Το το Άγιον Πνεύμα χαρακτηρίζεται ως Πνεύμα αληθείας και Πνεύμα Υιοθεσίας. Είναι ένα αληθινό πρόσωπο που ήρθε να κατοικήσει μέσα στους γνήσιους μαθητές του Ιησού Χριστού μετά το θάνατο, την ανάσταση και ανάληψή Του στον Ουρανό (Πράξεις 2)
Το Άγιο Πνεύμα, μας προσφέρει τούτη τη  δυνατότητα. Φωτίζει τις καρδιές μας διώχνοντας την εμπαθή σκοτεινιά, φωτίζει το νου μας, ώστε να σκεφτόμαστε καθαρά, φωτίζει τη ζωή μας, ώστε να συναναστρεφόμαστε με ευθύτητα, φωτίζει τον κόσμο, ώστε σαν μια ψυχή να ζει την κοινωνία του Θεού, ανοίγει νέους ορίζοντες, αποκαθιστά την αλήθεια και γι ‘αυτό αποκαλείται «Πνεύμα της αληθείας».
Το Άγιο Πνεύμα μάς οδηγεί σε νέα σχέση με τον Τριαδικό Θεό, στην υιοθεσία. «Όπως ο Χριστός δέχεται την υιοθεσία έτσι το Πνεύμα πραγματοποιεί την υιοθεσία επειδή «..ουδείς δύναται ειπείν Κύριον Ιησούν ει μη εν Πνεύματι Αγίω» (Ά Κορ.12,3)
6.Το Πνεύμα αναφέρεται και ως’άλλος Υιός »επειδή πραγματικά το Πνεύμα είναι ίσο με τον Υιό στις ενέργειες και στην ουσία γενικώς εκτός από την γέννηση. (Γ)

7. Στη Τριαδολογία η απόλυτος ομοτιμία και ισότητα του Αγίου Πνεύματος προς τα δύο άλλα πρόσωπα έχει ως συνέπεια να έχουμε αληθή και πραγματική τριάδα προσώπων, διακρινομένων μόνον κατά τα τρία υποστατικά ιδιώματα · το αγέννητο του Πατρός, το γεννητό του Υιού και το εκπορευτό του Αγίου Πνεύματος. Η  μείωση του Αγίου Πνεύματος εν τη Τριάδι και εξάρτησή του και εκ του Υιού (filioque) οδηγεί εις μείωση του έργου του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία. Η Ορθόδοξος Εκκλησία απορρίπτει το filioque όχι μόνον ως προσθήκη χωρίς απόφαση οικουμενικής συνόδου, αλλά ως διδασκαλία που μειώνει το ενα πρόσωπο και καθιστά την Τριάδα «ανομοίαν προς εαυτήν».
8. Το Άγιο Πνεύμα «εκπορεύεται αϊδίως εκ του Πατρός», και αποστέλλεται από τον Υιό, κατά Θεία οικονομία, στον κόσμο τελειώνοντας το έργο της απολυτρώσεως, όπως ρητά αναφέρεται στο Ιωάννη 15,26.

Το Άγιο Πνεύμα έχει την αιτιατή αρχή του στον Πατέρα, με διαφορετικό τρόπο απ ‘ό,τι ο Υιός. Έτσι ο Υιός γεννάται προαιωνίως από τον Πατέρα, ενώ το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται προαιωνίως από τον Πατέρα. Αυτά αποτελούν και τα λεγόμενα υποστατικά ιδιώματα τους, δηλαδή οι μη κοινές ιδιότητες που έχουν οι υποστάσεις της Τριάδας.
Τα επιχειρήματα του Νικολάου Λατίνου για το filioque και οι απόψεις του Οσίου Μαξίμου με ερμηνεία Αγιογραφικών χωρίων
Αφετηρία και αναφορά της Πνευματολογίας του αγίου Μαξίμου αποτελεί ο αγιογραφικός λόγος του Ιησού Χριστού ο οποίος διδάσκει: «όταν έλθη ο Παράκλητος, ον εγώ πέμψω υμίν παρά του Πατρός, το Πνεύμα της αληθείας, ο παρά τού Πατρός εκπορεύεται, εκείνος μαρτυρήσει περί εμού»
Καθώς είναι τρία τα θεαρχικά Πρόσωπα, στο χωρίο αυτό χρησιμοποιούνται τρία ρήματα αποδιδόμενα σε καθένα από τα Πρόσωπα καταλλήλως, και εκφράζουν την αλήθεια και την «ακρίβεια» της θεολογίας για το άγιο Πνεύμα.
– Στο ίδιο το άγιο Πνεύμα αφορά το «όταν έλθη»:
– Στον Υιό αφορά το «ον εγώ πέμψω υμίν παρά του Πατρός»:
Τέλος στον Πατέρα μόνον αφορά το «ο παρά του Πατρός εκπορεύεται»: Επομένως η έννοια και η αλήθεια της «εκπορεύσεως» του αγίου Πνεύματος αποδίδεται ρητώς και μόνον και αποκλειστικώς στον Πατέρα και σε κανένα άλλο από τα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, όπως η αλήθεια της «αποστολής» αποδίδεται μόνον στον Πατέρα και τον Υιό, και της «ελεύσεως» μόνον στο άγιο Πνεύμα.
Εάν και η εκπόρευση του αγίου Πνεύματος αποτελούσε κοινό χαρακτηριστικό του Πατρός και του Υιού, θα μπορούσε, η μάλλον θα έπρεπε, να το διατυπώσει ξεκάθαρα και συνεχόμενα: «ο παρ’ ημών εκπορεύεται» η «ο παρ’ εμού και του Πατρός εκπορεύεται». Εκείνος όμως διαστέλλει τον εαυτό Του και αποδίδει την εκπόρευση μόνον στον Πατέρα. Τη λατινική κακοδοξία της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος και εκ του Υιού (filioque), ο Όσιος τη θεωρεί «ως κορωνίδα των κακών» διότι εισάγει δύο αρχές ή δύο πηγές .Έτσι αίρονται τα ιδιώματα των προσώπων της Αγίας Τριάδος με τα οποία ασχολείται διεξοδικά.
α. Στη δήλωση του Νικολάου ότι με το δόγμα του filoque, δεν εισάγεται διάκριση προσώπων, αλλα εφόσον οι δύο υποστάσεις είναι ενωμένες αποβαίνει δεκτή η εξ αυτών εκπόρευσις του Αγίου Πνεύματος επειδή προέρχεται από την «Αρχή αυτή, ο Μάξιμος αντιλέγει ότι:« Αν ο Νικόλαος ενώνει τις δύο υποστάσεις κατά την ουσία, τότε το Άγιο Πνεύμα, ως ομοούσιο προς τον Πατέρα και τον Υιό και αχώριστο απ’ αυτών, συνεκπορεύει «μετ’ αυτών και εαυτό». Κατακολουθία «συγγενά τον Υιόν, αποβαίνων ούτω Πατήρ του Μονογενούς, συνεκπορεύον άμα και εαυτό, εφόσον κατά πάντα και εν παντί είναι ίσον τω τε Πατρί και τω Υιώ». Αν όμως ο Νικόλαος δέχεται οτι οι υποστάσεις του Πατρός και του Υιού είναι ενωμένες προαιωνίως, προκύπτει ότι η μία αυτή υπόσταση είναι κατανάγκη σύνθετος, οπότε λαμβάνεται πλέον όχι ως Τριάδα αλλά άνισος Δυάς. Εάν ο Νικόλαος πει ότι η η ένωση έγινε «εν χρόνω» πάλιν υπάρχει ασέβεια. Αν δε κατανάγκη ενώνεται η υπόσταση του Υιού με τον Πατέρα για την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος, εισάγεται στον Πατέρα αδυναμία, διότι έτσι αυτός αδυνατεί να εκπορεύσει το Πνεύμα χωρίς την συνέργεια του Υιού, οπότε ο Πατέρας παρομοιάζεται «ως πυρίτις λίθος, που δεν εκπέμπει σπινθήρες αν δεν προστριβεί με τον σίδηρο. »
Επί πλέον η εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος δεν γίνεται «προαιωνίως» αλλά «εν χρόνω». Έτσι αν οι δύο υποστάσεις ενώνονται για να παράγουν μία, συνάγεται ότι η υπόσταση του Πνεύματος «υφίσταται κάπου έξω και κεχωρισμένως αυτών», οπότε προκύπτει το ζήτημα που κατευθύνεται το εξ αυτών προελθών Πνεύμα?
β. Για να παραστήσει την ισότητα των υποστάσεων των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδος ο Νικόλαος χρησιμοποιεί την εικόνα ισοπλεύρου τριγώνου που είναι εγγεγραμμένο σε κύκλο, και στην μέν γωνία της κορυφής τοποθετεί τον Πατέρα, στις δε γωνίες των βάσεων τον Υιό και το Πνεύμα. Με τον κύκλο παρομοιάζει την κίνηση του Πνεύματος αφού όπως ο κύκλος διαγράφεται με περιστροφή από συγκεκριμένο σημείο έτσι και το Πνεύμα, προερχόμενο από τον Πατέρα καταλήγει στον Υιό. Αν όμως το Πνεύμα σταθεί χωρίς να επιστρέψει στην υπόσταση του Πατέρα, θα προκύψει Τριάς ατελής. Την εικόνα αυτή ο Μάξιμος αφενός την επαινεί γιατί παρουσιάζει το «Άναρχον και ατελεύτητον του Θεού» αφετέρου την αποκαλεί «παιδαριώδη», «ως αξία ουχί φιλοσοφούντων αλλά παιζόντων» .Και συνεχίζει: «Το ισόπλευρο τούτο τρίγωνο έχει κατά τον πυθαγόρειο φιλόσοφο την ισχύ του αριθμού τρία. Και τα δύο παριστάνουν την Τριάδα «ως σύνθεσιν του όλου όντος», γιαυτό στην κορυφή του τριγώνου οι πυθαγόρειοι θέτουν την αρχή του παντός.Η αρχή είναι μία γιαυτό και η μονάδα τοποθετείται στην άνω γωνία του τριγώνου.Τίνος ένεκεν, λοιπόν , λυπείς την γωνίαν του τριγώνου σου, τις κάτω γωνίες αντιστρέφων προς τα άνω και τανάπαλιν? … Τι σε αναγκάζει να δέχεσαι ότι το Πνεύμα, προερχόμενον εκ του Πατρός, έρχεται προς τον Υιό και στην συνέχεια επιστρέφει προς τον Πατέρα? Δεν βλέπεις ότι σε τέτοια περίπτωση ο Πατέρας απομένει χωρίς το Πνεύμα? Αλλά επί πλέον είναι γνωστό ότι στους αριθμούς το ένα παράγει το δύο, το δύο το τέσσερα και όχι το ένα.Πως λοιπόν λέγεις ότι τα δύο παράγουν το ένα? Και ποια είναι η ισότητα στις τρείς θεαρχικές υποστάσεις? Με την εικόνα του κύκλου προκύπτει μεν ότι υπάρχει τοπική απόσταση μεταξύ των θείων υποστάσεων. Δεύτερο ότι το Πνεύμα, αποχωριζόμενο από τον Πατέρα εκτελεί μεγάλη κίνηση προς τον Υιό, οπότε ο Πατέρας απομένει χωρίς Πνεύμα. Και τρίτο ότι ο Υιός δεν ενώνεται με τον Πατέρα κατουσίαν, αφού υφίσταται ανάγκη να έλθει προς αυτόν, αφού προηγουμένως δεν ήταν μαζί του ». (Ε)
«..Ώ Της πλάνης των ατόπων επινοιών: -ανακράζει τέλος ο Μάξιμος -δεν προσήκει τοιαύτα να σοφιστεύεσαι και εφευρίσκης περί της υψίστης δόξης, ω αγαθέ Νικόλαε.Είναι θρασύτης η δια γεωμετρικών σχημάτων έρευνα των απροσίτων.Αλλά κατανοήσας την διαφοράν την υπάρχουσα μεταξύ του ακατανοήτου και ανεξερευνήτου θείου μεγαλείου και της αδυναμίας ημών, οίτινες ως μύρμηγκες κινούμεθα επί της γής και ως οι κώνωπες σίζομεν, παντί μεν σθένει την σωτηρίαν δέον να επιζητής, σιγή δε τα θεία να δέχησαι και ακέραια αυτά να τηρής ως παρελάβομεν παρά των θείων αποστόλων και των θεοπνεύστων πατέρων ημών ». (Ε)
Το ανεξερεύνητο των θείων μυστηρίων επανειλημένα τονίζει ο Μάξιμος, κακίζει δε ως αυθάδη τόλμη κάθε «κατασκευή επέκεινα των δια της Γραφής παραδιδομένων.

Δεν ειπώθηκε μάταια ότι τα πάθη είναι τυφλά (Αγ.Νικόλάου Βελιμίροβιτς)

Οι άλλοι σου λένε ότι έχεις ένα απαίσιο πάθος,αλλά εσύ δεν τους πιστεύεις. Γιατί δεν τους πιστεύεις; Δεν ξέρεις ότι τη δυσμορφία του προσώπου μας την προσέχουν οι άλλοι πάντα πριν από εμάς; Το μάτι τα βλέπει όλα εκτός από τον εαυτό του. Οι άλλοι βλέπουν το πρόσωπό μας και χωρίς καθρέπτη, ενώ εμείς μόνο με καθρέπτη. Για την ψυχή μας καθρέπτης είναι ο Χριστός. Κοίταξε τον Χριστό- παρατήρησε για πολύ καιρό Αυτόν στον καθρέπτη της ψυχής σου- σκέψου θα έκανε Εκείνος αυτό που κρυφά κάνεις εσύ; Οπωσδήποτε όχι. Ο καθρέπτης λοιπόν,θα σου έδινε αρνητική απάντηση και αυτό σημαίνει δυσμορφία της ψυχής.
Ο άνθρωπος που πίνει όταν είναι μεθυσμένος βεβαιώνει όλο τον κόσμο ότι είναι νηφάλιος και ξέρει τί λέει. Ο αυτάρεσκος ούτε καν έχει συνείδηση ότι είναι τέτοιος. Και προσβάλλεται όταν κάποιος του λέει «μην κομπάζεις».
Ήταν κάποτε ένας τέτοιος φίλαυτος, τον οποίο όλοι απέφευγαν διότι κανείς δεν ήθελε να μιλήσει μαζί του σοβαρά, αφού διαρκώς κόμπαζε. Για να συνετιστεί , προσπαθώντας όμως να μην τον προσβάλει ένας από τους ποιητές  μας, ο Λ. Νενάντοβιτς, του λέει: «Εάν εγώ έλεγα αυτά που λες με το δίκιο του ο κόσμος θα με αποκαλούσε ψεύτη».
Δεν ειπώθηκε μάταια ότι τα πάθη είναι τυφλά. Είναι στην πραγματικότητα τυφλές δυνάμεις που τραβούν τον άνθρωπο στην πτώση.
Δείτε και αναγνωρίστε τα πάθη σας, λένε οι ηθικιστές . Αλλά είναι αρκετό αυτό; Εάν ο άνθρωπος δεν φοβηθεί και δεν σιχαθεί τα πάθη του έτσι όπως φοβάται και σιχαίνεται  κάποιες σωματικές ασθένειες, πράγματι δεν μπορεί να θεραπευτεί. Ας σκεφθεί ο καθένας μας τα πάθη ως σωματική αρρώστια. Αυτό είναι αποφασιστικής σημασίας. Ας σκεφθούμε για παράδειγμα τη φιλοδοξία ως πνευμονία, την πορνεία ως καρκίνο, τη φιλαργυρία ως φυματίωση, την εξάρτηση ως χολέρα, τη μέθη ως τύφο, τη λαιμαργία ως ερυθρά, την προκατάληψη ως ηλίαση, την αυταρέσκεια ως μούδιασμα από τέτανο.
Τότε ο άνθρωπος μπορεί να κραυγάσει όπως ο προφήτης Ησαΐας: «ἀπὸ ποδῶν ἕως κεφαλῆς οὐκ ἔστιν ἐν αὐτῷ ὁλοκληρία, οὔτε τραῦμα οὔτε μώλωψ οὔτε πληγὴ φλεγμαίνουσα· οὐκ ἔστιν μάλαγμαἐπιθῆναι οὔτε ἔλαιον οὔτε καταδέσμους.» (Ησ.1,6)ή όπως ο μετανοημένος απόστολος:«Ταλαίπωρος ἐγὼ ἄνθρωπος! τίς με ρύσεται ἐκ τοῦ σώματος τοῦ θανάτου τούτου;» ( Ρωμ. 7, 24 ) .
«Τὰς ἀσθενείας ἡμῶν ἔλαβε καὶ τὰς νόσους ἐβάστασεν.» ( Ματθ. 8, 17 ) .
Κοίταξε και συ προς Αυτόν σαν σε καθρέπτη, για να μπορείς να δεις τις πληγές σου, άγγιξε Τον σαν ζωοδόχο μαγνήτη για να σε θεραπεύσει, προσκύνησέ Τον ως Θεό για να σου αποκαλύψει τα αιώνια μυστήρια.
«ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΒΕΛΙΜΙΡΟΒΙΤΣ
Δεν φτάνει μόνο η πίστη…
ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ Β΄»
Εκδόσεις «εν πλώ»

»Άρατε τόν σταυρόν ημών και ακολουθείτε με».

Δεύτε προς με πάντες οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι,καγώ αναπαύσω υμάς.Άρατε τον ζυγόν μου εφ’ υμάς και μάθετε απ’ εμού,ότι πράος ειμί και ταπεινός τη καρδία,και ευρήσεται ανάπαυσιν ταις ψυχαίς υμών.Ο ζυγός μου χρηστός και το φορτίον μου ελαφρόν εστίν.

(Μτ 11′,28-30)

Είναι πολύ δύσκολο να εφαρμόσουμε το »άρατε τόν σταυρόν ημών και ακολουθείτε με». Όταν αποφασίσουμε να ακολουθήσουμε τον Χριστό, καθημερινά η ζωή μας γίνεται μέρα παθημάτων, δακρύων και πόνων. Η ψυχή αφημένη μέσα στη θεϊκή πρόνοια, μέσα στην άπειρη αγάπη του Θεού, σηκώνει το σταυρό της δοξάζοντας τον Θεό που την αξιώνει να υποφέρει γι’ Αυτόν. Ο πόνος γίνεται γλυκύς γιατί τον γλυκαίνει η αγάπη Του. Ξέρει ότι πριν από τον σταυρό προηγείται η Γεσθημανή, γιατί εκεί πρέπει να οδηγηθούμε. Η προσευχή μας, δεν πρέπει να είναι ατομική, αλλά για ολόκληρο τον κόσμο. Αυτό που θα μας οδηγήσει σ’ αυτήν την προσευχή της Γεσθημανή, είναι να αγαπήσουμε τον πλησίον μας όπως τον εαυτό μας και να ζούμε σύμφωνα με τις εντολές του Χριστού.

Μέσα στους βίους των Αγίων μας βλέπουμε ότι κανείς δεν πήρε την χάρη χωρίς να έχει πρώτα σηκώσει έναν σταυρό. Τον σταυρό του πόνου, της ασθένειας, του μαρτυρίου.

ΠΗΓΗ:(Η ΑΓΙΑ ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ ΜΑΤΡΩΝΑ Η ΑΟΜΑΤΗ, ο όγδοος στύλος της Ρωσίας – Ιερά Καλύβη Αγίου Χαραλάμπους,Νέα Σκήτη, Άγιον Όρος – Γ.Ιλαρίων μοναχός)

Η έννοια του προσώπου.

Του κ.Παναγιώτη Πολυχρονόπουλου, Θεολόγου.

Η έννοια του προσώπου, η οποία ανέκαθεν κατείχε δεσπόζουσα θέση στην πατερική θεολογία, ανέκτησε τα τελευταία χρόνια τη σπουδαιότητά της στους κόλπους της ακαδημαϊκής θεολογίας, εγείροντας, φυσικά, ισχυρές αντιπαραθέσεις. Ωστόσο την πλέον δυναμική προσέγγιση στη σύγχρονη θεολογία του προσώπου συναντούμε στο Γέροντα Σωφρόνιο Σαχάρωφ, ο οποίος για το λόγο αυτό χαρακτηρίστηκε «θεολόγος της Υποστατικής Αρχής».[1]

Η σκέψη του Γέροντος Σωφρονίου και η περί Προσώπου – Υποστάσεως αντίληψή του, αν και δεν είναι άμοιρη της ακαδημαϊκής θεολογίας και της φιλοσοφίας, κινείται κυρίως στον χώρο της εμπειρικής θεολογίας. Σε όλα σχεδόν τα κείμενά του η ανάδυση της υποστατικής αρχής στον άνθρωπο θεωρείται πάντα μέσα από τις σχέσεις Θεού – ανθρώπου και ανθρώπου – συνανθρώπου. Η διαρκής αυτή κοινωνικότητα, είτε κατακόρυφη, είτε οριζόντια[2] αποτελεί τον μοναδικό χώρο κατανόησης του βάθους της Υποστάσεως στον Θεό και τον άνθρωπο. Η κατανόηση βέβαια αυτή έχει κατ’ εξοχήν εσχατολογικό χαρακτήρα. Είναι δηλαδή αδύνατον να λάβει χαρακτήρα πληρότητας σε αυτήν την ζωή. Αυτό θα συμβεί μόνο στον μέλλοντα αιώνα. Ωστόσο ο άνθρωπος κατά την εμπειρική αναζήτηση της Υποστατικής Αρχής μέσα του, η οποία ταυτίζεται με την ασκητική οδό της Ορθόδοξης Εκκλησίας μπορεί να φθάσει σε μεγάλα μέτρα πείρας ακόμη και σε αυτήν την ζωή. Τα μέτρα αυτά ποικίλλουν ανάλογα με την δεκτικότητα, τον αγώνα και κυρίως την ευδοκία της Θείας Χάριτος[3]. Βασικό στοιχείο της περί του προσώπου θεολογίας του Γέροντα Σωφρονίου είναι εκείνο της «υποστατικής προσευχής»[4] την οποία παρομοιάζει με την προσευχή του Ιησού στη Γεθσημανή, μια προσευχή υπέρ των αμαρτιών του κόσμου, η οποία μεταφέρει τον άνθρωπο σε νέα οντολογική πραγματικότητα, την πραγματικότητα της «πρόσωπον προς Πρόσωπον» προσευχής προς τον Θεό, με την οποία ο άνθρωπος «γίνεται φορέας της θείας ζωής και αποβαίνει πρόσωπο – υπόσταση».[5]

Κατά τον Χ. Τερέζη η ορθόδοξη ανθρωπολογία «ασχολείται πρωτογενώς με το ποια είναι η σύσταση τους ανθρωπίνου όντος». Δεν πρόκειται βέβαια για την βιολογική – επιστημονική σύσταση του ανθρώπου διότι η ορθόδοξη θεολογία γνωρίζει ασφαλώς ότι «ως ζώσα και έλλογη» η ανθρώπινη ύπαρξη «αποτελεί την κατ’ εικόνα Θεού αισθητή παρουσία».[6] «Υστερογενώς», κατά τον ίδιο,  η ορθόδοξη ανθρωπολογία ασχολείται με την ηθική αναζητώντας την «εσωτερική πρόθεση» και την «πρακτική συμπεριφορά» του ανθρώπου «που θα μπορούσαν να επικυρώσουν αξιόπιστα […] τον θείο αυτό εξεικονισμό».[7]

Επιχειρώντας μια γενική θεώρηση της έννοιας του προσώπου, αυτό αποτελεί «μια αυστηρά συγκεκριμένη ανθρώπινη παρουσία που βρίσκεται σε μια ειδικού τύπου υπαρξιακή κατάσταση».[8] Το πρόσωπο διαθέτει μοναδικά και ανεπανάληπτα χαρακτηριστικά, που το καθιστούν μεν οικείο, διότι είναι ανθρώπινο πρόσωπο, αλλά και απόλυτα συγκεκριμένο και διαφορετικό από όλα τα άλλα πρόσωπα. Τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του προσώπου δεν το εμποδίζουν να αναπτύξει σχέσεις με τα υπόλοιπα πρόσωπα, αντίθετα του παρέχουν τη δυνατότητα και την ευχέρεια να αναφέρεται σε ό, τι το περιβάλλει, είτε αυτό είναι άλλα πρόσωπα, είτε αυτό καθ’ εαυτό το φυσικό περιβάλλον. Το πρόσωπο έχει διττό χαρακτήρα. Το πρώτο χαρακτηριστικό του είναι η συγκροτημένη ατομικότητά του, η οποία «βρίσκεται σε διαρκή αυτορρύθμιση» διότι κατέχει ένα πλήθος ιδιοτήτων, που απαιτούν τη διατήρηση οργανικής ενότητας μεταξύ τους, «για να μην οδηγούνται στο χάος των ασυντόνιστων εκδηλώσεων και να προσδιορίζονται από την ιδιαίτερη και ανεπανάληπτη υφή της ατομικότητάς» του.[9] Το δεύτερο χαρακτηριστικό του προσώπου είναι η δυνατότητά του να «εξακτινώνεται προς μια πολυποίκιλη επικοινωνία με τρόπο εκρηκτικό και ανανεούμενο».[10] Είναι η εκστατική λειτουργία του προσώπου με τη οποία υπερβαίνει την ιδιαιτερότητά του και «αναπτύσσει μια ευελιξία να συνάπτεται άμεσα με οποιαδήποτε άλλη παρουσία».[11] Η ανθρώπινη υπόσταση, ως πρόσωπο «ορθώνει και διατηρεί την ταυτότητα με τον εαυτό της» και ταυτόχρονα «καθιστά την ετερότητα εφαλτήριο αμοιβαιότητας και αλληλοδιείσδυσης».[12] Πρόσωπο δεν είναι το περιχαρακωμένο στον εαυτό του άτομο, που βιώνει την απομόνωσή του από το κοινωνικό σύνολο, αλλά η ανθρώπινη ύπαρξη που βιώνει την ιδιαιτερότητά της ως συμπληρωματικότητα αναπτύσσοντας την αμοιβαιότητα και την κοινωνία με τα άλλα πρόσωπα. Η υπεροχή του ανθρώπου σε σχέση με την υπόλοιπη δημιουργία του Θεού δεν αφορά στη λογική που ο άνθρωπος διαθέτει αλλά στη δυνατότητά του να «κοινωνεί» με τους άλλους ανθρώπους. Η κοινωνία αφορά τη δημιουργία μεταξύ των ανθρώπων σχέσεων οι οποίες τους απελευθερώνουν από τον εγωκεντρισμό αλλά και από τα όριά τους και τους παρέχουν τη δυνατότητα να αναφέρονται στο Θεό. Μέσω της κοινωνίας ο άνθρωπος καθίσταται πρόσωπο.[13]

Παρατήρηση: Συνεχίζουμε τη δημοσίευση με τη μορφή σειράς άρθρων της εργασίας “ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ: ΤΑ ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΗΝ ΑΜΟΙΒΑΙΑ ΑΠΟΔΟΧΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΟΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ” του θεολόγου Παναγιώτη Πολυχρονόπουλου.

---

[1] Νικόλαος Γ. Κόιος, Θεολογία και εμπειρία κατά τον Γέροντα Σωφρόνιο, σ.16

[2] Γεώργιος Ι Μαντζαρίδης, Χριστιανική Ηθική, εκδ. Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2000, σ.184

[3] Σωφρόνιος (Σαχάρωφ) Αρχιμανδρίτης, Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί, σ.116

[4] Σωφρόνιος Σαχάρωφ, Περί προσευχής, Ι. Μ. Τιμίου Προδρόμου, Έσσεξ Αγγλίας 1994, σ.54

[5] Νικόλαος Γ. Κόιος, ό.π., σ.69

[6] Τερέζης Χ, ό.π., σ.23

[7] Ό.π.

[8] Ό.π., σ.26

[9] Τερέζης Χ, ό.π., σ.26

[10] Ό.π.

[11] Ό.π.

[12] Ό.π.

[13] Μητρ. Περγάμου Ιωάννης Δ. Ζηζιούλας, Η κτίση ως Ευχαριστία. Θεολογική προσέγγιση στο πρόβλημα της Οικολογίας, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 1998, σ.45

Το Ιερό Κοινόβιο της Ορμύλιας Χαλκιδικής, το μεγαλύτερο γυναικείο μοναστήρι στην Ελλάδα

Το Ιερό Κοινόβιο της Ορμύλιας Χαλκιδικής, το μεγαλύτερο γυναικείο μοναστήρι στην Ελλάδα

Στα βόρεια παράλια του κόλπου της Κασσάνδρας, σε μια καταπράσινη περιοχή από ελαιώνες και αμπελώνες, ανάμεσα στις κοινότητες Βατοπεδίου και Ορμύλιας, ιδρύθηκε το 1974 το γυναικείο Ιερό Σταυροπηγιακό και Πατριαρχικό Κοινόβιο του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, γνωστό ως μοναστήρι της Ορμύλιας. Είναι το μεγαλύτερο γυναικείο μοναστήρι στην Ελλάδα με 120 περίπου μοναχές και με οικουμενική ακτινοβολία.

Μαρτυρίες για την ύπαρξη του βατοπεδινού μετοχίου έχουμε από τον 12ο αιώνα. Στο χώρο υπήρχε ένα κεντρικό κτίριο του 1903, ένα μικρό εκκλησάκι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και λίγοι μικροί αποθηκευτικοί χώροι.

Το 1974 αγοράζεται από την αγιορείτικη Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας και υπό την καθοδήγηση του γέροντος Αιμιλιανού του Σιμωνοπετρίτου, δίνεται για την εγκατάσταση της γυναικείας αδελφότητας. Αναπτύχθηκε ραγδαία και, υπό την σκιά της αγιορείτικης πνευματικής κληρονομιάς, το μετόχι της Σιμωνόπετρας αποτελεί πρότυπο του μοναστικού κοινοβίου στην Ελλάδα.

Οι υπέροχες εγκαταστάσεις με τα φιλοτεχνημένα από τις μοναχές, ψηφιδωτά δάπεδα και τις τοιχογραφίες, συνδυάζονται με εργαστήρια ζωγραφικής, υφαντικής, ιεροραφείο, ιατρείο, κτηνοτροφικές μονάδες κ.α.

Εκτός αυτών η μονή επιτελεί τεράστιο κοινωνικό έργο. Ένα χιλιόμετρο περίπου από το μοναστηριακό συγκρότημα βρίσκεται το κέντρο «Παναγιά η φιλανθρωπινή» με τομέα ιατρικής πρόληψης και έρευνας και τομέα διάγνωσης έργων τέχνης. Περιλαμβάνει εργαστήρια παθολογίας, οδοντιατρικής, μικροβιολογίας, μαστογράφο, μεγάλη αίθουσα συνεδρίων με δυνατότητα προβολών και μεταγλώττισης καθώς και ξενώνα με δυνατότητα φιλοξενίας 30 ατόμων. Στα εργαστήριά του παρέχεται προληπτική ιατρική με έγκαιρη διάγνωση καρκίνων του μαστού, της μήτρας, του δέρματος καθώς και ενημέρωση του κόσμου σε θέματα προληπτικής ιατρικής (κάπνισμα, διατροφή, ναρκωτικά, AIDS) και πρόληψη στην παιδική ηλικία (καρδιοπάθειες, μεσογειακή αναιμία, προβλήματα ανάπτυξης).

Το Ιερό Κοινόβιο επισκέπτονται χιλιάδες προσκυνητές κάθε χρόνο και εντυπωσιάζονται από την οργάνωση και την επιβλητικότητα του χώρου. Ηγουμένη είναι η Γερόντισσα Νικοδήμη. 

Η μονή πανηγυρίζει στις 25 Μαρτίου και στις 22 Ιουλίου της Αγίας Ισαποστόλου Μαρίας της Μαγδαλινής, προστάτιδας της κυριάρχου Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρας του Αγίου Όρους.

Τηλ.: (+30) 23710-41278 και 23710-21338

Πηγή Φωτ.: pemptousia.gr

Θεόκλητος Διονυσιάτης: Εισαγωγή στη Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών (Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, α΄ τόμος)

Λέγουν οι άγιοι Πατέρες, ότι ο Θεός ετοιμάζει «πόρρωθεν» τα μεγάλα έργα Του. Πραγματικά, προνοεί και παρασκευάζει την γνωριμία δύο κατάλληλων «σκευών» του Πνεύματος, για να προσφέρει στο λαό Του την αποθησαυρισμένη αγιοπνευματική σοφία των εκλεκτών τέκνων Του, που κινδύνευε να αφανιστεί μέσα στις «κονιοβριθείς» και «σητόβρωτες» χειρόγραφες βιβλιοθήκες των ιερών Μοναστηριών.

Πρόκειται για την γνωριμία, φιλία και συνεργασία μεταξύ του αγίου Μακαρίου Κορίνθου και του από της νήσου Νάξου αγίου Νικοδήμου του αγιορείτη, που αποτελεί ευλογημένο σταθμό για την εκκλησιαστική γραμματεία, χάρη στον εμπλουτισμό της Εκκλησίας με ένα μεγάλο αριθμό πολύτιμων συγγραμμάτων, που προέκυψαν από την συνεργασία της ιερής αυτής «ξυνωρίδος».

Όπως προκύπτει από το βίο του αγίου Νικοδήμου, ύστερα από διετή παραμονή στη Μονή του αγίου Διονυσίου, αναχώρησε το 1777 για τις Καρυές του Αγίου Όρους, όπου συναντήθηκε με τον Άγιο Μακάριο επίσκοπο Κορίνθου, εκθρονισθέντα από τους Τούρκους για τη συμμετοχή της βυζαντινής προελεύσεώς οικογένειάς του των Νοταράδων, στην εξέγερση του 1770. Εκεί του παρέδωσε χειρόγραφα από ανθολογίες πατερικών κειμένων (μοναστικών, ασκητικών, ησυχαστικών, θεολογικών) για να τα επεξεργαστεί προς έκδοση.

Τα κείμενα αντεγράφησαν προφανώς από χειρόγραφους κώδικες των Μοναστηριών του Αγίου Όρους, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία που να διαφωτίζουν, αν από τα επιλεγέντα αφαιρέθησαν ή προσετέθησαν από τον άγιο Νικόδημο. Πάντως, ο θείος Νικόδημος, αφού διόρθωσε φιλολογικώς τα κείμενα, τα παρέβαλλε κριτικώς με άλλους κώδικες, παρέθεσε στα παρασέλιδα μερικές παρατηρήσεις του, έγραψε το Προοίμιο και τις σύντομες βιογραφίες των συγγραφέων και παρέδωσε το όλο έργο ύστερα από μια διετία στον άγιο Μακάριο. Αυτός στην συνέχεια, κατέφυγε στον γνωστό «καλό καγαθόν» πρίγκιπα της Μολδοβλοχίας Ιωάννη Μαυρογορδάτο, που συνάντησε στην Σμύρνη, ο οποίος ανέλαβε τις δαπάνες της εκδόσεως.

Στα κείμενα αυτά, που στο σύνολό τους εκφράζουν την αγάπη του καλού με πνευματική έννοια, που ταυτίζεται με το αγαθό, δόθηκε ο τίτλος «Φιλοκαλία», με την επεξηγηματική δήλωση, ότι η φιλία αυτή του καλού, εις αυτά τα υψηλά πνευματικά επίπεδα, ανήκει στους «Ιερούς Νηπτικούς», δηλαδή στους ασκητικούς εκείνους αγίους Πατέρες, που έφτασαν στην θεία κατάσταση της αδιάλειπτης νήψεως και εγρηγόρσεως του θεωθέντος νου τους. Και σε ένα τόμο μεγάλου σχήματος είδε η Φιλοκαλία το φως της δημοσιότητος στην Βενετία το 1782, που έλαμψε σαν τηλαυγής πνευματικός φάρος σε όλη την ελληνόφωνη Ορθοδοξία.

Αργότερα, ο γνωστός ρώσος ιερομόναχος Παΐσιος Βελιτσκόφσκυ, μετέφραση ολόκληρη την Φιλοκαλία στην Σλοβανική, που έγινε το εντρύφημα των Ορθοδόξων μοναχών και Σλαυικών λαών. Τον Παΐσιο ακολούθησε ο Θεοφάνης του Ταμπώφ, κατά το 1877, αλλά καινοτόμησε ο μεγάλος αυτός ασκητής, με την αφαίρεση ολοκλήρου του έργου του ιερομάρτυρος Πέτρου του Δαμασκηνού, των Κεφαλαίων του Καλλίστου Καταφυγιώτου και των Πρακτικών Κεφαλαίων του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, την θέση των οποίων κάλυψε με πρακτικότερα κείμενα των αγίων Εφραίμ του Σύρου, Βαρσανουφίου, Ιωάννου της Κλίμακος και Κατηχήσεων του Θεοδώρου του Στουδίτου.

Την Φιλοκαλία, βάσει της εκδόσεως του 1782, τύπωσε στην Αθήνα σε δύο τόμους ο Παναγ. Τζελάτης το 1893, προσθέσας και τα «περί Προσευχής Κεφάλαια» του Πατριάρχου Αγίου Καλλίστου. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μεταφράζονται στη Δύση αποσπάσματα της Φιλοκαλίας στα Γερμανικά, Αγγλικά και Γαλλικά, ενώ στη Ρουμανία μεταφράζεται ολόκληρο αυτό το μέγα έργο από τον γνωστό θεολόγο π. Δ. Στανιλοάε, διανθίσαντα με θεολογικά σχόλια τα μεταφρασθέντα κείμενα που τυπώθηκαν σε 10 τόμους.

Επίσης, για βιβλιογραφική ενήμερωση, πρέπει να λεχθεί, ότι εξέδωσαν στην Αγγλική γλώσσα δύο τόμους από τη ρωσική έκδοση, με κατ' επιλογήν κείμενα από τη Φιλοκαλία οι E. Kadloubovsky και G.E.H. Palmer, όπως παραλλήλως ο π. Jean Gouillard εξέδωσε ανθολογία, με θέματα αναφερόμενα στη νοερά προσευχή, μάλλον καρδιακή προσευχή, στη Γαλλική με τον τίτλο «Petite Philocalie de la Priere du Coeur», όλα παρμένα από το ελληνικό πρωτότυπο, που απετέλεσαν αφορμή να γίνει τόσο η νοερά προσευχή, όσο και η ασκητική και μυστική παράδοση της Ορθοδοξίας πιο γνωστές στο Δυτικό κόσμο, ώστε να καλλιεργείται σήμερα θερμό ενδιαφέρον για την ορθόδοξη πνευματική ζωή.

Στις εκδόσεις της Φιλοκαλίας στην ελληνική, πρέπει να προστεθεί και η έκδοση από τον εκδοτικό οίκο «Αστήρ», των αδελφών Αλ. Και Ευαγ. Παπαδημητρίου. Πρόκειται για ένα αληθινό εκδοτικό άθλο αγάπης και προσφοράς, που πρέπει να αναγνωρισθεί ως μία σημαντική προσφορά προς τον λαό του Θεού της ελληνόφωνης Ορθοδοξίας σε μια εποχή γεμάτη πνευματική σύγχυση από την εισβολή δυτικών ρευμάτων στον ορθόδοξο χώρο.

Προ εικοσαετίας σχεδόν ο εν λόγω εκδοτικός οίκος, ενθαρρυνόμενος από παράγοντες της Εκκλησίας, αποφάσισε την έκδοση, σύμφωνα με τα κείμενα της Βενετίας του 1782. Αλλά η έκδοση εκείνη είχε ατέλειες, κυρίως στη στίξη, σε τυπογραφικά αβλεπτήματα, αλλά δεν ήταν απαλλαγμένη και από ελάχιστα συντακτικά και λεκτικά λάθη. Επιστρατεύθηκε ο τότε διάκονος π. Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος και ανέλαβε την ευθύνη του επιμελητή της εκδόσεως. Έτσι η Φιλοκαλία αναδύθηκε «ιματισμένη», απαλλαγμένη από τα ποικίλα λάθη, αριθμήθηκαν τα κείμενα που δεν είχαν παραγράφους και το κυριώτερο, ανιχνεύθηκαν με πληρότητα σχεδόν οι αναφορές στις θείες Γραφές και καταχωρήθηκαν οι σχετικές παραπομπές. Η Φιλοκαλία έκτοτε προσφέρεται σε πέντε κομψούς τόμους, καλαίσθητους, με διχρωμία, ωραία βυζαντινά κοσμήματα, βιννιέτες, τους αγίους συγγραφείς αποδιδομένους σε γραμμικές ιχνογραφήσεις και στον πέμπτο τόμο παρατίθεται εκτεταμένο ευρετήριο. Ήδη η Φιλοκαλία του «Αστέρος» αριθμεί τέσσερις εκδόσεις, γεγονός που δίνει το μέτρο της απηχήσεώς της στον ορθόδοξο λαό μας.

Αλλά ο χρόνος, οι συνθήκες ακολουθούν τη νομοτέλειά τους, που συνοδεύεται από αλλαγές και μεταβολές. Ειδικότερα, έντονες μεταβολές έχουν σημειωθεί στη γλώσσα. Επόμενο λοιπόν είναι, η γλώσσα της Φιλοκαλίας να δημιουργεί πρόβλημα κατανοήσεώς της, ηπιότερο προ εικοσαετίας, οξύτερο τώρα και οξύτατο αργότερα. Από πολλά χρόνια είχε κατανοηθεί, ότι τα πατερικά κείμενα θα έπρεπε να καταστούν προσιτά στον πολύ ορθόδοξο λαό, με μια γλωσσική απλούστευση, πράγμα που συνεκίνησε αρκετούς για ένα τέτοιο έργο και συγκεκριμένως για ολόκληρη τη Φιλοκαλία. Αλλά το έργο απαιτούσε και χρόνο και ικανότητα και μια συγγενή γεύση προς τις πατερικές εμπειρίες. Εκείνος που αναδέχθηκε τον μόχθο του αθλήματος, ήταν ο ήδη μακαρίτης Εφέτης Αντ. Γ. Γαλίτης, πατέρας του πανεπιστημιακού καθηγητή της θεολογίας κ. Γεωργίου Γαλίτη, ο οποίος με αίσθηση ευθύνης, με αγάπη και γεύση των αγιοπνευματικών κειμένων, έφερε σε αίσιο πέρας το μέγα αυτό έργο. Ο υποφαινόμενος είχε την ευκαιρία να διαβάσει προ οκταετίας την θαυμάσια μεταφραστική εργασία του ανωτέρω δικαστικού, τον οποίο και προσωπικώς εγνώρισε, αλλά και να εξηγήσει, πως ένας λειτουργός της Θέμιδος κατόρθωσε να προσεγγίσει τον νου των αγίων Πατέρων και να αποδώσει με τόση ακρίβεια τα λεπτότατα εκ πνευματικής εμπειρίας νοήματά τους. Ο μακαρίτης ήταν από τη νεότητά του φιλομόναχος και εντρυφούσε πάντοτε στη Φιλοκαλία. Αυτό το στοιχείο, μαζί με την δεδομένη ορθόδοξη αίσθησή του, που του δωροφόρησε ο χριστιανικός πνευματικός του βίος, εξηγούν την επιτυχημένη απόδοση των φιλοκαλικών κειμένων σε μια σώφρονα ομιλουμένη γλώσσα, που επιχείρησε από αρκετά χρόνια, από την επιθυμία της μεταδόσεως στο ερύτερο ορθόδοξο κοινό των αγιοπνευματικών θησαυρών των Πατέρων.

Ο Θεός, στη συνέχεια, οικονόμησε και για την ωφέλεια των πιστών, δια της εκδόσεως της μεταφρασμένης σε απλούστερο γλωσσικό ιδίωμα Φιλοκαλίας. Την έτοιμη για την δημοσιότητα αυτή εργασία, ανέλαβε ο σχετικώς νέος εκδότης βιβλίων κ. Νικόλαος Χίτογλου. Ο οποίος από θείο ζήλο κινούμενος, θέλησε να προσφέρει το μνημειώδες αυτό απαύγασμα των υψηλοτέρων εν Αγίω Πνεύματι εμπειριών, στον ελληνόφωνο ορθόδοξο λαό μας, χωρίς εμπορικό υπολογισμό. Κι έτσι το μέγα αυτό έργο, που για πολλούς αδελφούς αποτελεί «κήπον κεκλεισμένον και πηγήν εσφραγισμένην», λόγω γλώσσας, θα γίνει κτήμα από το ευρύτερο κοινό.

Ως προς την σημασία των ανθολογημένων έργων των ιερών Νηπτικών, θα επαναλάβουμε, μαζί με τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, ότι η Φιλοκαλία είναι «...ταμείο της νήψεως, φυλακτήριο του νου, μυστικό σχολείο της νοεράς προσευχής, εξαίρετη υποτύπωση της πρακτικής αγωγής, απλανής οδηγός της πνευματικής θεωρίας, ο πατερικός Παράδεισος, η χρυσή αλυσίδα των αρετών, η συνεχής ενασχόληση με το όνομα του Ιησού, η σάλπιγγα που επαναφέρει τη χάρη και το μυριοπόθητο όργανο της θεώσεως...».

Οι χαρακτηρισμοί αυτοί αναφέρονται κυρίως στη νοερά προσευχή. Και όπως καταφαίνεται από όλο το Προοίμιο του Αγίου Νικοδήμου, σκοπός των εκδοτών της Φιλοκαλίας ήταν η προβολή της προσευχής αυτής, πράγμα πιστούμενο όχι μόνον από άλλα έργα του αγίου Νικοδήμου, αλλά και από την αδιάλειπτη νοερά προσευχή, που ασκούσαν οι δύο αυτοί Όσιοι σε όλο το βίο τους. Έτσι βλέπουμε σε αυθεντικές εικόνες του αγίου Μακαρίου, να τον αποδίδουν, παρ' ότι ήταν ιεράρχης, με μοναχική αμφίεση, με το κομβοσχοίνι στο χέρι και με ελαφρώς στραμμένη την οσία κεφαλή του προς τα αριστερά, όπως συνηθίζουν οι εργάτες της νοεράς προσευχής. Ο δε άγιος Νικόδημος, στις τελευταίες στιγμές της επίγειας ζωής του, επανελάμβανε την μονολόγιστη ευχή εκφώνως, γιατί δεν μπορούσε πλέον να την λέγει μυστικά, επειδή ο νους του είχε εξασθενήσει, όπως έλεγε.

Όμως η Φιλοκαλία δεν αποτελεί μόνο διδασκαλία της νοεράς προσευχής, αλλά και το σύνολο της πνευματικής εμπειρίας των αγίων Πατέρων, σε όλες τις διαστάσεις των κινήσεων του νου και της καρδιάς. Και αντιφεγγίζει τις αστραπές και τις ελλάμψεις του αγίου Πνεύματος επάνω στις καθαρές ψυχές των Αγίων, ως «καρπός του Πνεύματος», όπως και τα απηχήματα των πολέμων με τους αόρατους δαίμονες, τα ψεκτά πάθη και τις γοητείες του κόσμου.

Αν η Φιλοκαλία, ως συλλογή πατερικών κειμένων, δεν εξαντλεί όλο τον πλούτο της πατερικής γραμματείας, γίνεται φανερό, ότι αποτελεί ένα μόνο μέρος της και από ορισμένους μόνον αγίους Πατέρες. Αλλά πάντως εκπροσωπεί σε όλη την πληρότητά τους τις ποικίλες πνευματικές, ασκητικές, ησυχαστικές και θεολογικές εμπειρίες των θείων Πατέρων της Ορθοδοξίας, που διακρίνονται για την ενότητα στα ουσιώδη και την ιδιοτυπία τους, χάρη στην ιδιοπροσωπεία εκάστου. γι' αυτό και εμφανίζονται κάποιες ιδιομορφίες στα ασκητικά μέσα, στους τρόπους πνευματικής εργασίας, στον τονισμό ορισμένων αρετών και στην πνευματική και θεωρητική εμβέλεια εκάστου.

Πραγματικά, στο χώρο των Αγίων Πατέρων διαπιστώνουμε διακρίσεις, οφειλόμενες στη διαφορά φυσικής καταβολής, παιδείας, χαρακτήρα, δεκτικότητας χαρισμάτων, που προσδιορίζουν τις ιδιοτυπίες, αφού όπως λέγει ο Ομολογητής Μάξιμος, «το Άγιο Πνεύμα ενεργεί κατά την υποκειμένη διάθεση στην ψυχή» και ότι, «ούτε σοφία ενεργεί, ούτε λόγο στο μη δεκτικό σοφίας και λόγου νου», γεγονός που σημαίνει ότι αφήνει ανέπαφη την ελευθερία της ψυχής και ότι το Άγιο Πνεύμα ενεργεί ανάλογα προς τα προϋπάρχοντα φυσικά και επίκτητα στοιχεία εκάστου.

Ήδη αυτά εξηγούν την ποικιλία, τις ιδιοτυπίες και τις διαφόρου αποκλίσεως κινήσεις του νου των αγίων Πατέρων, όπως καταφαίνεται στη Φιλοκαλία και σε μη περιληφθέντα στο σώμα αυτό κείμενα. Το Πνεύμα το Άγιο για την οικοδομή της Εκκλησίας επιμερίζει τα χαρίσματα κατά την αναλογία της δεκτικότητας των φορέων τους και των ιδιοτυπιών τους, όπως ελέχθη, χωρίς να αίρεται η ενότητα της διδασκαλίας τους στα ουσιώδη, ενώ παραλλήλως «αθλούν νομίμως», με νηστείες, αγρυπνίες και προσευχές, με βαθιά ταπείνωση, με δάκρυα μετάνοιας και αγάπης και «τοις εκ βάθους στεναγμοίς».

Ο γνησίως ορθόδοξος αυτός τρόπος ασκητικής αγωγής και πνευματικής αθλήσεως παράγει «γνώση» αληθινή, γιατί επάνω στην καθαιρόμενη ψυχή αναλάμπει το φως της χάρης του αγίου Βαπτίσματος και σκηνώνει ο Παράκλητος, που ενεργεί τις ελλάμψεις και την μυστική ένωση μετά του Θεού. Και επειδή το Πνεύμα είναι ενοποιόν, «διαιρούν τα χαρίσματα», η ενότητα στη διδασκαλία των αγίων Πατέρων είναι ψηλαφητή και διαφαίνεται και μέσα από την ποικιλία των χαρισμάτων και των προσωπικών ιδιοτυπιών.

Θα έπρεπε εδώ να σημειωθεί, ότι η πνευματική ενότητα των Αγίων, η λεγόμενη «συμφωνία των Πατέρων», αποτελεί το υπέρτατο κριτήριο της αλήθειας, με το οποίο ελέγχονται οι παραχαράξεις, οι ημιαλήθειες, που εισάγουν στον περίβολο της Εκκλησίας «οι έχοντες την μόρφωσιν της ευσεβείας, την δε δύναμιν αυτής ηρνημένοι» (β΄ Τιμ. 3,5) και προκαλούν σύγχυση μεταξύ των πιστών, που ακόμη δεν έχουν τα αισθητήρια γεγυμνασμένα προς διάκρισην του καλού». Η μεγάλη και παντοτεινή πληγή για την Εκκλησία, είναι ο λανθάνων ορθολογισμός, οι αυθαίρετες φαντασίες, οι ψυχικοί συλλογισμοί, που δεν προήλθαν από την «νόμιμη άθληση», δηλαδή από την «πράξη», που αποτελεί την προϋπόθεση της «επιβάσεως» στη θεωρία. Και η «αχαλίνωτος θεωρία ώσειεν αν κατά κρημνών» λέγει ο Θεολόγος Γρηγόριος.

Από την άποψη αυτή η Φιλοκαλία, σαν κωδικοποιημένη διδασκαλία των θείων Πατέρων σε όλες τις διαστάσεις της πνευματικής ζωής και θεολογίας, είναι μία αληθινή ευλογία του Θεού, γιατί φρονηματίζει θεοφρόνως, ελέγχει οσίως, δακτυλοδεικτεί τον «μετασχηματιζόμενον εις άγγελον φωτός», χαρίζει την βεβαιότητα της αλήθειας «εν χάριτι», οδηγεί στην μετάνοια, προκαλεί την ταπείνωση, καλλιεργεί την διπλή αγάπη, καθαρίζει την ψυχή, ελλάμπει την καρδιά, θεώνει τον νου και ενώνει τον άνθρωπο με τον Θεό σε μια ερωτική αλληλοπεριχώρηση κατά τον λόγο του Χριστού: «εγώ εν υμίν και υμείς εν εμοί» (Ιω. 14,20).

Ίσως παρατηρηθεί ότι η Φιλοκαλία απευθύνεται κυρίως σε μοναχούς, αλλά θα αντιπαρατηρήσουμε ότι είναι προσιτή και ωφέλιμη και σε μη μοναχούς. Γιατί συντελεί στη διαμόρφωση της ψυχής ορθοδόξως, κι επομένως την προστατεύει από ηθικισμούς, που γεννούν αυτάρκεια «εν τοις ελαχίστοις» και μάταιη οίηση. Αλλά επιπλέον παρέχει και πλούσια πνευματικά στοιχεία για βίωση μέσα στον κόσμο, αφού είναι δεδομένη η ιεράρχηση κατά το «Φως μεν μοναχοίς άγγελοι. φως δε λαϊκοίς μοναχοί».

Άξιο και δίκαιο είναι να κλείσουμε τις γραμμές αυτές με τα λόγια του αγίου Νικοδήμου: «...Ελάτε όλοι οι Ορθόδοξοι, λαϊκοί και μοναχοί, όσοι τρέχετε να βρείτε την βασιλεία του Θεού, που υπάρχει μέσα σας, και τον θησαυρό που είναι στον αγρό της καρδιάς σας, δηλαδή τον γλυκύ Ιησού Χριστό. με το σκοπό όπως, αφού ελευθερωθεί ο νους σας από την αιχμαλωσία στα γήινα και από την άτακτη περιφορά του και καθαρθεί από τα πάθη η καρδιά με την αδιάλειπτη και φοβερή επίκληση του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, με τη συνέργεια των άλλων αρετών, που διδάσκονται στο βιβλίο αυτό, ενωθείτε πρώτα με τον εαυτό σας και δια του εαυτού σας με τον Θεό, σύμφωνα με την παράκληση του Κυρίου Ιησού προς τον Πατέρα, που είπε: «ίνα ώσιν εν, ως ημείς εν εσμέν». Κι έτσι, ενωμένοι με το Θεό και τελείως αλλοιωμένοι από την ενέργεια και έκσταση του θείου έρωτα, θεωθείτε στο πιο υψηλό επίπεδο, με νοερή αίσθηση και αδίστακτη βεβαιότητα, επανερχόμενοι στον πρώτο σκοπό του Θεού – που ήταν η θέωση του ανθρώπου – να δοξάζετε τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα, τη μία θεαρχικότατη Θεότητα, στην οποία πρέπει κάθε δόξα, τιμή και προσκύνηση στους αιώνες των αιώνων. Αμήν».
--------------------------------------------------
(πηγή: Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μεταφρ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, α΄τόμος, σελ. 11-16).

Αναρτήθηκε από D στις 9:11 μ.μ.

γέροντος Εφραίμ Φιλοθεΐτου: Νήψις - Προσευχή - Εξομολόγησις

Αγαπητά μου παιδιά,

Σήμερα θα πούμε ολίγα πράγματα για τη μεγάλη αρετή της νήψεως.

Όπως θα γνωρίζετε, η νήψις είναι πατερική διδασκαλία, είναι βίωμα των μεγάλων νηπτικών πατέρων της Εκκλησίας και δη της ερήμου. Η λέξη "νήψις" προέρχεται εκ του "νήφω" , που σημαίνει αγρυπνώ, φρουρώ, επισκοπώ, παρατηρώ, επιβλέπω, παρακολουθώ. Αυτά όλα οι Πατέρες τα συνοψίζουν σε μια αδιάλειπτη προσοχή του νοός.

Η νήψις εικονίζεται με την αξίνα, η οποία καταρρίπτει τα μεγάλα δένδρα χτυπώντας τη ρίζα τους. Κι όταν χτυπηθεί η ρίζα, δεν ξαναφυτρώνουν. Έτσι και όταν ο νους του ανθρώπου, του χριστιανού, έχει την προσοχή αυτή της νήψεως, φρουρεί την καρδιά και τις πέντε αισθήσεις, τόσον τις σωματικές όσον και τις πνευματικές, της ψυχής. Όταν ο νους νήφει, όταν προσέχει, όταν φρουρεί τα διανοήματα, τις σκέψεις, όταν ελέγχει την φαντασία, τότε όλος ο άνθρωπος ψυχοσωματικά διατηρείται καθαρός. Και όταν ο άνθρωπος δια της νήψεως και της εργασίας της πνευματικής καθίσταται καθαρός, οι προσευχές του έχουν παρρησία προς τον Θεό, διασχίζουν τον αιθέρα, ξεπερνούν τους αστέρας, διέρχονται τους ουρανούς και πλησιάζουν στον θείο θρόνο της χάριτος, όπου δέχονται τις ευλογίες του Θεού. Και ο άνθρωπος προσευχόμενος ούτως, πλουτίζει την κατά Θεόν χάριν.

Μας λέγουν οι νηπτικοί πατέρες ότι ένας λογισμός μάς ανεβάζει εις τον ουρανόν και ένας μας κατεβάζει εις την κόλασιν. "Εν τοις λογισμοίς μας βελτιούμεθα ή αχρειούμεθα". Δηλαδή ένας λογισμός, ο οποίος απρόσεκτα θα μας προσβάλλει, θα μας δηλητηριάσει, θα μας ηδονίσει, μπορεί να μας καταστήσει αξίους για την κόλαση. Ένας λογισμός θεϊκός, ένας λογισμός αυταπαρνήσεως, ένας λογισμός ανδρείας, ένας λογισμός προσευχής και θεωρίας, μας αξιώνει να πλησιάσουμε τον Θείο Θρόνο και να γευθούμε πράγματα ουράνια. Από τους λογισμούς ή θα γίνουμε ακάθαρτοι ή θα γίνουμε καλύτεροι. Η αρχή των αμαρτημάτων ξεκινά από τους λογισμούς.

Οι λογισμοί πηγάζουν από τις πέντε αισθήσεις, τόσον τις πνευματικές, όσον και τις σωματικές. Όταν αφήσουμε την αίσθηση των οφθαλμών ανεξέλεγκτη και βλέπει ο,τιδήποτε απρόσεκτα, αυτή η απροσεξία θα γεννήσει μια σωρεία από εικόνες βρώμικες και αμαρτωλές. Αυτές οι εικόνες αφού εισαχθούν στο φανταστικό, μετά στάζουν δηλητήριο αμαρτωλής ηδονής μέσα στην καρδιά του ανθρώπου. Αυτή η ηδονή είναι το δηλητήριο, με το οποίον δηλητηριάζεται η καρδιά και γίνεται τότε ακάθαρτη και ένοχη εμπρός εις τον ακοίμητον οφθαλμόν του Θεού.

Όπως η αίσθησις των οφθαλμών, έτσι είναι και της αφής, έτσι είναι και της γεύσεως και της ακοής και της οσφρήσεως. Και έτσι οι πέντε αισθήσεις δημιουργούν ανάλογες αμαρτωλές εικόνες, οι οποίες καθιστούν τον άνθρωπο ακάθαρτο ενώπιον του Θεού. Εδώ έγκειται όλη η φιλοσοφία του πνεύματος.

Όλα τα κηρύγματα είναι ωφέλιμα. Γιατί όπως ακριβώς, όταν κλαδεύεται ένα δένδρο που είναι αρρωστημένο, καθαρίζεται, έτσι και ο λόγος του Θεού βοηθεί στη μείωση ενός πάθους. Η διδασκαλία όμως των πατέρων περί της νήψεως ενεργεί ριζικά την κάθαρση από το πάθος. Όταν η αξίνη, όταν ο πελεκυς κτυπήσει την ρίζα, όλο το δένδρο πίπτει κάτω, ξηραίνεται και απόλλυται. Έτσι και όταν η νήψις πάρει θέση στην ζωή του χριστιανού, ένα - ένα δένδρο εμπαθείας πίπτει, ξηραίνεται και έτσι συν των χρόνω, ο παλαιός άνθρωπος, ο άνθρωπος της αμαρτίας και της εμπαθείας, ο χοϊκός Αδάμ ελευθερώνεται και γίνεται "καινός άνθρωπος". Γι' αυτό η νηπτική εργασία μας ελευθερώνει ρισικά από το κακό. Εδώ λοιπόν πρέπει να δώσουμε προσοχή στην ζωή μας. Αν θέλουμε να καθαρίσουμε τους εαυτούς μας, να φροντίσουμε να πλουτήσουμε τον νου μας με την επιμέλεια της νήψεως.

Ένα μέρος της νήψεως είναι και η νοερά προσευχή. Η θεωρία του Θεού είναι ένα άλλο μέρος της νήψεως. Η μαχητικότητα του πνεύματος κι αυτό είναι ένα άλλο μέρος. Όλα αυτά τα μέρη, όταν ενωθούν σε μια προσπάθεια του ανθρώπου, συν τω χρόνω φέρνουν την αγιότητα.

Ο αββάς Παφνούτιος, ένας μεγάλος πατέρας της ερήμου, προσωρούσε κάποια μέρα στο δρόμο του κι εκεί είδε δύο ανθρώπους να κάνουν κάποια αμαρτία. Ο λογισμός της εμπαθείας του είπε ότι: "Κοίταξε τι μεγάλο κακό κάνουν αυτοί!". Το μάτι τους είδε κι αμέσως ο λογισμός πήρε φωτιά, προσπαθώντας έτσι να προσβάλλει την αγνότητα της ψυχής του Αγίου με το να κρίνει τον αδελφό ή και να σκανδαλισθεί. Έχοντας όμως τη νήψη αγρυπνούσα, αμέσως του διεφώτισε τη διάνοια και είπε στο λογισμό του: "Αυτοί αμαρτάνουν σήμερα, εγώ θα αμαρτήσω αύριο. Αυτοί θα μετανοήσουν, αλλά εγώ γνωρίζω ότι ο εαυτός μου είναι ένας σκληρός άνθρωπος, αμετανόητος, εγωιστής, κι έτσι δεν θα μετανοήσω, θα κολασθώ, οπότε είμαι χειρότερος από αυτούς τους δύο. Και τι έχω να πω για τους ολιγότερον αμαρτωλούς, εφ' όσον είμαι εγώ πολύ μεγαλύτερος αμαρτωλός και εμπαθέστερος;". Και λέγοντας έτσι και βάζοντας φράγμα στην πρόκληση αυτής της αμαρτίας, εσώθη και δεν έκρινε τους αδελφούς που αμάρταναν.

Δεν προχώρησε πολύ και του φαίνεται ο Άγγελος του Θεού εμπρός του έχοντας δίστομον μάχαιραν στάζουσαν αίμα, δηλαδή μαχαίρι, που έκοπτε κι από τις δυο πλευρές και του λέει:

- Παφνούτιε, βλέπεις αυτήν την μάχαιραν; Βλέπεις που στάζει αίμα;

- Βλέπω, Άγγελε του Θεού.

- Ε, μ' αυτή τη μάχαιρα σκοτώνω, παίρνω τα κεφάλια εκείνων που κρίνουν τον πλησίον τους. Κι επειδή εσύ δεν έκρινες, δεν κατέκρινες τους όντως αμαρτωλούς - όχι κατά φαντασίαν και εικασίαν αμαρτωλούς, αλλά ιδίοις οφθαλμοίς βλέπων αυτούς αμαρτάνοντας - αλλά κατέκρινες τον εαυτόν σου περισσότερον, δια τούτο το όνομά σου έχει γραφεί εις την βίβλον της αιωνίου ζωής.

Επιτυχία αρίστη. Στην αιώνιο ζωή γράφτηκε το όνομά του, γιατί δεν έκρινε τους αμαρτωλούς, δεν κατέκρινε την αμαρτία του αδελφού του. Θα κατέκρινε, εάν δεν είχε νήψη, εάν δεν επαγρυπνούσε νοερά προς φρούρησιν της ψυχής του. Βλέπετε μία προσοχή πόσο καλό εγέννησε; Και τι ζημία θα υφίστατο, εάν απροσεκτούσε στη σκέψη και την άφηνε να δουλέψει μέσα του! Μα η λογική του έλεγε ότι όντως αμαρτάνουν, τους έβλεπε. Παρά ταύτα όμως, αν και η λογική τον έπειθε ότι έτσι το πράγμα εγίνετο, υπερίσχυσε ο ορθός λογισμός και έτσι εγλύτωσε το ναυάγιο της ψυχής του.

Όλα τα πάθη έχουν τις δικές τους εικόνες, τις δικές τους φαντασίες και τις δικές τους ηδονές. Ο φόνος έχει άλλη εικόνα και άλλη ηδονή, η γαστριμαργία άλλη και τόσα άλλα αμαρτωλά πάθη άλλες. Όλες οι ηδονές αυτές είναι δηλητήρια διαφορετικά που φέρνουν τον θάνατο της ψυχής. Θα πρέπει να λάβουμε υπ' όψιν μας ότι, αν θέλουμε να καθαρίσουμε το "έσωθεν" του ποτηρίου, το εσωτερικόν της ψυχής, την καρδιά μας, το κέντρον αυτό του ανθρώπου, θα πρέπει να αγωνισθούμε να κρατήσουμε την προσοχή. Να προσέχουμε όσο γίνεται περισσότερο, δηλαδή να επαγρυπνούμε και να είμεθα πάντα με τη σκανδάλη στο χέρι. Με την πρώτη εμφάνιση του εχθρού, να πυροβολούμε. Μόλις μάς έρχεται ένας κακός λογισμός, αμέσως ανατροπή. Έρχεται μία εικόνα βρώμικη, αμέσως να την καταστρέφουμε. Να μην την αφήνουμε να γίνεται εντονώτερη στα χρώματα και στην παράσταση, γιατί έτσι θα έλθουμε σε άμεση δυσκολία. Όταν χτυπάται το κακό στη ρίζα, είναι αδύνατο να φυτρώσει και να αυξηθεί. Όταν αυτός ο αγώνας γίνεται με επιμέλεια, θα καθαρίσουμε την ψυχή μας και έτσι θα βρεθούμε καθαροί και με παρρησία μπροστά στον Θεό.

Ένας ειδωλολάτρης ιερεύς ρώτησε κάποιους μοναχούς:

- Ο Θεός σας σάς φαίνεται; Τον βλέπετε; Σας μιλά;

Είπαν οι πατέρες:

- Όχι.

Λέει ο ειδωλολάτρης:

- Για να μη σας μιλά και να μην σας φαίνεται, σημαίνει ότι δεν έχετε καθαρούς λογισμούς. Εγώ όταν προσεύχομαι, μου απαντά ο Θεός μου.

Φυσικά στον ειδωλολάτρη δεν απαντούσε ο Θεός, του απαντούσαν τα δαιμόνια, αλλά ωστόσο οι πατέρες το πήραν σαν μια αιτία ωφέλειας και είπαν:

- Πράγματι, οι ακάθαρτοι λογισμοί εμποδίζουν τον άνθρωπο να επικοινωνήσει με το θείον.

Η νήψις δεν κάμει τίποτε άλλο, παρά να καθαίρει τον νουνκαι την καρδιά από κάθε τι ακάθαρτο. Γι' αυτό με λίγο κόπο ασκητικό η νήψις φέρνει τα μεγαλύτερα αποτελέσματα του πνεύματος. Όταν κάνομε άσκηση και δεν προσέχουμε τις σκέψεις μας, δεν κάνουμε τίποτε.

Ο ιερός Χρυσόστομος πολλά κεφάλαια έγραψε περί προσευχής και περί νήψεως. Και μεταξύ άλλων λέγει κάτι πάρα πολύ όμορφο:

"Η προσευχή είναι φωτισμός της ψυχής, αληθής επίγνωσις του Θεού, μεσίτης μεταξύ Θεού και ανθρώπων, ιατρός των παθών, αντίδοτον εναντίον των νόσων, φάρμακον εναντίον κάθε αρρώστειας, γαλήνη της ψυχής, οδηγός που φέρει εις τον ουρανόν, που δεν περιστρέφεται γύρω από την γη, αλλά που πορεύεται προς αυτήν την αψίδα, τον ουρανό. Υπερπηδά τα κτίσματα, διασχίζει νοερώς τον αέρα, πορεύεται πάνω από τον αέρα, διασχίζει το σύνολο των αστέρων, ανοίγει τας πύλας των ουρανών, ξεπερνά τους αγγέλους, υπερβείνει τους Θρόνους και τις Κυριότητες, διαβαίνει τα Χερουβείμ και αφού διέλθει υπεράνω όλης της κτιστής φύσεως, έρχεται πλησίον αυτής της απροσίτου Τριάδος. Εκεί προσκυνεί την Θεότητα. Εκεί αξιώνεται να γίνει συνομιλητής με τον Ουράνιο Βασιλέα. Δι' αυτής (της προσευχής), η ψυχή, η οποία υψώθη μετέωρος εις τους ουρανούς, εναγκαλίζεται τον Κύριον κατά τρόπον ανέκφραστον, όπως ακριβώς το νήπιον εναγκαλίζεται την μητέρα του, και με δάκρυα φωνάζει δυνατά, επιθυμώντας να απολαύσει του θείου γάλακτος. Ζητεί δε αυτά που πρέπει, και λαμβάνει δωρεάς ανωτέρας απ' όλη την ορατήν φύσιν.

Η προσευχή είναι ο σεβαστός αντιπρόσωπός μας. Χαροποιεί την καρδίαν. Αναπαύει την ψυχήν. Δημιουργεί εντός μας τον φόβον της τιμωρίας της κολάσεως, την επιθυμίαν της βασιλείας των Ουρανών. Διδάσκει την ταπεινοφροσύνην, παρέχει επίγνωσιν της αμαρτίας και γενικώς στολίζει τον άνθρωπον με όλα τα αγαθά, ωσάν κάποιο πέπλον εστολισμένον με όλας τα αρετάς, που περιτυλίγει την ψυχή. Αυτή έφερε ως δώρον εις την Άνναν τον Σαμουήλ και ανέδειξεν τούτον Προφήτην του Κυρίου. Αυτή η προσευχή έκαμεκαι τον Ηλίαν ζηλωτήν του Κυρίου. Και αύτη έγινε οδηγός της καθόδου του ουρανιου πυρός δια της θυσίας. Διότι ενώ οι ιερείς του Βάαλ επεκαλούντο όλην την ημέραν το είδωλον, αυτός αφού ύψωσε την φωνήν που εξήλθεν εκ της καρδίας του της καθαράς και εφώναξε δια του στόματος και της ψυχής του, κατεβίβασεν εκ των ουρανών το πυρ ως απόδειξιν της δικαίας προσευχής του. Αφού εστάθη ως αετός επάνω εις το θυσιαστήριον με το ορμητικόν της φύσεώς του, τα προσέφερε όλα ως θυσίαν. Αυτό δε, το έκαμεν ο μέγας υπηρέτης του Θεού, ο ζηλωτής Ηλίας, δια των όσων συνέβησαν τότε, παιδαγωγών ημάς επί τα πνευματικά, ώστε και ημείς φωνάζοντες δυνατά από τα βάθη της ψυχής μας προς τον Θεόν, να παρακινήσουμε το ανέκφραστον πυρ του Αγίου Πνεύματος να κατέλθει εις το θυσιαστήριον της καρδιάς μας και να προσφέρωμεν πλήρως τον εαυτόν μας ως θυσίαν εις τον Θεόν".

Όλοι οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας, κυρίως οι πατέρες της ερήμου, κατώρθωσαν να αξιωθούν μεγάλων χαρισμάτων αποκλειστικά και μόνο με τη νήψη και τη θεωρία. Αγρυπνούσαν όλη τη νύκτα και ήρχοντο στη θεωρία του Θείου Φωτός.

Έχουμε τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, τον καθηγητή της ερήμου, τον καθηγητή της νηπτικής εργασίας, τον διδάσκαλο της νοεράς προσευχής. Αυτός ο άγιος εγκλείετο όλην την εβδομάδα μόνος του μέσα στο κελλί του. Δεν έβγαινε καθόλου έξω. Εκεί γονατιστός και με υψωμένα τα χέρια, εγρηγορούσε δια του νοός και της καρδίας του και εδέχετο την άνωθεν δι' Αγίου Πνεύματος θεολογίαν. Η θεολογία τον έκανε να γνωρίσει το Άκτιστον Φως της Θείας Δόξης, της Θείας Φύσεως.

Το Άκτιστον Φως είναι η δόξα της Θείας Φύσεως. Εκεί ήταν το τέρμα και η κατάληξις της ασκήσεως και της προσευχής. Όταν εδέχοντο οι άγιοι αυτό το Φως, εγίνοντο όλοι Φως. Και εφ' όσον το Φως κατέκλυζε τον νουν και την καρδιά, τι άλλο θα ημπορούσαν να γνωρίσουν πλην των μυστηρίων των απορρήτων, που είναι γνωστά μόνον εις τους αγγέλους; Δια της νήψεως έφθασαν οι πατέρες εις τα υψηλότερα των αρετών και των χαρίτων.

Και ημείς εάν νήφουμε, εάν προσέχουμε, έστω και στον κόσμο που ευρισκόμεθα, και εάν ακόμη δεν φθάσουμε σε παρόμοιες καταστάσεις, οπωσδήποτε σε μια κατάσταση καθαρότητος θα φτάσουμε. Όταν αξιωθούμε δια της νήψεως, να μην κρίνουμε τον αδελφό μας, δεν είναι μικρό κατόρθωμα. Εφαρμόζουμε την εντολή του Χριστού μας, η οποία είναι η εξής: "Μην κρίνετε, ίνα μη κριθήτε. Εν ώ κρίματι κρίνετε, κριθήσεσθε. και εν ώ μέτρω μετρείτε, μετρηθήσεται υμίν" (Ματθ. 7, 1-2).

Είναι εντολή του Χριστού. Δεν είναι εντολή κάποιου Αγίου. Είναι αυτού του Θεού. Και επομένως έχουμε εφαρμογή θείας εντολής. Όταν δεν κρίνουμε, δεν θα κριθούμε. Κρίνοντες θα κατακριθούμε. Η αμαρτία είναι διάπλατη. Όπου και αν στρέψουμε τα μάτια μας και την φαντασία μας, θα γνωρίσουμε τα σφάλματα των ανθρώπων. Επομένως, εάν είμεθα απρόσεκτοι, χωρίς νήψη, θα ευρισκώμεθα πάντοτε υπό το σφάλμα της παραβάσεως αυτής της ευαγγελικής εντολής, του να κρίνουμε τον πλησίον μας.

Ήταν ένας μοναχός σε κάποιο μοναστήρι. Ο πειρασμός τον είχε νικήσει στην αμέλεια. Δεν έκαμνε τον κανόνα του, δεν κατέβαινε στην εκκλησία, δεν έκανε την κεκανονισμένη προσευχή. Κι έτσι οι πατέρες το ήξευραν αυτό και τον θεωρούσαν αμελή. Έφθασε η ώρα του θανάτου και οι πατέρες τον πλησίασαν να ιδουν κάτι, που ίσως ο Θεός θα έδειχνε για να ωφεληθούν. Πλησιάζοντας στον θάνατο αυτός ο μοναχός ο αμελής, είδαν οι πατέρες να είναι πάρα πολύ χαρούμενος. Απόρησαν και είπαν με την σκέψη τους: "Μα γιατί να είναι ειρηνικός αυτός; Η αμέλεια που είχε στην ζωή του την μοναχική, δεν τον ανησυχεί; Τα χρέη που επεσσωρεύθησαν με την ραθυμία, τι γίνονται; Δεν τον κάνει ανήσυχο; Δεν απελπίζεται;". Αυτός συνέχιζε να είναι χαρούμενος. Στην απορία τους αναγκάστηκαν να τον ρωτήσουν:

- Μας συγχωρείς, αδελφέ, σε βλέπουμε έτσι κι έτσι. Ηξεύρουμε και ηξεύρεις, ότι υπήρξες αμελής και ράθυμος στα μοναχικά καθήκοντα. Τώρα πορεύεσαι προς το δικαστήριο του Χριστού, και θα έπρεπε να είσαι κάπως λυπημένος, ανήσυχος, κλπ. Αλλά σε βλέπουμε διαφορετικά. Σε βλέπουμε χαρούμενο, ειρηνικό, με ελπίδα και απορούμε. Που στηρίζεται όλη αυτή η κατάστασή σου;

Αυτός τους απαντά και τους λέγει:

- Έχετες δίκαιο πατέρες μου, έτσι είναι. Αμελής ήμουνα και δεν έκαμα ό,τι εσείς εκάματε, αλλά ένα πράγμα εφύλαξα στην ζωή μου: το να μην κρίνω τον αδελφό μου. Εδιάβασα εις το Ιερόν Ευαγγέλιον, που λέγει ο Κύριος ότι εκείνος που δεν θα κρίνει, δεν θα κριθεί. Έτσι προσπάθησα, τουλάχιστον, να μην κρίνω. Και ελπίζω εις την ευσπλαχνίαν του Θεού ότι δεν θα κριθώ. Γι' αυτό και φεύγω με πίστη, ότι ο Θεός θα εφαρμόσει τον λόγον Του.

Εκοιτάχθησανμεταξύ τους οι πατέρες και είπαν ότι όντως ο αδελφός πολύ έξυπνα και μαστορικά επέτυχε την σωτηρία του.

Εάν νήφουμε, δεν θα κατακρίνουμε.Διότι με την προσβολή της κατακρίσεως, αμέσως η νήψη θα θέσει φραγμό και θα εμποδίσει να συνεχισθεί ο λογισμός της κατακρίσεως. Θα συμβεί ότι και με τον αββά Παφνούτιο. Κι έτσι θα γλυτώσουμε από την αμαρτία της κρίσεως και της κατακρίσεως της γλώσσης και το όνομά μας θα γραφεί εις την αιώνιον ζωήν. Άνθρωπος που εφύλαξε την γλώσσα του καθαρή, και την έσω και την έξω, δηλαδή τον λογισμό τον εσωτερικό και την γλώσσα, και εν γνώσει Θεού το έκανε αυτό, το εφήρμοσε αυτό, τούτο είναι μία εγγύησις ότι αυτός είναι σωσμένος.

Αυτή η προσοχή η πνευματική μάς γίνεται φως και σαν φως φωτίζει τον δρόμο. Κι ένας δρόμος φωτισμένος από τη νήψη, είναι και ο δρόμος προς την ιερά εξομολόγηση. Τον φωτίζει η προσοχή, που προτρέπει τον άνθρωπο να τακτοποιήσει τον λογαριασμό του με τον Θεό. Και οδηγείται με την φώτιση της νήψεως εις αυτό το μέγα μυστήριο κι εκεί εναποθέτει όλο το χρέος, όλη την ακαθαρσία των αμαρτημάτων. Μπαίνει μέσα σ' αυτό το λουτρό και βγαίνει ολοκάθαρος. Και λέγω ότι πρέπει να έχουμε πολλή χαρά στην ψυχή μας, όταν αξιωνόμεθα να φθάσουμε σ' αυτό το λουτρό. Πρέπει να πανηγυρίζουμε και να ευχαριστούμε τον Κύριο που άφησε αυτό το λουτρό στη γη, που άφησε αυτή την εξουσία του "δεσμείν και λύειν". Όσα λύσει ο πνευματικός τα λύνει κι ο Θεός. Όσα συγχωρεί ο εκπρόσωπος του Θεού, τα συγχωρεί και ο Κύριος.

Κι όταν εδώ κάτω κριθεί ο άνθρωπος, δεν κρίνεται επάνω στο μεγάλο και φοβερό δικαστήριο. Μεγάλη ευκαιρία, εάν φθάσει ο άνθρωπος μέχρις εκεί. Γι' αυτό όσοι έχετε αξιωθεί αυτού του λουτρού και συνεχώς το κάθε λέρωμα της ψυχής το καθαρίζετε με το λιυτρό αυτό το πνευματικό του θείου μυστηρίου, πρέπει να έχετε πάρα πολύ μεγάλη χαρά, διότι πάντοτε η θύρα του Παραδείσου θα είναι ανοιχτή. Κι αν ο θάνατος ακολουθήσει, ουδεμία ανησυχία. "Ητοιμάσθην και ουκ εταράχθην". Όταν είναι έτοιμος ο άνθρωπος, δεν ταράσσεται εις το πλησίασμα του θανάτου. Ηξεύρει ότι δεν μπορεί να είναι λάθος ο λόγος του Θεού, που έδωσε αυτήν την εξουσία. Το γνωρίζουμε σαν μυστήριο της εκκλησίας και το βλέπουμε στην πράξη και στην εφαρμογή. Όταν ο άνθρωπος κάνει την ιερά εξομολόγηση με πόθο, με ταπείνωση και με επίγνωση, νοιώθει την ευτυχία μέσα στην ψυχή του, την ελάφρωση και την αγαλλίαση. Απόδειξη εναργής ότι οι αμαρτίες του έχουν συγχωρηθεί. Και όταν οι αμαρτίες συγχωρηθούν, τότε αίρεται κάθε φόβος ανησυχίας και αβεβαιότητος δια την άλλη ζωή.

Η ευχαριστία μας στον Θεό πρέπει να είναι αδιάλειπτη. Ποτέ να μην σταματά η ευχαριστία μας, διότι αξιωνόμεθα οσάκις θελήσουμε να παίρνουμε αυτήν την κάθαρση, και οσάκις νοιώσουμε αμάρτημα, αμέσως στροφή του νου προς τον Θεό. "Ημάρτηκα, Κύριε, συγχώρησέ με". Με το: "Ημάρτηκα, Κύριε, συγχώρησέ με", ο Θεός απαντά: "Παιδί μου, είσαι συγχωρημένος. δυνάμει του νόμου συγχωρημένος. Οδηγήσου εις την εφαρμογήν του νόμου". Και η εφαρμογή είναι κάτω από το πετραχείλι. Εκεί τελειώνει η όλη αμαρτωλότητα του ανθρώπου. Είναι τόσο εύκολη η συγγνώμη. Και είναι πάρα πολύ άδικο για τον άνθρωπο, να είναι τόσο εύκολη και τόσο δερεάν αυτή η συγγνώμη, και από τον εγωισμόν του και μόνον, να μην θέλει να την πάρει, να μη θέλει να ανοίξει η πύλη του παραδείσου και να βαδίσει αιώνια στην δόξα του Θεού.

Μερικοί άνθρωποι λέγουν: "Για ένα αμάρτημα τώρα κολλάζει ο Θεός τον άνθρωπο; Μα είναι αδικία αυτό το πράγμα. Που είναι η αγάπη του Θεού; Δεν είναι Πατέρας ο Θεός;". Ναι, πατέρας είναι, μα όταν σε καλεί ανά πάσα στιγμή να έρθεις να σε συγχωρήσει, εσύ γιατί γυρίζεις τις πλάτες σου; Γιατί δεν δέχεσαι την ελεημοσύνη Του; Γιατί αρνείσαι την αγκάλη Του και φεύγεις μακρυά; Γιατί δέχεσαι την αγκαλιά του διαβόλου και όχι του Θεού; Μήπως ο Θεός σού ζητεί χρήματα ή κτήματα ή εκδούλευση και δεν τα έχεις όλα αυτά, και γι'α υτό δεν προσέρχεσαι να αφήσεις το χρέος σου; Όχι.

Ο Θεός είναι τόσο πλούσιος, όπως βλέπομε και εις την παραβολήν του ασώτου. Ο άσωτος ηθέλησε να φύγει μακριά. Ζήτησε το μέρος της περιουσίας που του ανήκε. Και ο Θεός του έδωσε ότι του εχρεώστει σαν φυσικά χαρίσματα. Δεν του τα υστέρησε. Αυτός όμως τα σπατάλησε τα χαρίσματα, την περιουσία την πνευματική, ζων ασώτως. Κι όταν έφθασε στην έσχατη κατάντια, του ήλθε το λογικό, ήρθε στον εαυτό του. Σαν να μην ήταν στον εαυτό του, όταν διέπραττε όλην την ασωτίαν. Και όταν ήλθε στον εαυτό του είπε: "Πόσοι και πόσοι υπηρέται του πατέρα μου απολαμβάνουν τα αγαθά της περιουσίας Του, κι εγώ το παιδί Του, το κατ' εξοχήν παιδί Του, βρίσκομαι σε τόση δυστυχία να βόσκω χοίρους και να διαιτώμαι από ξυλοκέρατα! Θα επιστρέψω. Πατέρας είναι, θα με δεχθεί. Θα του ζητήσω συγγνώμη και θα του πω να μην με δεχθεί σαν παιδί Του, ούτε να με επαναφέρει στην πρώτη υιοθεσία, αλλά θα Του ζητήσω να γίνω ένας υπηρέτης Του. Κι αυτό θα είναι πολύ μεγάλο".

Όταν τα εσκέπτετο αυτά, ήδη ο Πατέρας βγήκε από το σπίτι Του και τον περίμενε με ανοιχτή την αγκάλη Του. Τον δέχθηκε ολόκαρδα, ολόψυχα. Τον αγκάλιασε, τον φίλησε, έκλαυσε από την χαρά Του, γιατί ήταν πεθαμένος και ανέζησε και χαμένος και ευρέθη. Τον έκαμε πάλιν παιδί Του με όλον τον πλούτο. Τα εσυγχώρησε όλα. Τον εκαθάρισε από κάθε βρωμιά. Τον έντυσε την πρώτη στολή. Τέλος του έδωσε τα πάντα.

Αυτό κάνει και ο Ουράνιος Πατέρας, όταν ο άνθρωπος ο αμαρτωλός επιστρέψει κοντά Του. Τον καθαρίζει, τον πλένει, του δίνει την πρώτη στολή του βαπτίσματος, του δίνει την υιοθεσία και τον αξιώνει της Βασιλείας Του. Όλα δωρεάν. Όταν επέστρεψε ο άσωτος, δεν του ζήτησε λογαριασμό, ούτε τον επέπληξε ούτε του ζήτησε ευθύνες. Αρκεί που επέστρεψε. Αυτό Του έφθανε του Πατέρα.

Έτσι κι εδώ. Κάθε αμαρτωλός που θα επιστρέψει, ουδείς λόγος από τον Ουράνιο Πατέρα. Μόνον να πει "ήμαρτον", να αφήσει τα αμαρτήματά του με ταπείνωση, να καταλάβει τα λάθη του κι από κει και πέρα τα πάντα είναι λυμένα. Και όμως ο αμαρτωλός άνθρωπος δεν το κάνει αυτό. Δεν επιστρέφει, δεν ταπεινώνεται. Κρατά τον εγωισμό του. Τι σπουδαίο είναι να φθάσει μέχρι το εξομολογητήρι. Δυο βήματα είναι. Από κει και πέρα όλα τελειώνουν. Κι όμως τον κρατά μακριά ο εγωισμός. Κι όταν θα φθάσει στην ώρα του θανάτου και ιδεί την πραγματικότητα, θα μετανοήσει, θα μεταμεληθεί, αλλά θα είναι αργά. Γι' αυτό ο Θεός τιμωρεί τον άνθρωπο που δεν θέλει να ταπεινώσει λίγο την σκέψη του.

Για τον Εωσφόρο, αυτό το μεγάλο τάγμα, αυτό που ήτο στην πρώτη θέση των αγγελικών ταγμάτων, ποια ήταν η αιτία της καταστροφής; Ποια η αιτίας της καταρρεύσεως, της μετατροπής από αγγέλους σε δαίμονες; Η υπερηφάνεια και ο εγωισμός. Από κει έγινε το ολίσθημα, τόσον των αγγέλων, όσο και των προπατόρων μας. Και των προπατόρων μας η πτώση έγινε από υπερηφάνεια κι εγωισμό. Διότι ο Θεός προτού καταφέρει την καταδικαστική απόφαση, πλησίασε τον άνθρωπο, τον Αδάμ και του είπε: "Αδάμ, γιατί το έκανες αυτό;". Ο Αδάμ δεν ζήτησε σύγγνωμη, δεν είπε: "Ήμαρτον Θεέ μου, έσφαλα". Εάν το έκαμνε αυτό, δεν θα εδιώκετο από τον Παράδεισο και ούτε εμείς θα είχαμε υποστεί όλην αυτήν την εξορίαν και την ταλαιπωρία την σημερινή. Με το να μην πει "ήμαρτον", έγινε όλος αυτός ο συρφετός των κακών. Έτσι και τώρα ο άνθρωπος δεν λέγει "ήμαρτον", και μένει εις τα κακά του. Μόλις όμως το ειπεί, ο Θεός απλώνει την αγκαλιά της συγγνώμης και τον παίρνει μέσα.

Και πάλιν λέγω ότι για το ότι έχουμε αξιωθεί να γνωρίσουμε σαν ορθόδοξοι χριστιανοί αυτό το μυστήριο της ιεράς εξομολογήσεως, να έχουμε πάρα πολύ μεγάλη χαρά, διότι οσάκις υποπέσουμε σε κάποια αμαρτία, σε κάτι το κακό, μπορούμε να τρέχουμε αμέσως, να το διορθώνουμε και να διατηρούμε την υγεία της ψυχής μας. Κι όταν θα έλθει ο θάνατος, θα βαδίσουμε προς συνάντησιν του Χριστού, καθαρισμένοι, μετανοημένοι, ως άσωτοι υιοί επιστρέφοντες, για να μας δεχθεί ο ουράνιος Πατέρας μας και να μας βάλει εις τον Παράδεισον της αιωνίου ευτυχίας που δεν θα έχει τέλος, που δεν θα έχει τέρμα, εκείνης της ευτυχίας, που δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτε γήινο.

Όπως κι ο Απόστολος Παύλος, που ανέβηκε μέχρι τρίτου ουρανού και είδε τα αιώνια αγαθά. Όμως δεν μπόρεσε με την γλώσσα του την αποστολική και την χαριτωμένη να εκφράσει με ανθρώπινα λόγια τα του παραδείσου και της άνω ζωής! Τόσον ανέκφραστη είναι η ευτυχία της επιτυχίας δια της ιεράς εξομολογήσεως.

Γι' αυτό με πολύ πόθο, με πολλή αγάπη, με πολλή συναίσθηση να τρέχουμε, να καθαριζώμεθα, να ετοιμαζώμεθα και όταν ακολουθήσει ο θάνατος, να φύγουμε ειρηνικά. Αμήν.

Αναρτήθηκε από D στις 7:51 μ.μ.

Ο Λόγος σαρξ εγένετο: Η πληρότητα της ύπαρξης

[προηγούμενη δημοσίευση: http://www.pemptousia.gr/?p=86052]

Λοιπόν δεν σας φανέρωσα αυτά τα μυστήρια για να αποδείξω ότι ο άνθρωπος μπορεί να γεννήσει τον Χριστό κατά τον ίδιο τρόπο που τον γέννησε η Παναγία, αλλά για να φανερωθεί η υπεράπειρη και γνήσια αγάπη του σ’ εμάς και ότι αν το θέλουμε όλοι μπορούμε να γίνουμε μητέρα και αδελφοί του κατά τον προαναφερόμενο τρόπο, καθώς και ο ίδιος το διακηρύττει: «Μητέρα μου και αδελφοί μου είναι αυτοί που ακούνε τον λόγο του Θεού και τον εκτελούν» (Λουκ. 8:21). Έτσι θα γίνουμε ίσοι με τους μαθητές και αποστόλους του, όχι κατά την αξία, ούτε κατά τις περιοδείες και τους κόπους που υπέφεραν, αλλά κατά τη χάρη του Θεού και τη δωρεά την οποία εξέχεε σ’ όλους που τον πίστευαν και τον ακολουθούσαν, χωρίς να στραφούν ποτέ πίσω.

Πηγή: wikipedia/commons

Είδες πως όλους εκείνους που ακούνε και πράττουν το λόγο του τούς ανύψωσε στην αξία της μητέρας του και τους αποκαλεί αδελφούς και συγγενείς του; Όμως μόνο εκείνη υπήρξε η κυρίως μητέρα του, επειδή όπως ανέφερα τον γέννησε ανερμηνεύτως και χωρίς άνδρα, ενώ όλοι οι άγιοι τον συλλαμβάνουν και τον κατέχουν κατά χάριν και δωρεάν. Και από μεν την άμωμη μητέρα του δανείστηκε την παναμώμητη σάρκα του και σε αντάλλαγμα της δώρισε την θεότητα – ω τι παράξενη και ασυνήθιστη συναλλαγή – ενώ από τους αγίους δεν παίρνει σάρκα, αλλά αντίθετα αυτός τους μεταδίδει τη θεωμένη σάρκα του. Ας εξετάσουμε λοιπόν το βάθος αυτού του μυστηρίου.

Η χάρη του Πνεύματος στον Χριστό, δηλαδή το πυρ της θεότητος, προέρχεται από τη θεία του φύση και ουσία. Όμως το σώμα του δεν έχει την ίδια προέλευση, αλλά προέρχεται από την πάναγνη και αγία σάρκα της Θεοτόκου, την οποία προσέλαβε κατά το ιερό λόγιο: «ο Λόγος έγινε σάρκα» (Ιω. 1:14). Έκτοτε ο Υιός του Θεού και της αχράντου Παρθένου μεταδίδει στους αγίους, από μεν τη φύση και την ουσία του συναϊδιου Πατρός του τη χάρη του Πνεύματος, δηλαδή τη θεότητα, καθώς και μέσω του προφήτη λέγει: «Θα συμβεί τούτο κατά τις έσχατες ημέρες, θα εκχύσω από το Πνεύμα μου σε κάθε άνθρωπο» (Ιωήλ 3:1), εννοώντας κάθε πιστό, από δε τη φύση και ουσία εκείνης που κυρίως και αληθώς τον γέννησε με τη σάρκα, την οποία έλαβε από αυτή.

Και όπως από την πληρότητά του λάβαμε όλοι εμείς, έτσι ακριβώς μεταλαμβάνουμε από την άμωμη σάρκα της Παναγίας μητέρας του, την οποία και εκείνος προσέλαβε και όπως έγινε υιός και Θεός της ο Χριστός και Θεός μας γενόμενος και αδελφός μας, έτσι ακριβώς και εμείς, ω τι ανέκφραστη φιλανθρωπία, γινόμαστε υιοί της Θεοτόκου μητέρας του και αδελφοί του Χριστού, επειδή χάρη στον υπεράμωμο και υπεράγνωστο γάμο που τελέστηκε μ’ αυτήν και σ’ αυτήν γεννήθηκε ο Υιός του Θεού και απ’ αυτόν πάλι όλοι οι άγιοι. Πράγματι, όπως από τη συνουσία και τη σπορά του Αδάμ πρώτη η Εύα γέννησε και από εκείνη και μέσω εκείνης γεννήθηκαν όλοι οι άνθρωποι, έτσι και η Θεοτόκος, αφού δέχτηκε αντί σποράς τον Λόγο του Θεού συνέλαβε και γέννησε μόνο τον προ αιώνων μονογενή του Πατρός και μετέπειτα σαρκωθέντα δικό της μονογενή. Και μολονότι η ίδια έπαψε να συλλαμβάνει και να γεννά, ο Υιός της γέννησε και γεννά καθημερινά όσους πιστεύουν σ’ αυτόν και τηρούν τις άγιες εντολές του. Ασφαλώς έπρεπε η πνευματική μας αναγέννηση και ανάπλαση να γίνει δια του ανδρός, δηλαδή του δευτέρου Αδάμ και Θεού, επειδή η γέννησή μας στη φθορά έγινε δια της γυναικός Εύας.

Και πρόσεχε την ακρίβεια του λόγου: ανδρός θνητού και φθαρτού η σπορά φθαρτούς υιούς και θνητούς δια γυναικός γέννησε και γεννά, αθανάτου και άφθαρτου Θεού ο αθάνατος και άφθαρτος Λόγος αθάνατα και άφθαρτα τέκνα γέννησε και διαρκώς γεννά, αφού πρώτα αυτός γεννήθηκε από την Παρθένο εν αγίω Πνεύματι βεβαίως.

Γι’ αυτό λοιπόν είναι δέσποινα και βασίλισσα και κυρία και μητέρα όλων των αγίων η μητέρα του Θεού, ενώ όλοι οι άγιοι είναι και δούλοι της αφού είναι μητέρα του Θεού και παιδιά της αφού μεταλαμβάνουν από την πανάχραντη σάρκα του Υιού της. Πιστός ο λόγος: η σάρκα του Υιού της είναι σάρκα της Θεοτόκου. Μεταλαμβάνοντας και εμείς απ’ αυτήν τη θεωμένη σάρκα του Κυρίου, ομολογούμε και πιστεύουμε ότι μεταλαμβάνουμε ζωή αιώνια, εκτός αν αναξίως και εις κατάκριμα μεταλαμβάνουμε.

Πράγματι όλοι οι άγιοι είναι συγγενείς προς την Παναγία μητέρα του Θεού κατά τρεις τρόπους: Πρώτον επειδή προέρχονται από τον ίδιο πηλό μ’ αυτήν και την ίδια πνοή, δηλαδή τη ψυχή. Δεύτερον επειδή έχουν κοινωνία και μετουσία με αυτήν διά της προσλήψεως της σαρκός της από τον Χριστό. Και τρίτον επειδή, λόγω της εν Πνεύματι αγιωσύνης που ενυπάρχει σε αυτούς, καθένας συλλαμβάνει εντός του και κατέχει τον Θεό των όλων, όπως ακριβώς και εκείνη τον είχε εντός της. Διότι αν και τον γέννησε σωματικώς, όμως πάντοτε τον είχε όλον και πνευματικώς μέσα της και εξακολουθεί να τον έχει και τώρα και πάντοτε αχώριστον από αυτήν. Σ’ αυτόν πρέπει η δόξα και το κράτος στους αιώνες. Αμήν.

(Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου: Βίβλος των Ηθικών Λόγος Α΄. Κεφάλαιο γ΄: Περί της του Λόγου Σαρκώσεως και κατά τίνα τρόπον δι’ υμάς εσαρκώθη. Έκδοση Ι. Μονής Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου, Κάλαμος Αττικής)